Զանազան լեզվական հարցեր

[Ուլուանա]

Չէ, այդքան հին չէ` 1983 թ.: Ընդ որում, իր տեսակի մեջ համեմատաբար անկողմնակալ և հաջողված, հետևաբար` հեղինակավոր գրքերից է: Նույնը չի կարելի ասել Միրզոյանի աշխատության մասին: Նրա ամեն ասածին խորհուրդ կտամ լուրջ չմոտենաս, որովհետև նա սիրում է ամեն ինչ ճիշտ ու սխալի բաժանել, մինչդեռ լեզվում հարցերն ամենևին այդքան պարզ չեն:

Իսկ, օրինակ, ինչի՞ հիման վրա է որոշվում, թե որ հեղինակի գրածներին արժե լուրջ մոտենալ, որին՝ ոչ։ Ու մի՞թե քո գրածն էլ զուտ քո սուբյեկտիվ մոտեցումը չէ տվյալ հեղինակների նկատմամբ։
Ընդհանրապես համաձայն եմ, որ լեզվում բացարձակ բաներ գրեթե չկան։ Ես ինքս էլ շատ դեպքերում առաջնորդվում եմ սեփական հայեցողությամբ, քանի որ միակ ճիշտ տարբերակ ոչ միշտ եմ գտնում. շատ հարցերի վերաբերյալ լեզվաբանների տեսակետները չեն համընկնում, ու մնում է ընտրել դրանցից քեզ առավել ճիշտ թվացողը։ Այնպես որ ինձ համար ո՛չ Միրզոյանն է անքննելի, ո՛չ Ասատրյանը, ո՛չ էլ որևէ այլ լեզվաբան, պարզապես հաշվի առնելով լեզվի դինամիկ բնույթը՝ տրամաբանական է ենթադրել, որ որքան հին է աշխատությունը, համապատասխանաբար այնքան մեծ է հավանականությունը, որ այնտեղ գրված տեղեկությունը կարող է հնացած ու ժամանակավրեպ լինել, հետևաբար ինքս նախընտրում եմ վստահել համեմատաբար նոր հրապարակումներին՝ իհարկե, միաժամանակ չանջատելով տրամաբանությունս ու լեզվազգացողությունս։

[Միգռո]

Իսկ, օրինակ, ինչի՞ հիման վրա է որոշվում, թե որ հեղինակի գրածներին արժե լուրջ մոտենալ, որին՝ ոչ։ Ու մի՞թե քո գրածն էլ զուտ քո սուբյեկտիվ մոտեցումը չէ տվյալ հեղինակների նկատմամբ։

Այո, սուբյեկտիվ, սակայն սուբյեկտիվների քանակի աճին զուգահեռ կարծիքը ձգտում է օբյեկտիվության: Բացի նրանից, որ նշյալ գիրքը, նույնիսկ գրված լինելով 1983-ին, համարվում է այսօր չափանիշային դասագիրք Մայր Բուհում, Պետատական Լեզվաբանական Համալսարանում և այլ բուհերում, կայացած շատ հայագետներ դրական են արտահայտվում դրա մասին:

Այնպես որ ինձ համար ո՛չ Միրզոյանն է անքննելի, ո՛չ Ասատրյանը, ո՛չ էլ որևէ այլ լեզվաբան

Իսկ ո՞վ ասաց, թե սրանցից մեկն անքննելի է:

հետևաբար ինքս նախընտրում եմ վստահել համեմատաբար նոր հրապարակումներին՝ իհարկե, միաժամանակ չանջատելով տրամաբանությունս ու լեզվազգացողությունս։

Վերջին տասնամյակում հայերենագիտության բնագավառում հաջողված աշխատություններն այնքան սակավ են, որ ցավոք արդիականությունն անցնում է տասնութերորդ պլան, հատկապես քերականության ասպարեզում, որտեղ փոփոխություններ այնքան էլ հաճախ չեն լինում` ի տարբերություն որոշակի բառերի կիրառման ոլորտի: Քննարկվող երևույթը մասամբ այնտեղ է, մասամբ` այնտեղ: Սակայն Միրզոյանն, ըստ իս, շատ ավելի ճիշտ կլիներ, եթե գրեր մոտավորապես այսպես. «Մեր խորին համոզմամբ արդի հայերենում հանձնարարելի տարբերակ է համարվում այսինչ ձևը», այլ ոչ թե` սա սխալ է, նա ճիշտ:

Հ.Գ. Ակամա հիշեցի, թե ինչպես էր Միրզոյան Վ-ն հեռուստացույցով քննադատում նրանց, ովքեր ասում են ասֆալտ, այլ ոչ թե գետնաձյութ և նավթ, և ոչ` քարյուղ:

[Ուլուանա]

Այո, սուբյեկտիվ, սակայն սուբյեկտիվների քանակի աճին զուգահեռ կարծիքը ձգտում է օբյեկտիվության: Բացի նրանից, որ նշյալ գիրքը, նույնիսկ գրված լինելով 1983-ին, համարվում է այսօր չափանիշային դասագիրք Մայր Բուհում, Պետատական Լեզվաբանական Համալսարանում և այլ բուհերում, կայացած շատ հայագետներ դրական են արտահայտվում դրա մասին:

Հնարավոր է, բայց դրական արտահայտվելը դեռ չի նշանակում, որ 83 թվին նրա գրած ամեն ինչը հիմա էլ պիտի պարտադիր արդիական լինի: Լեզուն անընդհատ փոփոխությունների է ենթարկվում, ու ես չեմ հավատում, որ 83 թվին գրվածը կարող է 100%-ով համապատասխանել այսօրվա լեզվական պահանջներին: Բազմիցս համոզվել եմ, որ չի կարող: Ու սա այն դեպքն է, երբ հեղինակի հարգի լինելը նշանակություն չունի: Շատ հնարավոր է, որ նա իր ժամանակին հիանալի աշխատություն է գրել, որը նաև այսօր է շատ առումներով արժեքավոր, բայց ամենայն հավանականությամբ դրանում կլինեն նաև տարրեր, որոնք այսօր արդեն հնացած կլինեն, չեն բավարարի այսօրվա պահանջներին: Սա է ասածս: Թե չէ ես կասկածի տակ չեմ դնում Ասատրյանի լավ լեզվաբան լինելը:

Վերջին տասնամյակում հայերենագիտության բնագավառում հաջողված աշխատություններն այնքան սակավ են, որ ցավոք արդիականությունն անցնում է տասնութերորդ պլան, հատկապես քերականության ասպարեզում, որտեղ փոփոխություններ այնքան էլ հաճախ չեն լինում` ի տարբերություն որոշակի բառերի կիրառման ոլորտի: Քննարկվող երևույթը մասամբ այնտեղ է, մասամբ` այնտեղ: Սակայն Միրզոյանն, ըստ իս, շատ ավելի ճիշտ կլիներ, եթե գրեր մոտավորապես այսպես. «Մեր խորին համոզմամբ արդի հայերենում հանձնարարելի տարբերակ է համարվում այսինչ ձևը», այլ ոչ թե` սա սխալ է, նա ճիշտ:

Համաձայն եմ: Ինքս առանձնապես հիացած չեմ Միրզոյանի մատուցման ձևից. շատ դեպքերում խիստ վերամբարձ ու նույնիսկ արհամարհական տոնով են արված դիտողություններն ու ուղղումները, բայց աշխատում եմ նյութից քաղել զուտ լեզվական տեղեկությունը, ոչ թե խորանալ մատուցման նպատակահարմարության մեջ, քանի որ նոր հրապարակումներ, ինչպես ինքդ էլ նկատեցիր, ներկայումս այնքան շատ չկան, որ դրանց միջև ընտրություն անենք, ստիպված օգտվում ենք եղածից: Իսկ արդիականության տասնութերորդ պլան անցնելուն, ճիշտն ասած, բնավ համաձայն չեմ։ Նորից եմ ասում, ինձ համար դա շատ կարևոր է, ու, կարծում եմ, լեզվի հարցերով լրջորեն հետաքրքրվող ցանկացած մարդու համար էլ պիտի կարևոր լինի` հաշվի առնելով այն օբյեկտիվ հանգամանքը, որ լեզուն անընդհատ փոփոխվող ու զարգացող երևույթ է, հատկապես վերջին տասնամյակներում բազմաթիվ փոփոխություններ են եղել: Վերջիվերջո, պատահական չէ, որ լեզվի մասին շարունակ նոր օրենքներ են դուրս գալիս: Ուրեմն ինչ-որ բաներ, այնուամենայնիվ, փոխվում են, չէ՞։ Իսկ այդ նորամուծություններին տեղեկանալու հարցում, բնականաբար, չի կարող օգնել 80–ականներին լույս տեսած թեկուզև ամենահաջողված աշխատությունը։

Հ.Գ. Ակամա հիշեցի, թե ինչպես էր Միրզոյան Վ-ն հեռուստացույցով քննադատում նրանց, ովքեր ասում են ասֆալտ, այլ ոչ թե գետնաձյութ և նավթ, և ոչ` քարյուղ:

Դե, մաքրամոլության երևույթն արդեն այլ թեմա է, որի մասին կարելի է երկար խոսել։ Ես էլ կողմ չեմ նման մոտեցմանը։ Բայց այստեղ կարծես այլ բան ենք քննարկում։