Զանազան լեզվական հարցեր

[Պանդուխտ]

Այժմ գործածական է. «միտք կիսել», «գաղափար կիսել» արտայայտութիւնը: Ո՞րքանով է տրամաբանական թւում, լեզուական իմաստով: Աւելի ճիշտ չէ՞ ասել. «միտք բաժնեկցել»:

[Ուլուանա]

Այժմ գործածական է. «միտք կիսել», «գաղափար կիսել» արտայայտութիւնը: Ո՞րքանով է տրամաբանական թւում, լեզուական իմաստով: Աւելի ճիշտ չէ՞ ասել. «միտք բաժնեկցել»:

Այդ արտահայտությունը սխալ է, ռուսաբանություն կամ անգլաբանություն է։ Համենայնդեպս, հայերենի համար դա հաստատ սխալ է, թեև խիստ տարածված։ Իսկ «բաժնեկցել» բառն իմաստով գրեթե նույնն է կարծես, բայց հաստատ ոչ գործածական, համենայնդեպս այդ իմաստով։

[Պանդուխտ]

Ռուսաբանութիւն է եւս «խօսք է գնում» արտայայտութիւնը: Սրա հայերէն ձեւերն են. «խօսք է բացւում», «խօսւում է», «ասւում է» եւն :

[Ուլուանա]

Ռուսաբանութիւն է եւս «խօսք է գնում» արտայայտութիւնը: Սրա հայերէն ձեւերն են. «խօսք է բացւում», «խօսւում է», «ասւում է» եւն :

Մի ավելացում անեմ.
Խոսքը գնում է այդ գրքի մասին։ (սխալ)
Խոսքն այդ գրքի մասին է։ (ճիշտ)

[Պանդուխտ]

Հետաքրքիր երեւոյթ է. ճաշարան կամ հացատուն բառի փոխարէն, ռեստորան բառի գործածութիւնը: Մինչ ռեստորան նշանակում է հանգստավայր:
Կարծում եմ, ճաշ բառը արեւելահայերէնում անգործութեան է մատնուած, կամ մոռացուած է: Արեւմտահայերէն «ճաշ ուտել» բառակապակցութեան դիմաց, արեւելահայերէնն ունի. «հաց ուտել» բառակապակցումը:
Այսինքն՝ փոխ առնելով օտար բառ (restaurant), յաճախ անտեղի ենք օգտագործում:

[Ուլուանա]

Հետաքրքիր երեւոյթ է. ճաշարան կամ հացատուն բառի փոխարէն, ռեստորան բառի գործածութիւնը: Մինչ ռեստորան նշանակում է հանգստավայր:
Կարծում եմ, ճաշ բառը արեւելահայերէնում անգործութեան է մատնուած, կամ մոռացուած է: Արեւմտահայերէն «ճաշ ուտել» բառակապակցութեան դիմաց, արեւելահայերէնն ունի. «հաց ուտել» բառակապակցումը:
Այսինքն՝ փոխ առնելով օտար բառ (restaurant), յաճախ անտեղի ենք օգտագործում:

Այն, որ անտեղի շատ ենք գործածում օտար բառեր, ժխտել չի կարելի։ Բայց կոնկրետ «ռեստորան» բառը, համենայնդեպս, ներկայումս, կարծում եմ, ոչ մի լեզվով էլ հանգտավայր չի նշանակում, այլ նշանակում է վճարովի հենց հաց ուտելու/ճաշ ուտելու տեղ։ Իսկ ճաշարանը, որքան գիտեմ, փոքր–ինչ այլ իմաստ ունի. ճաշարանը սովորաբար որևէ հաստատության ներսում, դրան կից կամ մոտակայքում գտնվող և տվյալ հաստատությանը պատկանող ուտելու վայր է, մինչդեռ ռեստորանը կարծես թե լրիվ առանձին ու անկախ օբյեկտ է։

Գուցե իսկապես ճիշտ կլիներ ռեստորաններին հայերեն ճաշարան ասել, բայց այդ դեպքում պետք է այդ բառերի արտահայտած հասկացություններն էլ վերանայել...
Ուղղակի իմ կարծիքով, խնդիրն այն է, որ մենք տարիներ շարունակ չենք ունեցել սնվելավայրերի տեսակների բազմազանություն, իսկ Սովետից հետո, երբ այդ տեսակները մուտք են գործել մեր երկիր, մենք պարզապես վերցրել ենք արդեն գոյություն ունեցող օտար բառը և նորերը չենք ստեղծել տվյալ հասկացությունն անվանելու համար։

[Հայկօ]

Հետաքրքիր երեւոյթ է. ճաշարան կամ հացատուն բառի փոխարէն, ռեստորան բառի գործածութիւնը: Մինչ ռեստորան նշանակում է հանգստավայր:
Կարծում եմ, ճաշ բառը արեւելահայերէնում անգործութեան է մատնուած, կամ մոռացուած է: Արեւմտահայերէն «ճաշ ուտել» բառակապակցութեան դիմաց, արեւելահայերէնն ունի. «հաց ուտել» բառակապակցումը:
Այսինքն՝ փոխ առնելով օտար բառ (restaurant), յաճախ անտեղի ենք օգտագործում:

Շատ բառեր կան, որ նախնական՝ արմատական իմաստով մի բան են նշանակել, այժմ՝ ուրիշ բան են նշանակում: Բա էլ իմաստափոխությունը, իմաստային դաշտերի լայնացում-նեղացումն ու՞ր մնաց: Ամենածեծված օրինակները՝ պարապել (պարապ՝ անզբաղ բառից, այսօր իմասը 180 աստիճան շրջվել է՝ զբաղված լինել), սեփական (սեպուհ բառից, նշանակել է սեպուհին՝ իշխանին պատկանող, այսօր նշանակում է ինձ պատկանող): Կամ՝ անջատիչ բառը: Չէ՞ որ անջատիչով ոչ միայն անջատում ենք, այլև միացնում: Վերելակ՝ և՛ վերև է բարձրացնում, և՛՝ ներքև իջեցնում: Օրինակները շատ են: Ընդ որում՝ ավելի շատ, քան իրենց նախնական իմաստը պահպանած բառերը:

Ճաշի մասին. «ճաշ ուտել» նշանակում է ուտել կոնկրետ սուպ, բորշ, աջաբ-սանդալ և այլ՝ հիմնականում ջրիկ կերակուրներ, իսկ «հաց ուտելն» ավելի լայն իմաստ ունի՝ պանիր հացից մինչև խորոված-քյաբաբ, ներառյալ բոլոր տեսակի աջաբ-սանդալները

[Պանդուխտ]

Այժմ գործածական է. «միտք կիսել», «գաղափար կիսել» արտայայտութիւնը: Ո՞րքանով է տրամաբանական թւում, լեզուական իմաստով: Աւելի ճիշտ չէ՞ ասել. «միտք բաժնեկցել»:

Երբեմն էլ ուղղակի ասում են . «կիսվենք ձեզ հետ», «կիսվեցինք», «կիսվեցի նրա հետ» այսինքն, կիսվողը միտքը կամ գաղափարը չի լինում, այլ՝ այդ գաղափարը կրող անձը:

[Պանդուխտ]

Ճաշ եւ հաց ուտելու առնչութեամբ ճի'շտ ես, շնորհակալ եմ:
Պարապել իմաստը զարգացել է «պարապ (ազատ) ժամանակը տրամադրել-ուց» : Ունինք՝ աշխատել, զբաղիլ-զբաղուել, գործել, բանիլ, տքնիլ, ջանադրել եւն: Թէեւ իմաստով նոյնը չեն, բայց իմաստ են:
Վերելակը իրօք, միայն չի ելնում:
Ռեստորան, ըստ իս, նախապէս նշանակել է. «ճանապարհի վրայ հանգստանալու եւ ուտելու տեղ», «քարվանսարայ (կարաւանի սրահ), իջեւան-ատուն», թերեւս՝ «օթեւան»: Այժմ նշանակում է. «ուտելու տեղ, ճաշարան»:
Այստեղ, մերոնք, խօսակցական լեզուով. «սրճարան» են ասում ամեն ձեւի «ռեստորաններին»: Մինչ սրճարանը, ըստ իս, միայն սուրճ, զովացուցիչ եւ թեթեւ սնունդ մատուցող «ռեստորան»ն է:
Մի քանի անուն յիշենք.
Ճաշարան, սրճարան, սրճանոց, սրճատուն, գինետուն, խմարան, հացատուն, իջեւան, օթեւան..
Մէջբերում ԺՀԼԲ բառարանից.

Ռեստորան, Բարձր տիպի ճաշարան, որտեղ արւում են ուտելիք, նախաճաշեր, խմիչքներ: Մեր խումբը ռեստորանում արդէն գրաւել էր վաղուց պատուիրած սեղանը (Աւետիք Իսահակեան):

Այսինքն, ըստ բառարանագրին՝ հայազգի ճաշարան բառը, իր իմաստային տարողութեամբ, ի'նչ էլ լինի, չի՛ կարող լինել «բարձր տիպի»...:

[Պանդուխտ]

http://www.akumb.am/showthread.php?t=33657
Այս թեմայի վերնագիրը յոգնակի, ինչպէս նաեւ «նախագահական ընտրութիւններ» ձեւը, խոտոր է ըստ իս: Ընտրուող է մի է, ընտրութիւնն էլ:

[Պանդուխտ]

http://www.akumb.am/showthread.php?t=33657
Այս թեմայի վերնագիրը յոգնակի, ինչպէս նաեւ «նախագահական ընտրութիւններ» ձեւը, խոտոր է ըստ իս: Ընտրուող է մի է, ընտրութիւնն էլ:

Ընտրուողը մի է, ընտրութիւնն էլ:

[Ուլուանա]

http://www.akumb.am/showthread.php?t=33657
Այս թեմայի վերնագիրը յոգնակի, ինչպէս նաեւ «նախագահական ընտրութիւններ» ձեւը, խոտոր է ըստ իս: Ընտրուող է մի է, ընտրութիւնն էլ:

Ճիշտ ես նկատել. թեև տվյալ իմաստով գրեթե միշտ «ընտրություններ» հոգնակի ձևն է գործածվում, բայց սխալ է։ Հիշում եմ, վերջերս լեզվական մի գրքում էլ եմ կարդացել դրա մասին, թեև նույնիսկ տրամաբանորեն մտածելիս հոգնակին իսկապես անիմաստ է հնչում։

[Հայկօ]

Պանդուխտ Մի կողմից՝ ճիշտ ես ասում: Սա ամենասովորական, բայց որպես այդպիսին չընկալվող ռուսաբանություն է՝ выборы հոգնակի բառի նմանությամբ: Այսպես սխալ է նաև, օրինակ, ակնոցներ բառաձևը: Ի դեպ՝ այդպես է ոչ միայն ռուսերենում: Եթե չեմ սխալվում, անգլերենում և ֆրանսերենում նույնպես գործածական են հոգնակի élections, elections ձևերը:

Մյուս կողմից, ըստ իս՝ այստեղ մի այլ՝ սուբյեկտիվ նրբերանգ էլ կա: Ինձ համար ընտրությունը կոնկրետ ընտրելու պահն է՝ [«ընտրության ժամանակ» = «քվեաթերթիկը տուփի մեջ գցելու պահին, կամ այդ նույն օրը»], իսկ ընտրությունները այդ ամբողջ ժամանակահատվածն են՝ ընտրարշավից, քարոզարշավից սկսված մինչև քվեարկություն: Նաև՝ ընտրություն կարող է լինել ցանկացած բաների միջև եղած երկընտրանքը, իսկ ընտրությունները հենց ղեկավար մարմնի կամ անձի ընտրությունն են (կներես տավտալոգիայի համար): Հայերեն՝ ընտրություն - ընտրություններ, անգլերեն՝ choice - elections, ֆրանսերեն՝ choix - élections:

[Ուլուանա]

Պանդուխտ Մի կողմից՝ ճիշտ ես ասում: Սա ամենասովորական, բայց որպես այդպիսին չընկալվող ռուսաբանություն է՝ выборы հոգնակի բառի նմանությամբ: Այսպես սխալ է նաև, օրինակ, ակնոցներ բառաձևը: Ի դեպ՝ այդպես է ոչ միայն ռուսերենում: Եթե չեմ սխալվում, անգլերենում և ֆրանսերենում նույնպես գործածական են հոգնակի élections, elections ձևերը:

Կարծում եմ՝ «ակնոց/ակնոցներ» դեպքը, թեև սկզբունքորեն նույնն է, բայց մարդկանց մոտեցման տեսակետից բավական տարբեր է «ընտրություն/ընտրություններ» դեպքից, քանի որ եթե առաջին դեպքը, որքան էլ տարածված, այնուամենայնիվ, հայոց լեզվին քիչ թե շատ նորմալ տիրապետողների կողմից համարվում է սխալ, ապա երկրորդի հարցն անհամեմատ ավելի լուրջ է...

[Պանդուխտ]

Եթէ ակնոցը նախապէս անջատ ոսպնեակից էր բաղկացած, ապա հիմա երկու ապակիներով հանդերձ միակազմ գործիք է:
Գրաբարեան ընտրանք ձեւում, գուցէ, անք յոգնակերտ մասնիկը. գոյականակերտ ածանց է դարձել:
Խրախուսել-խրախուսանք, տարակուսել-տարակուսանք, ընտրել-ընտրանք: Այս օրինակներում, ոչ թէ յոգնակի է բառը, այլ՝ ուրիշ բան: Մէջբերում Ա. Մարգարեանի «Ժամանակակից Հայոց Լեզու» գրքից.

Բայանուանական (գործողութեան) նշանակութեան վերջածանցներ, ինչպէս՝ -ում, -իւն, -մունք, -անք, -ոյթ, -ութիւն (զգացում, զգացմունք, դոփիւն, տանջանք, սովորոյթ, սովորութիւն):

Գրաբարում «ընտրանք» բառի ձեւաւորման նման, հաւանաբար, աշխարհաբարում էլ «ընտրութիւններ» բառը ձեւաւորուել է, սակայն, աշխարհաբարում, դեռեւս «ներ»ը յոգնակերտ մասնիկ է, եւ գրաբարեան «անք»ի նման բայանուն կերտող ածանց չի ճանաչուել: