Զանազան լեզվական հարցեր

[_Հրաչ_]

+

«Զոյգ»ը, իբրև երկուքէն մէկը, բնաւ ալ ռուսերէն չէ: Արևմտահաերէնը, որ բացարձակապէս ռուսական ազդեցութիւն չէ կրած, նմանապէս այդ բառով կը բնորոշէ երկուքէն մէկը, մենք ալ կ'ըսենք՝ ու՞ր է կօշիկիս զոյգը, որ է ընկերը: Ուրեմն սա համահայկական մտածողութեան ծնունդ է:

Արևմտահայերենում այդպես է, իհարկե, բայց արևելահայերենում «զույգ» եզրույթը կարող է օգտագործվել միայն «երկու» իմաստով, այնպես որ արևելահայերենում չի ընդունվում «զույգ»-ը որպես «թայ» իմաստով (այդպես էլ չիմացանք` չարաբաստիկ «թայ»-ը գրական հայերենում ինչ համարժեք ունի), այսինքն` չի կարելի ասել կոշիկիս զույգը, իմ զույգը (ընկերը) և այլն: Չեմ հիշում այժմ որևէ գրականություն, բայց ճշգրիտ հիշում եմ «զույգ» բառի գործածման կանոններն արևելահայերենում, որ ժամանակին ուսումնասիրել եմ:

[_Հրաչ_]

Բայց նույնիսկ այդ դեպքում, միևնույն է, իմ կարծիքով, «հեշտապարն» ու «մերկապարը» իմաստային առումով շատ ավելի հաջող բառեր են, քան «հեստապարը», քանի որ ավելի դիպուկ են բնորոշում տվյալ պարը։

Միգուցե «հեստապար» բառի մեջ տպագրական սխա՞լ է «Հեստ» արմատը խորթ է հայ հասարակությանը:

[Ուլուանա]

Միգուցե «հեստապար» բառի մեջ տպագրական սխա՞լ է «Հեստ» արմատը խորթ է հայ հասարակությանը:

Ես էլ էդպես մտածեցի, բայց հետո որոնում տվեցի, մի քանի օրինակ բերեց՝ տարբեր կայքերում, ու յուրաքանչյուրում հենց այդ բառը բազմիցս օգտագործված էր, բոլորն էլ՝ ս–ով։ Բայց դե գուցե ինչ–որ տեղ տառասխալ է արվել, մյուսներն էլ առանց մտածելու պատճենել են, ու էդպես տարածվել է, ի՞նչ իմանաս...

[Շինարար]

Դե փաստորեն այդ "հեստ" արմատը կա, շատ տարածված է արևմտահայերեն գրականության մեջ, ինչ ապացույցն է գուգլով այդ բառը փնտրելիս բերված էջերի առատությունը, իմ վերջին հույսը Եղիայեանի լուսաբանումն է

[_Հրաչ_]

Ես էլ էդպես մտածեցի, բայց հետո որոնում տվեցի, մի քանի օրինակ բերեց՝ տարբեր կայքերում, ու յուրաքանչյուրում հենց այդ բառը բազմիցս օգտագործված էր, բոլորն էլ՝ ս–ով։ Բայց դե գուցե ինչ–որ տեղ տառասխալ է արվել, մյուսներն էլ առանց մտածելու պատճենել են, ու էդպես տարածվել է, ի՞նչ իմանաս...

Այո, պատահում է, որպես օրինակ կարող ենք բերել... ասենք, «դոլլար» բառը: Չնայած ավելի հարմար տարբերակ չգտա` հայերեն արմատ, բայց «դոլլար» բառի օրինակով նշեմ, որ ճիշտը 2 «լ»-ով տարբերակն է, այսինքն` «դոլլար», բայց շատ բնագրերում այդ դրամական արժեքը հանդիպում ենք 1 «լ»-ով` «դոլար», որը սխալ է: Չնայած օտար լեզվից փոխառած բառում 1 «լ» ավելի կամ պակաս գրելով` հայոց լեզուն տուժած չի լինի, ամեն դեպքում ես կողմ եմ, որ թեկուզ փոխառած բառերը հայերենում գործածելիս ամեն գրագրության մեջ լինեն նույն ձևով:
Այ, այստեղից մի շատ հետաքրքիր լեզվական հարց հիշեցի, որ երկար ժամանակ այդքան ուսումնասիրելով՝ վերջնական ճիշտ տարբերակը չեմ գտնում. խոսքս «պատճե» կամ «պատճեն» բառի մասին է: Սկզբում ես ընդունել եմ առաջին տարբերակը ու իմացել եմ, որ դա է ճիշտը, մյուսը սխալ է, բայց հետո մեծ դժվարությամբ հարմարվեցի մյուսին` որպես առավել ճիշտ տարբերակ, քանի որ, մասնագիտության բերումով, օրենսգրքերում հանդիպեցի այդ տարբերակներից երկրորդը: Ամեն դեպքում, էլի ինչ-որ լրիվ չեմ ընդունում «պատճեն» արմատը Հիմա էլ վերջնականապես համոզված չեմ, թե դրանցից որ մեկն է ավելի ճիշտ:
Մեկ էլ հետաքրքիր է` արևմտահայերենում դրանցից որ մեկն է համարվում ճիշտ

[Ուլուանա]

....Այ, այստեղից մի շատ հետաքրքիր լեզվական հարց հիշեցի, որ երկար ժամանակ այդքան ուսումնասիրելով՝ վերջնական ճիշտ տարբերակը չեմ գտնում. խոսքս «պատճե» կամ «պատճեն» բառի մասին է: Սկզբում ես ընդունել եմ առաջին տարբերակը ու իմացել եմ, որ դա է ճիշտը, մյուսը սխալ է, բայց հետո մեծ դժվարությամբ հարմարվեցի մյուսին` որպես առավել ճիշտ տարբերակ, քանի որ, մասնագիտության բերումով, օրենսգրքերում հանդիպեցի այդ տարբերակներից երկրորդը: Ամեն դեպքում, էլի ինչ-որ լրիվ չեմ ընդունում «պատճեն» արմատը Հիմա էլ վերջնականապես համոզված չեմ, թե դրանցից որ մեկն է ավելի ճիշտ:
Մեկ էլ հետաքրքիր է` արևմտահայերենում դրանցից որ մեկն է համարվում ճիշտ

Արևմտահայերենում՝ չգիտեմ, բայց արևելահայերենում հաստատ ճիշտը պատճենն է։ Դրանում ոչ մի կասկած չկա։

[may]

Միգուցե «հեստապար» բառի մեջ տպագրական սխա՞լ է «Հեստ» արմատը խորթ է հայ հասարակությանը:

Եթե չեմ սխալվում, հեստապար նշանակում է խրոխտ պար կամ ըմբոստ պար:

[Sphinx]

Ժող,հեստ, հեստել, հեստոտ,հեստորեն, հեստություն-արևելահայերենում համարվում են հնացած բառեր ( ժամ. հայերենի քառահատոր բացատրական բառարան, էջ 340):
հեստ, հեստոտ - անհնազանդ, ըմբոստ,անսաստ օր. 1.Ակռաները եղան փշուր հեստ հորեղբոր(ԱԻ):
2.Քարավանն հեստոտ օրեր-գիշերներ լափում էր ուղին(ԱԻ):
հեստություն-անհնազանդություն,անսաստություն
հեստել-անհնազանդություն ցուցաբերել
Ես էլ ենթադրում եմ, որ նշանակում է անսանձ,սանձարձակ,այսինքն կապը կտրած պար:

[Եղիայեան]

Հետաքրքիր է` դասականում ի՞նչ հիմունքով է կարելի «է»-ից հետո «վ» գրել: Դասականում էլ տրամաբանորեն պիտի գրվի կա՛մ «հեւի», կա՛մ էլ «հէւի», բառամիջում «վ» չպետք է լինի:
Ես առաջարկեցի «հէվի», որովհետեւ տենց IMHO գեղեցիկ ա նայվում:

Վելվետ ջան, մեկ էլ ասեմ, որ եթե «հևի»-ն միակ ճիշտ ձեւն է, ապա «հեւի»-ն էլ սխալ չի լինի, որովհետեւ երկուսն էլ նույն բանն են, ուղղակի մի դեպքում «ե» եւ «ւ» տառերը կցրած են իրար (ինչը չգիտես ինչու հիմա շատերը տառ են համարում):

Դասական ուղղագրութեամբ չունինք բացարձակապէս որևէ բառ, որում է-ին յաջորդէ «վ» կամ «ւ». ուրէմն հաւասարապէս մերժելի է հէվի և հէւի: Գալով ե-ով տարբերակին՝ մերժելի է նաև հեվին. ընդունելի է միայն հևի, և բնաւ նշանակութիւն չունի, թէ գրեր ենք հևի կած հեւի, կը բաւէ որ և-ը ընկալուի իբրև գումարը ե ու ւ տառերուն:

[krunk Hayastani]

Հարգելի լեզվաբաններ, խնդրում եմ որքան հնարավոր է պարզ բացատրել «որտեղ» և «ուր» բառերի տարբերությունը, քանի որ ինքս զգում եմ, թե որտեղ որն է կիրառելի, սխալ դեպքերը լսողությունս սղոցում են ամեն անգամ, բայց չեմ էլ կարող պետք եղած դեպքում բացատրել մարդկանց, թե ինչու է մի տեղ մեկը պետք, իսկ մի ուրիշ տեղ՝ մյուսը:
Մի հիթային երգի մեջ, օրինակ, ասվում է՝ «ո՞ւր գտնեմ քեզ հիմա»… Անհեթեթ է հնչում: Կամ էլ ասում են՝ «ո՞ւր փնտրեմ…»: Գրեթե նույն կերպ չի հնչում, ասենք, «որտե՞ղ գնամ»-ը:
Վերջերս էլ ակումբում մի շատ լավ բանաստեղծություն էի կարդում, բայց նախավերջին տողում «որտեղ»-ի փոխարեն «ուր»-ի կիրառությունը գցեց ստացածս ամբեղջ տպավորությունը…

Իմ դիտարկումների համաձայն «որտեղ»-ը վայր է, իսկ «ուր»-ն ունի ուղղություն: Այս բառերը միմյանց հարաբերվում են մոտավորապես այնպես, ինչպես «ճանապարհ»-ն ու «ուղի»-ն: ԻՀԿ:
Եզակի բացառություններից է, ասենք, «ո՞ւր ես կորել» արտահայտությունը:

Խնդրում եմ պարզաբանումներ մասնագետների կողմից: Նախապես շնորհակալ եմ:

Այո, «որտեղ»-ը վայր է նշում, իսկ «ուր»-ը ուղղություն: Ըստ իմ նկատածի՝ «ուր»-ը ընդունելի է «որտեղ»-ի իմաստով միայն անվանական ստորոգյալների հետ, ասենք՝ ուր է այսինչը կամ այսինչ բանը, որտեղ «է»-ն հանգույց է, ոչ թե օժանդակ բայ: «Ուր գտնել»-ը կամ «ուր գտնվել»-ը, «ուր փնտրել»-ը կամ «ուր ապրել»-ը շատ վատ են հնչում, որովհետև սրանք բայեր են, որոնք նախադասոըթյան մեջ բայական ստորոգյալ են կազմում, իսկ «ուր լինել»-ը նախադասության մեջ անվանական ստորոգյալ է:
Ես այսպես կձևակերպեի. «ուր»-ն օգտագործվում է ուղղություն ցույց տվող բայերի հետ (բայց ոչ ցանկացած բայի հետ) կամ «լինել» բայի հետ՝ «որտեղ»-ի նման:
Մի քիչ անկանոն ու անփույթ ձևակերպեցի, բայց կարծում եմ հասկացաք:

[Եղիայեան]

Արևմտահայերենում այդպես է, իհարկե, բայց արևելահայերենում «զույգ» եզրույթը կարող է օգտագործվել միայն «երկու» իմաստով, այնպես որ արևելահայերենում չի ընդունվում «զույգ»-ը որպես «թայ» իմաստով (այդպես էլ չիմացանք` չարաբաստիկ «թայ»-ը գրական հայերենում ինչ համարժեք ունի), այսինքն` չի կարելի ասել կոշիկիս զույգը, իմ զույգը (ընկերը) և այլն: Չեմ հիշում այժմ որևէ գրականություն, բայց ճշգրիտ հիշում եմ «զույգ» բառի գործածման կանոններն արևելահայերենում, որ ժամանակին ուսումնասիրել եմ:

Քիչ մը կը զարմանամ ծեր ըսածին վրայ: Կը թելադրեմ բանալ քառահատոր Ժամանակակից հայոց լեզուի բառարանը ու ստուգէք «զույգ» բառի 9-րդ նշանակութիւնը.« Երկու միասին գործածուող առարկաներից իւրաքանչիւրը»: Նոյն տեղը կրնաք նայիլ նաև 8-րդ իմաստին: Ապա անցնինք Է. Աղայեանի երկհատորին, ուր կը կարդանք. «Զոյգի ԻՒՐԱՔԱՆՉԻՒՐ միաւորը»: Այս երկուքը կատարելապէս կը համապատասխանեն թդքերէն «թայ»-ին: Պատասխանեմ նաև այն հարցումին, թէ արևմտակաերէնի մէջ կիրարկելի՞ է «թայ»-ը,- ո՛չ, բացի այն պարագայէն ուր թրքերէն կը խօսինք և կամ հայերէն բառը չի գիտեր խօսողը: Յամենանյ դէպս շատ ծանօթ բառ է մերոնց:

[Եղիայեան]

Արևմտահայերենում՝ չգիտեմ, բայց արևելահայերենում հաստատ ճիշտը պատճենն է։ Դրանում ոչ մի կասկած չկա։

Բառիս հեռաւոր սկզբնաձևն է «պատճեան», որ ժամանակի ընթացքին հնչիւնափոխուելով դարձած է «պատճեն», ճիշդ ինչպէս՝ ատեան>ատեն, ցորեան>ցորեն, գեհեան>գեհեն: Յայտնի չէ ինչու՝ սխալագրութեան հետևանքով բառս հետզհետէ արձանագրուած է ՊԱՏՃԷՆ՝ Է-ով. սա ստոյգ սխալագրութիւն է, սակայն նուիրականացած է:

[VisTolog]

Չգիտեմ, երևի եղելա, բայց հարցնեմ

Իմիջայլոց, ո՞նցա գրվում: Ինչ ձևով ասես չեմ հանդիպում
Ի միջի այլոց - չէ?

[Ուլուանա]

Չգիտեմ, երևի եղելա, բայց հարցնեմ

Իմիջայլոց, ո՞նցա գրվում: Ինչ ձևով ասես չեմ հանդիպում
Ի միջի այլոց - չէ?

Երկուսն էլ ճիշտ են, բայց ես, օրինակ, նախընտրում եմ միասին գրելաձևը՝ իմիջիայլոց։

[Հայկօ]

Ես էլ միշտ առանձին եմ գրել :