Մեռելապաշտություն

[Չամիչ]

Իսկ ինչի՞ են 3 օր պահում:

Շատ պարզ պատճառով, առաջ դիահերձում չի եղել: Եղել են բազմաթիվ դեպքեր երբ կարծել են, որ մարդը մահացել է, մինչդեռ մարդուն սաղ սաղ թաղել են: Կամ էլ մահանալուց մի երկու օր հետո մարդը արթնացել է: Դա կոչվում է լիթարգիկ քուն: Հնդկաստանում կա ավանդույթ համաձայն որի էսպես կոչված արծաթե թելը կտրվում է մահանալու միայն երրորդ օրը: Այսինքն հոգու եւ մարմնի կապը միայն երեք օր հետո է կտրվում: Դրա համար բուդդիստները մարդու մարմինը այրում են, որպեսզի հոգին եւ մարմինը կապող բոլոր հնարավոր կապանքները վերացվեն: Այս բոլոր ավանդույթները գալիս են հնուց, երբ մարդիկ մատերիալիստ չեն եղել, համարել են, որ մարդը առաջին հերթիդ հոգեւոր էակ է, այլ ոչ թե ընդամենը մատերիա:

[keyboard]

Օղորմածիկ հորքուրիս հետ մեծ պապու գերեզմանին էինք գնացել, հորքուրս տեսավ կողքի գերեզմանը` կռիշով, ժոլոբներով, լուսամուտներով, նայեց-նայեց, ասեց` թե մի արև պտի ընկներ էս խեղճի գերեզմանին, էդ էլ են "ձեռից" խլել զավակները...
Ասածս ինչ ա, էդ գերեզմանի վրա արաղ լցնելը, մեռելին տենց ծաղրելը ասել Տրիբունի պարապ ու անասուն մարդկանց ասածով ա սկսվել, եկեղեցին կատեգորիկ դեմա գերեզմանին որևէ խմիչք կամ չգիտեմ ինչ լցնելուն, դա բառիս բուն իմաստով ծաղր ա մահացածի նկատմամբ, ոնց որ մեկը տունդ հյուր գա, էնքան հարգես, որ արաղը շփես դեմքին:
Էս ամենի միակ պատճառը պարապությունն ա, մարդիկ էնքան պարապ են, որ մեռելի հետևից ամեն օր գերեզման են գնում, էնքան են վախում խոսակցություններից, որ ապառիկով, հա հենց ապառիկով թաղում են անում, Նար-Դոսում տենց տեղ կա, ապառիկ թաղում են անում մարդիկ, գնում ես պարտավորագիր ես ստորագրում, մեռելդ թաղում ես, սաղ սոված բարեկամությանդ կերցնում, նենց մարդկանց ես կերցնում, որ սկի մի քանի տարի չես տեսե, վերջում լսում ես, որ խաշլամեն հեչ համով չէր ու հենց էդ պահին տալիս մեկի դիակն էլ ես տեղ փռում, պարզվում ա որ էդ պոռնիկը քո ամենամոտիկ բարեկամներից ա, որ քեզ սկի չի փորձել օգնի, բայց խաշլամի համից ա խոսում, հետո մեռելիդ թաղում ես, ինքը էլ ոչ մի հոգս չունի, մեկ էլ էն պարտավորագիրը որ ստորագրել ես մի քանի բակլան գալիս են տունդ ու աչքիդ դեմը տանում են տելեվիզրդ, մտնում են պադվալդ տենան ինչ ունես, մատիցդ հանում են հարսանիքիդ կալցոն ու սենց երկար ցանկ...

Բայց դե ախպեր, հալալ էր էդ տղուն, տեսար ինչ պատվով թաղեց իրա մեռելին, ճիշտ ա խաշլամեն լավը չէր, բայց դե գոնե հաց տվեց էլի...

Մեռելը մեռնում գնում ա, մեռելատերը էդ մեռելից հետո ավելի ա տանջվում, քան երբ էդ մարդը կենդանի էր...
Տենաս կգա մի օր, որ մարդիկ կսգան իրանց մեռելին, ոչ թե խաշլամի համը քննադատող պուտանկեքին կերակրելու տասովկա կանեն...
Շատ խոսացի, ներող...

ԱմԷն:

[Գալաթեա]

Եթե հիմա մենք մեր մեծերին հարգանք չմատուցենք, հետագայում մեր երեխեքն էլ մեզ հարգանք չեն մատուցի: Էտ բոլոր ադաթները կարեւոր դաստիարակչական բնույթ են կրում: Ինչ վերաբերում ա գնա մեռի արի սիրեմ արտահայտությանը կամ մեռելապաշտությանը դա արդեն առանձին թեմա է: Այո, մարդուն պետք է հարգանք մատուցել ինչպես կյանքի օրոք, էնպես էլ մեռնելուց հետո:

Չամիչ ջան, իսկ ինչո՞ւ ասենք մենք չենք կարղ մեր մահացածներին հարգանք մատուցել առանց թատերականացված ներկայացումների: Հարգանք մատուցելը քո կարծիքով պարտադիր նեխած տրադիցիաներին հետևալն ա՞:
Մարդը մահացել ա՝ սգա, տխրի, այցելի իրեն, նստի զրուցի հետը, կիսատ վեճերդ ու սիրո խոստովանություններդ ավարտի... Թե՞ դա հարգանք չի՝ քանի դեռ չի ուղեկցվել կամերային նվագախմբով, 50 դրամանոց ողբերով ու դոշ ծեծելով, տան ամենալավ խռուստալով արաղ խմելով գերեզմանի վրա ու հարազատիդ գերեզմանի քարի մեծությունը կողքիններինի հետ համեմատելով:

[Nihil]

Դե ես 3 օր պահելու ավանդույթի դեմ ոչինչ չունեմ, թեև կարծում եմ, որ ներկայիս պայմաններում անգամ դրա կարիքը չկա: Հարցը ավելի շատ վերաբերում էր մի շարք ավանդույթների ձևական բնույթ կրելուն:

[Չամիչ]

Չամիչ ջան, իսկ ինչո՞ւ ասենք մենք չենք կարղ մեր մահացածներին հարգանք մատուցել առանց թատերականացված ներկայացումների: Հարգանք մատուցելը քո կարծիքով պարտադիր նեխած տրադիցիաներին հետևալն ա՞:
Մարդը մահացել ա՝ սգա, տխրի, այցելի իրեն, նստի զրուցի հետը, կիսատ վեճերդ ու սիրո խոստովանություններդ ավարտի... Թե՞ դա հարգանք չի՝ քանի դեռ չի ուղեկցվել կամերային նվագախմբով, 50 դրամանոց ողբերով ու դոշ ծեծելով, տան ամենալավ խռուստալով արաղ խմելով գերեզմանի վրա ու հարազատիդ գերեզմանի քարի մեծությունը կողքիններինի հետ համեմատելով:

Դու խոսք բացեցիր ստիպողական այցելությունների մասին: էտ պահը ես չհասկացա: Քո ասելուց նենց ստացվեց, որ մարդը ստիպողաբար ա այցելում իր հարազատի գերեզման մահվան հենց հաջորդ օրը?, կամ թեկուզ մեկ շաբաթ անց, քառասուն օր անց, ադաթին տուրք տալով? Եթե էտ մարդու մահը քո մեջ մենակ ադաթի բեռը քաշելու անհարման զգացումն ա առաջացրել, է մի գնա, ով ա ստիպում:

[Չամիչ]

Դե ես 3 օր պահելու ավանդույթի դեմ ոչինչ չունեմ, թեև կարծում եմ, որ ներկայիս պայմաններում անգամ դրա կարիքը չկա: Հարցը ավելի շատ վերաբերում էր մի շարք ավանդույթների ձևական բնույթ կրելուն:

Եթե դու քո համոզմունքներով մատերիալիստ ես, ուրեմն այո, իմաստ չկա:
Բայց քո համոզմուներնրը որքան են համապատասխանում իրականությանը, դա արդեն այլ խնդիր ա: Եթե դու համոզմունք ունես, դա դեռ չի երաշխավորում, որ դրանք հարյուր տոկոսով ճիշտ են:
Ես էլ համոզված եմ, որ մարդը հոգեւոր էակ ա, որ հոգին միայն երորդ օրն ա մարմնի հետ կապը կորցում: Եթե դարեր շարունա մարդանց մեջ հենց երեք օր հետո թաղելու ադաթն ա արմատացել ուրեմն դա իր մեջ իմաստ ա կրում, հակառակ դեպքում, մի քանի ժամ հետո կփորեին կդնեին հողի մեջ ու վերջ:

[Sagittarius]

Շատ պարզ պատճառով, առաջ դիահերձում չի եղել: Եղել են բազմաթիվ դեպքեր երբ կարծել են, որ մարդը մահացել է, մինչդեռ մարդուն սաղ սաղ թաղել են: Կամ էլ մահանալուց մի երկու օր հետո մարդը արթնացել է: Դա կոչվում է լիթարգիկ քուն: Հնդկաստանում կա ավանդույթ համաձայն որի էսպես կոչված արծաթե թելը կտրվում է մահանալու միայն երրորդ օրը: Այսինքն հոգու եւ մարմնի կապը միայն երեք օր հետո է կտրվում: Դրա համար բուդդիստները մարդու մարմինը այրում են, որպեսզի հոգին եւ մարմինը կապող բոլոր հնարավոր կապանքները վերացվեն: Այս բոլոր ավանդույթները գալիս են հնուց, երբ մարդիկ մատերիալիստ չեն եղել, համարել են, որ մարդը առաջին հերթիդ հոգեւոր էակ է, այլ ոչ թե ընդամենը մատերիա:

Չամիչ ջան, ԻՀԿ, մատերիալիզմ ա, երբ մարդուն հիշելու համար գնում են մի «տեղ», որտեղ գտնվում (գտնվել) ա իրա մարմինը ու որտեղ ինքը իրա կյանքի ոչ մի վայրկյան չի անցկացրել, երբ էտ մարդու հիշողությունները ապրում են իրա կյանքի ընթացքում իրան ճանաչած մարդկանց մեջ:

Ամեն մարդու գործն ա, թե իրա սիրելի մարդկանց ոնց են հիշում. բայց ես հնարավորինս խուսափում են գերեզմանոց այցելելուց, ինձ համար էտ տեղը մարդկանց հետ կապ չունեն, իրանք իրանց կյանքի ընթացքում չեն իմացել իրանց գերեզմանոցի տեղը: Ես իմ տատիկ պապիկին հիշում եմ՝ մամայիս հետ իրանց կյանքի տարբեր դեպքեր պատմելով:

[Sagittarius]

Եթե դու քո համոզմունքներով մատերիալիստ ես, ուրեմն այո, իմաստ չկա:
Բայց քո համոզմուներնրը որքան են համապատասխանում իրականությանը, դա արդեն այլ խնդիր ա: Եթե դու համոզմունք ունես, դա դեռ չի երաշխավորում, որ դրանք հարյուր տոկոսով ճիշտ են:
Ես էլ համոզված եմ, որ մարդը հոգեւոր էակ ա, որ հոգին միայն երորդ օրն ա մարմնի հետ կապը կորցում: Եթե դարեր շարունա մարդանց մեջ հենց երեք օր հետո թաղելու ադաթն ա արմատացել ուրեմն դա իր մեջ իմաստ ա կրում, հակառակ դեպքում, մի քանի ժամ հետո կփորեին կդնեին հողի մեջ ու վերջ:

Չամիչ, էլի խալաստոյ քցեցի՞ր... էն մարդը ասում ա՝ ես երեք օրի ավանդույթի դեմ ոչինչ չունեմ:

[Nihil]

Եթե դու քո համոզմունքներով մատերիալիստ ես, ուրեմն այո, իմաստ չկա:
Բայց քո համոզմուներնրը որքան են համապատասխանում իրականությանը, դա արդեն այլ խնդիր ա: Եթե դու համոզմունք ունես, դա դեռ չի երաշխավորում, որ դրանք հարյուր տոկոսով ճիշտ են:
Ես էլ համոզված եմ, որ մարդը հոգեւոր էակ ա, որ հոգին միայն երորդ օրն ա մարմնի հետ կապը կորցում: Եթե դարեր շարունա մարդանց մեջ հենց երեք օր հետո թաղելու ադաթն ա արմատացել ուրեմն դա իր մեջ իմաստ ա կրում, հակառակ դեպքում, մի քանի ժամ հետո կփորեին կդնեին հողի մեջ ու վերջ:

Իմ կարծիքով կամ ինձ լավ չհասկացաք, կամ էլ ուղղակի ուզեցաք ձեր կարծիքը արտահայտեք` ինձ հակադրվելով: Ինչևէ, ասեմ միայն այն, որ ես իմ համոզմունքները ոչ մեկի վզին չեմ փաթաթում, ոչ էլ համոզված եմ դրանց ճշտության մեջ: Հուսով եմ` դիմացինին մատերիալիստ անվանելիս դուք վստահ եք ձեր համոզմունքների`իրականությանը համապատասխանելու մեջ:

[Ռուֆուս]

Պոպկոռն բերեք, խամ մարդ ա եկել

Nihil ջան, քեզ մաղթում եմ համբերություն

[Ռուֆուս]

Ժողովուրդ, էդ թաղումից հետո ուտել/խմելը զարգացած երկրներում էլ է ընդունված նորմալ սովորույթ, մենակ թե ի տարբերություն Հայաստանի, որտեղ որ գրեթե հարսանիքի սեղան են գցում, Եվրոպա/Ամերիկայում թեթև շվեդական սեղան են դնում՝ սենդվիչ/բուտերբրոդներով ու թեթև ոտի վրա ուտելու կերակուրներով: Որովհետև նորմալ երևույթ ա ամբողջ օրը ոտի վրա մնացած ու շոգին/արևին կամ ցրտին/անձրևին գերեզմանոց գնացած, հետ եկած մարդկանց մի թեթև հյուրասիրելը: Բայց ոչ մի երկրում էդ անտեր սգո սեղանը տենց խայտառակորեն չի դեգրադացվել, ոնց որ Հայաստանում: Մարդիկ կան թաղում, յոթ, քառսունք են գնում հենց ուտել խմելու համար

[Գալաթեա]

Դու խոսք բացեցիր ստիպողական այցելությունների մասին: էտ պահը ես չհասկացա: Քո ասելուց նենց ստացվեց, որ մարդը ստիպողաբար ա այցելում իր հարազատի գերեզման մահվան հենց հաջորդ օրը?, կամ թեկուզ մեկ շաբաթ անց, քառասուն օր անց, ադաթին տուրք տալով? Եթե էտ մարդու մահը քո մեջ մենակ ադաթի բեռը քաշելու անհարման զգացումն ա առաջացրել, է մի գնա, ով ա ստիպում:

Նախ երևի փորձես առանց վրես մուննաթ գալու գրես, հա՞ Չամիչ ջան։ Թե չէ մի տեսակ ես երևույթից եմ բողոքում, իսկ ոնց որ ինձնից։
Է չեմ գնում։ Էն օրերը, երբ որ ինչ- որ մեկը որոշել ա ես պիտի գնամ մահացածիս հարգելու՝ չեմ գնում։ Գնում եմ էն ժամանակ, երբ քառասուն հոգի հավայի մարդ կողքից չի հավաքվել՝ գնահատելու ու հետո հարևաններին, թե ես ինձ ոնց էի պահում։
Հարցեր և քոմենթներ ունե՞ս սրա հետ կապված։

[Ռուֆուս]

Ինձ Ամերիկայում բախտ է վիճակվել հուղարկավորության գնալ, ես տենց արժանապատիվ ու անկեղծ սուգ Հայաստանում կյանքում չէի տեսել:

Ինձ հյուրընկալող ընտանիքի տատն էր մահացել 80քանի տարեկան՝ բնական պատճառներից: Ընտանիքը իռլանդական ծագման կաթոլիկներ էին: Դիակը բաց դագաղի մեջ դրած ոչ ոք չտեսավ՝ մորգում էր, էն հայկական սարսափներից իրենք չունեն (չնայած Ամերիկայում էլ նայած դեպք՝ ըստ ընտանիքի ցանկության է սա): Եկեղեցում սգո հանդիսություն էր կազմակերպած, հարազատներ, բարեկամները հավաքվել էին, պադրեն մի տաս րոպե խոսեց, մահացածին երկնային թագավորություն և այլն և այլն, հետո ամբիոնին ըստ ցանկության մոտեցան մահացածի հարազատները՝ ամեն մեկը մահացածի մասին մի բան պատմելով կամ ինչ-որ բան հիշելով՝ առանց էժանագին լացուկոցի: Մարդ կար զվարճալի պատմություն էր պատմում, մարդ էլ կար կեսից հուզվում, սկսում էր լաց լինել: Դրանից հետո հեռու բարեկամներն ու հարևանները ցրվեցին տներով, իսկ մահացածի ամենամոտ հարազատները գնացին գերեզմանոց՝ դագաղը հողին հանձնելու, էնքան նեղ շրջապատով, որ ինձ էլ չտարան: Դրանից հետո էլ էդ նեղ շրջապատով հավաքվեցինք էդ կնոջ երեխեքից մեկի տանը՝ ուր շվեդական համեստ սեղան էր դրած՝ կանապեներով ու ֆանտա-կոլայով, ոչ մի ոգելից խմիչք չկար: Ու էլի իրենք ընկան հիշողությունների գիրկը, հին ֆոտոներ էին հանում նայում, էդ կնոջն էին հիշում, մեկ մեկ էլ ծիծաղում՝ լավ օրերը հիշելով:

Սուգը սենց պիտի լինի, մարդուն պիտի արժանապատվորեն սգաս, այլ ոչ թե էն այլանդակ ձևով, ոնց որ հայերս ենք անում:

Էլ չասեմ, որ էգնահող, յոթ, քառսունք, սուրբ խեչ երևույթներն իրենց մոտ բացարձակապես բացակայում են: Հետո մարդիկ ըստ ցանկության այցելում են գերեզմանոց՝ մահացածին հարգանքի տուրք մատուցելու:

[Չամիչ]

Նախ երևի փորձես առանց վրես մուննաթ գալու գրես, հա՞ Չամիչ ջան։ Թե չէ մի տեսակ ես երևույթից եմ բողոքում, իսկ ոնց որ ինձնից։
Է չեմ գնում։ Էն օրերը, երբ որ ինչ- որ մեկը որոշել ա ես պիտի գնամ մահացածիս հարգելու՝ չեմ գնում։ Գնում եմ էն ժամանակ, երբ քառասուն հոգի հավայի մարդ կողքից չի հավաքվել՝ գնահատելու ու հետո հարևաններին, թե ես ինձ ոնց էի պահում։
Հարցեր և քոմենթներ ունե՞ս սրա հետ կապված։

Բայց ինչի պիտի քո վրա մուննաթ գամ?
Ախր նենց բաներ ես ասում, հավայի մարդը որն ա?

Ժողովուրդ ջան, ադաթները շատ կարգին են, միգուցե մենք չենք ձգում, մեր ուժերը չեն բավականացնում էտ ադաթները տանելու համար: Օրինակ ես տենց եմ, ես էլ ինձ հարմարավետ չեմ զգում երբ էտքան մարդ իրար գլխի ա հավաքվում, բայց դա իմ պրոբլեմն ա, ադաթը տուտ պրի չոմ?

Վերջերս տատիս մահացավ, Գյումրիից մեր բարեկամները ամեն ինչ թողեցին հելան եկան, գիշերն էլ մեր տանը մնացին: Վարջին անգամ, երեւի հինգ վեց տարի առաջ էին իրար երես տեսել: Էտ էլ չլինի? Էլ չեմ ասում, որ տատուս թաղման ժամանակ ահագին բարեկամներ իրար հետ ծանոթացան, որ կյանքում իրար երես չէին տեսել: Եթե չլինեն էս ադաթները, եթե մնա մարդկանց հոժար կամքին` բարեկամները, առհասարակ, իրար երես կմոռանան:

Ես զարմանում եմ նման մտածելակերպի վրա, ես լրիվ հակառակն եմ համարում, ես մտածում եմ եթե նեղվում եմ էտ ադաթներից ուրեմն ուժերս չեն ներում, որ հանգիստ ու նորմալ նայեմ դրան, ուրեմն պիտի իմ վրա աշխատեմ, որ արժանի դառնամ իմ ժողովրդի հնուց եկած, դարավոր ադաթներին:

[Sagittarius]

Բայց ինչի պիտի քո վրա մուննաթ գամ?
Ախր նենց բաներ ես ասում, հավայի մարդը որն ա?

Ժողովուրդ ջան, ադաթները շատ կարգին են, միգուցե մենք չենք ձգում, մեր ուժերը չեն բավականացնում էտ ադաթները տանելու համար: Օրինակ ես տենց եմ, ես էլ ինձ հարմարավետ չեմ զգում երբ էտքան մարդ իրար գլխի ա հավաքվում, բայց դա իմ պրոբլեմն ա, ադաթը տուտ պրի չոմ?

Վերջերս տատիս մահացավ, Գյումրիից մեր բարեկամները ամեն ինչ թողեցին հելան եկան, գիշերն էլ մեր տանը մնացին: Վարջին անգամ, երեւի հինգ վեց տարի առաջ էին իրար երես տեսել: Էտ էլ չլինի? Էլ չեմ ասում, որ տատուս թաղման ժամանակ ահագին բարեկամներ իրար հետ ծանոթացան, որ կյանքում իրար երես չէին տեսել: Եթե չլինեն էս ադաթները, եթե մնա մարդկանց հոժար կամքին` բարեկամները, առհասարակ, իրար երես կմոռանան:

Ես զարմանում եմ նման մտածելակերպի վրա, ես լրիվ հակառակն եմ համարում, ես մտածում եմ եթե նեղվում եմ էտ ադաթներից ուրեմն ուժերս չեն ներում, որ հանգիստ ու նորմալ նայեմ դրան, ուրեմն պիտի իմ վրա աշխատեմ, որ արժանի դառնամ իմ ժողովրդի հնուց եկած, դարավոր ադաթներին:

Չամիչ, ես քեզ ոնց եմ սիրում

հ.գ. բա մի հատ մարդ չմեռներ, բարեկամների հետ ծանոթանայինք