Եհովայի վկաներ

[Ռուֆուս]

Hurricane, ինձ «մեղմ ասած» բնավ չի հետաքրքրում, թե աստծո անունը ով ոնց է արտասանում: Իմ համար եկեղեցին ու բոլոր կրոնական կառույցներն ու ուղղությունները ընդամենը ֆինանսական կառույցներ են, ովքեր միայն զբաղված են հարստություն դիզելով ու մարդկանց շահագործելով: Մենակ թե հայ առաքելական եկեղեցին գոնե ինչ-որ դրական կողմեր ունի ու պատմության ընթացքում հայ ժողովրդի համար լավ գործեր է կատարել (հայ ազգի համախմբում, մշակույթի պահպանում և այլն), ինչը ոչ մեկ չի կարող հերքել: Իսկ արևմուտքից եկած բոլոր կրոնական կառույցներն ու աղանդները, լինեն դրանք եհովայի վկաներ, մորմոններ, հիսունականներ թե էլ եսիմ ինչ, որոնք բոլոր ստեղծվել են ինչ-որ անգրագետ ամերիկացիների կողմից, հայերի (ու ցանկացած այլ ժողովրդի համար) ոչ մի դրական ազդեցություն չեն ունեցել, բացի ազգն ու ազգայինը քանդելուց: Ես բարեբախտաբար հավատացյալ չեմ, բայց եթե հավատացյալ լինեի ու ստիպված լինեի կատարել ընտրություն կամ 2000 տարվա հնություն ունեցող եկեղեցիներից մեկից (կապ չունի առաքելական, կաթոլիկ, ուղղափառ) կամ ինչ-որ ամերիկացի անբարոյականի կողմից ստեղծված կրոնական կազմակարպություններից մեկից, որը պռիշչիկապատ ջահելների ա ուղարկում Հայաստան որպես միսիոներներ, որոնք իբր թե պետք է 1700 տարուց ավել քրիստոնյա ազգին սովորացնեն աստծո ճիշտ խոսքը, հաստատ ընտրությունս երկրորդի վրա չէր կանգնի: Մյուս կողմից էլ ինչ լավ ա, որ հավատացյալ չեն, թե չէ էս ընտրությունը կդառնար չարյաց փոքրագույնը ընտրելու պես մի բան: Հիմա ոչ կաթոլիկները պարծենալու բան ունեն, ոչ առաքելականները, իսկ աղանդների մասին ավելի լավ ա չխոսեմ:

[Hurricane]

Hurricane, ինձ «մեղմ ասած» բնավ չի հետաքրքրում, թե աստծո անունը ով ոնց է արտասանում: Իմ համար եկեղեցին ու բոլոր կրոնական կառույցներն ու ուղղությունները ընդամենը ֆինանսական կառույցներ են, ովքեր միայն զբաղված են հարստություն դիզելով ու մարդկանց շահագործելով: Մենակ թե հայ առաքելական եկեղեցին գոնե ինչ-որ դրական կողմեր ունի ու պատմության ընթացքում հայ ժողովրդի համար լավ գործեր է կատարել (հայ ազգի համախմբում, մշակույթի պահպանում և այլն), ինչը ոչ մեկ չի կարող հերքել: Իսկ արևմուտքից եկած բոլոր կրոնական կառույցներն ու աղանդները, լինեն դրանք եհովայի վկաներ, մորմոններ, հիսունականներ թե էլ եսիմ ինչ, որոնք բոլոր ստեղծվել են ինչ-որ անգրագետ ամերիկացիների կողմից, հայերի (ու ցանկացած այլ ժողովրդի համար) ոչ մի դրական ազդեցություն չեն ունեցել, բացի ազգն ու ազգայինը քանդելուց: Ես բարեբախտաբար հավատացյալ չեմ, բայց եթե հավատացյալ լինեի ու ստիպված լինեի կատարել ընտրություն կամ 2000 տարվա հնություն ունեցող եկեղեցիներից մեկից (կապ չունի առաքելական, կաթոլիկ, ուղղափառ) կամ ինչ-որ ամերիկացի անբարոյականի կողմից ստեղծված կրոնական կազմակարպություններից մեկից, որը պռիշչիկապատ ջահելների ա ուղարկում Հայաստան որպես միսիոներներ, որոնք իբր թե պետք է 1700 տարուց ավել քրիստոնյա ազգին սովորացնեն աստծո ճիշտ խոսքը, հաստատ ընտրությունս երկրորդի վրա չէր կանգնի: Մյուս կողմից էլ ինչ լավ ա, որ հավատացյալ չեն, թե չէ էս ընտրությունը կդառնար չարյաց փոքրագույնը ընտրելու պես մի բան: Հիմա ոչ կաթոլիկները պարծենալու բան ունեն, ոչ առաքելականները, իսկ աղանդների մասին ավելի լավ ա չխոսեմ:

փաստորեն դուք էլ եք աթեիստ?

[Ռուֆուս]

փաստորեն դուք էլ եք աթեիստ?

Աթեիստ կամ ագնոստիկ աթեիստ, առանձնապես չեմ էլ խորացել էս երկուսի տարբերությունների մեջ:

[Hurricane]

Աթեիստ կամ ագնոստիկ աթեիստ, առանձնապես չեմ էլ խորացել էս երկուսի տարբերությունների մեջ:

հա շուտ ասեիր, ուրեմն դուք նույնպես Vazor-ի նման բարոյական իրավունք չունեք քննադատելու վկաներին կամ նրանց կատարած թարգմանությունը.. Հիսուսը մի անգամ ասել ա < Ինչո՞ւ քո եղբօր աչքի միջի շիւղը տեսնում ես, իսկ քո աչքի միջի գերանը չես նշմարում։ Եւ կամ՝ ինչպէ՞ս կարող ես եղբօրդ ասել՝ եղբա՛յր, թող որ քո աչքից այդ շիւղը հանեմ, իսկ դու քո աչքի միջի գերանը չես տեսնում։ Կեղծաւո՛ր, նախ քո աչքից գերանը հանի՛ր եւ ապա լաւ կը տեսնես՝ քո եղբօր աչքից շիւղը հանելու համար»։


այս տողերը նաև ձեզ են վերաբերվում, աթեիստները, ագնոստիկները ինչ իրավունքով են քննարկում թե Վկաները լավ են թե վատը? կամ Աստծո խոսքը լավ են թարգմանել թե վատ?

[Ռուֆուս]

հա շուտ ասեիր, ուրեմն դուք նույնպես Vazor-ի նման բարոյական իրավունք չունեք քննադատելու վկաներին կամ նրանց կատարած թարգմանությունը.. Հիսուսը մի անգամ ասել ա < Ինչո՞ւ քո եղբօր աչքի միջի շիւղը տեսնում ես, իսկ քո աչքի միջի գերանը չես նշմարում։ Եւ կամ՝ ինչպէ՞ս կարող ես եղբօրդ ասել՝ եղբա՛յր, թող որ քո աչքից այդ շիւղը հանեմ, իսկ դու քո աչքի միջի գերանը չես տեսնում։ Կեղծաւո՛ր, նախ քո աչքից գերանը հանի՛ր եւ ապա լաւ կը տեսնես՝ քո եղբօր աչքից շիւղը հանելու համար»։


այս տողերը նաև ձեզ են վերաբերվում, աթեիստները, ագնոստիկները ինչ իրավունքով են քննարկում թե Վկաները լավ են թե վատը? կամ Աստծո խոսքը լավ են թարգմանել թե վատ?

Կներես Hurricane, ես պարզապես չէի տեսել էս թեմայի առաջին գրառման մեջ տեղադրված հայտարարությունը, այն է՝ «աթեիստներին, կանանց, երեխաներին, հրեաներին, գոմիկներին, նեգրերին ու շներին այս թեմա մուտք գործելն ու գրառում կատարելն արգելվում է»:

Ինչ վերաբերվում է քննադատությունը, եկեղեցուն ու հատկապես եհովայի վկաներին քննադատելու բարոյական իրավունք ունեն բոլորը, հատկապես՝ աթեիստները:

Մեկ էլ չհասկացա, թե որևէ կրոնական ուղղության չպատկանող անձը ինչու է այսպես ինքնամոռաց պաշտպանում եհովայի վկաներին:

Ինչևէ, ես կրոնից թռա, ափսոսում էլ եմ էստեղ ծախսածս ժամանակը:

[impression]

Աթեիստ կամ ագնոստիկ աթեիստ, առանձնապես չեմ էլ խորացել էս երկուսի տարբերությունների մեջ:

Հայկ լավ էլի... ոնց որ ասես չեմ խորացել` բուդդիստ եմ, թե քրիստոնյա, մեկ ա էրկուսի հիմքում էլ սերն ա
ագնոստիկն ու աթեիստը էնքան իրարից տարբեր բաներ են, որ անգամ վախենալու ա դրանք իրար կողք դնելը

խնդրում եմ, ազատ ժամանակ մի հատ խորացի, վերջն իմանանք` դու ով ես

[Hurricane]

Կներես Hurricane, ես պարզապես չէի տեսել էս թեմայի առաջին գրառման մեջ տեղադրված հայտարարությունը, այն է՝ «աթեիստներին, կանանց, երեխաներին, հրեաներին, գոմիկներին, նեգրերին ու շներին այս թեմա մուտք գործելն ու գրառում կատարելն արգելվում է»:

Ինչ վերաբերվում է քննադատությունը, եկեղեցուն ու հատկապես եհովայի վկաներին քննադատելու բարոյական իրավունք ունեն բոլորը, հատկապես՝ աթեիստները:

Մեկ էլ չհասկացա, թե որևէ կրոնական ուղղության չպատկանող անձը ինչու է այսպես ինքնամոռաց պաշտպանում եհովայի վկաներին:

Ինչևէ, ես կրոնից թռա, ափսոսում էլ եմ էստեղ ծախսածս ժամանակը:

Ճիշտ որոշում կայացրեցիք լքելով թեման.. խնդիրը կայանում ա նրանում, որ աթեիստի հարցադրումը պետք լինի Աստված չկա, կամ Աստվածաշունչը հորինված է..նմանատիպ հարցերի շուրջ պետք իրենք խոսեն, բայց երբ մարդ համարում է, որ Աստվածաշունչը հորինված է կամ նման մի բան ու քննարկում է թե Վկաները ճիշտ են թարգանել հորինվածը դա տեղին չէ և բարոյական չէ..դա քննարկելու և քննադատելու իրավուքն ունի այն անհատը, որ 1. ընդունում է, որ ինքը ստեղծվել է Աստծո կողմից 2. Աստվածաշունչը այդ նույն Աստծո խոսքն է... այս երկուսը ընդունելով նոր կարելի է քննարկել վկաները ճիշտ են թարգմանել թե ոչ.. կամ արդյոք վկաների դավանաբանությունը համապատասխանում է Աստվածաշնչի թե ոչ, բայց երբ աթեիստական տրամադրություններով մարդը պաշտպանում է Առաքելական եկեղեցուն մերժելով վկաներին., սա լուրջ չի

[Ռուֆուս]

Հայկ լավ էլի... ոնց որ ասես չեմ խորացել` բուդդիստ եմ, թե քրիստոնյա, մեկ ա էրկուսի հիմքում էլ սերն ա
ագնոստիկն ու աթեիստը էնքան իրարից տարբեր բաներ են, որ անգամ վախենալու ա դրանք իրար կողք դնելը

խնդրում եմ, ազատ ժամանակ մի հատ խորացի, վերջն իմանանք` դու ով ես

Լավ, խաբեցի, իրականում մի քիչ ուսումնասիրել եմ ու պարզել եմ, որ ավելի շուտ ագնոստիկ աթեիստ եմ Համ էլ Լիլ ջան, ես ու դու էս թեմայում պերսոնա նոն գրատա ենք

Ճիշտ որոշում կայացրեցիք լքելով թեման.. խնդիրը կայանում ա նրանում, որ աթեիստի հարցադրումը պետք լինի Աստված չկա, կամ Աստվածաշունչը հորինված է..նմանատիպ հարցերի շուրջ պետք իրենք խոսեն, բայց երբ մարդ համարում է, որ Աստվածաշունչը հորինված է կամ նման մի բան ու քննարկում է թե Վկաները ճիշտ են թարգանել հորինվածը դա տեղին չէ և բարոյական չէ..դա քննարկելու և քննադատելու իրավուքն ունի այն անհատը, որ 1. ընդունում է, որ ինքը ստեղծվել է Աստծո կողմից 2. Աստվածաշունչը այդ նույն Աստծո խոսքն է... այս երկուսը ընդունելով նոր կարելի է քննարկել վկաները ճիշտ են թարգմանել թե ոչ.. կամ արդյոք վկաների դավանաբանությունը համապատասխանում է Աստվածաշնչի թե ոչ, բայց երբ աթեիստական տրամադրություններով մարդը պաշտպանում է Առաքելական եկեղեցուն մերժելով վկաներին., սա լուրջ չի

Ճիշտն ասած մի քիչ մտածեցի ու որոշեցի, որ պետք չի բաժինը լքել, ավելի լավ ա մնամ ու ավելի մոտիկից հետևեմ էս ֆարսին Զվարճալի է

[impression]

չհասկացա ինչի եմ ես պերսոնա նոն գրատա, ոնց որ թե ահագին տեղեկացված եմ, ծայրահեղական կամ անհեթեթ հայտարարություններ էլ չեմ անում, բացատրեք ինձ, ինչու~ եմ ես պեռսոնա նոն գՌատա

[Moonwalker]

Ըստ էության նույն բանն ես կրկնում, իսկ ես չեմ պատրաստվում ժամավաճառությամբ զբաղվել: Խոսում եմ ըստ էության:

կապված վկաների դավանաբանության, ես կարող եմ խոսել և հիմնավոր կերպով առանց դիտարանի ապացուցել, որ երրորդություն Աստվածաշնչում չկա, նույնիսկ առանց <նոր Աշխարհ թարգմանության>...իմ համար քանի որ ես Վկա չեմ..Դիտարանը պարազապես տեղեկատվական ամսագիրի նման մի բան ա, բայց ինչ-որ բան չի որից ես մեջ բերում անեմ..կապված խաչի հետ..հունարեն <Ստավրոս> բառը ինչ ա թարգմանվում?

Հա էլի «վկա» չես, բայց կիսում ես իրենց բոլոր կարծիքները:
Հիմա արի հերթով: Սկզբից խաչի մասին՝

Վկաները (թաքնված վկաները նույնպես) պնդում են, որ Քրիստոս մահապատժի է ենթարկվել ոչ թե խաչի այլ ուղղակի փայտի վրա:
Հռոմեացիները նույն նպատակի համար օգտագործում էին մի քանի տեսակի պատժի գործիքներ
1. crux simplex (ձեր ասածը՝ I տառի նման)
2. crux patibulata/crux commissa (լատիներեն T տառի նման)
3. crux capitata/crux immissa (ավանդական խաչը՝ †)
4. crux decussata (X տառի նմանությանբ)
Հունալեզու քրիստոնյաները լատիներեն crux բառը թարգմանել են σταυρός (ստաուրոս) /Մատթեոս 27:32; Մարկոս 15:21; Ղուկաս 23:26; Հովհաննես 19:17/ ξύλον (կսյուլոն) /Գործք 5:30; 10:39; Ա Պետրոս 2:24/:
Հովսեփոս Փլավիոսի Հրեական պատերազմի մասին աշխատության մեջ (Josephus Flavius. Bellum Judaeorum.VII.6:4) ասվում է, որ հիմնային գերանը (լատիներեն՝ palus) տեղադրվում էր խաչելությունից առաջ, իսկ ապագա խաչյալը (էդ դեպքում Տեր Հիսուսն ու Սիմոն Կյուրենացին) տանում էր մյուս մասը (լատիներեն՝ patibulum), դրա համար էլ հաճախ գործածվում էր σταυρός-ը՝ ցից, գերան իմաստով:
Հետո Մատթեոս 27:37-ում կարդում ենք՝ «Եւ եդին ի վերայ գլխոյ նորա գրեալ՝ զվնա՛ս նորա, թէ՝ ա՛յս է Յիսուս թագաւորն հրէից»: Փաստորեն մեղքի տախտակը (լատիներեն՝ titulus crucis) խփել էին ոչ թե նրա ձեռքերի վերևում (ինչպես պիտի լիներ գերանի վրա խաչված լինելու դեպքում), այլ Նրա գլխի վերևում:
Կամ Թովմաս առաքյալն ասում է. «Ասէին ցնա ա՛յլ աշակերտքն, եթէ տեսա՛ք զՏէր: Եւ նա՝ ասէ ցնոսա. Եթէ ո՛չ տեսից ի ձեռս նորա զնշան բեւեռացն, եւ արկից զմատունս իմ ի տեղիս բեւեռացն, եւ մխեցից զձեռս իմ ի կողս նորա, ո՛չ հաւատամ:» Հովհաննես 20:25 Եթե Տիրոջը խաչած լինեին գերանի վրա, ապա երկու ձեռքերը պիտի իրար գամված լինեին մեկ մեխով: Իմա՝ կլիներ մեխի՝ τοῦ ἥλου, և ոչ մեխերի՝ τῶν ἥλων:
Հուստինոսը (ով եթե ոչ առաքյալների, ապա սրանց աշակերտների հետ շփում էր ունեցել) թե՛ իր առաջին ապոլոգիայում (Justinus. Apologia I.35) և թե՛ Տրիֆոն Հրեացուն ուղղված թղթում (Justinus. Dialogus cum Tryphono Judaeo.90,97) անուղղակիորեն նշում է, որ խաչված Հիսուսի թևերն անջատված էին՝ համեմատելով Մովսեսի թևերի դիրքի հետ՝
«Եւ ծանրէին ձեռքն Մովսիսի. եւ առեալ վէմ դնէին ընդ նովաւ, եւ նստէր ի վերայ նորա. եւ Ահարոն եւ Ովր հաստատէին զձեռս նորա, մի աստի եւ մի անտի. եւ լինէին ձեռքն Մովսիսի հաստատեալք մինչեւ ցմտանել արեգականն»: Ելից 17:12
Իգնատիոս Անտիոքացին (անձնապես ծանոթ է եղել Պետրոսի և Պողոսի հետ) Տրալլացիներին ուղղված իր թղթի 11-րդ գլխում խոսում է խաչի թևերի/կողմեր/ (κλάδοι τοῦ σταυροῦ)մասին:
Էլ ավելի հետաքրքիր է վերոհիշատակված Հուստինոսի մեկ այլ խոսք (Justinus. Dialogus cum Tryphono Judaeo.40), որտեղ նա խոսելով Հիսուսի խաչի մասին (τοῦ σταυροῦ)խոսելիս, այն համեմատում է գառան հետ ու տալիս ավանդական խաչին մոտ նկարագրություն:
Մի այլ տեղ (Justinus. Dialogus cum Tryphono Judaeo.91) բառացիորեն գրված է «...այստեղ մի փայտը (ξύλον) ուղիղ է, որի ամենավերևի մասը ցցված է եղջյուրի նման: Սրան հանդիպակաց կցվում է մեկ այլ փայտ(ξύλον), որի երկու ծայրերն են եղջյուրի նման ու միանում են մյուս փայտնի եղջյուրին: Մեջտեղում ամրացվում էր մի փայտ, որը կրում էր խաչվածին»: (խոսքը լատիներեն sedile կոչված մասի մասին է, որը ամրացվում էր, որպեսզի խաչյալի մարմինը ծանրությունից չկախվի):
Ավելի կոնկրետ է գրում Հովհաննես առաքյալի աշակերտ Պոլիկարպոսի աշակերտ Իրինեուսը.
«Խաչն արտաքինից ուներ 5 ծայր՝ 2-ը երկարությամբ, 2-ը լայնությամբ, 1-ը մեջտեղում, որի վրա հենվում է խաչյալը» /«et ipse habitus crucis, fines et summitates habet quinque, duos in longitudine, et duos in latitudine, et unum in medio, in quo requiescit qui clavis affigitur»/ (Irenaeus. Adversum haereses.II.24:4)
Այսպես՝



Հիմա բացատրիր, թե ի՞նչու պիտի ստեին 1-2-րդ դարերի այս հեղինակները: Չէ՞ որ եկեղեցիներ (իրենց հիերարխիկ ու դավանաբանական) իմաստով դեռ չկային: Հաաա՜, երևի երկնային նախախնամություն էր. սպասում էին, որ 20-րդ դարում հայտնվեն ճշմարտության վկաներն ու բացեն բոլորի աչքերը:

[Hurricane]

Ճիշտն ասած մի քիչ մտածեցի ու որոշեցի, որ պետք չի բաժինը լքել, ավելի լավ ա մնամ ու ավելի մոտիկից հետևեմ էս ֆարսին Զվարճալի է

կրկին անգամ ճիշտ որոշում կայացրիք չլքելով թեման, քանի որ ինքներդ կտեսնեք, թե ինչպես են իրադարձությունները զարգանալու...

[Hurricane]

Ըստ էության նույն բանն ես կրկնում, իսկ ես չեմ պատրաստվում ժամավաճառությամբ զբաղվել: Խոսում եմ ըստ էության:



Հա էլի «վկա» չես, բայց կիսում ես իրենց բոլոր կարծիքները:
Հիմա արի հերթով: Սկզբից խաչի մասին՝

Վկաները (թաքնված վկաները նույնպես) պնդում են, որ Քրիստոս մահապատժի է ենթարկվել ոչ թե խաչի այլ ուղղակի փայտի վրա:
Հռոմեացիները նույն նպատակի համար օգտագործում էին մի քանի տեսակի պատժի գործիքներ
1. crux simplex (ձեր ասածը՝ I տառի նման)
2. crux patibulata/crux commissa (լատիներեն T տառի նման)
3. crux capitata/crux immissa (ավանդական խաչը՝ †)
4. crux decussata (X տառի նմանությանբ)
Հունալեզու քրիստոնյաները լատիներեն crux բառը թարգմանել են σταυρός (ստաուրոս) /Մատթեոս 27:32; Մարկոս 15:21; Ղուկաս 23:26; Հովհաննես 19:17/ ξύλον (կսյուլոն) /Գործք 5:30; 10:39; Ա Պետրոս 2:24/:
Հովսեփոս Փլավիոսի Հրեական պատերազմի մասին աշխատության մեջ (Josephus Flavius. Bellum Judaeorum.VII.6:4) հիմնային գերանը (լատիներեն՝ palus) խաչելությունից առաջ, իսկ ապագա խաչյալը (էդ դեպքում Տեր Հիսուսն ու Սիմոն Կյուրենացին) տանում էր մյուս մասը (լատիներեն՝ patibulum), դրա համար էլ հաճախ գործածվում էր σταυρός-ը՝ ցից, գերան իմաստով:
Հետո Մատթեոս 27:37-ում կարդում ենք՝ «Եւ եդին ի վերայ գլխոյ նորա գրեալ՝ զվնա՛ս նորա, թէ՝ ա՛յս է Յիսուս թագաւորն հրէից»: Փաստորեն մեղքի տախտակը (լատիներեն՝ titulus crucis) խփել էին ոչ թե նրա ձեռքերի վերևում (ինչպես պիտի լիներ գերանի վրա խաչված լինելու դեպքում), այլ Նրա գլխի վերևում:
Կամ Թովմաս առաքյալն ասում է. «Ասէին ցնա ա՛յլ աշակերտքն, եթէ տեսա՛ք զՏէր: Եւ նա՝ ասէ ցնոսա. Եթէ ո՛չ տեսից ի ձեռս նորա զնշան բեւեռացն, եւ արկից զմատունս իմ ի տեղիս բեւեռացն, եւ մխեցից զձեռս իմ ի կողս նորա, ո՛չ հաւատամ:» Հովհաննես 20:25 Եթե Տիրոջը խաչած լինեին գերանի վրա, ապա երկու ձեռքերը պիտի իրար գամված լինեին մեկ մեխով: Իմա՝ կլիներ մեխի՝ τοῦ ἥλου, և ոչ մեխերի՝ τῶν ἥλων:
Հուստինոսը (ով եթե ոչ առաքյալների, ապա սրանց աշակերտների հետ շփում էր ունեցել) թե՛ իր առաջին ապոլոգիայում (Justinus. Apologia I.35) և թե՛ Տրիֆոն Հրեացուն ուղղված թղթում (Justinus. Dialogus cum Tryphono Judaeo.90,97) անուղղակիորեն նշում է, որ խաչված Հիսուսի թևերն անջատված էին՝ համեմատելով Մովսեսի թևերի դիրքի հետ՝
«Եւ ծանրէին ձեռքն Մովսիսի. եւ առեալ վէմ դնէին ընդ նովաւ, եւ նստէր ի վերայ նորա. եւ Ահարոն եւ Ովր հաստատէին զձեռս նորա, մի աստի եւ մի անտի. եւ լինէին ձեռքն Մովսիսի հաստատեալք մինչեւ ցմտանել արեգականն»: Ելից 17:12
Իգնատիոս Անտիոքացին (անձնապես ծանոթ է եղել Պետրոսի և Պողոսի հետ) Տրալլացիներին ուղղված իր թղթի 11-րդ գլխում խոսում է խաչի թևերի/կողմեր/ (κλάδοι τοῦ σταυροῦ)մասին:
Էլ ավելի հետաքրքիր է վերոհիշատակված Հուստինոսի մեկ այլ խոսք (Justinus. Dialogus cum Tryphono Judaeo.40), որտեղ նա խոսելով Հիսուսի խաչի մասին (τοῦ σταυροῦ)խոսելիս, այն համեմատում է գառան հետ ու տալիս ավանդական խաչին մոտ նկարագրություն:
Մի այլ տեղ (Justinus. Dialogus cum Tryphono Judaeo.91) բառացիորեն գրված է «...այստեղ մի փայտը (ξύλον) ուղիղ է, որի ամենավերևի մասը ցցված է եղջյուրի նման: Սրան հանդիպակաց կցվում է մեկ այլ փայտ(ξύλον), որի երկու ծայրերն են եղջյուրի նման ու միանում են մյուս փայտնի եղջյուրին: Մեջտեղում ամրացվում էր մի փայտ, որը կրում էր խաչվածին»: (խոսքը լատիներեն sedile կոչված մասի մասին է, որը ամրացվում էր, որպեսզի խաչյալի մարմինը ծանրությունից չկախվի):
Ավելի կոնկրետ է գրում Հովհաննես առաքյալի աշակերտ Պոլիկարպոսի աշակերտ Իրինեուսը.
«Խաչն արտաքինից ուներ 5 ծայր՝ 2-ը երկարությամբ, 2-ը լայնությամբ, 1-ը մեջտեղում, որի վրա հենվում է խաչյալը» /«et ipse habitus crucis, fines et summitates habet quinque, duos in longitudine, et duos in latitudine, et unum in medio, in quo requiescit qui clavis affigitur»/ (Irenaeus. Adversum haereses.II.24:4)
Այսպես՝



Հիմա բացատրիր, թե ի՞նչու պիտի ստեին 1-2-րդ դարերի այս հեղինակները: Չէ՞ որ եկեղեցիներ (իրենց հիերարխիկ ու դավանաբանական) իմաստով դեռ չկային: Հաաա՜, երևի երկնային նախախնամություն էր. սպասում էին, որ 20-րդ դարում հայտնվեն ճշմարտության վկաներն ու բացեն բոլորի աչքերը:

նախ և առաջ հաշվի առ, որ սկզբից գրվել է հունարեն` կոյնե ապա հետո թարգմանվել լատիներեն, քո ասացից դուրս ա գալիս թե լատիններեն crux բառը հույները թարգմանել են` σταυρός (ստաուրոս), այնինչ հակառակն է σταυρός (ստաուրոս)-ից են թարգմանել crux, բայց <ստաուրոս> բառը թարգմանվում է <ցից>....իմ համար կարևոր է վկաները քերականական տեսակետից ճիշտ են արդյոք թարգմանել <ստաուրոս> բառը.. միանշանակ Այո..քանի որ երբ ես հարցրեցի ինչ ա թարգմանվում <ստաուրոս> ես ի նկատի ունեի թե ինչ է թարգմանվում ըստ բառարանի կամ ըստ լեզվաբանական, քերականական իմաստի...եթե ինչ-որ մեկը կարողանա ինձ ապացուցել, որ ըստ քերականական, լեզվաբանական նշանակության σταυρός (ստաուրոս) բառը <ցից> չի թարգմանվում, ապա ես կլինեմ եհովայի վկաների ոխերիմ թշնամին...բայց խնդիրը այն է, որ նրանք այդ բառը ճիշտ են թարգմանել ըստ լեզվաբանական իմաստի, թարգմանչական ոչ մի թերացում չկա...


Հիմա ներկայացնեմ թե Առաքելական եկեղցին ինչպես ա սխալ թարգմանել`

գաղատացիններ 3:13-ում «Անիծեալ է այն մարդը, որը կախուած է փայտից» հունարենում` <<epikataratos pas ho kremamenos epi xulou>>

Այս համարում հունարենում օգտագործվում է <Քսիլիոն>` xulon բառը, որը թարգմանաբար նշանակում է <գերան> կամ <փայտե գերան>


նույն xulon բառը օգտագործվում գործք 5;30-ում <<Մեր հայրերի Աստուածը յարութիւն տուեց Յիսուսին, որին դուք սպանեցիք՝ խաչափայտից կախելով>> հունարենում` <<hon humeis diecheirisasthe kremasantes epi xulou>>

նունը նաև գործք 10:39-ում <<Եւ մենք վկայում ենք այն բոլորը, որ Հրէաստանում եւ Երուսաղէմում արեց նա, եւ որին սպանեցին՝ խաչափայտից կախելով>> հունարենում` <<hon kai aneilan kremasantes epi xulou>>

նույն xulon բառը օգտագործվում է նաև գործք 13:29-ում << Պիղատոսին խնդրեցին սպանել նրան։ Եւ երբ կատարեցին այն ամէնը, ինչ նրա մասին գրուած էր, խաչափայտից իջեցնելով նրան՝ գերեզման դրեցին>>։ Ահա այս համարներում Առաքելական եկեղեցին սխալ է թարգմանել <Խաչափայտ> ավելացնելով կամայական <խաչա> այնինչ հունարենում` <<kathelontes apo tou xulou>>
նույնը նաև 1 պետրոս 2:24-ում <<նա, որ մեր մեղքերը իր մարմնով բարձրացրեց խաչափայտի վրայ>> հունարենում <<autos aneenegken en tw swmat autou epi to xulon>>

Ահա այս բոլոր համարներում Առաքելական եկեղեցին քերականական տեսակետից սխալ է թույլ տվել կամայական ավելացնելով <խաչա> քանի որ xulon չի նշանակում խաչափայտ այն էլ այն պատկերացմամբ որ մենք ունենք այժմ...նույն xulon բառը հունարեն Յոթանասունից թարգմանությունում օգտագործվում է 2 եզրաս 6:11-ում << նրա տանից կը հանուի մի գերան, նրան կը գամեն այդ գերանին, այն մարդուն, որ դէմ է կանգնել իմ հրամանին, եւ դա մշտական նախատինք կը լինի նրա համար>>


ահա Առաքելական եկեղեցին նույն xulon բառը գաղատացիններ 3:13-ում թարգմանում է <փայտ>, իսկ մնացած համարներում <խաչափայտ> կամայական ավելացնելով<խաչա> որը քերականական, լեզվաբանական և թարգմանչական տեսակետից սխալ է և անթույլատրելի...հիմա ես չեմ հասկանում վկաները ինչն են սխալ թարգմանել? եթե բառարանով σταυρός (ստաուրոս) բառը թարգմանվում է <Ցից>

[Moonwalker]

նախ և առաջ հաշվի առ, որ սկզբից գրվել է հունարեն` կոյնե ապա հետո թարգմանվել լատիներեն, քո ասացից դուրս ա գալիս թե լատիններեն crux բառը հույները թարգմանել են` σταυρός (ստաուրոս), այնինչ հակառակն է σταυρός (ստաուրոս)-ից են թարգմանել crux, բայց <ստաուրոս> բառը թարգմանվում է <ցից>....իմ համար կարևոր է վկաները քերականական տեսակետից ճիշտ են արդյոք թարգմանել <ստաուրոս> բառը.. միանշանակ Այո..քանի որ երբ ես հարցրեցի ինչ ա թարգմանվում <ստաուրոս> ես ի նկատի ունեի թե ինչ է թարգմանվում ըստ բառարանի կամ ըստ լեզվաբանական, քերականական իմաստի...եթե ինչ-որ մեկը կարողանա ինձ ապացուցել, որ ըստ քերականական, լեզվաբանական նշանակության σταυρός (ստաուրոս) բառը <ցից> չի թարգմանվում, ապա ես կլինեմ եհովայի վկաների ոխերիմ թշնամին...բայց խնդիրը այն է, որ նրանք այդ բառը ճիշտ են թարգմանել ըստ լեզվաբանական իմաստի, թարգմանչական ոչ մի թերացում չկա...

Մինչև ինձ ինչ որ բան հաշվի առնել խորհուրդ տալը վատ չէր լինի աստվածաշնչյան գործողությունների ծավալման թատերաբեմի՝ Պաղեստինի պատմությանը ծանոթանայիր: Պաղեստինը Ք.ա. 63 թ.-ից Հռոմեական տիրապետության տակ էր (եղած մանր մունր թագավորները, օրինակ՝ Հերովդեսը զուտ խամաճիկներ էին կայսեր ձեռքին): Հիմա, Հռոմը Պաղեստինում, ավելի շուտ իր պրովինցիայի շրջաններում՝ Հրեաստանում, Սամարիայում, Գալիլեայում ու Անդրհորդանանյան հողերում մտցրեց նաև իր պատժի մեթոդները: Դրանց թվում՝ խաչելությունը: Հռոմեացիները բերեցին իմ կողմից վերոթվարկված 4 տեսակի «crux» էրը: Նույն գործիքները կիրառվում էին նաև հույների մոտ ու սրանք բոլոր 4 տեսակներին էլ անվանեցին «ստաուրուս»՝ ցից: Որովհետև ինքնին 4-ն էլ ցից էին, ուղղակի մեկը մի գերանից կազմված, մյուսը 2 գերան իրար խաչած ևն: Իմա՝ բառը չի ապացուցում, որ Քրիստոս ցից է հանվել, որովհետև նույն բառով էին կոչվում մյուս 3 տեսակները ևս: Իսկ վերևում իմ նշած փաստերը խոսում են խաչաձև գործիքի կիրառման մասին:

Հիմա ներկայացնեմ թե Առաքելական եկեղցին ինչպես ա սխալ թարգմանել`

ξύλον բառը հունարենում նշանակում է
ա) փայտ (Ա Կորնթացիս 3:11/2, Հայտնություն 18:12 ևն)
բ) փայտից պատրաստված իր
- մահակ /дубинка/ (Մատթեոս 26:47, Մարկոս 14:43, Ղուկաս 22:52 ևն)
- խաչ (քո նշած համարները՝ Գաղատացոց 3:13, Գործք 5:30, Գործք 10:39 ևն)
- հանցագործների ստորին վերջույթները ամրացնելու կոճղանման սարք (Գործք 16:24, Հոբ 33:11 ևն)
գ) ծառ (Հայտնություն 2:7; 22:2, 14, 19 ևն)

Հետաքրքիր է, որ վկաների մոտ բոլոր տարբերակները (մահակ, ծառ, կոճղ) առկա են, բացի խաչից:

Այս համարում հունարենում օգտագործվում է <Քսիլիոն>` xulon բառը, որը թարգմանաբար նշանակում է <գերան> կամ <փայտե գերան>

Հետաքրքիր է ուրիշ ի՞նչ գերան է լինում: Միգուցե՞ բետոնե գերան, չէ-է՜, հաաա՜ երևի մոլիբդենից գերան...
Դե բա ամեն տեղ, ուր պատահում է գերան ξύλον-ը գրեիք. կստացվեր, որ Հիսուսին բռնելու էին եկել սրերով ու գերաններով ու ընտրյալները պիտի ուտեն Կենաց գերանի պտուղներից:

Աշխարհի «լավագույն թարգմանության» կրկնակի ստանդարտների հերթական դսևորումը՝ սեփական փուչ/չապացուցված դոգմատները պաշպանելու համար:

[Jarre]

Չնայած ինձ թեման էդքան էլ չի հետաքրքրում, բայց ասեմ, որ JHWH-ն Եհովա կարդալը սխալ է, ինչը հիմա պնդում են եբրայերենի բոլոր մասնագետները: Քանի որ հին եբրայերենում գրվել են միայն բաղաձայնները, իսկ ձայնավորները որպես դիակրետիկ մասնիկներ ավելացվել են ավելի ուշ, աստծո անունը հին կտակարանում գրվել է որպես տետրագրամատոնով - JHWH: Միջնադարում չիմանալով, թե իրականում ինչպես են հրեաները նախկինում արտասանել JHWH-ի անունը, JHWH-ին ավելացրել են Ադոնայ անվան ձայնավորները ու ստացել Jehovah տարբերակը: Իսկ հիմա եբրայերենի մասնագետները համոզվել են (հղումներ չեմ բերում, ինտերնետում նյութերը տոննաներով թափած են), որ JHWH-ն Jehovah արտասանելը հակասում է եբրայերենի կանոններին ու JHWH-ի արտասանության ամենահավանական ու ճիշտ տարբերակը Յահվեն է Jahweh: Այնպես որ Եհովայի վկաները նույնիսկ իրենց աստծո անունն են սխալ ու անգրագետ արտասանում...

Պլյուս այս կոնտեքստին վերաբերող մնացած գրառումները

Նախապես «ներողություն» եմ խնդրում բոլոր այն ակումբցիներից ովքեր շատ են սիրում այս և այն աղբյուրներից և գիտնականների խոսքերից մեջբերումներ կատարել, բայց անհասկանալի պատճառներով տանել չեն կարողանում, երբ դիմացինն է այդպես վարվում։ Ուղղակի քանի որ խոսքը վերաբերում է բավական մեծ ժամանակշրջանի և կապ ունի լեզվաբանության, աստվածաբանության և հնագիտության հետ, չեմ կարող փաստեր ներկայացնել առանց նման մեջբերումների։

Եհովայի վկաները չեն էլ պնդում, թե Եհովա ձևը միակ ճիշտ ձևն է։ Նրանց համար ամենակարևորը Աստծու անունը գործածելն է և մարդկանց հայտնելը, ի հակառակ շատ հոգևորականների ջանքերի, որոնք ամեն ձև փորձում էին և փորձում են թաքցնել այդքան ակնհայտ ճշմարտությունը։ Եհովայի վկաները գործածում են այդ անվան այն ձևը որն արմատացած է լեզվում և հեշտ ճանաչելի է։

Շատերը իսկապես նախապատվությունը տալիս են «Յահվե» ձևին, սակայն ոչ կրոնականների ոչ էլ գիտնականների մեջ չկա միանշանակ կարծիք այս հարցի վերաբերյալ։

Հայ ընթերցողի մոտ Եհովա տարբերակը շատ ավելի ընդունված և գործածական է։ Մեր գրողներից ոմանք էլ են գործածել Եհովա անունը իրենց ստեղծագործություններում։ Օրինակ Հովհաննես Թումանյանը «Գերության Մեջ» բանաստեղծությունում (1916 թ.)՝

— Ո՛վ անօրեն դու Բաբելոն, երնեկ բազկին ոխառու,
Որ կըզարկի աչքիդ առաջ զավակներըդ քարերի,
Երնեկ օրին, երբ կըզարթնի Իսրայելի Եհովան
Ու կըլսի հառաչանքը մեր գերեվար քընարի...
Էսպես նըրանք երգում էին իրենց վըրեժն ահարկու,
Ու զարմանքով հարցնում էին գերիչները մեկմեկու.

Աստվածաշնչի իր թարգմանության մեջ J.B. Rotherdam-ը եբրայերեն գրություններում նախընտրել է գործածել Յահվե (Yahweh) ձևը։ Սակայն Սաղմոսներին նվիրված իր ավելի ուշ աշխատությունում նա օգտագործեց Եհովա (Jehovah) անունը։ Ինչո՞ւ։ Ահա նրա բացատրությունը. «Սաղմոսների այս թարգմանության մեջ, Աստծու հիշարժան անվան այս տարբերակի գործածումը չի նշանակում, թե այս տարբերակն ավելի ճիշտ է, քան Յահվեն։ Պարզապես այս ձևն ավելի գործնական է, քանի որ հեշտ ճանաչելի է ընթերցողների համար» (Rotherham J. B. Studies in the Psalms. Լոնդոն, 1911 թ. էջ. 29)։

Իսկ Գերմանացի պրոֆեսոր G.F. Oehler-ը ուսումնասիրելով այս անվան արտասանության տարբեր ձևերը եկավ այսպիսի եզրակացության. «Այս պահից սկսած ես գործածում եմ Եհովա ձևը, քանի որ այն ավելի տարածված է և այլևս չի կարող դուրս մղվել առօրյայից և գրականությունից» (Oehler G. F. Theologie des Alten Testaments. Շտուտգարտ, 1882 թ. էջ. 143)։

Ճիզվիտ գիտնական P. Jouon-ը ասում է. «Մեր թարգմանություններում Յահվե կարծեցյալ ձևի փոխարեն մենք գործածել ենք Եհովա ձևը..... որը ֆրանսերեն լեզվում հանդիսանում է ընդունված գրական տարբերակ» (Jouon P. Grammaire de l’hebreu biblique. Հռոմ, 1923 թ. էջ. 49, տողատակ)։

------------

Հիմա մի քիչ Եհովա անվան տարածված լինելու մասին, ինչը այստեղ արտահայտված որոշ մարդկանց կարծիքով խայտառակ սխալ է։

Հովհաննես Թումանյանին արդեն մեջբերեցի, չհաշված մի քանի այլ հայ գրողների, ովքեր նույնպես գործածել են այս անունը։

Եղիշե Չարենցը «Երկիր Նաիրի» վեպում.

Թվում էր, թե եբրայական Եհովայի նման, կամ ինչպես Զևսը—կփրփրի ահա Համո Համբարձումովիչը,—այդ, մենք կասեինք՝ նաիրյան Արամազդը.— եբրայական Եհովայի, կամ հունական Զևսի նման ցասման կայծակ ու շանթ կթափե այդ եղկ մահկանացուի գլխին....

Ֆրանց Շուբերտը գրեց երաժշտություն Յոհան Լադիսլավ Պիրկերի «Ամենակարող» բանաստեղծության համար, որտեղ երկու անգամ հանդիպում է Եհովա անունը։

Եհովա անունը գործածվում է նաև Վերդիի «Նաբուկո» օպերայի վերջին տեսարանում։

Ֆրանսիացի կոմպոզիտոր Արտյուրո Օնեգերի «Դավիթ Թագավոր» երաժշտական ստեղծագործության մեջ փառք է տրվում Եհովա անվանը։

Ֆրանսիացի գրող Վիկտոր Հյուգոն օգտագործել է Եհովա անունը իր ավելի քան 30 աշխատությունների մեջ։

Թե՛ Հյուգոն և թե՛ Լամարտինը գրել են պոէմներ, որոնց վերնագիրն է՝ «Եհովա»։

Deutsche Taler («Գերմանական հին մետաղադրամներ») գրքում (1967 թ.) հրատարակված Գերմանական ֆեդերալ բանկի կողմից բերվում է ամենահին մետաղադրամներիից մեկի պատկերը (1634 թ. Ռեյխստալեր Սիլեզիի հերցոգությունից), որի վրա գրված է Եհովա անունը։ Գրքում դրա մասին տրվում է հետևյալ մեկնաբանությունը. «Երկնքից դուրս եկող և փայլող ԵՀՈՎԱ անվան տակ գտնվում է Սիլեզիի գերբով վահանը»։

Գերմանիայի Ռուդոլշտադ թանգարանում Շվեդիայի թագավոր Գուստավ Երկրորդ Ադոլֆի հագուստի վրա գրված է Եհովա անունը։

Բացի դրանից հաշվի առեք, որ նույն անունը տարբեր լեզուներում կարող է արտասանվել տարբեր ձևերով։ Հիսուսը հրեար էր և իր անունը եբրայերեն հավանաբար հնչում էր Իեշուա։ Սակայն Հունարեն գրությունների հեղինակները օգտագործեցին հունարեն ձևը՝ Իեսուս։ Ժամանակակից լեզուներից շատերում այդ անունը գործածվում է տարբեր ձևերով, սակայն մենք առանց երկմտելու գործածում ենք այն տարբերակը որն ընդունված է մեր լեզվում։ Արյդո՞ք մենք պետք է դադարենք գործածել Հիսուս անունը, ինչ ա թե ոչ մեկը չի կարող հաստատ ասել, թե ինչպես են այն ժամանակ արտասանել իր անունը։ Բնականաբար ոչ։

Նույնը կիրառելի է ասել աստվածաշնչյան այլ անունների համար, որոնք մենք հանգիստ գործածում ենք՝ առանց մտածելու, թե այն ժամանակ, ինչպես են դրանք հնչել։ Մենք ասում ենք Երեմիա և ոչ թե Երեմյահու։ Մենք ասում ենք Եսայա և ոչ թե Իեշայահու։ Նույնիսկ այն գիտնականները, ովքեր գիտեն այս անձնանունների ճիշտ արտասանությունը գործածում են այն արտասանությունը և գրում են այն ձևով, որն երկար տարիներով ընդունված է տվյալ լեզվում։

Փաստորեն այդ անունը այդպես կարդալը «անգրագետ» ու «սխալ» համարողների կարծիքով անգրագետ ու սխալ են բոլոր վերը նշվածները և մնացածները։

Անկեղծ ասած համոզված եմ, որ այս գրառումը ոչ մի արժեք և իմաստ չի պարունակի այն մարդկանց համար ովքեր այստեղ են պարզապես հակառակվելու համար և կպած դիմացինին անգրագետ ու սխալ հանելու և այդպիսով սեփական արժանապատվությունը և ինքնագնահատականը բարձրացնելու համար։

Սակայն վստահ եմ, որ եթե ինչ որ մեկին այնուամենայնիվ հետաքրքիր են տվյալներ և նա ունի ինտելեկտուալ ազնվություն, ապա գոնե ինչ որ չափով օգտակար կլինի այս տեղեկությունը։

[Hurricane]

Մինչև ինձ ինչ որ բան հաշվի առնել խորհուրդ տալը վատ չէր լինի աստվածաշնչյան գործողությունների ծավալման թատերաբեմի՝ Պաղեստինի պատմությանը ծանոթանայիր: Պաղեստինը Ք.ա. 63 թ.-ից Հռոմեական տիրապետության տակ էր (եղած մանր մունր թագավորները, օրինակ՝ Հերովդեսը զուտ խամաճիկներ էին կայսեր ձեռքին): Հիմա, Հռոմը Պաղեստինում, ավելի շուտ իր պրովինցիայի շրջաններում՝ Հրեաստանում, Սամարիայում, Գալիլեայում ու Անդրհորդանանյան հողերում մտցրեց նաև իր պատժի մեթոդները: Դրանց թվում՝ խաչելությունը: Հռոմեացիները բերեցին իմ կողմից վերոթվարկված 4 տեսակի «crux» էրը: Նույն գործիքները կիրառվում էին նաև հույների մոտ ու սրանք բոլոր 4 տեսակներին էլ անվանեցին «ստաուրուս»՝ ցից: Որովհետև ինքնին 4-ն էլ ցից էին, ուղղակի մեկը մի գերանից կազմված, մյուսը 2 գերան իրար խաչած ևն: Իմա՝ բառը չի ապացուցում, որ Քրիստոս ցից է հանվել, որովհետև նույն բառով էին կոչվում մյուս 3 տեսակները ևս: Իսկ վերևում իմ նշած փաստերը խոսում են խաչաձև գործիքի կիրառման մասին:
ξύλον բառը հունարենում նշանակում է
ա) փայտ (Ա Կորնթացիս 3:11/2, Հայտնություն 18:12 ևն)
բ) փայտից պատրաստված իր
- մահակ /дубинка/ (Մատթեոս 26:47, Մարկոս 14:43, Ղուկաս 22:52 ևն)
- խաչ (քո նշած համարները՝ Գաղատացոց 3:13, Գործք 5:30, Գործք 10:39 ևն)
- հանցագործների ստորին վերջույթները ամրացնելու կոճղանման սարք (Գործք 16:24, Հոբ 33:11 ևն)
գ) ծառ (Հայտնություն 2:7; 22:2, 14, 19 ևն)

նախ ես խոսում եմ, ոչ թե հռոմեկան տիրապետությունից կամ նրանում crux բառի նշանակությունից, այլ կոնկրետ Ավետարանում առկա <ստաուրուս> բառից, որը <Ցից> թարգմանելը համապատասխանում է լեզվաբանական նշանակությանը..քանի որ թարգմանությունը կատարվում է ոչ թե լատիներենից, այլ կոյնեից...ես խոսում եմ քերականական թարգմանության մասին.

<ξύλον բառը հունարենում նշանակում է- խաչ (քո նշած համարները՝ Գաղատացոց 3:13, Գործք 5:30, Գործք 10:39 ևն)> այս նախադասությունը որտեղից եք վերցրել? նշեք այն բառարանը, որտեղ գրած է, որ ξύλον բառը թարգմանվում է <խաչ>, այն դեպքում երբ Առաքելական եկեղեցու թարգմանությունում գաղատացիններ 3;13 թարգմանված է <փայտ>..էս ում եք ուզում ֆռռցրած լինեք? այո xulon բառը կարող է նշանակել փայտ, գերան ,ծառ, բայց ոչ երբեք <խաչ> , այդ բառի իմաստ միայն փայտե ուղղաձիգ սյուն է նշանակում, այլ ոչ թե երկու փայտ իրար վրա դրած խաչաձև... այնպես որ Առաքելական եկեղեցին գործք 5;30, գործք 10:39, գործք 13:29 և 1 պետրոս 2:24 համարներում հանդիպող < xulon> բառը թարգմանելով <խաչափայտ> կեղծել է Աստծո խոսքը, քանի որ <Փայտ> բառին ավելացրել և միաձուլել է <խաչ> բառը, որը բնագրում չկա...