Զանազան լեզվական հարցեր

[Եղիայեան]

Uluana շնորհակալություն: Հա էտ ի-երը ինչ-որ շատ են բառապաշարիս մեջ , պետքա վերացնել

Եթէ քեզի ձանձրոյթ չըլլայ, բարեհաճիր վերացնել նաև դիմային «ա» վերջաւորութիւնը, այսինքն՝ մի՛ գրեր «պէտքա», այլ գրէ՛ «պէտք է». և ճիշդ այսպէս՝ անջատ:
Արմենակ Եղիայեան

[Sphinx]

Անկախ ամեն տրամաբանությունից ես կնախընտերեմ գտնել որևէ լեզվական ձեռնարկում օրինակ և այստեղ մեջբերել, առայժմ փնտրտուքների մեջ եմ, չեմ գտնում ոչ ի-ով, ոչ ա-ով տարբերակներ:Ուլուանա ջան, պարզապես այլ բան է ասել ես կարծում եմ, որ Ուլուանան կամ Շինարարը կամ Պրոֆեսորը շատ ճիշտ է, այլ բան է համոզվածորեն պնդել, որ Ուլուանան կամ Շինարարը կամ Պրոֆեսորը շատ ճիշտ են: Ֆորումը հեղինակություն ունի, և այսպիսի կարևոր թեմաներում մեր արած հայտարարությունները իմ կարծիքով կարող են մարդկանց համար ճակատագրական լինել:

Շինարար ջան, ես իմ մեջբերումն արել եմ Տերմինաբանական կոմիտեի որոշումների ձեռնարկից: Իսկ այս կոմիտեի կազմում եղել են անվանի լեզվաբաններ Ջահուկյանն ու Բարսեղյանը, որոնք հայերենի կանոնների հիմնադիրներից են:Այդ գիրքը լիարժեք ձեռնարկի կարգավիճակ ունի: Ես պատահական գրքից չեմ բերել և լիովին գիտակցում եմ հարցի լրջությունն ու խորությունը...Իմ տեսակետը , կարծում եմ, բավականաչափ հիմնավորված է բավականին հեղինակավոր աղբյուրի միջոցով ...

[Շինարար]

Շինարար ջան, ես իմ մեջբերումն արել եմ Տերմինաբանական կոմիտեի որոշումների ձեռնարկից: Իսկ այս կոմիտեի կազմում եղել են անվանի լեզվաբաններ Ջահուկյանն ու Բարսեղյանը, որոնք հայերենի կանոնների հիմնադիրներից են:Այդ գիրքը լիարժեք ձեռնարկի կարգավիճակ ունի: Ես պատահական գրքից չեմ բերել և լիովին գիտակցում եմ հարցի լրջությունն ու խորությունը...Իմ տեսակետը , կարծում եմ, բավականաչափ հիմնավորված է բավականին հեղինակավոր աղբյուրի միջոցով ...

Եղբայր, քո բերած օրինակը ես լրիվ ընդունում եմ, ուղղակի այդտեղ էլեկտիֆիկացիա էր, ցույց տուր ինձ էլեկտրիֆիկացում, գազիֆիկացում, կոդիֆիկացում, հայիֆիկացում կամ ռուսիֆիկացում

[ars83]

Տվյալ դեպքում միակ հնարավոր տարբերակը կարծես որևէ դասագրքում կամ (տեղեկատու–)բառարանում բացատրություն գտնելն է, որտեղ հստակ գրված կլինի, որ «չվել» բայը մարդկանց մասին խոսելիս չի գործածվում։ Բայց բոլորովին չեմ զարմանա, եթե նման բացատրություն ընդհանրապես չլինի ոչ մի տեղ։

Անահիտ ջան, ես հենց դա էլ խնդրել եմ անել՝ բացատրական բառարանից մեջբերել բացատրությունը.

... խնդրում եմ մեջբերել հայոց լեզվի որևէ բացատրական բառարանից քաղվածք, որում գրված լինի, որ «չվել» բայը կիրառելի է միայն թռչունների նկատմամբ և ոչ՝ ուղղակի (օրինակ՝ թիթեռներ) կամ անուղղակի (օրինակ՝ մարդիկ) ձևով թռիչք իրականացնող մարմինների նկատմամբ:

Այն, ինչը Շեֆն արեց այսքան մանրակրկիտ և համոզիչ ձևով
Ինձ թվում է, Chuk-ի մեջբերումից հետո կարելի է հարցը համարել լուծված: Շնորհակալություն Dekada-ին՝ հարցն արծարծելու և թեմայի մասնակիցներին՝ քննարկության համար:

[Sphinx]

Եղբայր, քո բերած օրինակը ես լրիվ ընդունում եմ, ուղղակի այդտեղ էլեկտիֆիկացիա էր, ցույց տուր ինձ էլեկտրիֆիկացում, գազիֆիկացում, կոդիֆիկացում, հայիֆիկացում կամ ռուսիֆիկացում

Շինարար ջան, քեզ համար ես ոչ մի բան չեմ խնայի, խնդրեմ:
Բացարձակապես նույն սկզբունքով է կազմվել նաև գազիֆիկացիա, գազիֆիկացնել, գազիֆիկացում բառերը, որոնք կարող ես գտնել ժամանակակից հայերենի բացատրական քառահատոր բառարանում (ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, Եր.1969, հ.Ա-Ե, էջ 359) : Այստեղ էլ ,ինչպես տեսնում ես, միայն գազ բառն է ընկալվում որպես արմատ:Մնացած նմանատիպ բառերի ստեղծման հարցում «նոր ծաղիկ չի բուսնելու»:

[Շինարար]

Շինարար ջան, քեզ համար ես ոչ մի բան չեմ խնայի, խնդրեմ:
Բացարձակապես նույն սկզբունքով է կազմվել նաև գազիֆիկացիա, գազիֆիկացնել, գազիֆիկացում բառերը, որոնք կարող ես գտնել ժամանակակից հայերենի բացատրական քառահատոր բառարանում (ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, Եր.1969, հ.Ա-Ե, էջ 359) : Այստեղ էլ ,ինչպես տեսնում ես, միայն գազ բառն է ընկալվում որպես արմատ:Մնացած նմանատիպ բառերի ստեղծման հարցում «նոր ծաղիկ չի բուսնելու»:

Այ հիմա էլ համոզվեցի, համենայն դեպս զորբայությունս արդարացված ա նրանով, որ փաստական ապացույց հղումով ստացա, սրանցի հետո ում նեղեն այդ բառի վրայով, էջով, գրքով գիտենք, թե ինչ ենք տանելու ապացուցելու համար

[AniwaR]

Ճիշտն ասած՝ չէի նկատել Ա1+–ի հղումը... Համաձայն եմ, ու ոչ միայն Ա1+–ի դեպքում։ Ընդհանրապես ինտերնետում, եթե խոսքը հենց լեզվական կայքերի կամ բառարանների մասին չէ (թեև դրանցում էլ չեն բացառվում անգրագիտություններ), չարժե որևէ գրության վստահել։ Էլ չեմ ասում, որ այս կամ այն տարբերակի ճիշտ լինելը որոնման արդյունքների քանակով որոշելն ընդհանրապես անիմաստ բան է. դրանով ընդամենը կարելի է որոշել ինտերնետից օգտվողների ընդհանուր գրագիտության աստիճանը՝ որպես վիճակագրական տվյալ, այն էլ անձամբ ճիշտ ձևն իմանալու պարագայում։

Այ քեզ բաաան: Այսքան բարոյախրատական քննադատություններից հետո համարձակվում եմ իմ պատասխանը տալ: Ա1+-ի հղումն ի՞նչ կապ ունի այստեղ ընդհանրապես: Ես այդ նախադասությունը ընդամենը որպես պատրաստի օրինակ եմ բերել՝ ցույց տալու համար, որ շատ բնական է հնչում: Դրա փոխարեն կարող էի ինքս որևէ օրինակ կազմել: Իսկ ինչ վերաբերում է որոնման արդյունքների քանակով որոշելուն, ապա կարող եք գուգլել «ուղևորները չվեցին». միայն իմ նշած օրինակն է բերում (կարծում եմ՝ պարզ էր, որ այդքան էլ ժողովրդականություն չի վայելում): Այսպես, մյուս անգամ խնդրում եմ սեփական ենթադրությունները վրաս չլղոզել: Եվ հետո, ճիշտ է, ես լեզվաբանական կրթություն չունեմ, բայց առանց ավելորդ համեստության կասեմ, որ բավական ուժեղ լեզվական հոտառություն ունեմ՝ ինքս որոշ եզրահանգումներ անելու համար: Շնորհակալություն:

[Kuk]

Այդ Խաչիկյանը (կամ Խաչիկյաններից մեկը) ես եմ
Վերադառնանք հարցի քննարկմանը, Արթուր ջան:
Դու պնդում ես, որ օդանավով տեղափոխություն կատարող ուղևորների համար կիրառելի չէ «չվել» բայը այլ ճիշտ է «մեկնե՞լը»: Եթե այո, խնդրում եմ մեջբերել հայոց լեզվի որևէ բացատրական բառարանից քաղվածք, որում գրված լինի, որ «չվել» բայը կիրառելի է միայն թռչունների նկատմամբ և ոչ՝ ուղղակի (օրինակ՝ թիթեռներ) կամ անուղղակի (օրինակ՝ մարդիկ) ձևով թռիչք իրականացնող մարմինների նկատմամբ:

«Վասն վարդանանց», ինչպես կասեր Հայկօ-ն, նշեմ, որ տվյալ հարցի վերաբերյալ քո առաջին գրառման (թիվ 973) և երկրորդ գրառման (թիվ 1020) արանքում ոչ մի փորձ չի արվել քո կողմից որևէ աղբյուրի օգնությամբ հիմնավորված պատասխան տալ: Միակ փորձը երևի կարելի է համարել Ուլուանայի գրառմանը (թիվ 977) շնորհակալություն հայտնելը՝ որպես արտահայտած մտքի հետ համաձայնության նշան, սակայն պետք է նշել, որ Ուլուանան նույնպես որևէ գրավոր հեղինակավոր աղբյուրի օգնությամբ իր պնդումը չի հիմնավորել: Մինչդեռ մարդիկ ժամանակ և ջանք են ծախսել՝ որևէ աղբյուր գտնելու և այնտեղից մեջբերում անելու վրա: Թե ինչպիսին է մնացած մասնակիցների վերաբերմունքը մեջբերման աղբյուրի նկատմամբ՝ սուբյեկտիվ հարց է: Փաստն այն է, որ իրենք՝ որևէ մեջբերում չանողները, մեջբերում անողների տեղադրած նյութի վերաբերյալ քննադատական քննարկումներ են ծավալում: Այսպիսի մոտեցումը համարելով ոչ կոնստրուկտիվ՝ խնդրում եմ բերել գրավոր հակաօրինակներ հեղինակավոր աղբյուրներից, որոնք բոլորիս համար համոզիչ կլինեն:

Շնորհակալություն:

Դե տես, Խաչիկյան ջան Ես չեմ պնդում, որ չվելը սխալ է, ես արտահայտում եմ կարծիքս, ըստ որի, «մեկնել» բայն ավելի հարմար է օգտագործել, ավելի գեղեցիկ է հնչում, քանի որ «չվել» բայը կարծես թե ավելի հարմար է հնչում թռչունների դեպքում: Արս, ի՞նչ հեղինակավոր աղբյուրի մասին է խոսքը, կամ թեկուզ ոչ հեղինակավոր, ընդհանրապես, նման դեպքերում չեմ պատկերացնում աղբյուր հասկացությունը կամ աղբյուրի տեսակը: Այստեղ խոսքը ճիշտ բառ ընտրելու մասին է, այսինքն՝ ընտրել այն բառը, որն առավել ճիշտ կարտահայտի ասելիքը: Ինչ վերաբերում է Չուկի բերած, այսպես ասած՝ ապացույցին, ապա դրա հետ ամենևին համաձայն չեմ: Ասեմ՝ ինչու: եթե նայենք Չուկի գրառմանը և համարենք, որ «չվել» բայն այս դեպքում շատ էլ ճիշտ է, ապա նույն սկզբունքով կարելի է կազմել օրինակ՝ այսպիսի մի նախադասություն. «Մայրիկ, ես չվում եմ դպրոց»: Հիմա ապացուցեմ ասածս Չուկի գրածով: Չուկը գրել է.
Չվել - Մեկնել, գնալ, երթալ, գաղթել, չու անել
Այսինքն, եթե «չվել», «մեկնել», «գնալ» բառերը համարում ենք նույնը, ապա իմ գրածում ոչ մի սխալ չկա, ոչ ոք չի գտնի այնպիսի օրենք, որով կկարողանա ապացուցել, որ ես սխալ նախադասություն եմ կազմել: Իսկ ես կարող եմ գրածիս ճիշտ լինելն ապացուցել այս բառարանով. ցույց կտամ, որ «չվել» բայն ու «գնալ» բայը հոմանիշներ են և վերջ:
Հիմա ես ոչ թե ասում եմ՝ Չուկի գրածը սխալ է, կամ որ Աղայանի և Սուքիասյանի բառարանները սխալ են պարունակում, այլ ասում եմ, որ նման պարագայում բառարանից օգտվելը, հոմանիշներից օգտվելը միշտ չէ, որ ճիշտ է, միշտ չէ, որ դրա միջոցով կարելի է գեղեցիկ, հնչեղ նախադասություն կազմել: Եթե ես լինեի քո տեղը, ինձ պետք լիներ գտնել «չվել» բառի որևէ հոմանիշ, ձեռքիս տակ լիներ որոշակի նյութ, օրինակ՝ Չուկի կատարած մեջբերումները, ես այդ հոմանիներից կընտրեի «մեկնել» տարբերակը, ոչ թե կփորձեի փնտրել մի օրենք, որը կհերքեր «չվել» բառի՝ այս դեպքում ճիշտ կամ սխալ լինելը: Եթե այս հարցը բարձրանում է, և այսքան քննարկումներից հետո ինչ-որ կոնկրետ հայտարարի չենք գալիս, դա մի բան է նշանակում, որ այդ բայը, թեկուզ և ոչ սխալ, բայց միևնույնն է՝ հարմար չէ օգտագործել այդ դեպքում: Ախր հոմանիշը դա չի նշանակում, որ նույն բառերն են, դա նշանակում է, որ նմանատիպ իմաստ կրող բառեր են, որոնք հնարավորություն են ստեղծում տարբեր տեսակի նախադասություններ կազմելիս, տարբեր տեսակի մտքեր արտահայտելիս օգտվել այդ տարբերակներից և վերցնել գեղեցիկ հնչող, միտքն առավել ճիշտ արտահայտող տարբերակը: Այս հարցի շուրջ ասածս այն է, որ այստեղ ճիշտ և սխալի հարց չէ, այստեղ ասվածի գեղեցիկ և սահուն հնչելու մեջ է:

[Chuk]

Արթ ջան, ամենայն հավանականությամբ դու մեկնելն էլ չէիր օգտագործի, այլ կօգտագործեիր «թռնել»-ը: Ասենք «Արմենը թռավ Ամերիկա», կամ «Պողոսն ինքնաթիռով թռավ արտասահման»:
Ես ինքս թռնելը կօգտագործեի, գուցե մեկնելը: Բայց հանգիստ կարելի է չվելը օգտագործել, ու էդ ԼՐԻՎ ՃԻՇՏ Ա:
Այլ հարց, որ քանի որ չվելը թռչունների համար շատ ա կիրառվում, մեր ականջին խորթ ա:
Արթ, կա բառի իմաստ ու վերջ: Մնացածը ընդամենը քո լեզվազգացությունն ա, որը կարող ա և սխալ լինի:
Ես հիմա մեծ հաճույքով քեզ կհիշացնեմ ռեզինե ավանակներն ամեն գնով առաջ քշելու մասին:

[Kuk]

Արթ ջան, ամենայն հավանականությամբ դու մեկնելն էլ չէիր օգտագործի, այլ կօգտագործեիր «թռնել»-ը: Ասենք «Արմենը թռավ Ամերիկա», կամ «Պողոսն ինքնաթիռով թռավ արտասահման»:
Ես ինքս թռնելը կօգտագործեի, գուցե մեկնելը: Բայց հանգիստ կարելի է չվելը օգտագործել, ու էդ ԼՐԻՎ ՃԻՇՏ Ա:
Այլ հարց, որ քանի որ չվելը թռչունների համար շատ ա կիրառվում, մեր ականջին խորթ ա:
Արթ, կա բառի իմաստ ու վերջ: Մնացածը ընդամենը քո լեզվազգացությունն ա, որը կարող ա և սխալ լինի:
Ես հիմա մեծ հաճույքով քեզ կհիշացնեմ ռեզինե ավանակներն ամեն գնով առաջ քշելու մասին:

Չէ, Արտ, ես ավանակ առաջ չեմ քշում, քանի որ ես չեմ ընկել ինտերնետում իմ ասածի համար ինչ-որ անհեթեթ ապացույցներ փնտրում, կամ ինչ-որ լրատվական կայքերից մեջբերումներ անում՝ ասածս ապացուցելու համար: Ես ավելի մանրամասն ասում եմ այն, ինչ սկզբում ասել էի հնարավորինս հակիրճ:
Եթե ասում ես՝ բառն ունի իմաստ և վերջ: Այսինքն եթե ես գրեմ՝ «Ես չվում եմ խանութ», դու սա կընդունես որպես նորմալ նախադասությո՞ւն: Եթե համարես սխալ, ես էլ կասեմ՝ բառն ունի իմաստ և վերջ, չվելը նույն գնալն ա, մնացածը քո լեզվազգացողությունն ա, որը կարող է սխալ լինի, դա ընդամենը խորթ ա քո ականջին: Սա նույն քո գրածն ա, ուղղակի օրինակն եմ փոխել:

[Chuk]

Հա, Արթ, եթե գրես «ես չվում եմ խանութ», ճիշտ կլինի: Ուղղակի կիրառական չի: Բայց եթե ինչ-որ մեկը գրի՝ ճիշտ կլինի:

[ars83]

Ես չեմ պնդում, որ չվելը սխալ է, ես արտահայտում եմ կարծիքս, ըստ որի, «մեկնել» բայն ավելի հարմար է օգտագործել, ավելի գեղեցիկ է հնչում, քանի որ «չվել» բայը կարծես թե ավելի հարմար է հնչում թռչունների դեպքում: Արս, ի՞նչ հեղինակավոր աղբյուրի մասին է խոսքը, կամ թեկուզ ոչ հեղինակավոր, ընդհանրապես, նման դեպքերում չեմ պատկերացնում աղբյուր հասկացությունը կամ աղբյուրի տեսակը: Այստեղ խոսքը ճիշտ բառ ընտրելու մասին է, այսինքն՝ ընտրել այն բառը, որն առավել ճիշտ կարտահայտի ասելիքը:

Այս հարցի շուրջ ասածս այն է, որ այստեղ ճիշտ և սխալի հարց չէ, այստեղ ասվածի գեղեցիկ և սահուն հնչելու մեջ է:

Այսինքն, ինչպես Չուկն ասաց, զուտ լեզվազգացողության հարց է: Հիմա բացատրեմ իմ լեզվազգացողությունն այս հարցում:
Խնդիրը հետևյալն է՝ ընթերցողին ներկայացնել ուղևոր(ներ)ի՝ օդանավի միջոցով մի երկրից մյուսը տեղափոխվելու փաստը:
Իմ ընկալմամբ «մեկնելը» տվյալ պարագայում շատ «անգույն» բառ է, քանի որ ոչ մի կերպ չի բացահայտում, թե ինչ փոխադրամիջոցով է կատարվում տեղափոխությունը, և ստիպված ես լինում հատուկ նշել «օդանավով» բառը: Մյուս կողմից, «ուղևորները չվեցին» ասելով՝ բացառում ես գնացքի կամ ավտոբուսի դեպքերը: Սա հիմնական փաստարկն է:
Երկրորդն այն է, որ ես չեմ սիրում շատ կիրառել բազմիմաստ բառեր խոսքումս: «Մեկնել» բառը նշանակում է նաև՝ բացատրել, թարգմանել (օրինակ՝ մեկնողական գրականություն): Այս փաստարկն, իհարկե, խիստ սուբյեկտիվ և ոչ այնքան որոշիչ է, ինչպես առաջինը: Այնուամենայնիվ, առաջինի հետ միասին՝ բացատրում է իմ ընտրությունը տվյալ դեպքում:

Ի մի բերեմ. «ուղևորները չվեցին» տարբերակն ըստ իմ լեզվազգացողության ավելի գեղեցիկ, սահուն և գունեղ է, քան «ուղևորներն ինքնաթիռով/օդանավով մեկնեցին» տարբերակը:

[Chuk]

Ի մի բերեմ. «ուղևորները չվեցին» տարբերակն ըստ իմ լեզվազգացողության ավելի գեղեցիկ, սահուն և գունեղ է, քան «ուղևորներն ինքնաթիռով/օդանավով մեկնեցին» տարբերակը:

Այս տարբերակի օգտին են խոսում նաև լայն տարածում ստացած ու նույն երևույթին վերաբերվող հետևյալ բառերը.
Օդաչու
Չվացուցակ
Չվերթ

Էլ չասած Չուկ մականունը

հ.գ. ես ամեն դեպքում «թռնել» տարբերակն եմ նախընտրում

[ars83]

Ներողություն, որ այսքան շատ եմ գրում այս հարցի շուրջ: Պարզապես, միգուցե հետաքրքիր լինի ընթերցողին․․․

Փորձեցի վերլուծել՝ ինչու իմ ականջին «չվել» բառը տեղաշարժի իմաստով բնական է հնչում: Վերջապես գտա: Աստվածաշնչի հայերեն թարգմանության պատճառով: Այստեղ այդ բառը շատ է հանդիպում, իմ աչքն էլ սովորել է:

Օրինակներ Աստվածաշնչի արևելահայերեն թարգմանությունից՝

Իսրայէլը չուեց Սիկիմից։ (Ծննդ. ԼԵ 5)
Մովսէսը Տիրոջ հրամանով գրի առաւ իսրայէլացիների չուերթն ու նրանց բանակատեղիները։ (Թուեր, ԼԳ 2)
Քորեբից չուելով ու ամորհացիների լեռնային ճանապարհով, ինչպէս մեր Տէր Աստուածը պատուիրել էր մեզ, անցանք... (Երկրորդ օրէնք, Ա 19)
Այնտեղից չուեցին դէպի Գադգադ... (Երկրորդ օրէնք, Ժ 7)
Ասորեստանի Սենեքերիմ արքան չուեց ու գնաց բնակուեց Նինուէում։ (Դ Թագաւորաց, ԺԹ 36)

[Ուլուանա]

Կուկի հետ համաձայն եմ։ Թեև չեմ պնդում, թե «չվել» բառը մարդկանց դեպքում գործածելը սխալ է, բայց մյուս կողմից էլ, բացի Կուկի բերած հիմնավորումներից, ես ինքս նման իրավիճակներում հաստատ չէի հիմնվի մի քանի տասնյակ տարի առաջ գրված, թեկուզ անվանի լեզվաբանի բառարանի տվյալների վրա, քանի որ այդ նույն բառարանում բազմաթիվ են այնպիսի բառաձևերն ու իմաստները, որոնք այսօրվա տեսանկյունից պաշտոնապես սխալ են համարվում։ Այո, շատ դեպքերում հենց սխալ, ոչ թե պարզապես ոչ կիրառելի կամ սակավ կիրառելի։ Էլի եմ ասում. շատ հնարավոր է, որ «չվել» բայը մարդկանց դեպքում գործածելն այսօր սխալ չէ, բայց ես դրանում դեռ չեմ համոզվել։