Պատանեկան գրական նախագիծ 2

[Fidayi]

Համամիտ եմ : Բայց Դուք դեմ ե՞ք նրան , որ սկսնակ գրողը կարդալով ավելի փորձառու գրողի գործեր ( ասենք հենց պատմվածք ) , իր ստեղծագործությունը նույնատիպ մտքով , թկուզ որոշ բառեր օգտագործելով , բայց ամբողջովին այլ ձևով կառուցի : Դուք դա կհամարե՞ք <<ծեծված>> :

[StrangeLittleGirl]

Համամիտ եմ : Բայց Դուք դեմ ե՞ք նրան , որ սկսնակ գրողը կարդալով ավելի փորձառու գրողի գործեր ( ասենք հենց պատմվածք ) , իր ստեղծագործությունը նույնատիպ մտքով , թկուզ որոշ բառեր օգտագործելով , բայց ամբողջովին այլ ձևով կառուցի : Դուք դա կհամարե՞ք <<ծեծված>> :

Չէ: Բայց էս մրցույթում չտեսա նման բան, տեսա դպրոցների ծեծված բովանդակությունն ու կառուցվածքը: Օրինակ նախորդ մրցույթի հաղթողն Աննա Ֆրանկի օրագրից ազդված էր գրել, բայց հեչ ծեծված չէր: Հրաշալի գործ էր:

[Fidayi]

Չէ: Բայց էս մրցույթում չտեսա նման բան, տեսա դպրոցների ծեծված բովանդակությունն ու կառուցվածքը: Օրինակ նախորդ մրցույթի հաղթողն Աննա Ֆրանկի օրագրից ազդված էր գրել, բայց հեչ ծեծված չէր: Հրաշալի գործ էր:

Ճիշտն ասած չգիտեմ իմը <<ծեծված>> կհամարեք , թե չէ , բայց ես կարողող եմ նշել հեղինակի , ում գործերը կարդալուց հետո եմ ես որոշել պատմվածքներ գրել :

[StrangeLittleGirl]

Ճիշտն ասած չգիտեմ իմը <<ծեծված>> կհամարեք , թե չէ , բայց ես կարողող եմ նշել հեղինակի , ում գործերը կարդալուց հետո եմ ես որոշել պատմվածքներ գրել :

Չգիտեմ` էստեղ քո գործը որն ա ու չգիտեմ` ում գործերը կարդալուց հետո ես սկսել գրել, բայց էստեղ ոչ թե գրողների ազդեցություն ա երևում, այլ համատարած կլիշեներ: Մեկ էլ մի խորհուրդ. նույնիսկ եթե մի գրողից ռս ազդվում, մեկ ա, շատ կարդա

[Fidayi]

Չգիտեմ` էստեղ քո գործը որն ա ու չգիտեմ` ում գործերը կարդալուց հետո ես սկսել գրել, բայց էստեղ ոչ թե գրողների ազդեցություն ա երևում, այլ համատարած կլիշեներ: Մեկ էլ մի խորհուրդ. նույնիսկ եթե մի գրողից ռս ազդվում, մեկ ա, շատ կարդա

Խորհուրդն ընդունվեց : Միշտ ինչքան հնարավորություններս ներումա կարդում եմ

[Chuk]

Մյուս խնդրահարույց բանը կարծես` <<մութ ու ցուրտ տարիներ>> արտահայտությունն էր : Բան չունեմ ասելու , միգուցե դժվարության հետ մեկտեղ հրաշալի բաներ էլ կային այդ տարիներում : Ես տեսած չլինելով այդ տարիները , չեմ կարող ասել դրանց լավ պահերը : Բայց ախր կարող եմ ասել դրա բացասական հետևանքները :
Լսում ու կարդում եմ գյուղիս պատմությունը , պարզվում է մինչև այդ տարիները ` իմ լեռների մեջ գտնվող գյուղը անտառների պակաս չի ունեցել , ավելի կոնկրետ վերը նշված լեռներն ամբողջությամբ անտառածածկ են եղել : Բայց այսօր , արի ու տես , որ այդ անտառներից մնացել է ընդամենը մեկ-երկու ծառ : Չմանրանամ այն հարցերում , որ մարդկանց կյանքը գլխիվայր փոխվեց , այնքան , որ նորից վերականգնվելու համար շա՛տ երկար ժամանակ էր հարկավոր , այնքան երկար , որ նույնիսկ իմ սերնդին էլ որոշ չափով բաժին է հասել: Ու այսքանից հետո երևի իրավունք ունեմ անրադառնալու <<մութ ու ցուրտ տարներ>>-ին :

Հնչեց նաև կարծիք , թե << Պատմվածքների մի մասը կարդալիս նենց տպավորություն է, որ գրողները ցուրտումութ տարիներից են: >> :

Ես իմ անունից այս կարծիքին կպատասխանեմ հնարավորինս կարճ.
ԱՅՈ ՀԱՐԳԵԼԻՍ ԵՍ ՑՈՒՐՏ ՈՒ ՄՈՒԹ ՏԱՐԻՆԵՐԻՑ ԵՄ : ԵԹԵ ՍՏԻՊՎԱԾ , ԱՅԴ ՏԱՐԻՆԵՐԻ << ՉՔՆԱՂ >> ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԻ ԺԱՌԱՆԳՈՐԴՆ ԵՄ , ԱՊԱ ԱՅՈ ԵՍ << ՑՈՒՐՏ ՈՒ ՄՈՒԹ ՏԱՐԻՆԵՐ>>-ԻՑ ԵՄ ….
Բնականաբար ամեն տեղ տարբեր է ամեն ինչ : Դրա համար կխնդրեի , որ եթե ձեզ մոտ ամեն ինչ լավ է , չկարծեք թե բոլորի մոտ է այդպես :

Հնչեցին կարծիքներ , որ կռվում հայերի քիչ լինելը, հակառակորդի հանդեպ ոչ մի հարգալից վերաբեմունքը ցույց չտալը , ծեծված երևույթներ են ստեղծագործություններում ու դուրեկան չեն : Նման կարծիքի տեր անձանց մի քանի հարց ունեմ :

Հավանական է, որ ես այս արձագանքին չանդրադառնայի, եթե այն լիներ մրցույթի ամփոփուփից հետո։ Իսկ հիմա կարձագանքեմ հեղինակին, կամ գուցե նրա ծնողին/ուսուցչին։

Որպես ժուրիի անդամ ես գնահատելու եմ ՅՈՒՐԱՔԱՆՉՅՈՒՐ ստեղծագործության գեղարվեստական արժեքը, իսկ որպես էս երկրի քաղաքացի ձեզ կոչ եմ անում մտածել ավելի բարձր արժեքների մասին։

Ձևականությունների հետևից չընկնենք։ Ես այս գրառման մեջ ակնարկված էի։ Լսե՛ք, սիրելիս, դուք գաղափար անգամ չունեք, թե ինչքան ծառ է հատվել այդ տարիներին, ինչի շնորհիվ երկիրն է կանգուն մնացել ու ազատագրվել է Արցախը։ Իհարկե մեզնից ամեն մեկը կուզեր բնությանը վնաս չհասցնել, բայց եթե կա մեկը, ով էդ տարիներին ապրել ա, ու հիմա ազատագրական թեմաներով գրում ա, կարծելով, որ առանց դրա հնարավոր էր, ես չգիտեմ իրան ինչ ասեմ։ Եթե չի ապրել, բայց տենց բան ա գրում, թող մի քիչ մտածի։

Յուրաքնչյուր պատերազմ իր հետևից բերում է բացասականը։ Կոնկրետ ես նույնքան բարդություններ եմ տեսել, ինչքան մեծամասնությունը՝ կամ էլ ավելի շատ, որտև ինձ սովորեցնում էին ծառ չկտրել, չգողանալ, ու լիքը ուրիշ բաներ։ Ու եղել ա,որ իմ հարևանի տանը «լևի» լույսով տաքացել են, իսկ ես ցրտից քնել չեմ կարողացել։

Բնությանը վնասելն անասունություն է։ Բայց եթե դուք ծառեր հատելով տաքանելով բնության հաշվին երկիր պահելը վատ բան եք համարում, ցուրտ ու մութ եք պիտակում, ապա բարի եղեք հայրենասիրական թեմաներով մի գրեք, որտև արդեն կեղծ ա ստացվում ստեղծագործությունը։

Ու, սիրելի հեղինակ, նորից խորհուրդս, գրիր այն, ինչ զգում ես, ոչ թե այն, ինչ ուսուցիչներդ կամ հարազատներն են հուշում։

[Ուլուանա]

6. Կարոտ
Պաթոսն ու կլիշեները շատ էին։ Արհեստական պահեր շատ կային, թեև հաջողված նկարագրություններ էլ կային։ Ընթացքում երկուսից էլ կմեջբերեմ, որ պարզ լինի։

Էս պատմվածքի միջոցով ուզում եմ մատնացույց անել տարածված մի շարք սխալներ ու թերացումներ, որոնք սկսնակ ստեղծագործողներից շատերի գրվածքներում են հանդիպում։ Ուղղակի ուզում եմ, որ հեղինակն իմ էսքան մանրանալը չընկալի որպես ամեն գնով կեղտ բռնելու, ամեն տառից կառչելու ձգտում, այլ հավատա, որ սա անում եմ միայն նրա համար, որ ասածներս հնարավորինս հասկանալի լինեն, ու ոչ միայն տվյալ ստեղծագործության հեղինակի, այլև մյուսների համար, որովհետև նմանատիպ սխալներ համարյա բոլորի գործերում էլ էս կամ էն չափով առկա էին։

Ընդհանրապես ավելորդ բառերն ու նախադասությունները շատ են պատմվածքում, այսինքն՝ բառեր, որոնք ոչինչ չեն ավելացնում ասվածին, փոխարենը պարզունակացնում ու անտեղի ծանրացնում են շարադրանքը, կամ հաղորդում են էնպիսի մտքեր, որոնք էնքան ակնհայտ են, որ ընդհանրապես կարիք չկա դրանց մասին նշելու։ Հիմա օրինակներ բերեմ.

Ծամում էր, բայց չէր կարողանում կուլ տալ: Թվում էր, թե այդ փոքրիկ հացի կտորը ժայռաբեկոր լիներ: Մտածում էր, թե արդյո՞ք որդիները սոված ու ծարավ չէին: Ի՞նչ աներ խեղճ հայրը, ախր շատ հեռու էին որդիները:

Ընդգծածս նախադասությունն ավելորդ է։ Այն, որ որդիները հեռու էին, բոլորս արդեն գիտենք։ Իսկ ի՞նչ աներ խեղճ հայրը դրա հետ կապված, ոչ մի բան, ի՞նչ կարող էր անել։ Էդ «ի՞նչ աներ»–ի իմաստը տվյալ դեպքում չեմ հասկանում։

Ծառերը լուռ լսում էին տխուր հոր խոսքերը, բայց ափսոս, չէին կարողանում պատասխանել:

Ծառերի՝ պատասխանել չկարողանալն էնքան բնական ու ակնհայտ է, որ դրա մասին մեզ հատուկ տեղեկացնելու կարիք չկար։ Այ, եթե ինչ–որ հրաշքով կարողանային պատասխանել, մենք, ինչ խոսք, կուզենայինք էդ մասին իմանալ։

Հիմա նրանք երեքով գիտեին, որ կգա մի օր, շունը անհանգիստ կհաչա, ծառերը կծափահարեն և նույն ձևով շեմին կանգնած կլինի նրանց օջախի հաջորդ ճրագը՝ Միսակը:

Ինչքան իրենք գիտեին, էնքան էլ մենք։ Վահագի գալուց հետո՞ հանկարծ իմացան, որ Միսակն էլ կգա։ Ինչի՞ց ելնելով։ Պարզ է, որ հույս ունեին, որ կգա։ Ուղղակի չեմ հասկանում, թե ինչու է շեշտվում, որ հիմա երեքով գիտեին դրա մասին։ Իսկ մինչև էդ քանիսո՞վ գիտեին որ։
Ծառերի ծափահարելու հետ կապված. չգիտեմ՝ դու ոնց ես պատկերացրել էդ տեսարանը կամ ձայնը, բայց ինձ համար, օրինակ, ծառերի՝ քամուց շարժվելն ու դրանից առաջացած ձայնը հեչ չի ասոցիացվում ծափահարության հետ։ Հասկանալի է, որ փորձել ես պատկեր ստեղծել, բայց նման դեպքերում ստեղծելուց հետո միշտ փորձիր պատկերացնել գրածդ, տես՝ իսկապես իրակա՞ն է, կենդանի՞ է, դու ինքդ տեսնու՞մ ես, զգու՞մ ես, լսու՞մ ես էն, ինչ նկարագրել ես։

Ի դեպ, հաչել, ոչ թե հաչալ։

Երկուսն էլ այդ օջախի ճրագն էին:

Էլի էս «օջախի/տան ճրագ» արտահայտությունը։ Ծեծված լինելու մասին արդեն գրել եմ «Վերջին նամակը» պատմվածքը մեկնաբանելիս։ Էստեղ էլ ախր էնքան ավելորդ է էս նախադասությունը։ Սա նույնն է, ինչ ասելը. «Երկուսին էլ ծնողները շատ էին սիրում»։ Բա պիտի սիրեին, բա ի՞նչ պիտի անեին. իրենց երեխաներն են, չէ՞, մի՞թե կարող էր այլ կերպ լինել։

Բայց ավաղ, այդ կտորները միացնել ի զորու էին միայն որդիները, որոնք չկային, կողքին չէին:

Մենք պատմվածքի հենց սկզբից արդեն շատ լավ գիտենք, որ որդիները կողքին չեն, իմաստ չունի արդեն հայտնի փաստը ևս մեկ անգամ նշելը։

Նույնիսկ բակի շունը չէր հաչում: Նա զգում էր այդ թախծոտ լռությունը և չէր համարձակվում խանգարել այն: Սեղանի կողքին նստած մեկ նայում էր Հակոբին, մեկ Լուսինեին և ուզում էր մխիթարանքի խոսքեր ասել, բայց չէր կարողանում:

Համարենք, որ շան՝ մխիթարանքի խոսքեր ասելու ցանկության մասին կարելի էր իմանալ նրա ընդհանուր պահվածքից։ Իսկ որ չէր կարողանում մխիթարանքի խոսքեր ասել, կարիք կա՞ր արդյոք նշելու։ Մենք առանց այդ էլ գիտենք, որ շներն ընդհանրապես խոսքեր ասել չեն կարողանում՝ ոչ մխիթարանքի, ոչ էլ ուրիշ տեսակի։

Սրա հետ կապված մի խուրհուրդ. ստեղծագործություն գրելիս միշտ՝ ցանկացած բառ, ցանկացած արտահայտություն ու նախադասություն գրելիս պարտադիր համոզվեք, որ տվյալ բառը, տվյալ նախադասությունը էական իմաստ է հաղորդում գրվածին, ու ցանկացած բառ, ցանկացած նախադասություն, որ մտածում եք՝ կարելի է թողնել, բայց կարելի է նաև հանել, անխնա հանեք, մի՛ ափսոսացեք։ Ասածս կարող է շատ կտրուկ հնչել, բայց հավատացեք, սրանից ահագին կշահի ձեր ստեղծագործությունը։ Քիչ գրեք, քիչ բառերով գրեք, բայց թող ամեն բառը, ամեն նախադասությունը էնպիսին լինի, որ եթե հանեիք, հաստատ կարևոր բան կպակասեր։ Կարող է տպավորություն լինել, թե էդպես չորուցամաք, անհետաքրքիր բան կստացվի, բայց իրականում ճիշտ հակառակն է։ Փորձեք նույն միտքը տարբեր ձևերով արտահայտել, տեսեք՝ որ ձևն է ավելի դիպուկ, համառոտ ու պատկերավոր արտահայտում հենց ձեր նկատի ունեցածը, ու դա ընտրեք։ Շատ քիչ, բայց ճիշտ ընտրված բառերով էլ կարելի է շատ հուզիչ, դիպուկ ու հետաքրքիր գրել։

Հիմա ուղղակի ընդհանուր անհաջող ձևակերպումներ ու սխալներ մեջբերեմ և փորձեմ բացատրել.

Նա իր հոր հետ ապրելու դեմ պայքարի հոգսերը հավասար վերցրել էր իր ուսերին:

Երևի ուրիշ բան ես ուզեցել ասել, բայց ինչ–որ անհասկանալի միտք է ստացվել։ Հոր հետ ապրելու դեմ պայքարը ո՞րն է։ Մի խոսքով՝ չգիտեմ՝ ինչ ես նկատի ունեցել, որ ասեմ՝ ինչն է էստեղ սխալ, բայց որ ինչ–որ բան սխալ է, համարյա համոզված եմ։ Հուսով եմ՝ կասես, կիմանանք։

Մայրը՝ Լուսինեն, ով արդեն հասցրել էր մտածմունքներից մի քանի ամսում մի քանի տարով ծերանալ, ամենուրեք հպարտությամբ էր քայլում։

«Ամենուրեք հպարտությամբ էր քայլում» արտահայտությունն էնքան արհեստական ու անհավատալի է։ Ընդհանրապես ընդունված է ասել, որ տղաներին բանակ ուղարկած ծնողները պիտի հպարտ լինեն և այլն, բայց եկեք էդ պաթոսը մի կողմ դնենք ու նայենք իրականությանը. էդ ո՞ր մի մայրն է էդպես հպարտ–հպարտ քայլելով ման գալիս որդուն բանակ ճամփելուց հետո։ Ճիշտն ասա, երբևէ տեսած կա՞ս նշածդ պատճառով հպարտ քայլող մոր, հեղինակ ջան։ Մայրերն էդ իրավիճակում, որպես կանոն, անհանգստանում են, դարդոտում են, տառապում են, ու համոզված եմ՝ ցանկացած մայր էլ կուզենար, որ որդին բանակ չգնար։ Հետո, բանակ գնալն ինչքան էլ անհրաժեշտ ու կարևոր, հաճախ նաև վտանգավոր բան է, բայց հաշվի առնելով, որ շատերն են գնում, ու համարյա բոլորը՝ հարկադրված, ոչ թե «հայրենիքի կանչով» ու նման վեհ մղումներով, դրանով ուրիշների մոտ հպարտանալն էլ (էլ չեմ ասում՝ հպարտությամբ քայլելը) մի քիչ խելքին մոտ չի, իմ կարծիքով։

Բայց երկուսն էլ վախենում էին խոսել, որպեսզի ցույց չտային իրենց մեջ եղած թախիծը:

«Մեջ եղած»–ը լրիվ ավելորդ է, անտեղի բարդացնում ու միաժամանակ պարզունակացնում է միտքը։ «Իրենց թախիծը» որ գրեիր, ավելի բնական կլիներ։

Մոտեցավ որդիների տնկած ծառերին և սկսեց ցածր զրուցել նրանց հետ, որպեսզի Լուսինեն չլսի, չտխրի:

Ծառերի հետ զրուցելն էլ է մի տեսակ արհեստական ու ծեծված բան դարձել։ Չէ, ես հասկանում եմ, որ բույսերի հետ կարելի է զրուցել, բայց էս իրավիճակում, չգիտեմ, մի տեսակ արհեստականություն եմ զգում, դժվարանում եմ բացատրել։

Մի կտոր պոկեց կնոջ մաշված, բայց այդքան սուրբ ձեռքերով թխած հացից և կերավ:

Էլի պաթոս, անբնականություն։ Սահմանափակվեմ էս երկու բառով։ Կարծում ես՝ եթե գրեիր «մի կտոր պոկեց կնոջ թխած հացից ու կերավ», դրանից կնոջ պատիվը կցածրանա՞ր։ Չէ, հավատա ինձ, բոլորովին։ Ասեմ ավելին՝ նույնիսկ եթե չնշեիր, որ կնոջ թխածն է, դրանից էլի չէր տուժի պատմվածքը։

Թվում էր, թե այդ փոքրիկ հացի կտորը ժայռաբեկոր լիներ:

Էստեղ լեզվական անճշտություն կա։ Կամ պիտի լինի. «Թվում էր, թե այդ փոքրիկ հացի կտորը ժայռաբեկոր էր», կամ էլ էսպես. «Այդ փոքրիկ հացի կտորը կարծես ժայռաբեկոր լիներ»։

Գույնզգույն մրգերը կախվել էր ծառերից, կարծես տոն լիներ:

Մանրուք է, բայց նման բաներին էլ է պետք ուշադրություն դարձնել. ենթական (մրգերը) հոգնակիով է դրված, իսկ ստորոգյալը՝ եզակիով։

Վահագը զգաց այն կարոտի արժեքը, որը կար ծնողների մեջ:

Ճիշտն ասած՝ լավ չեմ հասկանում, թե ինչ է ցանկացել սրանով ընդգծել հեղինակը։ Կարոտի արժեքը ո՞րն է։ Միգուցե զգաց կարոտի խորությունը կամ ուժգնությունը։ «Արժեք» բառը մի տեսակ ուրիշ ուղղությամբ է տանում, տեղին չի գործածված տվյալ դեպքում։

Նույնիսկ ծառերն էին ուրախացել Վահագի գալուստով՝ խոնարհելով իրենց գլուխները, հյուրասիրում էին նրան իրենց բարիքները:

Չափից դուրս հեքիաթային ու անիրական է պատկերը։ Նախ ծառերի ուրախանալը, հետո էլ գլուխները խոնարհելն ու իրենց բարիքները հյուրասիրելը։ Սա կարդալիս տեսնում եմ մուլտիկ՝ ոչ ավել, ոչ պակաս։

Մեղմիկ քամին փչում էր, շարժում ծառերը՝ ստեղծելով տպավորություն, թե ծափահարում էին հայ քաջ զինվորին:

Վերևում արդեն գրել եմ, որ ծառերի շարժն, իմ կարծիքով, էնքան էլ չի ասոցիացվում ծափահարության հետ, իսկ կոնկրետ էստեղ, երբ հատուկ նշված էլ է, որ քամին «մեղմիկ» էր, առավել ևս. մեղմիկ քամուց շատ–շատ՝ մեղմիկ ու անձայն օրորվեին ծառերը, բայց դժվար թե բանը ծափահարության հասներ։ Զինվորի հայ լինելու մասին նշելն ավելորդ է. պարզ է, որ հայ է, իսկ որ հայ է, դրանով ավելի լավը չի դառնում։ Իսկ կոնկրետ Վահագի՝ քաջ զինվոր լինելը կարծեմ ոչ մի բանից չի երևացել պատմվածքում. միայն էն հանգամանքը, որ բանակ գնալու ժամանակը եկել է, գնացել է ծառայելու, դեռևս քաջության նշան չէ։

Վահագը հասկանում էր ամեն բառ, ամեն նախադասություն և ժպտալով լսում էր հորը:

Հարց է առաջանում. իսկ ինչու՞ չպիտի հասկանար։ Էդ ի՞նչ բարդ բաներ էր ասում հայրը, որ կարող է չհասկանար։

Պատմվածքում մի քանի տեղ կարծես ընթերցողի աչքն է մտցվում ընտանիքի՝ ֆինանսապես անապահով վիճակում լինելու հանգամանքը։ Օրինակ.

Վեր կացավ սերունդներ տեսած մահճակալից, որի ճռռոցից թվում էր, թե ամբողջ գյուղն է զարթնում։

Հակոբը հագավ իր հնամաշ կոշիկները և դանդաղ քայլերով մտավ այգի:

Բայց հարց է առաջանում. որպես ի՞նչ է հեղինակը փորձել դա ցույց տալ։ Էդ հանգամանքն էս պատմության մեջ որևէ դեր չի խաղում։ Որդիների՝ բանակ գնալու պատճառով ծնողների ծանր հոգեվիճակն է էստեղ հիմնական միտքը, չէ՞։ Հիմա եթե կոշիկները հնամաշ չլինեին, մահճակալն էր դարավոր ու ձայնավոր չլիներ, ավելի թեթև՞ էին տանելու որդիների բացակայությունը։ Դժվար, չէ՞։

Նրանք երկուսով լուռ էին: Թվում էր, թե չէին խոսում, կռված էին իրար հետ: Բայց երկուսն էլ վախենում էին խոսել, որպեսզի ցույց չտային իրենց մեջ եղած թախիծը:

Էս հատվածի ընդհանուր միտքը լավն է, բայց կարելի էր ավելի սահուն ձևակերպել։ Օրինակ, էսպես.
Թվում էր՝ խռով էին, չէին խոսում իրար հետ։ Բայց իրականում վախենում էին խոսել. չէին խոսում, որ ցույց չտային իրենց թախիծը։

Մեկ էլ էս մասը հավանեցի.

Որդին պատմում էր իր ծառայությունից: Մայրը և հայրը լուռ նայում էին որդուն, բայց չէին լսում: Նրանք նույնիսկ վախենում էին հայացքը թեքել նրանից:

Որդու պատմելու ժամանակ նրան լուռ նայելը, բայց չլսելը շատ իրական ու կենդանի պատկեր է՝ իսկական կարոտած հարազատին բնորոշ պահվածք։ Ապրես ։ Միայն թե ես «նրանք»–ը կհանեի։ Առանց «նրանք»–ի ավելի սահուն ու բնական կլիներ շարադրանքը։

Էս «նրանք»–ի հետ կապված նորից ուզում եմ անդրադառնալ դերանունների խնդրին։ Որպեսզի շարադրանքը բնական լինի, գրելուց հետո հերթով քննության ենթարկեք տեքստում օգտագործված բոլոր դերանունները. փորձեք հանել ու առանց դերանվան կարդալ, տեսեք՝ ոնց է հնչում։ Որ դեպքում որ զգում եք՝ դերանունը հանած էլ է լավ հասկացվում, թե ում մասին է խոսքը, դերանունը հանեք։ Որ կարդաք, դուք էլ կզգաք, որ էդպես ավելի սահուն ու բնական է գրվածքը։

Շատ երկար ստացվեց։ Նորից եմ խնդրում, որ դիտողություններիս առատությունից չնեղվես, հեղինակ ջան։

[Sambitbaba]

Ինձ էլ ա էդ խումբը հետաքրքիր: Ինձ թվաց, հեղինակն ա սխալվել, մտածելով, որ էս երգը ինչ-որ խումբ ա կատարում:

Ռուֆ, եթե հիշողությունս չի դավաճանում, ես Միրեյ Մատիեի կատարմամբ էլ եմ լսել: Ու հնարավոր է, էլի ինչ-որ շանսոններ երգած լինեն...

[Աթեիստ]

Մյուս խնդրահարույց բանը կարծես` <<մութ ու ցուրտ տարիներ>> արտահայտությունն էր : Բան չունեմ ասելու , միգուցե դժվարության հետ մեկտեղ հրաշալի բաներ էլ կային այդ տարիներում : Ես տեսած չլինելով այդ տարիները , չեմ կարող ասել դրանց լավ պահերը : Բայց ախր կարող եմ ասել դրա բացասական հետևանքները :
Լսում ու կարդում եմ գյուղիս պատմությունը , պարզվում է մինչև այդ տարիները ` իմ լեռների մեջ գտնվող գյուղը անտառների պակաս չի ունեցել , ավելի կոնկրետ վերը նշված լեռներն ամբողջությամբ անտառածածկ են եղել : Բայց այսօր , արի ու տես , որ այդ անտառներից մնացել է ընդամենը մեկ-երկու ծառ : Չմանրանամ այն հարցերում , որ մարդկանց կյանքը գլխիվայր փոխվեց , այնքան , որ նորից վերականգնվելու համար շա՛տ երկար ժամանակ էր հարկավոր , այնքան երկար , որ նույնիսկ իմ սերնդին էլ որոշ չափով բաժին է հասել: Ու այսքանից հետո երևի իրավունք ունեմ անրադառնալու <<մութ ու ցուրտ տարներ>>-ին :

Հնչեց նաև կարծիք , թե << Պատմվածքների մի մասը կարդալիս նենց տպավորություն է, որ գրողները ցուրտումութ տարիներից են: >> :

Ես իմ անունից այս կարծիքին կպատասխանեմ հնարավորինս կարճ.
ԱՅՈ ՀԱՐԳԵԼԻՍ ԵՍ ՑՈՒՐՏ ՈՒ ՄՈՒԹ ՏԱՐԻՆԵՐԻՑ ԵՄ : ԵԹԵ ՍՏԻՊՎԱԾ , ԱՅԴ ՏԱՐԻՆԵՐԻ << ՉՔՆԱՂ >> ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԻ ԺԱՌԱՆԳՈՐԴՆ ԵՄ , ԱՊԱ ԱՅՈ ԵՍ << ՑՈՒՐՏ ՈՒ ՄՈՒԹ ՏԱՐԻՆԵՐ>>-ԻՑ ԵՄ ….
Բնականաբար ամեն տեղ տարբեր է ամեն ինչ : Դրա համար կխնդրեի , որ եթե ձեզ մոտ ամեն ինչ լավ է , չկարծեք թե բոլորի մոտ է այդպես:

Ես էլ անդրադառնամ էս հարցին։
Տատս ու պապս տեսել են 2-րդ համարաշխարհայինը, պապս մասնակցել ա։ Բայց նրանք էդ տարիները երբեք չանվանեցին ասենք սովի տարիներ։ Քեզ թվում է, նրանք կուշտ էին, տաք ու լուսավո՞ր։
Ես, ու ակումբից շատերը ապրել ենք քո լսած «մութ ու ցուրտ» տարիներին։ Բայց մենք դրանց այդպես չենք անվանում։ Որտև դրանք պատերազմի տարիներ էին։
Եթե մարդը չի գիտակցում, որ պատերազմը ենթադրում ա նաև մութ, ցուրտ, սով ու մահ, իմաստ չունի իրա հետ էդ թեմայով խոսալ։ Ուրիշ մարդ գտի, ով ավելի օբյեկտիվ կլինի։

Չգիտեմ լսե՞լ ես Ուկրաինայի գոլոդոմորի մասին։ Մարդիկ սովից իրար են կերել, մի կտոր հացի համար իրար են սպանել։ Բայց դրանք կոչվեցին ոչ թե կանիբալիզմի կամ սպանության տարիներ, այլ սովի տարիներ։ Կանիբալիզմը հետևանք էր։

2008 թ-ից հետո որոշակի քաղաքական նկատառումներով մեր առօրյայում վերականդանացրին էդ «ցուրտ ու մութ» արտահայտությունը։ Բայց եթե դու հայրենասիրական պատմվածք ես գրում, կուլ մի գնա քաղաքական խաղերին։

[Շինարար]

Ես էլ անդրադառնամ էս հարցին։
Տատս ու պապս տեսել են 2-րդ համարաշխարհայինը, պապս մասնակցել ա։ Բայց նրանք էդ տարիները երբեք չանվանեցին ասենք սովի տարիներ։

Կեցցեն իրանք, բայց մեր կողմերը էն մարդիկ, ովքեր ճակատում չեն եղել, էդ տարիները անվանում էին սովի տարիներ: Էկեք չխեղաթյուրենք իրականությունը:

[մարիօ]

Սիրտս վկայում ա, որ Զսպված մոլեգնուհին ա հաղթելու

[Fidayi]

Հավանական է, որ ես այս արձագանքին չանդրադառնայի, եթե այն լիներ մրցույթի ամփոփուփից հետո։ Իսկ հիմա կարձագանքեմ հեղինակին, կամ գուցե նրա ծնողին/ուսուցչին։

Որպես ժուրիի անդամ ես գնահատելու եմ ՅՈՒՐԱՔԱՆՉՅՈՒՐ ստեղծագործության գեղարվեստական արժեքը, իսկ որպես էս երկրի քաղաքացի ձեզ կոչ եմ անում մտածել ավելի բարձր արժեքների մասին։

Ձևականությունների հետևից չընկնենք։ Ես այս գրառման մեջ ակնարկված էի։ Լսե՛ք, սիրելիս, դուք գաղափար անգամ չունեք, թե ինչքան ծառ է հատվել այդ տարիներին, ինչի շնորհիվ երկիրն է կանգուն մնացել ու ազատագրվել է Արցախը։ Իհարկե մեզնից ամեն մեկը կուզեր բնությանը վնաս չհասցնել, բայց եթե կա մեկը, ով էդ տարիներին ապրել ա, ու հիմա ազատագրական թեմաներով գրում ա, կարծելով, որ առանց դրա հնարավոր էր, ես չգիտեմ իրան ինչ ասեմ։ Եթե չի ապրել, բայց տենց բան ա գրում, թող մի քիչ մտածի։

Յուրաքնչյուր պատերազմ իր հետևից բերում է բացասականը։ Կոնկրետ ես նույնքան բարդություններ եմ տեսել, ինչքան մեծամասնությունը՝ կամ էլ ավելի շատ, որտև ինձ սովորեցնում էին ծառ չկտրել, չգողանալ, ու լիքը ուրիշ բաներ։ Ու եղել ա,որ իմ հարևանի տանը «լևի» լույսով տաքացել են, իսկ ես ցրտից քնել չեմ կարողացել։

Բնությանը վնասելն անասունություն է։ Բայց եթե դուք ծառեր հատելով տաքանելով բնության հաշվին երկիր պահելը վատ բան եք համարում, ցուրտ ու մութ եք պիտակում, ապա բարի եղեք հայրենասիրական թեմաներով մի գրեք, որտև արդեն կեղծ ա ստացվում ստեղծագործությունը։

Ու, սիրելի հեղինակ, նորից խորհուրդս, գրիր այն, ինչ զգում ես, ոչ թե այն, ինչ ուսուցիչներդ կամ հարազատներն են հուշում։

Սկսեմ նրանից , որ թե' պատմվածքը , թե' իմ կարծիքները գրել եմ միայն ես : Ինձ չի հուշել ոչ հարազատներից մեկը , ոչ էլ ուսուցիչ :

Ես արդեն նշել եմ , որ ուղղակի ասում եմ այն ինչի հետ այնքան էլ համամիտ չեմ : Գնահատեք ինչպես կուզեք , ես չեմ գրել որպեսզի ավելի բարձր գնահատականի արժանանամ :

Ճիշտ եք գուցե այդ տարիներում ապրած մարդը ուրիշ կերպ կնայեր դրան , բայց քանի որ ես չեմ ապրել էդպես չեմ կարող : Գուցե ճիշտ չենք հասկացել միմյանց , բայց ես իմ կարծիքում չեմ փորձում քննադատել կամ պիտակավորել էդ տարիները , այլ խոսքս ստեղծագործության մեջ լինել-չլինելու մասին ա , բերել եմ օրինակ թե կոնկրետ ես ինչի եմ օգտագործել էդ տերմինը , որ ոչ թե ուղակի լսածի համար այլ զգացածի :
Իսկ Ձեր ասած պիտակավորումը էդ տարիներին կարծեմ տրվել ա շատ վաղուց , ու ես դրանում ոչ մի մեղք չունեմ :

Մի խնդրանք ունեմ : Մի պահ հետ նայեք էդ տարիներին ու անկեղծ , առանց հաշվի առնելու են ժամանակ տեղի ունեցող իրադարձությունները ասեք ` լա՞վ տարիներ էին :

[Fidayi]

Ես էլ անդրադառնամ էս հարցին։
Տատս ու պապս տեսել են 2-րդ համարաշխարհայինը, պապս մասնակցել ա։ Բայց նրանք էդ տարիները երբեք չանվանեցին ասենք սովի տարիներ։ Քեզ թվում է, նրանք կուշտ էին, տաք ու լուսավո՞ր։
Ես, ու ակումբից շատերը ապրել ենք քո լսած «մութ ու ցուրտ» տարիներին։ Բայց մենք դրանց այդպես չենք անվանում։ Որտև դրանք պատերազմի տարիներ էին։
Եթե մարդը չի գիտակցում, որ պատերազմը ենթադրում ա նաև մութ, ցուրտ, սով ու մահ, իմաստ չունի իրա հետ էդ թեմայով խոսալ։ Ուրիշ մարդ գտի, ով ավելի օբյեկտիվ կլինի։

Չգիտեմ լսե՞լ ես Ուկրաինայի գոլոդոմորի մասին։ Մարդիկ սովից իրար են կերել, մի կտոր հացի համար իրար են սպանել։ Բայց դրանք կոչվեցին ոչ թե կանիբալիզմի կամ սպանության տարիներ, այլ սովի տարիներ։ Կանիբալիզմը հետևանք էր։

2008 թ-ից հետո որոշակի քաղաքական նկատառումներով մեր առօրյայում վերականդանացրին էդ «ցուրտ ու մութ» արտահայտությունը։ Բայց եթե դու հայրենասիրական պատմվածք ես գրում, կուլ մի գնա քաղաքական խաղերին։

Ճիշտ եք <<մութ ու ցուրտ>> տերմինը ես լսել եմ , այլ ոչ թե հնարել : Լսել եմ շատերից , ովքեր տեսել են այդ տարիները :
Ես չեմ ասում ինչի՞ էր էսպաս , ինչի՞ չէր էնպես : Այլ ասում եմ էդ ամենի հետևանքները , որոնք բավականին ծանր էին : Ստեղծագործության մեջ էլ էդ տերմինը օգտագործել չի ենթադրում , որ հեղինակը էդպիսի իրավիճակի պատճառը չի հասկանում: Եթե իհարկե ստեղծագործության մեջ էդ տարիները չի քննադատվում :

[StrangeLittleGirl]

Ես էլ անդրադառնամ էս հարցին։
Տատս ու պապս տեսել են 2-րդ համարաշխարհայինը, պապս մասնակցել ա։ Բայց նրանք էդ տարիները երբեք չանվանեցին ասենք սովի տարիներ։ Քեզ թվում է, նրանք կուշտ էին, տաք ու լուսավո՞ր։
Ես, ու ակումբից շատերը ապրել ենք քո լսած «մութ ու ցուրտ» տարիներին։ Բայց մենք դրանց այդպես չենք անվանում։ Որտև դրանք պատերազմի տարիներ էին։
Եթե մարդը չի գիտակցում, որ պատերազմը ենթադրում ա նաև մութ, ցուրտ, սով ու մահ, իմաստ չունի իրա հետ էդ թեմայով խոսալ։ Ուրիշ մարդ գտի, ով ավելի օբյեկտիվ կլինի։

Չգիտեմ լսե՞լ ես Ուկրաինայի գոլոդոմորի մասին։ Մարդիկ սովից իրար են կերել, մի կտոր հացի համար իրար են սպանել։ Բայց դրանք կոչվեցին ոչ թե կանիբալիզմի կամ սպանության տարիներ, այլ սովի տարիներ։ Կանիբալիզմը հետևանք էր։

2008 թ-ից հետո որոշակի քաղաքական նկատառումներով մեր առօրյայում վերականդանացրին էդ «ցուրտ ու մութ» արտահայտությունը։ Բայց եթե դու հայրենասիրական պատմվածք ես գրում, կուլ մի գնա քաղաքական խաղերին։

Արտ, կներես իհարկե, բայց ես դրանք անվանել եմ ու շարունակելու եմ անվանել մութուցուրտ տարիներ: Ես էդ թեմայով չեմ գրել, բայց մի օր գրելու եմ ու գրելու եմ մութուցուրտ, ոչ թե պատերազմի տարիների մասին: Ինձ համար էդ տարիները հույսի տարիներ չէին, այլ տարիներ էին, երբ մութն ընկնելուն պես տունն էլ էր մթնում, ու երեք հոգով նույն մահճակալի մեջ քնում էինք վերարկուներով, որ չսառցակալենք: Ինձ համար տարիներ էին, երբ մամաս բակից պոմիդորի տերև էր պոկում, խաշում, որ տանն ուտելու բան լինի: Կներեք ինձ, բայց հիմիկվանից հարյուր տարի էլ անցնի, ես դրանք որպես լուսավոր կամ պատերազմի տարիներ չեմ հիշելու:

Ես հասկանում եմ, որ սա ընդամենը քաղաքական կողմնորոշման հարց ա: Դու ու Չուկը Լևոնին ձայն տալիս եք ընտրություններին, ես չեմ տալիս: Ձեզ համար պատերազմի տարիներ են, ինձ համար՝ մութուցուրտ: Բայց քանի որ դա քաղաքական կողմնորոշում ա, ապա էկեք դա գրականությունից դուրս պահենք: Գրականության մեջ ցանկացած հեղինակ իրավունք ունի երևույթներին էն անունը տալու, ինչ ուզում ա: Ու եթե էս մրցույթի հեղինակները գործածել են մութուցուրտ տերմինն ու իրենց դիրքորոշումն ունեն էդ տարիների վերաբերյալ, էկեք հարգենք իրանց դիրքորոշումը ու չփորձենք մերը պարտադրել՝ օգտվելով առիթից, որ իրանցից երկու անգամ մեծ ենք:

[Աթեիստ]

Արտ, կներես իհարկե, բայց ես դրանք անվանել եմ ու շարունակելու եմ անվանել մութուցուրտ տարիներ: Ես էդ թեմայով չեմ գրել, բայց մի օր գրելու եմ ու գրելու եմ մութուցուրտ, ոչ թե պատերազմի տարիների մասին: Ինձ համար էդ տարիները հույսի տարիներ չէին, այլ տարիներ էին, երբ մութն ընկնելուն պես տունն էլ էր մթնում, ու երեք հոգով նույն մահճակալի մեջ քնում էինք վերարկուներով, որ չսառցակալենք: Ինձ համար տարիներ էին, երբ մամաս բակից պոմիդորի տերև էր պոկում, խաշում, որ տանն ուտելու բան լինի: Կներեք ինձ, բայց հիմիկվանից հարյուր տարի էլ անցնի, ես դրանք որպես լուսավոր կամ պատերազմի տարիներ չեմ հիշելու:

Ես հասկանում եմ, որ սա ընդամենը քաղաքական կողմնորոշման հարց ա: Դու ու Չուկը Լևոնին ձայն տալիս եք ընտրություններին, ես չեմ տալիս: Ձեզ համար պատերազմի տարիներ են, ինձ համար՝ մութուցուրտ: Բայց քանի որ դա քաղաքական կողմնորոշում ա, ապա էկեք դա գրականությունից դուրս պահենք: Գրականության մեջ ցանկացած հեղինակ իրավունք ունի երևույթներին էն անունը տալու, ինչ ուզում ա: Ու եթե էս մրցույթի հեղինակները գործածել են մութուցուրտ տերմինն ու իրենց դիրքորոշումն ունեն էդ տարիների վերաբերյալ, էկեք հարգենք իրանց դիրքորոշումը ու չփորձենք մերը պարտադրել՝ օգտվելով առիթից, որ իրանցից երկու անգամ մեծ ենք:

Բյուր, քո գրածն էլ վառ օրինակ ա, որ «մութուցուրտը» կապվում ա Լևոնի հետ։ Չկա՞ Լևովի անունը, չկան «մութուցուրտ»։ Դու էլ ես գրում, որ էդ տերմինի օգտագործումը քաղաքական կողմնորոշում ա։
Ո՞ր պատմվածքում դու տեսար քաղաքականության նշույլ։ Առանց քաղաքականության դրանք պատերազմի տարիներ էին։ Դու էդ սաղ զրկանքները սաղս էլ տեսել ենք։ Բայց իմ համար դրանք հույսի տարիներ էին։ Էդ տարիներին ես շատ ավելի մեծ հույսեր ունեի լավանալու, քան էսօր։ Ու ակնհայտ ա, որ հույսները հիմնավոր էին։