ԿՌՈՒ՛ՆԿ, ՔԵԶ ՀԱՅԵՑԻ՛ ՊԱՀԻՐ ԵՎ ՄԵՐ ԱՇԽԱՐՀԵՆ ՈՉ ԹԵ «ԽԱԲՐԻԿ» ԲԵՐ, ԱՅԼ՝ «ԼՈՒՐ, ՏԵՂԵԿՈՒԹՅՈՒՆ»
Ռամկավարների «ՌԱԿ մամուլ» պաշտոնաթերթի 2014 թ. մարտի 28-ի համարում (9-րդ տարի, թիվ 55) հրապարակվել է մի հոդված՝ Արմենակ Եղիայեան, «Արեւելահայ բառարանագրական բարքեր»։ Այս հոդվածում բառարանագրությունը համարվում է արևմտահայերենն ու արևելահայերենը «իրարմէ զանազանող իրողութիւններէն» մեկը։ Այն մեղադրում է արևելահայ բառարանագրությունն այն բանում, որ վերջինս «զուտ հայեցի» բառամթերքի կողքին գրանցում է հսկայական թվով օտար բառեր և բառահոդվածների քանակը հասցնում շուրջ 150.000-ի։
Ապա կարդում ենք. «մինչ արեւմտահայ բառարանը լաւագոյն պարագային ունի 30.000 բառ, որուն երեք քառորդը, մի՛ զարմանաք, կը մնայ անգործածելի: Այնպէս ու այն սահմաններուն մէջ, ուր մենք կը կիրարկենք մեր լեզուն, ան կը պահանջէ հազիւ 5─7.000 բառ եւ ոչ աւելի: Այս պայմաններուն մէջ մենք դիւրաւ կրնանք մեզի թոյլատրել զուտ հայեցի բառամթերք մը կիրարկելու պերճանքը, այլ խօսքով՝ խօսիլ ու գրել առանց օտար բառ փոխառելու»։
Հոդվածագրի հիմնական թիրախը «ժողովրդա-խոսակցական» բառերը բառարաններում ընդգրկելն է։ Նա Աղայանի բառարանից բերում է հետևյալ բառահոդվածները, որոնք ունեն «ժղ.» նշումը.
ԽԱԲԱՐ «լուր, տեղեկություն»
ՉԱԽՄԱԽ «հրահան, կայծահան»
ՉՈԲԱՆ «հովից, անտաշ, գռեհիկ»։
Ապա գրում է.
«Անշուշտ արեւմտահայուն համար ասոնք անծանօթ բառեր չեն: Իրականութեան դէմ մեղանչած չեմ ըլլար, եթէ ըսեմ, որ տեղին համեմատ...մե՛նք ալ կը գործածենք ասոնք եւ նմանները: Սակայն մեր բառարաններուն մէջ չենք փոխադրեր զանոնք, ոչ ալ կը սորվեցնենք, թող որ միշտ ալ ձեւ մը կը գտնենք հասկցնելու նոր սերուդին, թէ ասոնք խորթ են ու մանաւանդ...թրքերէն են, մեր կոտտացող վէրքերն են եւ պէտք է դարմանենք զանոնք: Արեւելահայ բառարանագիրը չ’ը՛ներ այս բանը. «ժողովրդական» եւ վե՛րջ. եւ յաջորդական սերունդները ազատօրէն կ’որդեգրեն այդ «ժողովրդական» բառերը, կ’իւրացնեն եւ կը յաւերժացնեն զանոնք: Անոնց հոգիներուն մէջ կը յաւերժանայ թրքերէնն ալ, թուրքն ալ, եւ տարին 12 ամիս Անթալիաները խուժողները մասնաւորաբար այսպիսիներն են»։
Ինչպիսի՜ պաթետիզմ...
Ստացվում է մի խիստ արտառոց բան. թե արևելահայ բառարանագիրները մեր լեզվի բառամթերքը խճողում են ավելի քան 100.000 անհարկի բառերով։ Բայց սա դեռ մի կողմ։ Անդրադառնամ հեղինակի ամենամեծ ցավին՝ օտար բառերին։ Նախ՝ ոչ մի լեզու չի կարող բավարարվել իր բառամթերքով և «զերծ» մնալ օտար բառերից։ Եվ հետո՝ բառարանագիրը ոչ մի իրավունք չունի այս կամ այն բառի նկատմամբ իր սուբյեկտիվ վերաբերմունքը բառարանում արտացոլելու։ Եթե մի կողմ թողնենք ուսումնական կոնկրետ նպատակներ ունեցող բառարանները, ապա բառարանների հիմնական իմաստը որոշակի լեզվավիճակ(ներ)ում գործածված կամ գործածվող բառերի և/կամ լեզվական այլ իրողությունների արձանագրումն է։ Բացարձակապես կապ չունի նման բառերի ծագումը (ի դեպ՝ այդպիսի բառերի մի զգալի մասը ոչ թե թուրքական, այլ արաբական կամ պարսկական ծագում ունի. դրանք մեր տարբեր բարբառներ կամ գրական լեզու մտել են տարբեր լեզուներից)։ Էական է միայն այն, որ այս բառերը վաղուց ի վեր որդեգրվել են մեր մայրենիի (թեև ոչ ստանդարտ-պաշտոնական ոճում) կողմից և անքակտելի են նրա բարբառային ու խոսակցական շերտերից, կամ թեկուզ մեկ կամ մի քանի անգամ գործածված են գրականության մեջ։
Բավական է հոդվածագիրը կարդար Աղայանի բառարանի առաջաբանը։ Բացի այդ՝ էջ XIII ում Աղայանը պարզ գրում է. «Բառարանի մեջ մտել են այն բոլոր բառերը, որոնք, ըստ մեր քարտարանի կամ այլ աղբյուրների, թեկուզ մեկ անգամ գործածվել են աշխարհաբար գրականության մեջ»։ Վե՛րջ, այսքանով խնդիրը փակված է։ Աղայանն իր առջև դրել է հստակ ու գիտական նպատակ, ուստի ԽԱԲԱՐ և մյուս բառերը պարտադիր պետք է գտնեին իրենց արժանի տեղն այնտեղ։ Հետևաբար ներկայացված պարսավանքներն ընդամենը պաթետիկ ու հակագիտական մտավարժանքներ են, ծայրահեղորեն անպրոֆեսիոնալ (ի դեպ՝ հե՛նց «անպրոֆեսիոնալ», ոչ թե «անարհեստավարժ»)։
Այսպիսով՝ նույնիսկ մեկ անգամ գործածվելը հիմք է բառն այս բառարանում արձանագրելու։ Բայց տվյալ դեպքում ի՜՞նչ մեկ գործածություն, ի՜՞նչ մի քանի գործածություն... ԽԱԲԱՐ բառը.
1) հազարից ավելի գործածություն ունի աշխարհաբար գրականության մեջ՝ Խաչատուր Աբովյան, Պերճ Պռոշյան, Ռաֆայել Պատկանյան, Շիրվանզադե, Րաֆֆի, Մուրացան, Ստեփան Զորյան, Վրթանես Փափազյան, Վահան Թոթովենց, Հովհաննես Թումանյան, Ավետիք Իսահակյան, Ատրպետ, Ակսել Բակունց, Գուրգեն Մահարի, Խաչիկ Դաշտենց, Գարեգին Բես, Զարզանդ Դարյան, Դերենիկ Դեմիրճյան, Գեղամ Սարյան, Վախթանգ Անանյան և այլն, և այլն.
2) նույնիսկ միջին հայերենում է բազմիցս վկայված՝ Ֆրիկ, Վարդան Այգեկցի, Կիրակոս եպիսկոպոս, Յովհաննէս Թլկուրանցի, Յովհաննէս Երզնկացի, Կոստանդին Երզնկացի, Առաքել Սիւնեցի, Մկրտիչ Նաղաշ ևն, նաև միջնադարյան հանելուկներում, մանր ժամանակագրություններում, հիշատակարաններում և այլուր.
3) առկա է բազմաթիվ բարբառներում, վկայված է բանահյուսական գոհարներում, մասնավորապես՝ էպոսում։
Եվ վերջապես՝ ի՞նչ կդառնար բոլորիս համար այնքան հարազատ ժողովրդական երգը, եթե նրա միջից օտարեինք այդ բառը.
«Կռունկ, մեր աշխարհեն ԽԱԲՐԻԿ մը չունի՞ս...»
Կամ Տերյանի բանաստեղծությունը առանց ՉՈԲԱՆ բառի՝ «Լինեի չոբան սարերում հեռու...»
ԱՄՓՈՓՈՒՄ. Հեղինակը պատկերացում չունի բառարանագրությունից, և պաթետիզմով լեցուն նրա հոդվածը խիստ արատավոր ու անպրոֆեսիոնալ է:
Մեջբերել
Rammstein-ի խոսքերից
Էջանիշներ