Զանազան լեզվական հարցեր

[Շինարար]

Համաձայն եմ չվիճելու առաջարկիդ, բայց ինչպէ՞ս համաձայն լինեմ, որ Այբուբենի իւրաքանչիւր տառը ունի մեկից աւելի արտասանութիւն:

Ուզես, թե չուզես, այդպես է…

[Պանդուխտ]

Ուզես, թե չուզես, այդպես է…

Յարգելի Շինարար,
Գիտեմ ուզեմ-չուզեմ այդպէս է, ու քանի որ թերութիւնների մասին է խօսւում, ես էլ այդ «ուզել-չուզելը» արձանագրեցի, որպէսզի անդրադարձ լինի, եւ անտեղեակ մարդիկ, որոնք քիչ չեն Սփիւռքում, իմանան, եւ դպրոցներում բացատրեն երեխաներին՝ «այբուբենները բոլոր»:
Հետաքրքիրն այն է, որ զարգացած մարդիկ էլ կան, եւ գիտեն այդ, սակայն արդարանում են ասելով ՝ «Այս է մեր լեզուն»,- ու արեւելահայերէնում տեղ գտած թերութիւններն են մատնանշում: Այս պարագայում արեւելահայերէնախօսը չի՞ արդարանալու, պատճառաբանելով նոյն միտքով, որ՝ «Այս է մեր լեզուն»:

[_Հրաչ_]

Ժողովուրդ ջան: Արևելահայերենն ու արևմտահայերենը (սփյուրքահայերենը) արդի հայերենի ինքնուրույն ճյուղեր են, ու մեկի գոյությունը չի նսեմացնում մյուսի նշանակությունը կամ կարևորությունը: Ու ճիշտ էլ չի լինի ասել, թե մեկն ավելի լավն է, կամ էլ` մյուսը: Դա անընդունելի է նախ նրա համար, որ մարդիկ չեն կարող իրենց իմացած լեզվի փոխարեն տանջվել, իրենց համար խորթ լեզվով խոսել (լեզու ասելով ի նկատի ունեմ արդի հայերենի ենթաճյուղերը), հետո էլ` սա սեփական կարծիքներն ու տեսակետներն ազատ արտահայտելու միջավայր է: Ու, ըստ իս, հաշվի առնելով արևմտահայերենի ու արևելահայերենի որոշ արմատական տարբերություններ, ճիշտ չի լինի լեզվական հարցերը քննարկել ընդհանուր մակարդակով: Առաջարկում եմ տարաձայնությունների դեպքում մեջբերել «արևելահայերենում այսպես է» կամ «արևմտահայերենում այսպես է»: Թե չէ, որ դնենք, ամենքս հայերենի սեփական ենթաճյուղի կանոնները պարտադրենք մյուսիս, հաստատ իրար չենք հասկանա:

[Եղիայեան]

Իմ կարծիքով երկրորդ արմատը «վարք»-ի հետ կապ չունի: Ավելի խելքին մոտ ա էս տարբերակը`

Հոգեվարք=հոգին վար իջնել, իսկ «ք»-ն մնացել ա գրաբարից, չնայած ինքը հոգնակիակերտ վերջածանց ա եղել, բայց աշխարհաբարում շատ գրաբարից եկած բառեր ընդունել են «ք» վերջավորությունը: Օրինակ` քառասունք, խաղողօրհներք, բաժինք.....

ՀՈԳԵՎԱՐՔ բառի երկորդ արմատը՝ կը նոյնանայ «վարել» բայի արմատով, որ կը նշանակէ քշել, տանել, հեռացնել: Ուրեմն «հոգեվարք»-ը ընկալուած է, մտածուած է իբրև ժամանակ, երևոյթ, ընթացք որում հոգին դուրս կը քշուի, դուրս կը տարուի, դուրս կու գայ մարմնէն: Ուրեմն «վարք»-ի, իբրև կենցաշի, հետ կապչունի ան, ոչ ալ «վար» մակբայի հետ:
Լիբանան, Արմենակ Եղիայեան

[Եղիայեան]

Էօր պարզեցի , որ "ստորագրել" բառը կազմված է "ստորև" և "գրել" բառերից
Եթե ճիշտ եմ պարզել, ապա նորից հիշեցի, որ հաճախ պետական պաշտոնյաները /և ոչ միայն/ օգտագործում են "Ստորագրեք վերևում" ձևը:
Բայց արդյոք տաֆտալոգիա չի՞ ստացվում եթե բացենք արմատների "ստորև գրեք վերևում":

Եվ մի հարց էլ, արդյո՞ք ճիշտ է լեզվաբանորեն, ասել "Եթե ճիշտ եմ պարզել…" :
Եվ մի հարց էլ, ու վերջ: Արդյո՞ք ճիշտ է լեզվաբանորեն ասել "արդյո՞ք ճիշտ է լեզվաբանորեն" :

Հայերէնը օժտուած է այնպիսի վսեմ յատկութեամբ մը, որ բոլոր խօսողներուն կը թոյլատրէ ու մատչելի կը դարձնէ բառակերտումի ընթացքին հիմնուելու էապէս արմատներու արտայայտած նեղ իմաստին վրայ. այդպէս է պարագան «ստորագրել»-ին ալ, որ սկզբնապէս յղացուած է իբրև «տակը, ստորին մասը գրել»-ուն: Բայց ահա ժամանակի ընթացքին այս յղացքը կը մաշի և բառին բաղադրիչները կը կորսնցնեն իրենց նախնական, ստուգաբանական նշանակութիւնը ու կը ստանան աւելի ընդհանուր, վերացարկուած նշանակութիւն, որով տուեալ բառը կը սկսի աւելի լայն ու ճկուն կիրակութիւններ ունենալ: Այս վերացարկումին շնորհիւ ալ կարելի կը դառնայ 10-րդ յարկի վրայ գտնուող այցելուին ըսել՝ խնդրեմ, վերԵԼակով ԻՋէք, երբ վերելակը յղացուած է իբրև ելլելու կամ բարձրանալու միջոց և ոչ թէ իջնելու: Նոյն ձևով ալ ստորագրել բային մէջ այլևս մոռցուած է տակը կամ ստորին մասը գրելու գաղափարը, և ան սկսած է մտածուիլ իբրև «անունը գրել»: Հետևաբար, «ստորագրէք վերևում» ըսողը նկատի ունի անունը գրելը միայն և բնաւ երբեք այդ անունը գրելու տեղը. և ճիշդ այս պատճառով ալ ան կիրարկած է «վերևում» մակբայը, քանի «ստոր»ը իր գիտակցութեան մէջ այլևս «վար»ի գաղափարը չ'արթնցներ:

[Եղիայեան]

Իսկ միգուցե այդ իմաստը հենց ռուսերենից է անցել մեզ և իրականում դա ռուսաբանությու՞ն է

+

«Զոյգ»ը, իբրև երկուքէն մէկը, բնաւ ալ ռուսերէն չէ: Արևմտահաերէնը, որ բացարձակապէս ռուսական ազդեցութիւն չէ կրած, նմանապէս այդ բառով կը բնորոշէ երկուքէն մէկը, մենք ալ կ'ըսենք՝ ու՞ր է կօշիկիս զոյգը, որ է ընկերը: Ուրեմն սա համահայկական մտածողութեան ծնունդ է:

[CactuSoul]

Հարգելի լեզվաբաններ, խնդրում եմ որքան հնարավոր է պարզ բացատրել «որտեղ» և «ուր» բառերի տարբերությունը, քանի որ ինքս զգում եմ, թե որտեղ որն է կիրառելի, սխալ դեպքերը լսողությունս սղոցում են ամեն անգամ, բայց չեմ էլ կարող պետք եղած դեպքում բացատրել մարդկանց, թե ինչու է մի տեղ մեկը պետք, իսկ մի ուրիշ տեղ՝ մյուսը:
Մի հիթային երգի մեջ, օրինակ, ասվում է՝ «ո՞ւր գտնեմ քեզ հիմա»… Անհեթեթ է հնչում: Կամ էլ ասում են՝ «ո՞ւր փնտրեմ…»: Գրեթե նույն կերպ չի հնչում, ասենք, «որտե՞ղ գնամ»-ը:
Վերջերս էլ ակումբում մի շատ լավ բանաստեղծություն էի կարդում, բայց նախավերջին տողում «որտեղ»-ի փոխարեն «ուր»-ի կիրառությունը գցեց ստացածս ամբեղջ տպավորությունը…

Իմ դիտարկումների համաձայն «որտեղ»-ը վայր է, իսկ «ուր»-ն ունի ուղղություն: Այս բառերը միմյանց հարաբերվում են մոտավորապես այնպես, ինչպես «ճանապարհ»-ն ու «ուղի»-ն: ԻՀԿ:
Եզակի բացառություններից է, ասենք, «ո՞ւր ես կորել» արտահայտությունը:

Խնդրում եմ պարզաբանումներ մասնագետների կողմից: Նախապես շնորհակալ եմ:

[Շինարար]

+

«Զոյգ»ը, իբրև երկուքէն մէկը, բնաւ ալ ռուսերէն չէ: Արևմտահաերէնը, որ բացարձակապէս ռուսական ազդեցութիւն չէ կրած, նմանապէս այդ բառով կը բնորոշէ երկուքէն մէկը, մենք ալ կ'ըսենք՝ ու՞ր է կօշիկիս զոյգը, որ է ընկերը: Ուրեմն սա համահայկական մտածողութեան ծնունդ է:

Իսկ թայը` որպես զույգի մեկը, օգտագործվու՞մ է արևմտահայերենում…

[Ուլուանա]

Հարգելի լեզվաբաններ, խնդրում եմ որքան հնարավոր է պարզ բացատրել «որտեղ» և «ուր» բառերի տարբերությունը, քանի որ ինքս զգում եմ, թե որտեղ որն է կիրառելի, սխալ դեպքերը լսողությունս սղոցում են ամեն անգամ, բայց չեմ էլ կարող պետք եղած դեպքում բացատրել մարդկանց, թե ինչու է մի տեղ մեկը պետք, իսկ մի ուրիշ տեղ՝ մյուսը:
Մի հիթային երգի մեջ, օրինակ, ասվում է՝ «ո՞ւր գտնեմ քեզ հիմա»… Անհեթեթ է հնչում: Կամ էլ ասում են՝ «ո՞ւր փնտրեմ…»: Գրեթե նույն կերպ չի հնչում, ասենք, «որտե՞ղ գնամ»-ը:
Վերջերս էլ ակումբում մի շատ լավ բանաստեղծություն էի կարդում, բայց նախավերջին տողում «որտեղ»-ի փոխարեն «ուր»-ի կիրառությունը գցեց ստացածս ամբեղջ տպավորությունը…

Իմ դիտարկումների համաձայն «որտեղ»-ը վայր է, իսկ «ուր»-ն ունի ուղղություն: Այս բառերը միմյանց հարաբերվում են մոտավորապես այնպես, ինչպես «ճանապարհ»-ն ու «ուղի»-ն: ԻՀԿ:
Եզակի բացառություններից է, ասենք, «ո՞ւր ես կորել» արտահայտությունը:

Խնդրում եմ պարզաբանումներ մասնագետների կողմից: Նախապես շնորհակալ եմ:

Անի ջան, դու լավ էլ բացատրել ես, էլի։ Միայն թե «ճանապարհ» և «ուղի» բառերի հետ համեմատությունը տեղին չէր. այդ բառերը հոմանիշներ են ու մեծ մասամբ կարող են գործածվել մեկը մյուսի փոխարեն։ Դրանց տարբերությունը զուտ ոճական է, ոչ թե քերականական, հետևաբար դրանց հարաբերությունն էլ չի կարող նման լինել «ուր» և «որտեղ» բառերի հարաբերությանը։

Ի դեպ, եթե նկատել եք, «ուր» բառը «որտեղ» իմաստով հանդիպում են հիմնականում բանաստեղծություններում։

[CactuSoul]

Միայն թե «ճանապարհ» և «ուղի» բառերի հետ համեմատությունը տեղին չէր. այդ բառերը հոմանիշներ են ու մեծ մասամբ կարող են գործածվել մեկը մյուսի փոխարեն։

Ան ջան, ճիշտ ես, տեղին չէր: Ես միայն այն նկատի ունեի, որ «ուղի»ն ավելի շատ ուղղություն ունի իր մեջ, քան «ճանապարհ»-ը: Ասենք՝ «Ճիշտ ուղու վրա ես:»-ն ավելի լավ է հնչում, քան «Ճիշտ ճանապարհի վրա ես:»-ը: Ինձ համար «ճանապարհ»-ն ավելի հանգիստ, խաղաղ բառ է, քան «ուղի»-ն. «ուղի»-ն ավելի ինտենսիվ ու նպատակադրված շարժում է ակնկալում «իր վրա»(), քան «ճանապարհ»-ը: Բայց դե սա միայն իմ զգացածն է, լեզվաբանորեն չեմ կարող պնդել:


Մի ուրիշ հարց էլ.

Ստրիպտիզ` ըստ կառավարության

…
Նախագծի մեկ այլ հոդվածով սահմանված է, որ արգելվում է հաճախորդի և հեստապարի մասնակցի միջև ֆիզիկական շփումը, ինչպես նաև հաճախորդի մասնակցությունը հեստապարին։ Հաճախորդի և հեստապարի մասնակցի միջև հեռավորությունը պետք է լինի ոչ պակաս, քան 2 մետր։
…

www.cdaily.am

«Հեստապար»: Որո՞նք են արմատները: Երկրորդ արմատը պարզ է, բայց առաջինը ծանոթ չի: Գոնե «հեշտապար» լիներ, ավելի հեշտ կլիներ հասկանալը:

[Ուլուանա]

Ան ջան, ճիշտ ես, տեղին չէր: Ես միայն այն նկատի ունեի, որ «ուղի»ն ավելի շատ ուղղություն ունի իր մեջ, քան «ճանապարհ»-ը: Ասենք՝ «Ճիշտ ուղու վրա ես:»-ն ավելի լավ է հնչում, քան «Ճիշտ ճանապարհի վրա ես:»-ը: Ինձ համար «ճանապարհ»-ն ավելի հանգիստ, խաղաղ բառ է, քան «ուղի»-ն. «ուղի»-ն ավելի ինտենսիվ ու նպատակադրված շարժում է ակնկալում «իր վրա»(), քան «ճանապարհ»-ը: Բայց դե սա միայն իմ զգացածն է, լեզվաբանորեն չեմ կարող պնդել:

Նշածդ իմաստային երանգներն իսկապես կան, բայց, միևնույն է, տարբերությունն ամեն դեպքում մնում է ոճական, քանի որ մեկը մյուսի փոխարեն կարելի է գործածել, թեկուզև որոշ դեպքերում մեկը մյուսից ավելի համահունչ կլինի համատեքստին։

Մի ուրիշ հարց էլ.

«Հեստապար»: Որո՞նք են արմատները: Երկրորդ արմատը պարզ է, բայց առաջինը ծանոթ չի: Գոնե «հեշտապար» լիներ, ավելի հեշտ կլիներ հասկանալը:

Ճիշտն ասած՝ «հեստապար» բառն առաջին անգամ եմ լսում։ Ես «մերկապար» բառը գիտեի՝ որպես ստրիպտիզ։ Բայց եթե էդպիսի բառ կա (երևի կա, համենայնդեպս, քիչ առաջ գուգլով որոնում տվեցի, մի քանի հատ բերեց), ինձ էլ է «հեշտապար» տարբերակն ավելի տրամաբանական թվում։ Բայց դե չգիտեմ...

[Շինարար]

Ահա, թե ինչ գտա մեր շատ սիրելի Անտաշատ բլոգում՝ Հեստ, հեստի –անհնազանդ, ըմբոստ: Հեստապար պետք է, որ նշանակի անհնազանդ կամ ըմբոստ պար, մեր հարգելի Եղիայեանը գուցե օգնի մեզ այս հարցում

[Ուլուանա]

Ահա, թե ինչ գտա մեր շատ սիրելի Անտաշատ բլոգում՝ Հեստ, հեստի –անհնազանդ, ըմբոստ: Հեստապար պետք է, որ նշանակի անհնազանդ կամ ըմբոստ պար, մեր հարգելի Եղիայեանը գուցե օգնի մեզ այս հարցում

Բայց նույնիսկ այդ դեպքում, միևնույն է, իմ կարծիքով, «հեշտապարն» ու «մերկապարը» իմաստային առումով շատ ավելի հաջող բառեր են, քան «հեստապարը», քանի որ ավելի դիպուկ են բնորոշում տվյալ պարը։

[Katka]

Դեպրեսսիան հայերենում երկու ս -ո՞վ է գրվում ու կա՞ այդ բառի հայերեն փոխարինողը: էլեկտրիֆիկացման հայերենը կա՞ ու կասե՞ք այս բառի արմատը:

[Ուլուանա]

Դեպրեսսիան հայերենում երկու ս -ո՞վ է գրվում ու կա՞ այդ բառի հայերեն փոխարինողը:

Դեպրեսիան մեկ ս–ով է գրվում։ Հայերեն համարժեքը ընկճախտն է։