Հավերժության դատապարտվածը

[Freeman]

Շարունակում եմ մնալ կարծիքիս, որ քեզ պես մարդու կարծիքն այս գործում իրոք կարևոր է - համ թեման լավ գիտես, համ էլ շատ ուշադիր ես կարդում

Դե որ գիրքը տպագրես, դառնաս աշխարահռչակ, մեզ չմոռանաս))

[Lion]

Անպայման: Տպագրելու դեպքում խոստանում եմ հեղինակային նշումով մեկ օրինակի նվեր` դուք ինձ շատ եք օգնում, շատ-շատ, հնարավոր է նույնիսկ չեք էլ պատկերացնում, թե ինչքան - ձեր մոտեցումը և վերաբերմունքը այս ամենին շատ կարևոր է

[Nadine]

Անպայման: Տպագրելու դեպքում խոստանում եմ հեղինակային նշումով մեկ օրինակի նվեր` դուք ինձ շատ եք օգնում, շատ-շատ, հնարավոր է նույնիսկ չեք էլ պատկերացնում, թե ինչքան - ձեր մոտեցումը և վերաբերմունքը այս ամենին շատ կարևոր է

Ես էլ եմ ուզում

[Lion]

Անպայման, իհարկե

[Գեա]

Թեմայից դուրս - նոր նայում եմ, ամենաակտիվ կարդացողը այս պահին Nadine-ն է: Ինչ լավա, հենց գեղեցիկ սեռի ներկայացուցիչը, բայց չէ որ ես կասկաԾում էի, թե Հավերժության դատապարտվաԾի հուշերը մեր այսքան սիրելի կանանց ու աղջիկներին տղամարդկանց համեմատ համեմատաբար քիչ կհետաքրքրեն

վա~յ,Լիոն դու ինձ մի այլ կարգի նեղացրիր, ոնց թե, բա ես?ուղղակի չեմ սիրում կիստի պիստի կարդալը , սպասում եմ միանգամից մի քանի էջ տեղադրես, որ կարդամ, հաստատ հավատարիմ ընթերցող եմ, համ էլ էդ տպագրված գրքից ես էլ եմ պահանջում(դառավ Կիկոսի մահը):

[Moonwalker]

Ի՜, համ էլ նենց չի, որ գլուխս խառը լինելու պատճառով չեմ հասցնում մեկնաբանություն թողնել, ուրեմն չեմ կարդում ու չեմ գնահատում:
Ես էլ Գեայի նման «բիրիքով» կարդալու կողմնակիցն եմ, որովհետև հաճախ մոռանում եմ նախորդի մանրամասները:


Հետաքրքիր է, արդեն վերջացրել ու մաս-մաս ես տեղադրում, թե՞ դեռ աշխատանքային պրոցեսում ես:

[Lion]

վա~յ,Լիոն դու ինձ մի այլ կարգի նեղացրիր, ոնց թե, բա ես?ուղղակի չեմ սիրում կիստի պիստի կարդալը , սպասում եմ միանգամից մի քանի էջ տեղադրես, որ կարդամ, հաստատ հավատարիմ ընթերցող եմ, համ էլ էդ տպագրված գրքից ես էլ եմ պահանջում(դառավ Կիկոսի մահը):

Գեա ջան, ապրես Իհարկե չեմ մոռանա... ոնց մոռանամ, դու այսքան լավ բան ես անում ինձ համար, սենց մեծ ոգևորությամբ ու հետաքրքրությամբ կարդում ես Հավերժության դատապարտվածի նոթերը - դա մոռանալ կլինի: Չտպագրված դեռ գրքի մի օրինակն էլ տպագրման դեպքում իհարկե քեզ կհասնի:

[Lion]

Ի՜, համ էլ նենց չի, որ գլուխս խառը լինելու պատճառով չեմ հասցնում մեկնաբանություն թողնել, ուրեմն չեմ կարդում ու չեմ գնահատում:
Ես էլ Գեայի նման «բիրիքով» կարդալու կողմնակիցն եմ, որովհետև հաճախ մոռանում եմ նախորդի մանրամասները:


Հետաքրքիր է, արդեն վերջացրել ու մաս-մաս ես տեղադրում, թե՞ դեռ աշխատանքային պրոցեսում ես:

Ահա և արտահայտվեց մի մարդ, ում կարծիքին ես շատ էի սպասում Չէ, Նոթերը լրիվ արդեն մոտս են ու կարծում եմ, որ շուտով դուք դրանց լրիվ կծանոթանաք Ժողովուրդ, էն օրը ակումբցիներից մեկն ինձ ասաց, որ Moonwalker-ը իրոք 18 տարեկան է, նոր վերջնականապես հավատացի - ախր ընենց պոստերա գրում ու իրեն ընենցա պահում ակումբում, որ մարդու հավատը չի գալիս, որ իրոք 18 տարեկան մարդու հետ ես շփվում...

[Arpine]

Ես եկա. հուսով եմ ինձ բացակա չեք դրել. այս մի քանի օրվա մեջ կարոտել էի թե՛ ակումբին, թե՛ Հավերժության դատապարտվածին, բայց այսպես լավ եղավ միանգամից ահագին կարդացի.բնավորությամբ ընդհանրապես անհամբեր չեմ, բայց շարունակությանը անհամբերությամբ եմ սպասում.

[Arpine]

Ճիշտ ես Ի դեպ, եղբայր, կարծես թե նյութի շարունակության տեղադրումը սկսում եմ կապել ամեն մի մասի ներքևում հայտնված շնորհակալությունների հետ: Ինձ ճիշտ հասկացի, ոչ թե խնդիրն այն է, որ շնորհակալություններս շատանան, այլ այն, որ զգամ, թե արդյոք շատ մեծ քանակությամբ չեմ ներկայացնում նյութը և արդյոք մարդիկ հասցնում են կարդալ: Այս տեսակետից խիստ ցանկալի կլիներ, որ ով որ կարդում է հերթական պոստը, մի ձևով նշան տա ի դեմս այդ շատ լավ ֆունկցիա "շնորհակալության", այսքան բան Տես, օրինակ նոր նայեցի, մարդիկ շնորհակալություններն արդեն դրել են, ինչը նշանակում է, որ կարելի է առաջ շարժվել...

Ի դեպ ինձ համար այսպիսի թեմաներում "շնորհակալության"-ը գրքի թերթը ծալելու նման մի բան է, կարևոր է.

[Lion]

Ես եկա. հուսով եմ ինձ բացակա չեք դրել. այս մի քանի օրվա մեջ կարոտել էի թե՛ ակումբին, թե՛ Հավերժության դատապարտվածին, բայց այսպես լավ եղավ միանգամից ահագին կարդացի.բնավորությամբ ընդհանրապես անհամբեր չեմ, բայց շարունակությանը անհամբերությամբ եմ սպասում.

Չէ, Arpine ջան, իհարկե բացակա չենք դրել, թեև ասեմ, որ կո պակասը զգացվում էր, համենայն դեպս ինձ համար Հուսով եմ հետագայում ևս կշարունակես քո ներկայությամբ պատվել այս թեման ու քո շնորհակալությունները նրանից անպակաս կլինեն...

[Lion]

*

Հաջորդ օրը մենք վերադարձանք Ալիկքար, որտեղ մեզ արդեն սպասում էին նահանգի տանուտերերն ու տոհմապետերը: Ըստ հավուր պատշաճի Պերճը ինձ նրանց էլ ներկայացրեց, որից հետո մի լավ խնջույք կազմակերպելուց հետո բաց թողեց:

Աստիճանաբար ամեն ինչ սկսեց հունի մեջ մտնել, սակայն ես ընթացքում սկսեցի նկատել, որ բարեկամս հաճախ է հազում, իսկ մի քանի անգամ էլ արյուն թքեց: Այդ ամենի դեմ մասսամբ օգնում էին տեղական տարաբնույթ թուրմերը, սակայն դրանք միայն դանդաղեցնում էին անխուսափելին: Իսկ մի օր տեղի ունեցավ այն, ինչից ես շատ էի վախենում…

Առավոտյան արթնանալուց հետո ես ամրոցի բակում չտեսա սովորաբար շուտ վեր կացող ու տարաբնույթ հոգսերով տարված Պերճին: Արագորեն շորերս վրաս գցեցի և նետվեցի նրա սենյակ: Բարեկամս գունատված ու դժվար շնչելով պառկած էր անկողնում:
- Որդիս,- ինձ տեսնելով սիրով շշնջաց նա,- Աղեղնավորն ինձ արդեն երկինք է կանչում: Ես շատ բան չունեմ քեզ ասելու… ամեն ինչ արվել և ասվել է…: Ես գնում եմ,- դժվարությամբ շնչելով շարունակեց նա,- շարունակիր գործս, արժանի եղիր երկրին, ավել բան չունեմ ասելու,- բարեկամս նայեց ինձ տանջալից հազաց, հետո ձեռքի ափով շոշափեց դեմքս և կարոտով ժպտաց,- ի՜նչ նման ես Կադմոսին…

… Կորճայքի ազնվասիրտ իշխանի մահվան լուրը, որը արագավազ էշերի վրա տեղավորված Հատուկ գնդի սուրհանդակներս անմիջապես տարածեցին երկրում, ցնցեց ողջ Արարտան: Ալկիքարը կարծես դարձել էր երկրի կենտրոնը: Հենց նույն օրը ես Հատուկ գնդի երկու նետաձիգ և երկու նիզակակիր հարյուրակ տեղափոխեցի Ալիկքար` կարգ ու կանոն պահպանելու համար: Միաժամանակ հրամայեցի հատուկ պատրաստված սեղաններ տեղադրել ներքևում տարածվող գյուղում ու մարդիկ կարգեցի, որ հետևեն նրա վրա ուտելիքի և գինու անպակասությանը: Թող բոլորն էլ գան, թող բոլորն էլ խմեն իմ բարեկամի հոգեհանգստի համար և ճաշակեն նրա հոգեհացը: Ես քիչ մահեր չէի տեսել, սակայն ոչ մի անգամ էլ չէի համակերպվել դրա հետ: Ախր երբ ինքդ չես մահանում, իսկ քո կյանքի ուղեկիցները աստիճանաբար հեռանում են…: Դա մի աննկարագրելի տխրություն է բերում վրադ: Իսկ այս դեպքում ես կարծես երկրորդ անգամ էի որբացել: Ես ժամանակին Ուրուկում շատ էի սգացել հորս` Հայկի մահը, սակայն ոչ մի կերպ հնարավորություն չէի ունեցել ներկա գտնվել նրա թաղմանը: Դրա համար էլ այս անգամ ես որոշել էի ամեն ինչ կազմակերպել տեղը տեղին:

Իրենց հարգանքի հավաստիքը մատուցելու եկան Հատուկ գնդի Հազարապետն ու հարյուրապետերը, Կորդրիքի, իսկ հետո ողջ Կորճայքի տանուտերերն ու տոհմապետերը, շատ հասարակ մարդիկ, որոնք լավ էին հիշում իրենց իշխանի վերաբերմունքը, որը հասարակի հետ իրեն հասարակ և շատ սիրալիր էր պահում: Շուտով սկսեցին ժամանել նաև իշխաններ մոտակա և հեռավոր նահանգներից, ինչպես նաև քրմեր: Ես սկսեցի աստիճանաբար ծանոթանալ Արարտայի աշխարհիկ և հոգևոր ղեկավարության հետ: Ի վերջո մի օր իր շքախմբի հետ ժամանեց նաև սպարապետ Վահեն: Նախապես տեղեկացված լինելով այդ մասին` ես նիզակակիրների և նետաձիգների հարյուրյակները երկու շարքով շարեցի ամրոցի առջև, հրամայեցի զարկել թմբուկը, իսկ ինքս թուրը կողքիցս կապած և ամբողջովին սև հանդերձների մեջ, նրանց շարքերի միջով ընդառաջ քայլեցի սպարապետին, նրա թիկնազորին և բանակի բարձրագույն ղեկավարությանը: Իմ հուզմունքին չափ չկար…: Ախր Արարտայից հեռանալուցս հետո ես տոհմակիցներիս չէի տեսել, իսկ հիմա, ահա: Սակայն ես ինձ արագորեն հավաքեցի:

- Փա՜ռք Աղեղնավորին,- ողջունեցին իմ հարյուրյակները սպարապետ Վահեի մոտեցած շքախմբին:

Ես մոտեցա սպարապետին: Նա կլիներ մոտ վաթսունի մոտ, լրիվ սպիտակամորուս էր, սակայն այնքան ամուր կազմվածք ուներ և այնպես թեթևորեն էր շարժվում, որ միայն սպիտակ մազերն էին մատնում նրա տարիքը: Նա հագել էր լրիվ սև, իսկ կողքից կապված էր ծանր թուրը: Նա սաղավարտը ձախ ձեռքով կրծքին հենած մոտեցավ ինձ և մենք ողջունեցինք իրար:

- Հարգարժան սպարապետ,- ասացի ես,- ցավալի լուրը քեզ բերեց Ալկիքար, քանզի կյանքից հեռացավ հարավի հզորագույն պահապաններից մեկը: Ես, իշխան Պերճի հոգեորդի Հայկն եմ, որը արժանի կլինի նրան: Այսուհետ ևս Արարտայի հարավը հուսալիորեն պահպանված կլինի,- ես ծալեցի մի ծունկս:

Սպարապետ Վահեն մի պահ նայեց ինձ, սաղավարտը դրեց գլխին, մերկացրեց թուրը, դրեց այն ուսիս և հանդիսավոր տոնով հայտարարեց.

- Իշխան Հայկ, Մեծ Աղեղնավորի զորությամբ, արիների բարձրագույն կամքով և Արարտայի քուրմ Արեգի բարեհաճությամբ ես քեզ կարգում եմ Կորճայքի պահապան:

Ես ոտքի կանգնեցի և մենք շարժվեցինք դեպի ամրոցի բակը, որտեղ հատուկ ամպհովանու տակ դրված էր բարեկամիս դիակը: Մենք մոտեցանք, սակայն մի պահ հետ մնացինք: Պատշաճ էր, որ սպարապետը առանձին հրաժեշտ տար իր մարտական ընկերոջը: Մի քանի րոպեից սպարապետը հեռացավ բարեկամիս դագաղից` այնտեղ թողնելով մաքուր երկաթից պատրաստված մի ընտիր դաշույն:

Դրանից հետո ես, սպարապետ Վահեն, Հազարապետ Վարագը և բանակի ուրիշ Հայկազունիներ ուսերիս առանք Կորճայքի փառահեղ զավակի դագաղը…

[Lion]

*

Արարողությունը հավուր պատշաճի իրականացնելուց և բարեկամիս հոգահացը տալուց հետո ես սպարապետ Վահեին, բանակի մյուս ղեկավարներին և Հազարապետ Վարագին հրավիրեցի ամրոցի հյուասիրության սենյակը` խորհրդակցելու մեր հետագա անելիքների մասին: Սպարապետ Վահեն առաջինը խոսեց.
- Իշխան Հայկ, նախ ցանկանում եմ ներկայացնել քեզ այն անձանց, որոնց հետ այսուհետ դու առավելապես շփում կունենաս` ստանձնածդ պաշտոնի բերումով:

Ես ոտքի կանգնեցի.
- Գլխավոր Նիզակակիր` Հայկազունի Արբակ,- ներկայացրեց սպարապետ Վահեն,- նա Արարտայի բոլոր նիզակակիրների հրամանատարն է:
Հայկազունի Արբակը, որը քառասունի մոտ մի միջահասակ և ամուր կազմվածքով մարդ էր, ոտքի կանգնեց և մենք իրար ձեռք սեղմեցինք:
- Գլխավոր Աղեղնավոր` Հայկազունի Գլակ,- շարունակեց ներկայացնել սպարապետ Վահեն,- նա Արարտայի բոլոր նետաձիգների հրամանատարն է:
Հայկազունի Գլակը, երեսունի մոտ մի նիհար և բարձրահասակ երիտասարդ, ոտքի կանգնեց.
- Գլխավոր Հետախույզ` Հայկազունի Պարետ, որն ապահովում է մեզ անհրաժեշտ տեղեկություններով:
Ոտքի կանգնեց երևի մոտ երեսունհինգ տարեկան մի փոքրամարմին, սակայն խուզարկու ու սրատես հայացքով մի զորական և մենք ներկայացանք:
- Գլխավոր Ջորեպան` Հայկազունի Վստամ և գլխավոր Մթերապետ` Հայկազունի Ամբակ:
Ես ծանոթացա ևս երկու զորականների հետ: Երբ այս արարողությունը վերջացավ, սպարապետ Վահեն նստեց: Ես ոտքի կանգնեցի.

- Սպարապետ Վահե,- ասացի ես, երբ հյուրերս արդեն հարմար տեղավորվել էին գահվորակներին,- քո թույլատվությամբ առաջինը ես կարտահայտվեմ, քանզի կարևոր իրադարձություններ են հասունանում հարավում, որոնց մասին, վստահ եմ,- ես նայեցի Պարետին,- դուք պետք է որ տեղյակ լինեք: Միջագետքը գրեթե միավորվել է Լուգալզագիսի իշխանության տակ, որը կառավարում է հին սովորույթներով: Նա ստեղծել է մեծ մի պետություն, որը սակայն առայժմ այնքան էլ վտանգավոր չէ: Սակայն Քիշում տեղի են ունեցել ավելի կարևոր իրադարձություններ, որոնց ես մասսամբ ականատես եմ եղել: Տեղի լուգալ Ուր-Զաբաբան սպանվել է պալատական հեղաշրջման արդյունքում և այնտեղ իշխանության է եկել ծագումով Անապատի որդի Շարուքենը: Նա իր շուրջն է հավաքել ցեղակիցներին և պատրաստվում է սկսել շրջակայքի նվաճումները:
- Մենք Լուգալզագիսի մասին տեղյակ ենք,- պատասխանեց Վահեն,- սակայն Քիշի մասին դու նոր բան ասացիր:
- Թույլ տուր, սպարապետ,- միջամտեց Պարետը,- մենք արդեն ճանապարհին էինք, երբ իմ գործակալից լուր ստացա:
Պարետը կողից կախված պայուսակից հանեց կավե մի սալիկ և տվեց սպարապետին:
- Այստեղ ասված է Ուր-Զաբաբայի սպանության և պալատական ինչ-որ աղմուկի մասին, սակայն ոչինչ չի կոնկրետացվում…,- շարունակեց նա,- իսկ հիմա արդեն շատ բան պարզվեց:
- Տեր սպարապետ,- կրկին խոսք վերցրի ես,- այս ամենը հաշվի առնելով ես ցանկանում եմ ներկայացնել քեզ և Արարտայի բարձրագույն ռազմական ղեկավարությանը այն միջոցառումների ցանկը, որ պատրաստվում եմ իրականացնել` հույս ունենալով ստանալու քո համաձայնությունը
- Իշխան Հայկ,- գոհունակությամբ գլխով արեց սպարապետը,- ես ուրախ եմ, որ Կորճայքում իշխան Պերճին փոխարինել է քեզ նման մի իշխան, որը իր կառավարման առաջին իսկ օրից ոչ միայն տիրապետում է շրջակա երկրներում տիրող իրավիճակին, այլև ունի գործողությունների ծրագիր: Մենք ուշադրությամբ կլսենք քեզ:

Ես նշան արեցի Հազարապետ Վարագին և նա արագորեն դուրս եկավ: Գրեթե անմիջապես էլ երկու ռազմիկներ ներս բերեցին փոքր սեղանի վրա հավաքված Կորճայքի հողապատկերը և դրեցին զրուցակիցներիս առաջ:

- Տեր սպարապետ,- ասացի ես,- սա Կորճայքի հողապատկերն է, որը կազմել է տվել դեռ հանգուցյալ հայրս: Այստեղ ցույց են տրված հիմնական գետերը, նրանց վտակները, լեռները, կիրճերը և այլն: Վերջերս ես հրամայեցի սրանից երկրորդը սարքել և տեղադրել Ալկիքարում, որից հետո հաճախ եմ այն ուսումնասիրում: Տեսեք, մեր Կորճայքը բնականից պաշտպանված է լեռներով, որոնք բաժանում են խոշոր կիրճերը: Երևի հենց այդ պատճառով է, որ հները այն կոչել են Կորճայք [1]: Այս նահանգը կարծես ի վերուստ նախատեսված է պաշտպանության համար և իզուր չէր, որ ժամանակին հայր՜…հայ…, ը՜ը՜…այսինքն ուզում էի ասել Հայկ Նահապետը,- արագորեն ինձ հավաքեցի ես,- այստեղ հիմնադրեց առաջին ամրացված շրջանը` Միջագետքից կատարվող ներխուժումների դեմ: Սակայն այն ժամանակ ժամանակը դեռ քիչ էր և նա չհասցրեց ինչպես հարկն է ամրապնդել Կորճայքը, որի հետևանքով բելի հրոսակները համեմատաբար հեշտությամբ թափանցեցին դեպի հյուսիս: Հինք ընդունելով այս ամենը, ահա թե ինչ եմ առաջարկում: Դեպի հյուսիս` երկրի խորքը տանող բոլոր հիմնական կիրճերում իրականացնել լայն կառուցողական աշխատանքներ: Նախկինում Միջագետքից միայն առանձին մարդիկ կամ մանր ավազակախմբեր էին Կորճայք թափանցում և մեր շարժական դարանները լիովին բավարար էին: Սակայն իմ կարծիքով մենք շուտով գործ կունենանք ավելի կազմակերպված, ուժեղ, իսկ գլխավորը,- հառաչեցի ես,- ավելի մեծաթիվ թշնամու հետ և այս համակարգը կարող է արդեն բավարար չլինել: Դրա համար ես առաջարկում եմ յուրաքանչյուր կիրճում ստեղծել ամրոցաշինական մի համակարգ` մանր բերդերի մի շղթա: Յուրաքանչյուր բերդ կպաշտպանի ռազմիկների մի հիսնյակ կամ տասնյակ, սակայն,- ժպտացի ես,- այս բերդերը շատ կլինեն և թշնամուն դրա գրավելու վրա բավականին ուժասպառ կլինի: Միաժամանակ նա չի էլ կարողանա դրանք անտեսել և առաջ շարժվել, քանզի նախ դրանք նրա ճանապարհը կփակեն, հետո էլ նա կվախենա իր թիկունքում մեր ուժերը թողնել: Դրա համար էլ ամեն դեպքում ստիպված կլինի պայքարել նրանց դեմ և այդ ընթացքում անխուսափելի կորուստներ կկրի: Սակայն թշնամուն ուժասպառ անելուց հետո էլ, նույնիսկ այն դեպքում, երբ բերդի պատերն արդեն գրավված կլինեն, մեր կայազորը, ես դա էլ եմ մտածել, դատապարտված չի լինի կործանման, այլ գաղտնուղով կհեռանա: Արդյունքում թշնամին կորուստներ կկրի, սակայն ոչնչի չի հասնի: Այսպես նա ուժասպառ կարվի…: Իսկ կիրճի ամրոցաշինական համակարգի ամենավերջում ես առաջարկում եմ կառուցել արդեն ավելի խոշոր ու հատկապես անառիկ մի ամրոց, մոտավորապես Ալկիքարի պես: Այստեղ կտեղավորվի կիրճի ամրոցային համակարգի կայազորի ղեկավարը և այն հատկապես ուժեղ կկանգնի թշնամու կոկորդում:

_______________________
[1] Նկատի է ունեցվում “Կորճայք” բառի ստուգաբանումը որպես “Կիրճայք”` այսինքն “Կիրճեր”:

[Lion]

- Հետաքրքիր է,- առաջ եկավ սպարապետ Վահեն,- իշխան Հայկ, դու առաջարկեցիր լեռնային պայքարի շատ հետաքրքիր ձև: Մենք էլ մինչ այս,- Վահեն արտահայտիչ նայեց իր զորականներին,- մտածում էինք նման մի բան ստեղծելու մասին, սակայն դու արդեն ներկայացրիր ամեն ինչ ավելի համակարգված և կարծես պատրաստի: Իսկ քանի՞ ամրոցաշինական այդպիսի համակարգ պետք կգա:

Ես ոգևորվեցի փորձառու ռազմիկի գովեստից և շարունակեցի.

- Նայիր, տեր սպարապետ,- ես վերցրեցի բարակ փայտը և սկսեցի հողապատկերի վրա ցույց տալ,- սկսենք արևելքից: Սա Տարոնո գետն [1] է, որը սկիզբ է առնում Կորճայքի արևելյան այս լեռնաշղթայից միջին մասից, որը տեսնո՞ւմ ես, սկսվում է դեռ Վասպուրականի հյուսիսից և ուղիղ գծով իջնում է դեպի հարավ` մինչև Միջագետք: Ահա, ես առաջարկում եմ առաջին ամրոցաշինական համակարգով պատել նրանից մի քիչ հյուսիս գտնվող այս երկու երկար կիրճը, իսկ համակարգի վերջում, այ այստեղ, Տարոնո գետի վերին հոսանքի մի անառիկ վայրում, որտեղ իրար զուգահեռ ձգվող այս կիրճերը մոտենում են իրար, կառուցել մեծ ամրոցը, որ կանվանենք Աղի [2],- ժպտացի ես,- թող արդեն այստեղ թշնամին Կորճայքի աղիությունը զգա: Վասպուրականի լեռնաշղթայից արևմուտք Նպատականի լեռնաշղթան է, տեսնում ես, սա է, որ սկսվում է Միջագետքի հարթություններից հետո…: Այս կիրճում, որտեղով հոսում է Աղբակ գետի ձախ վտակը, կկառուցենք ամրոցաշինական երկրորդ համակարգը, որի գլխավոր ամրոցը կլինի այստեղ, որտեղից այն կհսկի հարավային և արևելյան ուղիները, և կանվանենք Սրինգ [3],- ժպտացի ես,- քանզի այս ամրոցը, բնականաբար կհասցնի մի քիչ ուշ մտնել մարտի մեջ և կտեղեկացնի` կսրնգահարի, հարձակման մասին: Նրանից արևմուտք, ահա այս կիրճը պաշտպանելու համար կկառուցենք ամրոցների երրորդ` ամենահզոր և արդեն եռաստիճան համակարգը: Առաջին համակագը կվերջանա Աղբակ գետի ափին գտնվող այս ամրոցով, որը ձեր թույլտվությամբ կկոչենք Սմբատաբերդ [4], նրանից հետո կսկսվի երկրորդ համակարգը, որը կվերջանա մեծ ամրոցով, որը կկոչենք Ջլմայր [5], իսկ նրանից հետո արդեն կսկսվի երրորդ աստիճանը, որը կվերջանա արդեն բոլորիս հայտնի Հադամակերտով [6], որը ուժեղ կամրացնենք և կվերածենք մեծ ամրոցի: Այս հզոր եռաստիճան ամրոցներից դեպի արևելք դուք արդեն տեսնում եք Արևելյան Խաբուրի արևելյան վտակի վերին հոսանքում գտնվող Ալկիքարը, որն արդեն պատրաստ է: Մնում է միայն նրա մատույցներով դեպի հարավ ձգվող այս կիրճը ամրացնել մանր ամրոցներով և մի համակարգ ևս պատրաստ է: Մնաց նահանգի արևմտյան մասը: Այստեղ, ինչպես տեսնում եք, գրեթե անանցանելի լեռների մի համակարգ է: Թշնամու հավանական ներխուժման ուղին պետք է անցնի Տիգրիս գետի հունով, այլ ճանապարհ ուղղակի չկա: Դրա համար ես առաջարկում եմ այստեղ պաշտպանվել հետևյալ կերպ: Տիգրիսի արդեն այս մասում, որտեղ լեռները սկսում են սեղմել գետը, կկառուցենք գետի ջրերով պաշտպանված մի հզոր ամրոց, կոչելով այն Սապփա [7], որը պաշտպանական համակարգ կկազմի ավելի հյուսիս գտնվող Բզաբդե ամրոցի [8] հետ: Նրանից հյուսիս կգա մանր բերդերի շղթան, որը կվերջանա արդեն հայտնի Փյունիկ քաղաքով, որն ամուր ամրոցի կվերածենք: Ինձ գրեթե բան չմնաց ասելու: Թշնամին այս համակարգում մեծապես կթուլանա, սակայն եթե նույնիսկ հաղթահարի էլ այն ու շարժվի հյուսիս, դեմ կառնի ահա այս կիրճին, որը ևս կպատենք մանր բերդերի շարանով, իսկ վերջում, հենց այ այս նեղլիկ լեռնանցքում, կկառուցեն մեծ ամրոցը, որը կանվանենք Ձորա Պահակ [9], քանզի հենց այն է կոչված լինելու այս ուղղությամբ վերջնական և ամուր հսկողություն իրականացնելու: Այստեղից թշնամին չի կարողանա առաջ անցնել: Այստեղից եթե նա որոշի Տիգրիսի այ այս` արևելյան վտակի` Ջերմի ափով դեպի արևելք շարժվել` դեմ կառնի մանր բերդերի հերթական շղթային, որը կվերջանա մեծ բերդով: Այն կկոչենք Զռայլ [10], քանզի այստեղ հաստատ արդեն նրա զռռալը կգա,- ծիծաղեցի ես,- իսկ դրանից հետո, որպես համենայն դեպս էլի, ապահովություն մեր զռռացող թշնամուց, գալիս է բերդերի երկրորդ աստիճանը, որի մեծ բերդը կլինի այստեղ Մոկաց նահանգի [11] կենտրոնական քաղաքում: Դե իսկ եթե Ձորա Պահակից թշնամին որոշի շարժվել դեպի արևմուտք, այսինքն գնա Տիգրիս գետի հունով, ապա դեռ երկար ստիպված կլինի արշավել այ այս լեռնաշղթայի եզրերով: Իսկ այդ ընթացքում մենք մեր հարձակումներով ուժասպառ կանենք նրան, և, որ ամենագլխավորը, մեր Արարտայի Միջնաշխարհը, ներքին գավառները նա չի կարողանա մտնել: Ահա այսքան բան…

_______________________
[1] Գետ, որը սկսվում է Կորճայքի Կոռի Նիխորական լեռներից և հոսելով դեպի արևելք, թափվում է Ուրմիա լիճը:
[2] Աղի (Այլի) Բերդաքաղաք Պարսկահայքի Այլի գավառում` Տարոնո գետի վերին հոսանքներում:
[3] Բերդ կորճայքի արևելքում գտնվող Մոթողանք գավառի հյուսիսում` Մեծ Զաբ գետի վերին հոսանքում:
[4] Բերդ Կորճայքի Փոքր Աղբակ գավառում` Աղբակ գետի ձախ ափին:
[5] Ամրոց Կորճայքի Փոքր Աղբակ գավառում` Աղբակ գետի աջ ափին` Սմբատաբերդից հյուսիս:
[6] Բերդաքաղաք Վասպուրական նահանգի Մեծ Աղբակ գավառում:
[7] Ամրոց Հայոց Միջագետքի Ծավդեք գավառում՝ Տիգրիսի աջ ափին:
[8] Ամրոց Հայոց Միջագետքի Ծավդեք գավառում՝ Սապփային շատ մոտիկ` դեպի հյուսիս, Տիգրիսի աջ ափին:
[9] Բերդ, հետագայում բերդաքաղաք, որը հայտնի դարձավ Բաղեշ անունով, Աղձնիքի Սոլնոձոր գավառի Ձորա պահակ լեռնանցքում:
[10] Բերդ Վասպուրականի Առնոտոյն գավառի հարավ-արևմուտքում:
[11] Մոկք: Վանա լճից հարավ տարածվող Հայաստանի նահանգ:

[Lion]

- Վատ ծրագիր չի՜,- մտախոհ գահվորակի վրա ձգվեց սպարապետ Վահեն և շոյեց մորուքը,- սակայն այն միջոցներ կպահանջի: Բայց ոչինչ,- վճռականորեն ասաց նա,- մենք կհաշվենք, թե ամեն մի համակարգը ինչքան նյութական միջոցների և աշխատող ձեռքի կարիք կզգա և կհամոզենք Մեծ քրմին: Հը՞, ի՞նչ կարծիքի եք,- դարձավ նա իր զորականներին:

Վերջիններս համաձայնվեցին:
- Ես կարծում եմ, իշխան Հայկ,- որ այս գործը պետք է սկսվի` ինչքան շուտ, այնքան` լավ: Դու շատ շուտով կստանաս շինարարական միջոցներ և աշխատող ձեռքեր` սկզբում բանակային, իսկ շուտով` արդեն պետական միջոցներից…
- Տեր սպարապետ,- կրկին խոսք վերցրեցի ես,- ես մի քանի այլ մտահաղացումներ էլ ունեմ: Քո թույլտվությամբ…
- Ասա, իշխան Հայկ,- պատասխանեց սպարապետ Վահեն:
- Առաջինը, ես այստեղ կստեղծեմ գլխավոր Հետախույզի կառույցի նման մի բան, որը մեզ տեղեկություններ կապահովի հատկապես հարավի գործերի մասին: Երկրորդ, մի առաջարկ ունեմ, որը կարող է ձեզ մի քիչ տարօրինակ թվալ, սակայն ես այն շատ եմ կարևորում և նրա ծախսերը լիովին վերցնում եմ ինձ վրա,- նայեցի զրուցակիցներիս հետաքրքրված դեմքերին և շարունակեցի,- ես գիտեմ, որ մեր երկրում, հատկապես քաղաքներում, լինում են դեպքեր, երբ մայրը որևէ պատճառով հրաժարվում է հենց նոր ծնած իր երեխայից: Ես առաջարկում եմ Արարտայի բոլոր նահանգներում և մեծ քաղաքներում բացել հատուկ մանկատներ, որոնք կընդունեն նման երեխաներին` թե աղջիկ, թե տղա, և մարդկանց բացատրել նրանց նշանակությունը: Տարեկան երևի մոտ մի հինգհարյուր երեխա կհավաքվի: Բոլոր այդ երեխաներին ես կհավաքեմ ինձ մոտ, հատուկ մայրացուներ և բժիշկ-դաստիարակներ կկարգեմ, որոնք կմեծացնեն երեխաներին: Իսկ երբ նրանք դառնան ասենք հինգ-վեց տարեկան, կսկսենք նրանց աստիճանաբար վարժեցնել ձեռնամարտի, մարտական վարժությունների ու զենքերի գործարկմանը և, որ հատկապես կարևորում եմ, որևէ մի արհեստի: Երբ նրանք չափահաս կդառնան, նրանք ազատ կլինեն հեռանալու կամ մնալու: Հեռանալու դեպքում նրանք կկարողանան իրենց արհեստով զբաղվել, սակայն ցանկացած դեպքում կլինեն վարժված ռազմիկներ: Իսկ ով կցանկանա, նա կշարունակի ռազմական ծառայությունը: Վերջիններս, որպես արդեն պատրաստի ու արհեստավարժ ռազմիկներ միշտ մեր ձեռքի տակ կլինեն և պետք կգան երկրին: Ավելացնեմ նաև, որ միաժամանակ էլ դրանով մենք կլուծենք անտուն երեխաների հարցը…

- Վատ չի՜,- ժպտաց սպարապետ Վահեն,- սակայն ես այդ գործը չեմ թողնի միայն քեզ վրա և ցանկացած դեպքում տարեկան որոշ չափի միջոցներ կփոխանցեմ քեզ այդ գործի համար, հը՞, Մթերապետ Ամբակ, կկարողանանք չէ՞,- շուռ գալով դեպի իր զորականը` հարցրեց նա
- Ինձ թվում է պետք է որ կարողանանք,- տնտեսներին հատուկ զգուշավորությամբ պատասխանեց վերջինս:
- Լավ՜, լա՜վ, եթե իմ Ամբակն ասաց, ապա հարցը համարենք լուծված: Սակայն իշխան Հայկ, ես էլ քեզ ասելիք ունեմ,- նա ձայնը ցածրացրեց և մոտեցավ ինձ,- գիտես չէ՞, Ալկիքարի ախոռներում ինչ ունենք: Ես մինչ այս ուզում էի դրանք վերցնել, սակայն այժմ գտնում եմ, որ դրա կարիքը չկա: Սակայն սա խիստ գաղտնի է և ոչ մի դեպքում օտարները չպետք է իմանան այդ մասին..., գոնե մինչև առաջին մարտը, հասկանո՞ւմ ես:
- Իհարկե, տեր սպարապետ, կարող եք հանգիստ լինել, դրանք հուսալի ձեռքերում են,- հավաստիացրի ես:
- Ասելու բան ունե՞ք,- դարձավ սպաապետը իր զորականներին:
- Քո թույլտվությամբ…,- ոտքի կանգնեց գլխավոր Հետախույզ Պարետը,- իշխան Հայկ, ես կապ կպահպանեմ քեզ հետ և մենք մեր կառույցների գործունեությունը կհամակարգենք, առիթի դեպքում կօգնենք կամ կփոխլրացնենք իրար:
- Անպայման,- նա ձեռքը սեղմեցի ես:
- Իշխան Հայկ, դու այսուհետ մուտք ունես ինձ մոտ օրվա որ ժամին էլ որ լինի, իսկ քո ուղարկած սուրհանդակը անպայման առաջնություն կունենա մյուսների նկատմամբ: Դեհ,- ոտքի կանգելով ասաց սպարապետ Վահեն,- կարծես թե ամեն ինչ խոսեցինք:
Սպարապետ Վահեի զորականները ևս ոտքի կանգնեցին ու դուրս եկանք սենյակից: Արդեն մութ էր: Մենք իջանք բակ: Հյուրերը հեծնեցին իրենց էշերը և արագորեն դուրս եկան դարպասից:

Հանկարծ այդպես միանգամից դատարկված ամրոցում ես ինձ խիստ միայնակ զգացի: “Դեհ, Հայկ եղբայր”,- քթիս տակ ծիծաղեցի ես` հիշելով միջագետքցի վաճառականների մոտ տարածված մի արտահայտություն,- “պարկը ուսիդ վերցրիր, դա հեշտ է, իսկ հիմա` զոռ տուր”…