Հավերժության դատապարտվածը

[Varzor]

Մերսի, Արեա ջան Այո, նույնիսկ մինչև այս Նոթերին ծանոթանալն էլ ես վստահ էի, որ մեր էպոսը արմատներով գնում է առնվազն մինչև մ.թ.ա. II հազարամյակի կեսեր, իսկ իր խորքային, գաղափարական հիմքով` ավելի հին ժամանակներ...

Միանշանակ համամիտ եմ: Բուն Մսրի ու Սաունի պայքարը մթա 15-14-րդ դարի դեպքերի նկարագրություններն են, բայց գաղափարական կողմը շատ ավելի հին է: Հատկանշական է, որ էպոսում նկարագրվում է խաչապաշտ հայոց թագավորը և կռապաշտ Մսրա Մելիքը: Այն անմիտ կարծիքը, որ դպրոցում մեզ հրամցվում էր, թե նկարագրված են հայ-արաբական պայքարի դրվագներ, չի համապատասխանում իրականությանը, քանի որ արաբական խալիֆաթի կռապաշտական երկիր չէր: Էպոսում հստակ նկարագրվում է, որ Մելիքը կուռքերին են աղոթում:
Էպուսում առկա են նաև արիների կյանքի հիմնական գաղափարախոսության էլէմենտներ` ազնվություն, մաքրություն, խոսքի արժեք, ռազմական կարողություն` հանուն բարու և այլն:
Հատկապես հետաքրքրական է, որ
1. Սանսասարը իր զենքերը և ձիուն գտնում է ծովից, ինչպես և իրենք էին ծնվել ծովի ժայռի աղբյուրից:
2. Սասնա ծռերը իրենց աջ թևին կրում էին Խաչ պատերազմին` բառիս բուն իամստով արիների սվաստիկան:
3. Հայոց արյունը այլ ազգերի հետ խառնելը բերում էր կործանման (Մեծ Մհեր, Դավիթ)
4. Դավիթը Մելիքի պալատում փորձվելու ժամանակ ձեռքը գցեց ոսկուն, հետո կրակին` արիների մոտ երկուսն էլ արեգակի խորհրդանիշներն էին, բայց արծաթին չձգվեց: Հայտնի է, որ արծաթի արժեքը և մեծարումը ավելի շատ սեմական ազգերի մոտ էր տարածված (իզուր չի Հուդան Հիսուսին 30 արծաթով ծախում, այլ ոչ թե ասենք 2 ոսկով)
5. Դավթի մութ սենյակում հայտնված արևի շողը, որն "այնքան զորեղ էր" ուղղակի հղում է արևի, լույսի հզորության պաշտամունքին:
<->
6. Թուր Կեծակին կոնկրետ երկարություն չուներ Լազերի նման չի?
7. Քեռի Թորոսի երիվարը 6 ոտ ուներ !
8. Քուռկիկ ջալալին ոչ միայն թռչում էր, այլև կարող էր մարդկանց սպանել իր շնչով ու պոչով: Թռչող ռեակտիվ շարժիչով սարք է (ռեակտիվ շարժիչների "շունչը" իրոք որ մահացու է)
....
Մի խոսքով էպոսը կոնկրետ ժամանակների դեպքերի, արիների հավատալիքների և գերհզոր քաղաքակրթության մասին վկայող նյութեր է տալիս: Հատկանշական է, որ արիների գերտերության ողջ տարածքում պահպանվել են թռչող սարքերով շրջող և անհասկանալի, նույնիսկ "մտածող" զենքերով զինված հերոսների մասին նկարագրությունները: Առանց բացառության այդպիսի նկարագրությունները առկա են բոլոր արիական և արիների գերիշխանության տակ գտնված ազգերի դիցարաններում, այդ թվում նաև Եգիպտոսում:

Եթե չեմ սխալվում, էպոսի մեզ հայտնի տաբերակը ընդամենը պահպանվածներից մեկն է, եղել են նաև էպոսի այլ պատումներ, որոնց, ցավոք ծանոթ չեմ:
Կարողա ինչ որ մեկիդ մոտ լինի դրանցից?

[Lion]

Varzor ջան, ապրես, շատ արժեքավոր դիտարկումներ արեցիր: Այդ թեմայով շատ հետաքրքիր է ակադեմիկ Օրբելու կարծիքը, որը, թեև գրվել է 50 տարի առաջ ու կրում է իր ժամանակի շատ շտամպեր (այլ կերպ չեր կարող լինել այն ժամանակ), բայց անչափ հետաքրքիր է և արդիական:

Ի դեպ -

Ըստ երեւույթին հայերի կողմից մարտակառքերը չէին կրառվում լեռնային մարտերում ? դիտարկվում էին ի սկզբանե, որպես բաց դաշտերի մարտական զինատեսակ (Միջագետք, Ասորիք, Եգիպտոս, Միջին Ասիա, Հնդկաստանի դաշտավայրեր եւ այլն): Սակայն, երբ խնդիրներ առաջացան Հայաստանի լեռնային պայմաններում պաշտպանվելւ հակառակորդի մեծաքանակ զորքերից (կամ էլ խնդիր առաջացավ լեռնային պայմաններում պաշտպանվողներ դմ մարտնչել) նորից իրենց արդյունավետությունն ապացուցեցին հեծյալները: Իհարկէ ձիերն այդ ժամանակ արդեն իսկ բավականին ցեղազտված էին:

Հատկանշական է, որ Հինգի թագավորության ժամանակաշրջանի հայոց պետությունները, որոնք չէին հարձակվում, այլ պաշտպանվում էին, որպես կանոն քիչ մարտակառքեր են ունեցել: Ամենաշատ մարտակառքերն ունեցել է Միտանին, պարզ է, կողքը հարթավայրերն էին, իսկ այ օրինակ Հայան, չնայած իր հզորությանը, ավելի քիչ մարտակառքեր է ունեցել, քանի որ կռվում էր հիմանականում լեռներում:

Հա, ավեստայում կա նման բան: Հայկի հուշերում էլ կար դրա մասին հիշատակություն

Հատկանշական է, որ հեծելազորը, որը միջին դարերում կազմում էր բանակների գլխավոր հարվածային ուժը, անտիկ դարաշրջանում այդքան էլ մեծ կիրառում չուներ ? հիմնականում օժանդակ ստորաբաժանում էր: Սակայն Կրասոսի կողմից կրած խայտառակ պարտությունը,որւոմ կիրառվեցին վաղուց մոռացված նետաձիգ հեծյալները, սկսեց փոխել վերաբերմունքը հեծելազորի նկատմամբ: Նույնիկս հրազենի կիրառման տարիներին հեծելազորը համարվում էր հզոր ուժ, որովհետ? դանդաղաձիգ հրացանակիրների շարքերն ուղղակի հնձում էր կոմբայնի պես: Այդպիսի մի տիպիկ տեսարան էլ նկարագրված է "Վերջին սամուրայը" ֆիլմում:

Դե դա, եթե վերցնենք անտիկ Եվրոպան: Իսկ նույն ժամանակներում օրինակ հուննուները, կիմմերները, սկյութները, քուշանները, սակերը, մարերը, պարսիկներն ու հայերը լավ էլ մեծաքանակ հեծյալներ ունեին...

Տենց էլ կա, ի դեպ հռոմի պապի շվեյցարական գվարդիան, որպես ավանդույթ, դեռեւս կրում է երկար նիզակներ-կացինները Նիզակակիրների կրառությունը եվրոպական բանակների կողմից հասավ իր գագաթնակետին ֆլանդիրական պատերազմների ժամանակ:

Ըհը - հետո հրազենը հետ մղեց նրանց:

[Malxas]

Միանշանակ համամիտ եմ: Բուն Մսրի ու Սաունի պայքարը մթա 15-14-րդ դարի դեպքերի նկարագրություններն են, բայց գաղափարական կողմը շատ ավելի հին է: Հատկանշական է, որ էպոսում նկարագրվում է խաչապաշտ հայոց թագավորը և կռապաշտ Մսրա Մելիքը: Այն անմիտ կարծիքը, որ դպրոցում մեզ հրամցվում էր, թե նկարագրված են հայ-արաբական պայքարի դրվագներ, չի համապատասխանում իրականությանը, քանի որ արաբական խալիֆաթի կռապաշտական երկիր չէր: Էպոսում հստակ նկարագրվում է, որ Մելիքը կուռքերին են աղոթում:
Էպուսում առկա են նաև արիների կյանքի հիմնական գաղափարախոսության էլէմենտներ` ազնվություն, մաքրություն, խոսքի արժեք, ռազմական կարողություն` հանուն բարու և այլն:
Հատկապես հետաքրքրական է, որ
1. Սանսասարը իր զենքերը և ձիուն գտնում է ծովից, ինչպես և իրենք էին ծնվել ծովի ժայռի աղբյուրից:
2. Սասնա ծռերը իրենց աջ թևին կրում էին Խաչ պատերազմին` բառիս բուն իամստով արիների սվաստիկան:
3. Հայոց արյունը այլ ազգերի հետ խառնելը բերում էր կործանման (Մեծ Մհեր, Դավիթ)
4. Դավիթը Մելիքի պալատում փորձվելու ժամանակ ձեռքը գցեց ոսկուն, հետո կրակին` արիների մոտ երկուսն էլ արեգակի խորհրդանիշներն էին, բայց արծաթին չձգվեց: Հայտնի է, որ արծաթի արժեքը և մեծարումը ավելի շատ սեմական ազգերի մոտ էր տարածված (իզուր չի Հուդան Հիսուսին 30 արծաթով ծախում, այլ ոչ թե ասենք 2 ոսկով)
5. Դավթի մութ սենյակում հայտնված արևի շողը, որն "այնքան զորեղ էր" ուղղակի հղում է արևի, լույսի հզորության պաշտամունքին:
<->
6. Թուր Կեծակին կոնկրետ երկարություն չուներ Լազերի նման չի?
7. Քեռի Թորոսի երիվարը 6 ոտ ուներ !
8. Քուռկիկ ջալալին ոչ միայն թռչում էր, այլև կարող էր մարդկանց սպանել իր շնչով ու պոչով: Թռչող ռեակտիվ շարժիչով սարք է (ռեակտիվ շարժիչների "շունչը" իրոք որ մահացու է)
....
Մի խոսքով էպոսը կոնկրետ ժամանակների դեպքերի, արիների հավատալիքների և գերհզոր քաղաքակրթության մասին վկայող նյութեր է տալիս: Հատկանշական է, որ արիների գերտերության ողջ տարածքում պահպանվել են թռչող սարքերով շրջող և անհասկանալի, նույնիսկ "մտածող" զենքերով զինված հերոսների մասին նկարագրությունները: Առանց բացառության այդպիսի նկարագրությունները առկա են բոլոր արիական և արիների գերիշխանության տակ գտնված ազգերի դիցարաններում, այդ թվում նաև Եգիպտոսում:

Եթե չեմ սխալվում, էպոսի մեզ հայտնի տաբերակը ընդամենը պահպանվածներից մեկն է, եղել են նաև էպոսի այլ պատումներ, որոնց, ցավոք ծանոթ չեմ:
Կարողա ինչ որ մեկիդ մոտ լինի դրանցից?

Բուկինիստում մի անգամ տեսա, բայց վստահաբար չեմ կարող ասել դա էր թե ոչ: Համենայնդեպս մի քանի տարբերակով էր: Մի ծանոթ նկարիչ տղայի մոտ էլ կա, բայց չգիտեմ կտա, թե ոչ: Ինքն էլ արիների միությունից է:

[Varzor]

Բուկինիստում մի անգամ տեսա, բայց վստահաբար չեմ կարող ասել դա էր թե ոչ: Համենայնդեպս մի քանի տարբերակով էր: Մի ծանոթ նկարիչ տղայի մոտ էլ կա, բայց չգիտեմ կտա, թե ոչ: Ինքն էլ արիների միությունից է:

Բուկինիստում, որ հարմարվի կնայեմ, համ էլ էդ խանութում լավ սկիդկեք ունեմ Բայց ազնվորն ասեմ, ակքովս չի ընկել: Կհարցնեմ:

[Lion]

Մեր էպոսի ինտերնետային, օն-լինե տարբերակը կա, կարող է կարդալ -

http://armenianhouse.org/sasuntsi-david/preface.html

Սկզբում Օրբելու կարծիքն է, հետո` սպառիչ տեսքով ամեն ինչ ըստ ճյուղերի...

[Արէա]

Ժողովուրդ, բայց խաչապաշտ բառը չի՞ հուշում, որ իրոք արաբական արշավանքների մասին է խոսքը: Հավատալիքների պահով ինչ խոսք համամիտ եմ, որ արմատները շատ ավելի խորն են, բայց բուն նկարագրված դեպքերը ինձ թվում է ավելի մոտ ժամանակներում են կատարվել

[Lion]

Արէա ջան, տեղ մի քանի շերտեր կան իրար վրա դրված...

[Malxas]

Ես ունեմ Սասունցի Դավիթ, հեղինակը Կարապետ Սիտալ: 1957 թ հրատարակչություն:

[Varzor]

Մեր էպոսի ինտերնետային, օն-լինե տարբերակը կա, կարող է կարդալ -
http://armenianhouse.org/sasuntsi-david/preface.html
Սկզբում Օրբելու կարծիքն է, հետո` սպառիչ տեսքով ամեն ինչ ըստ ճյուղերի...

Լոն ջան, շնորհակալություն, լավ կայք է: Շատ ինֆորմացիա կա հայոց առասպելների և դիցարանի վերաբերյալ (թեև թերի ու մասամբ խեղաթյուրված)
բայց ինձ հետաքրքիր է ոչ թե Սասնա Ծռեր էպոսի հանրամատչելի տարբերակը, այլ այն տարբերակները, որոնք տեղ չեն գտել գրքի մեջ:

[Varzor]

Ժողովուրդ, բայց խաչապաշտ բառը չի՞ հուշում, որ իրոք արաբական արշավանքների մասին է խոսքը: Հավատալիքների պահով ինչ խոսք համամիտ եմ, որ արմատները շատ ավելի խորն են, բայց բուն նկարագրված դեպքերը ինձ թվում է ավելի մոտ ժամանակներում են կատարվել

Չի ասում, թե քրիստոնյա: Նույն Ծռերի աջ թևին Խաչ Պատերազմին էր` սվաստիկան: ԵՎ ընդհանրապես կա մի վարկած, որ խաչի պաշտամունքը շատ ավելի հին է, քան քրիստոնեությունը: Մասնավորապես կան խաչի տարբեր տեսակներ, օրինակ` եգիպտական, ասորիքյան և այն, որոնք ոչ մի կապ չունեն քրիստոնեության հետ:

[Varzor]

Ես ունեմ Սասունցի Դավիթ, հեղինակը Կարապետ Սիտալ: 1957 թ հրատարակչություն:

Շատ հետաքրքիր է, որտեղի հրատարակությունն է?

[Varzor]

Ժողովուրդ, հըլը ստեղ նայեք http://www.abrilbooks.com/books/lite...%20and%20epics
Քանի հատ կարգին գիրք կա, ու քանի հատ էպոսի հրատարակություն: Ու ինչ գներ ունեն
Այսիքն շարքային դպրոցականը-ուսանողը պրակտիրոկրեն ի վիճակի չի գնել այդպիսի գրականություն (կամ էլ դրա տեղը հեռախոս կառնի ), էլ ուր մնաց ընթերցի:
Հետաքրքիր է, թե էպսի այքան հրատարակութոյւններն ինչով են իրարից տարբերվում :

[E-la Via]

Lion, հիմա պատմությունը շարունակում է Մենեսը??? Ինչի???

[Lion]

Լոն ջան, շնորհակալություն, լավ կայք է: Շատ ինֆորմացիա կա հայոց առասպելների և դիցարանի վերաբերյալ (թեև թերի ու մասամբ խեղաթյուրված)
բայց ինձ հետաքրքիր է ոչ թե Սասնա Ծռեր էպոսի հանրամատչելի տարբերակը, այլ այն տարբերակները, որոնք տեղ չեն գտել գրքի մեջ:

Ժամանակին Գր. Սրվանձտյանը կարծես թե հավաքել է բոլոր հնարավոր տարբերակները ու հրատարակել - կարծում եմ, որ նրա աշխատանքներում պետք է նայել...

Չի ասում, թե քրիստոնյա: Նույն Ծռերի աջ թևին Խաչ Պատերազմին էր` սվաստիկան: ԵՎ ընդհանրապես կա մի վարկած, որ խաչի պաշտամունքը շատ ավելի հին է, քան քրիստոնեությունը: Մասնավորապես կան խաչի տարբեր տեսակներ, օրինակ` եգիպտական, ասորիքյան և այն, որոնք ոչ մի կապ չունեն քրիստոնեության հետ:

Իրոք, խաչը չի կարող կապվել միայն քրիստոնեության հետ: Այլ հարց է, որ այն ամենաշատը ասոցացվում է դրա հետ, բայց իրականում խաչը հազարամյակների խորքերը գնացող արմատներ ունի և հենց նույն արիական մշակույթում այն հիանալի արտացոլված է:

[Varzor]

Ժամանակին Գր. Սրվանձտյանը կարծես թե հավաքել է բոլոր հնարավոր տարբերակները ու հրատարակել - կարծում եմ, որ նրա աշխատանքներում պետք է նայել...

Այ հենց դա եմ ուզում, ըստ Սրվանձտյանի ինքը գրի է առել էպոսի առնվազն 4 հիմնարար տարբերակ, որից էլ խմբագրելով ստացել է տպագրական տարբերակը: Ցանկալի կլիներ ծանոթանալ նաև մյուս, գրքում տեղ չգտած հատվածներին: