Ի դեպ որքան է ներկայումս գտնվածխ և պահպանված երկաթե մարտակառքի զանգվածը? Պիտի որ մի քանի հարյուր կիլոգրամից պակաս չլինի, իսկ հածվի առնելով որ վրան կանգնած են եղել երեք զպառազինված տղամարդ,ապա մարտակառքը թեթև զրահամեքենայի քաշ ունի` հին ժամանակների տանկն էր
Լոխ մունք ենք, մնացածը` լոխ են...
Գիտեմ, եղբայր, ուրիշ բաներ էլ կարող եմ ավելացնելVarzor-ի խոսքերից
Լիոն ջան, մի հատ նեղություն քաշի կարդա
http://en.wikipedia.org/wiki/Ninlil
մանավանդ էն մասը, թե ում աղջիկն ա Էնլիլը: Բացի դրանից հետաքրքիր ա, որ Էա(Էյա)-Էնկի աստծո անունը նույնպես աքքադների կողմից գրվել ա Խայա(հայա) ու նրան երկրպագել են նաև խեթորն ու խուռիները
Ոնց որ փոլոր փաստերը մարդկանց քթի տակ են, բայց աչքները փակած նույն կապրոնցի մաշված էշն են քշումՈւղղակի զարմանալ կարելի է աշխարհի գիտական մտքի ցինիզմի ու եսակենտրոնության վրա: Փաստերը աչք են մտնում, զոռով, դռները ջարդելով աչք են մտնում, բայց գիտնականները, հանուն սեփական եսի ու կարերայի, գերի մնալով գրված հարյուրավոր տողերին, փորձում են չնկատել այս ամենը...
Շատ հնարավոր է - մինչև ծանր գծային հետևակի ի հայտ գալը հզոր զենք է եղել...Ի դեպ որքան է ներկայումս գտնվածխ և պահպանված երկաթե մարտակառքի զանգվածը? Պիտի որ մի քանի հարյուր կիլոգրամից պակաս չլինի, իսկ հածվի առնելով որ վրան կանգնած են եղել երեք զպառազինված տղամարդ,ապա մարտակառքը թեթև զրահամեքենայի քաշ ունի` հին ժամանակների տանկն էր
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
Հետաքրքիր է, այդ ժամանակներում մարտակառքերին գերանդիներ դրած (գլխների ու ոտքերի կտրելու համար նախատեսված) արշավում էին հետևակի վրա? Թե դա հետո կիրառեցին?
Դա հետո կիրառվեց: Այն ժամանակներում մարտակառքերը դեռևս խնդիր չունեին ճեղքել գծային հետևակի հոծ շարքերը, քանի որ ինքը, գծային հետևակը իր դասական տեսքով բացակայում էր: մանգաղավոր մարտակառքերը դրանք մարտակաքերի ամենավերջին շրջանում ի հայտ եկան...
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
Լիոն, որքան գիտեմ մարտակառքերի կիրառման ժամանակներում այրուձին այդքան էլ մեծաքանակ չէչ օգտագործվում, քանի որ պրակտիկորեն նույն դերի համար էր կիրառվում մարտում, ինչ մարտակառքերը (սրնթաց հեռահար հարվածների համար), բայց ավելի վատ էր պաշտպանված: Սակայն ավելի արագաշարժ էր: Ինչու դեռևս չէին կիրառվում երկար նիզակակիր հեծյալները? Երկար նիզակները հետևակում արդեն իսկ փայլուն օգտագործվում էին, որոնց կիրառումը իր գագաթնակետին հասավ հունա-հռոմեական զորքերում և մնաց նույնիսկ մինչև 17-18դդ:
17-18 դդ ի՞նչ հունահռոմեական զորք:
Ոնց! Երկար նիզակներով զինված հունական-մակեդոնական հետևակայինները` փալանգները, հռոմեական տրիարիները, ուշ միջնադարյան նիզակակիրները (պիկինյորներ): Նույնիսկ կարթագենցիների կողմից էին բավականին հաջող կիրառվում, այդ թվում հզոր էին դրանք նաև հեծելազորի դեմ:17-18 դդ ի՞նչ հունահռոմեական զորք:
Ի դեպ Եգիպտացիների դեմ նկարագրածդ վերջին մարտը տակտիկապես (կենտրոնը հետ քաշելով ակցանի մեջ առնելը) հիշեցնում է շատ ավելի ու Հաննիբալի արած մանեվրը հռոմեացիների դեմ, որն էլ հետք Սցեպեոն Կրտսերն օգտագործեց հենց նույն Հաննիբալի դեմ
Malxas (26.09.2011)
Խնդիրն այն էր, որ մ.թ.ա. II հազարամյակում ձիերը դեռևս այնքան էլ կազմվածքով ամուր չէին, որ լիարժեք ծանր զինված հեծյալներ տանեին իրենց վրա: Հայկի հուշերից էլ է դա երևում: Այն ժամանակներում առավելագույնը, որ կլիներ, դա թեթև զինված հետևակ նետաձիգներին որպես հեծյալ ունենալն էր: Եվ ահա ինչ-որ տեղ մ.թ.ա. XVIII դարի կեսերից սկսած կատարվեց երկճաղավոր մարտակառքի գյուտը և արդյունքում ձիերը հետին պլան մղվեցին - բոլորին սկսեց թվալ, թե վերջ, ձիերի էպոխան անցավ, քանի որ, իրոք, մարտակառքով, այն էլ բաց տարածություններոում, ավելի արդյունավետ էր մարտնչել: Հետագայում, սակայն, մի կողմից մարդիկ սովորեցին մարտնչել մարտակառքերի դեմ, մյուս կողմից ակնհայտ դարձան սրանց թերությունները և վերջապես, ձիերը մեծացան ու խոշորացան և արդյունքում կրկին մարդիկ արդեն վերջնականապես եկան հեծելազորին:
Այս տեսակետից երկար նիզակակիր հեծյալների կիրառությունը կարելի է երևի թե ֆիքսված համարել ինչ-որ տեղ մ.թ.ա. XV դարի սկզբից, երբ նույն "Ավեստա"-ում խոսվում է Նիզակակիր հեծյալների երկրի մասին (մեկնաբանություններում դա կապվում է արաբների հետ, բայց ըստ իս նկատի է ունեցվում Հյուրկանիան):
Հետագան էլ արդեն հայտնի է - հեծելազորը սկսեց զարգանալ հայկական ու ասորական բանակներում, հետո էլ իր մասսայական կիրառությունը ստացավ կիմմերների, սկյութների, մարերի, պարսիկների և բնականաբար հայերի կողմից...
Շվեյցարական նիզակակիրները և գերմանական լանդսկնեխտները բավականին արդյունավետ կիրառվում էին մինչև XVII դարի վերջը, հետո նոր միայն աստիճանաբար գնալով հետին պլան: Քաղաքակիրթ երկրներից նիզակին վերջինը հրաժեշտ տվեցին... ինչքան էլ տարօրինակ է, բրիտանացիները, այն էլ... 1927 թ-ին: Պատկերացնում եք, չէ, ինչքան են սրանք տանջվել հաստիքային այդ դինոզավրի ձեռքին առաջին համաշխարհայինի գնդացրամարտերումՈնց! Երկար նիզակներով զինված հունական-մակեդոնական հետևակայինները` փալանգները, հռոմեական տրիարիները, ուշ միջնադարյան նիզակակիրները (պիկինյորներ): Նույնիսկ կարթագենցիների կողմից էին բավականին հաջող կիրառվում, այդ թվում հզոր էին դրանք նաև հեծելազորի դեմ:
Ի դեպ Եգիպտացիների դեմ նկարագրածդ վերջին մարտը տակտիկապես (կենտրոնը հետ քաշելով ակցանի մեջ առնելը) հիշեցնում է շատ ավելի ու Հաննիբալի արած մանեվրը հռոմեացիների դեմ, որն էլ հետք Սցեպեոն Կրտսերն օգտագործեց հենց նույն Հաննիբալի դեմ
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
Varzor (26.09.2011)
Ըստ երեւույթին հայերի կողմից մարտակառքերը չէին կրառվում լեռնային մարտերում ? դիտարկվում էին ի սկզբանե, որպես բաց դաշտերի մարտական զինատեսակ (Միջագետք, Ասորիք, Եգիպտոս, Միջին Ասիա, Հնդկաստանի դաշտավայրեր եւ այլն): Սակայն, երբ խնդիրներ առաջացան Հայաստանի լեռնային պայմաններում պաշտպանվելւ հակառակորդի մեծաքանակ զորքերից (կամ էլ խնդիր առաջացավ լեռնային պայմաններում պաշտպանվողներ դմ մարտնչել) նորից իրենց արդյունավետությունն ապացուցեցին հեծյալները: Իհարկէ ձիերն այդ ժամանակ արդեն իսկ բավականին ցեղազտված էին:
Հա, ավեստայում կա նման բան: Հայկի հուշերում էլ կար դրա մասին հիշատակություն
Հատկանշական է, որ հեծելազորը, որը միջին դարերում կազմում էր բանակների գլխավոր հարվածային ուժը, անտիկ դարաշրջանում այդքան էլ մեծ կիրառում չուներ ? հիմնականում օժանդակ ստորաբաժանում էր: Սակայն Կրասոսի կողմից կրած խայտառակ պարտությունը,որւոմ կիրառվեցին վաղուց մոռացված նետաձիգ հեծյալները, սկսեց փոխել վերաբերմունքը հեծելազորի նկատմամբ: Նույնիկս հրազենի կիրառման տարիներին հեծելազորը համարվում էր հզոր ուժ, որովհետ? դանդաղաձիգ հրացանակիրների շարքերն ուղղակի հնձում էր կոմբայնի պես: Այդպիսի մի տիպիկ տեսարան էլ նկարագրված է "Վերջին սամուրայը" ֆիլմում:
Շվեյցարական նիզակակիրները և գերմանական լանդսկնեխտները բավականին արդյունավետ կիրառվում էին մինչև XVII դարի վերջը, հետո նոր միայն աստիճանաբար գնալով հետին պլան: Քաղաքակիրթ երկրներից նիզակին վերջինը հրաժեշտ տվեցին... ինչքան էլ տարօրինակ է, բրիտանացիները, այն էլ... 1927 թ-ին: Պատկերացնում եք, չէ, ինչքան են սրանք տանջվել հաստիքային այդ դինոզավրի ձեռքին առաջին համաշխարհայինի գնդացրամարտերում
*
Հայկազունի Հայկ մեր ուշադրության կենտրոնում կրկին հայտնվեց չորրորդ Թութմոսի [1] գահակալության առաջին տարիներին: Հիմք ընդունելով դիտորդներից ստացված տվյալները, ինչպես նաև իմ հազվադեպ հանդիպումները Հայկի հետ, կարող եմ ասել, որ Ուրստի ճակատամարտից հետո և մինչև չորրորդ Թութմոսի թագավորության առաջին տարիները Հայկը հանդես է եկել որպես մարիա: “Մարիա”-ն իր բնավորությամբ, դավանած սկզբունքներով և հոգու հատկանիշներով մինչ այդ հայերի մոտ գոյություն ունեցած նույն “արիա”-ի կրկնությունն էր: Այսինքն դա նույն “արիա”-ն է, որն այս անգամ ուղղակի հանդես է գալիս Միտանիի բանակի կազմում և դրա համար էլ կոչվում է “Միտանի արիա” կամ, կարճ ասած` “մարիա”: Մարիաները մարտնչում են հիմնականում մարտակառքերով և նրանց հետ բաց մարտում շատ դժվար է: Այս ռազմիկներին գրեթե անհնար է սարսափ ազդելը, իսկ նրանց հայտնվելը հայոց այլ ռազմիկների շարքերում շատ է ոգևորում վերջիններիս:
Մարիաները առաջ էլ էին հայտնի Միտանիի բանակում, բայց ասում էին, որ Հայկից լավ մարիաի այդ բանակ երբեք չի տեսել: Այդ ժամանակներում ես մի քանի անգամ հանդիպել եմ Հայկին, որը հաստատվել էր Միտանիի մայրաքաղաք Ոսկանիում [2]` հյուսիսի Անիի [3] կրկնօրինակը կոչված լինելուն ուղղված Միտանիի արքաների այդ մայրաքաղաքում, իր շքեղությամբ հայտնի Ոսկե Անիում [4]: Հայկն այդ ժամանակ զգալի ազդեցություն ուներ Արտակ արքայի արքունիքում և կարող եմ արձանագրել, որ այդ տարիներին նա մեծ հաշվով գոհ էր իր կյանքից, եթե չհաշվենք իհարկե այն, որ, ինչպես շատ անգամ է ասել նա ինձ դա անձնական զրույցներում, նրան շատ ծանր էր տրվում այն փաստը, որ իրենց Հայաստանը ներկայումս բաժանված է հինգ թագավորությունների միջև և բացակայում է կենտրոնացված պետությունը:
Հետաքրքիր է նշել, որ, լինելով Հայկազունի և այս տոհմի գործի համար եռանդուն կերպով պայքարած մի մարդ, Հայկ այնուհանդերձ ոչ մի կերպ չէր տանջվում տոհմական խոցված փառասիրությունից: Իսկ այդ հանգամանքը թվում էր, թե պետք է առկա լիներ, քանի որ երբեմնի միացյալ Հայաստանի կամ, ինչպես Հայկն է սիրում ասել` Հայոց թագավորության, տիրակալները` Հայկ Նահապետից սերող Հայկազունիները, այժմյան Հայաստանում նույնիսկ երկրորդ տեղն էլ չեն զբաղեցնում: Բանն այն է, որ, թեև Հայաստանի կենտրոնական նահանգներում պարփակված Արմենիի թագավորության Հայկազունի տիրակալները դեռևս գերագահություն ունեն Հայաստանի տարածքում ու այնտեղ իշխող մյուս գահակալների նկատմամբ, սակայն իրականում դա զուտ ձևական բնույթ է կրում, այն դեպքում, երբ առաջին տեղում ողջ փայլով շողում է Հյուսիսային Ասորիքում մեր առաջխաղացումը կասեցրած Միտանիի թագավորությունը: Միտանիի թագավորության մասին նախորդ հաշվետվության գրքերում ես մանրամասն գրել եմ, ասենք առանց դրա էլ սրա հզորությունը հայտնի էր:
Արմենիի Հայկազունիներից ուժեղ է նաև Միտանիից ավելի հյուսիս, հյուսիսային Մեծ ծովի ափերին գտնվող Հայայի թագավորությունը, որի կենտրոնն է հայերի համար գլխավոր սրբատեղիներից մեկ հանդիսացող Անի ամրացված քաղաքը: Հենց Անիի տաճարում ժառանգաբար իշխող քրմերն են, որ միացյալ Հայաստանի անկումից հետո հիմք են դրել Հայայի անկախ թագավորությանը և իրենց ուժով այժմ քիչ են զիջում Միտանիի հզոր տիրակալներին:
Այս պայմաններում կարելի էր սպասել, որ Հայկ կհաստատվի Արմենիում կամ գոնե Արարատյան թագավորությունում, որտեղ գտնվում էր իր սրտին երբեմնի այնքան հաճելի Կորճայքն ու որը կառավարում էին Հայկազունիների երբեմնի ժառանգական սպարապետներ հանդիսացած Արծրունիները [5], բայց իրականում այդպես չեղավ: Ինչպես արդեն ասվեց, Հայկ հաստատվել էր Ոսկանիում և, լինելով Միտանիի լավագույն մարիան, իրեն այստեղ ամենևին էլ վատ չէր զգում:
Իմ վաղեմի բարեկամի հետ անձնական զրույցներից ես այդ ժամանակ այն տպավորությունն եմ ստացել, որ Հայկ առժամանակ խուսափում էր որևէ լուրջ հարաբերությունից, ընկերությունից կամ բարեկամությունից, լինի դա սիրային, թե այլ բնույթի, չհաշված, իհարկե, մեր բարեկամությունը, որն առանձնահատուկ է և արդեն բոլորել է հազար տարին: Ես Հայկին լավ էի հասկանում, քանի որ ինքս էլ եմ շատ անգամ զգացել մեր անեծքն ու մեր սրտին հարազատ մարդկանց հեռանալու անտանելի ցավը ու այս հարցում նրան մեղադրել չի կարելի:
Միտանիի հետ մեր վերջին պատերազմից հետո Ասորիքում հաստատվեց բավականին երկար տևած խաղաղություն: Ինչպես արդեն ասացի, մարիաների հետ շատ դժվար էր բաց մարտում, իսկ Միտանիի թիկունքում էլ կանգնած էին հայկական մնացած չորս թագավորությունները, որոնք առիթի դեպքում, եթե հանկարծ Միտանիի վիճակ ծանրանար, կարող էին հենց թեկուզ իրենց շահերից դրդված ու մեր առաջխաղացումը կասեցնելու նպատակով օժանդակել իրենց հայրենակիցներին: Դեռևս երրորդ փարավոն Թութմոսն էր սիրում ասել, որ հայերի երկրում երկինքը հենված է չորս սյունների վրա և իրոք որ դա այդպես էր [6]: Եթե չհաշվենք բավականին թույլ և զգալիորեն խեթական ազդեցության ոլորտում գտնվող Կիլիկիան, ապա իրոք որ հենց այդ չորս սյուններն էին, որ ի դեմս հայոց մնացած չորս թագավորությունների պահում էին երկինքը արմենների այդ երկրում: Այս պայմաններում և հատկապես հաշվի առնելով երկրորդ Ամոնհատեպի խելոք նախազգուշացումները` չորրորդ փարավոն Թութմոսը զերծ մնաց հայերի հետ նոր պատերազմից և սկսեցին հոսել որոշակիորեն միօրինակ մի քանի տասնամյակներ:
_______________________
[1] Թութմոս IV (մ.թ.ա. 1425-1412): Եգիպտոսի XVIII գահատոհմի փարավոն:
[2] Միտանիի մայրաքաղաքը, որը գտնվել է Հայոց Միջագետք նահանգի հարավ-արևելքում:
[3] Պաշտանմունքային խոշոր կենտրոն հանդիսացող Անի-Կեմախն է` Հայայի թագավորության մայրաքաղաքը: Չշփոթել Բագրատունյաց թագավորության Անիի հետ:
[4] Տրվում է Միտանիի մայրաքաղաք Վասուգանեի անվան կամայական ստուգաբանումը:
[5] Նկարագրած ժամանակներում` իշխող տոհմ Արարատյան թագավորությունում:
[6] Արտահայտությունը հանդիպում է Թութմոս III-ի թողած արձանագրություններից մեկում:
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
*
Ոսկանիում հաստատված Հայկի կյանքը, սակայն, կտրուկ կերպով փոխվեց մեր փարավոն Թութմոսի կյանքի վերջին տարիներին: Հայկի կյանքի վրա ազդած այդ իրադարձություններին ես ավելի մանրամասն եմ տեղյակ, քանի որ, եթե նախորդ տեղեկությունները հիմնականում վերցված էին իմ դիտորդների զեկուցագրերից, ապա այս պարագայում ես երբեմն հանդես եմ եկել նաև որպես դեպքերի անմիջական մասնակից ու բավականին հաճախ եմ հանդիպել Հայկի հետ:
Իսկ ամեն ինչ սկսվեց նրանից, որ, չնայած փարավոն Թութմոսի խաղաղ տրամադրվածությանը, Ասորիքում մեր գործերը աստիճանաբար կրկին սկսեցին վատանալ և այստեղ առաջացած խնդիրները սկսեցին հրատապ լուծում պահանջել: Ինչպես հայտնի է, Ուրստի ճակատամարտից հետո Միտանիի դեմ այլ մարտական գործողություններ մենք այդպես էլ չմղեցինք, բայց ոչ պատերազմի ու ոչ էլ խաղաղության այս վիճակը իր վերջը չգտավ, քանի որ իր ժամանակին Ամոնհատեպը խուսափեց խաղաղության համաձայնագիր կնքելուց, իսկ Թութմոսն էլ ականջի հետև գցեց այդ կարևոր գործը: Այս պայմաններում Ասորիքում իշխող բոլոր այդ մանր իշխաններն ու իշխանիկները, որոնց սրտին ծանր էր գալիս մեծն Եգիպտոսի արդարադատ իշխանությունը և նրա հաստատած կարգուկանոնը, սկսեցին անվերջ ինտրիգներ հյուսել ու փորձեր կատարել հարաբերությունների մեջ մտնել Միտանիի տիրակալ Արտակի հետ:
Արդյունքում արդեն Թութմոսի տիրապետության վերջին տարիներին ստեղծվել էր մի վիճակ, երբ մեր գերիշխանությունը Ասորիքում հայտնվել էր հարցականի տակ: Հենց այս հանգամանքն էր, որ ստիպեց արդեն ծանր հիվանդ ու մահվան կածանին ոտք դրած Թութմոսին ի վերջո մտածել հաշտության վերջնական համաձայնագրի կնքման մասին և իմ գլխավորությամբ մի դեսպանություն ուղարկել Ոսկանի: Մեր դեսպանությունը ժամանեց Արտակի մայրաքաղաք և ես, առաջին անգամ լինելով այդ քաղաքում ու գործելով այնպես, ինչպես գրեթե միշտ, Միտանիի արքային իմ հարգանքի հավաստիքը հավաստելուց հետո հյուրընկալվեցի Հայկի տանիքի տակ:
Զարմանալի է, բայց նման սառն ընդունելություն, որն այդ անգամ ցույց տվեց ինձ Հայկը, ես նրա կողմից երբեք չէի տեսել: Արդեն սկսում էի մտածել, որ իմ բարեկամը փոխվել է և, որ ժամանակը իր կործանարար ազդեցությունն է ունեցել նաև այս ազնիվ մարդու վրա, բայց հետագա խոսակցության ընթացքում պարզվեց, որ խնդիրը ամենևին էլ ես չեմ: Բանն այն էր, որ երկար տասնամյակներ, իսկ գուցե նաև հարյուրամյակներ իրեն զսպելուց հետո Հայկը կրկին սիրահարվել էր, ընդ որում սիրահարվել էր ոչ այլ մեկին, քան Արտակ արքայի աղջիկ Ծովինարին: Աղջիկը Հայկին պատասխանում էր փոխադարձությամբ և Ոսկանիի արքունիքում արդեն սկսել էին խոսել Հայկի ու Ծովինարի մոտակա ամուսնության մասին: Իհարկե, զույգն ավելի քան հարմար էր: Մարտերի բովով անցած ու իրեն փառքով պսակած, առանց որևէ կասկածի Միտանիի առաջին մարիան հանդիսացող, մեծ խելքի ու կենսուրախ բնավորության տեր առնական տղամարդը մի կողմից, իսկ մյուս կողմից էլ Միտանիի, իսկ գուցե նաև ողջ Հայաստանի իրավմամբ առաջին գեղեցկուհին հռչակված, առաքինի ու խելոք Ծովինարը` այս կինն ու տղամարդը ավելի, քան հարմար էին իրար ու կարծես ստեղծված էին միմյանց համար: Ընդ որում իմ գործակալները հայտնում էին, որ Արտակ արքան ինքն էլ մեծ հաշվով դեմ չէր նախատեսվող միությանը, բայց ահա մեր դեսպանության գալը խաթարել էր բարեկամիս սպասվող ողջ երջանկությունը: Եվ այս պայմաններում իրենց կորցրած Հայկից սառնություն տեսնելը իրոք որ սպասելի էր: Ու թեև անակնկալ այդ զարգացումը իմ սրտին ևս մեծ տխրություն բերեց, բայց դե ի՞նչ կարող էի անել ես, մի մարդ, որն այդ մեծ խաղում ինքն էլ ընդամենը փոքրիկ մի զինվոր էր…
Խնդիրը նրանում էր, որ մեր երկրի վաղեմի սովորության համաձայն ամեն մի պատերազմից հետո կնքվող հաշտությունը պետք է նշանավորվեր մեր փարավոնի և մյուս կողմի արքայի աղջկա կամ որևէ այլ մոտիկ ազգականի ամուսնությամբ: Իսկ այս դեպքում Թութմոսը, որ ինքն էլ էր լսել Ծովինարի աննման գեղեցկության մասին, նպատակ էր դրել հասնել հաշտության կնքմանը և իր պսակադրությանը այս աղջկա հետ: Ընդ որում փարավոնը իմ առջև հստակ խնդիր էր դրել մերժման դեպքում Արտակին սպառնալ պատերազմով: Հայտնի է, որ ի վերջո հաշտությունը այնուհանդերձ կնքվեց և դրա արդյունքում Հյուսիսային Ասորիքը անցավ Միտանիի թագավորությանը, իսկ Փյունիկիան, Պաղեստինը ու Հարավային Ասորիքը մեզ` Եգիպտոսին:
Այստեղ, հաշվի առնելով ստեղծված վիճակի յուրօրինակությունը և այն, որ հետագայում հայտնվելիք տվյալները անկասկած շատ յուրօրինակ և հետաքրքիր նշանակություն կունենան տարեգրության համար, ես թույլ կտամ ինձ մի քիչ շեղվել հաշվետվության իմ սովորական ոճից և մեջբերել Հայկազունի Հայկի խոսքերը, որոնք ես մի քանի օրվա ընթացքում լսեցի ու հասցրեցի գրի առնել այն ժամանակ, երբ խնամում էի Լախիշի ճակատամարտւմ [1] ծանր վիրավորված և խորը քնի կամ ուշաթափության մեջ հայտնված բարեկամիս: Պետք է ասել, որ Հայկի խոսքերը սկզբում ինձ անկապ բարբաջանք թվացին ու ես ուշադրություն չդարձրեցի դրանց վրա, բայց հետագայում, երբ սկսեցի ավելի ուշադիր լսել դրանք, աստիճանաբար հասկացա, որ խորը քնած կամ երևի թե ուշաթափված Հայկը խոսում է անցած հարյուրամյակներում իր գլխով անցած իրադարձությունների մասին:
Հենց այս զարմանալի հանգամանքն էր, որ, ինչպես արդեն ասացի վերևում, ստիպեց ինձ նահանջել հաշվետվությունը վարելու իմ սովորական ոճից և բացառություն անել: Կարևորում եմ նշել նաև այն հանգամանքը, որ Հայկի խոսքը հաճախ իրոք անկապ էր, իսկ որոշ հայերեն բառեր էլ ես չկարողացա լավ հասկանալ: Այնուհանդերձ, տեղյակ լինելով իրադարձությունների ընդհանուր պատկերին, ես հիմնականում կարողացա վերականգնել Հայկի ասածի իմաստը և, համադրելով դրանք դիտորդների հայտնած ու ինձ հայտնի տեղեկությունների հետ, ստանալ ամբողջականին բավականին մոտ մի պատկեր: Հետագայում, ինչպես դա առաջին անգամ կանեմ ես հիմա ստորև, պետք եղած տեղերում ես կներկայացնեմ Հայկի խոսքերը հնարավորինս մեծ ճշգրտությամբ, այն չափով, որր չափով որ կարողացա ես դրանք գրի առնել` երբ նստած էի բարեկամիս անկողնու մոտ ու խնամում էի նրան:
Եվ այսպես, ինչպես արդեն ասացի, Ծովինարի գեղեցկության մասին լսած Թութմոսը` մահվան մահճում հայտնված այդ հիվանդ մարդը, իմ առջև այնուհանդերձ հստակ խնդիր էր դրել, թեկուզև սպառնալով պատերազմով, գլուխ բերել հաշտության գործը և պսակել այն իր ու Ծովինարի ամուսնությամբ: Այս կապակցությամբ ահա թե ինչ հաջողվեց ինձ գրի առնել Հայկի խոսքերից…
_______________________
[1] Տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 1176 թ-ին Ծովի ժողովուրդների և Եգիպտոսի միջև հյուսիս-արևելյան Եգիպտոսում: Արդյունքում Եգիպտոսը վճռական հաղթանակ տարավ և ողջ Մերձավոր Արևելքի համար պատուհաս դարձած Ծովի ժողովուրդների ավերիչ արշավանքները դադարեցին:
Վերջին խմբագրող՝ Lion: 27.09.2011, 08:05:
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
Սկիզբն էին Ղպտա արքան ու մեկ էլ Հայոց թագավորը: Արքան Ղոպտ կնստեր, իսկ թագավոր՝ Բերդ-Կապոտին։ Թագավոր ծեր ու ալևոր էր, շատ հարստություն ուներ ու մեկ աղջիկ, շատ տեսակով, անունը՝ Ծովինար։ Էն ժամանակ, որ թագավոր, որ զորեղ ըլներ, էն մեկէլից էլ հարկ կառներ։ Ղպտա արքան շատ զոր ու զորընդեղ էր, զորք հավաքեց, էկավ վեր մեր ազգին: Շատ առ ու ավար առավ ու շատ գերի բռնեց տարավ։ Օրերից մեկ օր Ղպտա արքան էրկու մարդ ուղարկեց: Սրանք էկան, անցան թագավորի քոշկ ու սարի առջևեն: Որ կանցնեին, լուս մի էնոնց էրևաց։ Իրիշկեցին, ի՞նչ տեսնեն, էնպես խորոտ աղջիկ մի էրևաց, որ արևուն կասեր. “Դու դուրս մէլներ, ես դուրս էլնեմ”։ Աղջիկ էնպես խորոտ, էնպես խորոտ, որ տասնուչորս ավուր լուսնին կնմաներ, որ յոթ սարի էտևեն կէլնի։ Էդ մարդիկ ինչ տեսան էդ աղջիկ, խելք գլխըներուց գնաց, էրկուսն էլ անհուշ, անակահ ընկան։ Էդ մարդիկն իսկի բան չասին, էրկուսն էլ էլան, սուս ու փուս դարձան, իրենց արքայի մոտ գնացին, ասին. “Արքա, դու ի՞նչ կանես ապրանք ու գանձ, հարըստություն: Քեզ ունիս հող, երկիր, ապրանք ու գանձ, հարըստություն, դու շատ ունիս ոսկի, արծաթ, անգին քարեր, բայց էն Հայոց թագավոր մի էն տեսակ աղջիկ ունի, աղջիկ ընենց մի խորոտիկ, որ ամեն մի բան կարժի։ Գիշեր-ցերեկ չուտես, չխմես, էդ հրեղեն աղջկան նայես, էնոր շենք ու շնորքին թամաշա անես”։
Խելք ընկավ Ղպտա արքան, խաբար ղրկեց Հայոց թագավորին, թե քո աղջիկ տաս ինձի։ Թագավորն չուզեր տար աղջկան, բայց Ղպտա արքան ըսավ, թե քո ժողովուրդ առ ու գերի կանեմ, ձեզ ամենիդ կմորթեմ, քո ազգ ամեն կկտրեմ, քո ոսկի քաղաք տակ ու վերև կանեմ, քո թախտ ու թագ կքանդեմ։ Բայց թագավոր էլի ասաց. “Կռիվ կանեմ, չեմ իտա”: Ղպտա արքա զորքեր հավաքեց, ասեց. “Գնացեք. աղջիկ կտա՝ կտա, չի տար, քար քաղեցեք, ավազ մաղեք, ժողվեք, բերեք՝ ինչ կա”:
Էլան, էկան Հայոց թագավորի վերա, թե թագավոր, քո աղջիկ կամ կտաս տանենք, կամ քար քաղենք, ավազ մաղենք, ժողվենք, տանենք՝ ինչ կա։ Թագավորն իրիշկեց, ի՜նչ իրիշկեց, քանց աստղ էրկինք՝ զորք է թափվե։ Ինքն էլ զորք հավաքեց, բայց Ծովինար միտք արեց իր մեջ. “Որ իմ հերն իմանար, էսքան մեղք ու արունք չէր ձգի իմ վիզ, ինձ կտար: Իմ պատճառով էսա ամեն մարդ տի սպանեն, էնոնց տղաներ տի մնան որբ, ինձ անիծեն։ Աղեկն էն է, որ ես իմ կամքով էրթամ”։ Աղջիկն էլավ, գնաց իր հոր դիվան, ասաց. “Հայրիկ ես Ղպտա թագավոր չուզիմ, բայց զամեն տի սպանի իմ պատճառով: Աղեկն էն է, ես էրթամ, ուրիշ մարդու թող բան չըլնի։ Ես մենակ մեռնիմ իմ հոր թերեն, ես մեկ ջան եմ, էրթամ, կորսըվիմ, զանց մեր Հայաստան էրկիր ավերի, էն հազար հազար հոգիք կորուսանին: Հայրիկ, ինձ տուր էնոր”։
Հայոց թագավոր ու իր մեծամեծեր ժողով արեցին իրենց մեջ, թե ինչպես անենք, տա՞նք, թե չտանք։ Իմաց տվին թագավորի աներոջ, որ Անու քուրմն էր, նա էլ էկավ։ Իմաց տվին Քեռի Թորոսին, որ ժողովրդի մեջ մեծ խոսք ունիր, սա էլ էկավ։ Թագավոր կանչեց սրանց սաղին, իր ընտանիք, ժողով արեց, ասաց. “Ժողովուրդ, դո՞ւք ինչ կասեք: Տա՞նք զաղջիկ, թե կռվենք, դո՞ւք ինչ խորհուրդ կտաք”։ Մեկն ասաց, թե չկարնանք կռիվ անենք, աղջիկ է, տանք՝ առնի, տանի։ Մեկն էլ, ազգություն է, թասիբ էրավ, ասաց, թե չէ, կռիվ կանենք, մենք զմե զամեն տի տանք կոտորել ու զմեր աղջիկ չենք տա Ղպտա թագավորին: Էդտեղ քեռի Թորոս տեսավ, որ ժողովական կուզեն պատիվ անեն թագավորին, կռիվ անեն ու աղջիկ չտան, ասավ. “Թագավոր ապրած կենա, ես գիտեմ ժողովական կուզի կռիվ անի, աղջիկ չտա, բայց աղեկ է, որ աղջիկ մի վերջանա, քանց թե ազգ մի վերջանա։ Թագավոր, որ դու ինձի ականջ անես, արի աղջիկ տանք: Էնպես հաշվենք, թե էդ աղջիկ իսկի չի էղեր քեզի”: Էդտեղ խորհուրդք արին, Անու քուրմն էլ համաձայնավ ու ասաց. “Մեկ հոգու պատճառով ա՞զգ մի տանք կտրել: Չէ, էդ մեկ հոգին թող էրթա”։ Աղջկա հեր չէր ուզի էդ բան, բայց որ տեսավ, թե էլ ճար, վերան կտրավ, համաձայնավ, էլավ, աղջիկ տվավ ու խաբար ղրկեց Ղոպտ:
Աղջիկ էս որ իմացավ, գնաց հոր մոտ, ասաց. “Հայրիկ, Ղպտա թագավորին ասա, թող ջոկ տեղ քոշկ ու սարայ մի շինի, ինձ որ տանի, էնտեղ դնի: Մեկ տարի մոտ ինձ չգա, իմ հետ փարդան չմտնի։ Հայրիկ, դու էլ մեկ քուրմ դիր հետ ինձ, որ առավոտ, իրիկուն ժամ ասի, ես իմ աղոթք անեմ, մնամ մեր օրենքով”։ Հերն էլ իր աղջկան ասածն ամեն Ղպտա թագավորին ասաց։ Սա քիչ է, թե համաձայնեցավ, այլ երդվեց ու ասաց Հայոց թագավորն. “Ջանըմ, ես հետ քեզ կհաշտըվիմ: Հետ քեզ պայման կկապենք։ Դու քո աղջիկ տուր ինձ, իմ անուն թող քո աղջկան վերա ըլնի, ինձ թող ասեն Հայոց թագավորի փեսա, ինձ դա բավ է։ Չէ թե չուր մեկ, ուխտ կնեմ, չուր յոթ տարի մոտ ինք չէրթամ։ Քուրմ մի կդնես հետ, աղջիկ կտաք, ես կտանեմ մոտ ինձ: Իմ սարայի դիմաց էնոր համար ջոկ քոշկ ու սարայ կշինենք։ Աղջիկ մնա իր օրենքով, ես մնամ իմ օրենքով, չէ՞ մենք ղոպտ ենք, դուք՝ հայ”։
Ղպտա թագավորն էկեր: Հայոց թագավորի նստած տեղ Նորագեղա դաշտի մեջն էր։ Թագավորն էնտեղ ուներ ամառանոց, հոտավետ, անուշ արոտատեղեր, ծաղիկներով ու մարգերով զարդարված, էնտեղ կգտնվի Կաթնով Աղբուր։ Էնտեղ վրաններ զարկին, յոթ օր հարսնիք արին։ Հարսնքեն դենը, Ղոպտ գնալու նախորդ օրը, Ծովինար խանում խնդիրք արավ թագավորից, ասաց. “Հայրիկ թագավոր, հրաման տուր ինձ՝ էրթամ աղբրներու վերան զբոսանք: Մեկ տասն իմ չափին աղջիկ դիր հետ ինձ, էրթանք սեյրան, ուրախություն անենք, ման գանք չուր իրիկուն, իրիկուն դառնամ, էրթամ իմ տեղ”։ Թագավորն ասաց. “Քեզ հրաման է, գնա, ման արի, դարձի”։
Ծովինար խանում, էնոր քեռմեր ու աղջիկներ գնացին պըտըտելու Կաթնով Աղբուր։ Ման էկան չուր իրիկուն։ Աղջիկ տեսավ՝ արև-աշխարք կա, արեգակ կա, ամեն մարդ հետ իր գործին, ոմանք հետ իրենց ջրին, օչխարին, ոմանք էլ հետ իրենց ռանչպարութնին։ Աղջիկ միտք արեց. “Հե՜յ-վա՜խ, էսքան լուս աստևոր կա, ես չէի գիտի”։ Գնացին, էլան սարի վերև, էնտեղ նստան չահրի վերա, կերխում արին, հետո ման էկան, տեսան Կապոտ ծով, գնացին ծովափ սեյր անելու։ Իրիկուն որ տի դառնար, տուն գար Ծովինար ասաց աղջիկներուն. “Աղջիկներ, դուք քելեք, գնացեք, ձեզ համար ման էկեք, քեֆ արեք, ես էրթամ, քիչ ջուր խմեմ”։ Մտածելով ծովու բերան վե գնաց: Գնաց, կայնեց մեկ քարափ տեղ, նայեց, տեսավ, որ ծովին ծեր չկա։ Նստավ ծովու պռուկ, լացեց։ Շատ նեղացավ աղջիկն ման գալով, էնոր խըդամ շատ ծարվեցավ շատ ֆըռաց, ջուր չգտավ, վերջը մի շատ համեղ ջուր դուրս էկավ։ Նայեց, տեսավ՝ մեկ ջոջ քար կա ծովու պռուկ, Սիպտակ աղբուր մի էդ քարից կթալի, ջուրն էլ էդ քարի չորս բոլոր բռներ էր: Մարդ չէր կարնա առանց հալավ հանելու, էդ ադբուր էրթա, որ ջուր խմի։ Ինքն իր շորեր էհան, գնաց էդ ադբուր։
Ետ էնոր իր աղջիկներ ժողվեց, էնդից դարձան, էկին տուն, էկին հայոց թագավորի մոտ։ Առավոտուն Ղպտա զորքըն քաշվավ։ Էլան, հեծուցին, տարան, հասուցին էն Ղպտա թագավորի քաղաք։ Երբ գնացին, քաղաք հասան, էդ թագավոր շատ ուրախացավ, յոթն օր, յոթ գիշեր հարսնիք արեց, մեջլիս, ուրախություն արեց։ Էնոր համար մեկ ջոկ սարայ շինեց, հաց, ջուր ղրկեց էնտեղ, հրամայեց. “Սարայից դուրս չգաք”։ Ծովինար խանում գնաց, մտավ յոթոտանին, յոթ դուռ շինեց, մեծ սուգ արեց…
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
Ըհը, մեր էպոսին էլ հասանք: Չեմ հոգնի կրկնել, որ անգնահատելի գործ ես անում, շնորհակալ եմ: Ահավոր հետաքրքիր ա:
Հ.գ Իրո՞ք էդքան հին արմատներ ունի "Սասնա ծռերը":
Մերսի, Արեա ջան
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
Լիոն ջան, էե վերջին երկու գրառումներդ
http://www.akumb.am/showthread.php/6...=1#post2291648
ոնց-որ Մենեսի հուշ-հաշվետվություններից են?
Այս պահին թեմայում են 1 հոգի. (0 անդամ և 1 հյուր)
Ձեր իրավունքները բաժնում
Մեջբերել
Էջանիշներ