Դետերմինիզմ և կամքի ազատություն

[Բարեկամ]

Անցյալ գնալ չկարողանալն ու դրա պատճառով փաստ չունենալը չի ապացուցում ու չի ժխտում ոչինչ, ուստի սրանով դու ոչինչ չես հիմնավորում, բայց տպավորություն ես ստեղծում, թե հիմնավորում ես: Նույն կերպ կարող ես ասել՝ քանի որ անցյալ չենք կարող գնալ ու տեսնել, որ մի քանի անգամ ռեստարտ անելիս ճիշտ ու ճիշտ նույն պատմությունն ու դեպքերի ընթացքն է ստացվում, ապա չունենք փաստ, որ չունենք ընտրություն ու կա խիստ դետերմինիզմ:

Հետաքրքիր մոտեցում էր։ Սրա շուրջ կարելի է մտածել։ Ընդունենք, որ հա, չի ապացուցում, բայց չի էլ ժխտում: Միակ բանը, որ հաստատ է՝ տեղի ունեցած ընտրությունն է, որը ունենք որպես փաստ՝ արդեն կատարված։ Այլ կերպ ասած, ապացուցված կամ միակ հաստատ բանը ընդամենը մի տարբերակի (կատարված տարբերակի) վավերականությունն է առաջարկվող բազում տարբերակների մեջ, որը մենք անվանում ենք "ընտրություն" միայն այն պատճառով, որ այն մեկն է առաջարկվող տարբերակներից և որ մեզ թվում է, թե մենք մեր ազատ կամքով այն ընտրեցինք։ Արի, սկզբի համար, գոնե ընդունենք, որ ընդամենը մեկ տարբերակն է, որը թե՛ ես, թե՛ դու ստիպված ենք ընդունելու, որ հաստատ գիտենք, որ կկատարվեր, զուտ այն պարզ պատճառով, որ կատարվել է։ Ընդունենք ու անցնենք առաջ։

Սա էլ շատ սուբյեկտիվ դատողություն է անցյալը հիմնավորելու, կամ պատճառաբանելու շուրջ: Բայց ես ասեցի, որ անցյալ գնալու կարիք չկա, դու կարող ես հենց տվյալ պահի ընտրությունը գնահատել մեկ վայրկեան դադար տալով ու ինքնահարցումով քո ազատակայնության աստիճանը պարզելով, եթե ունես այդպիսի հատկանիշ:
Այսինքն՝ մեկ վայրկեան դադար տալն էլ է ընտրություն, և դադար տալու ու կշռադատելու ունակություն ունենալ, կամ չունենալը քո հատկանիշներից է, իսկ քո հատկանիշները եթե նույնիսկ բացառապես ձևավորված են դասական ֆիզիկայում տեղ գտած տարրերից, դրանք մարդ կենսաբանական արարածի չափողականության մեջ մակրո-հատկանիշներ են, ու մեզ հայտնի է, որ դրանք էլաստիկություն ունեն ու կարող են փոխվել ինչ-ինչ ներքին ու արտաքին ազդեցություններից, այսինքն՝ անցում ենք կատարում դեպի կենսաբանություն և հոգեբանություն, որտեղ մաթեմատիկական ճշգրտություն այլևս չունենք, ուստի մնում են էմպիրիկ դատողությունները:

Ես իմ պաշտպանած տեսությամբ նմանապես կարող եմ պնդել, որ էդ ասածդ մակրոգործողությունները՝ դադար տալն ու մտածելն էլ կանխորոշված գործողություն է, անխուսափելի՝ եթե այդպես եմ արել։ Իսկ եթե չեմ արել, ապա նմանապես անխուսափելի էր դա չանելը՝ առանց "ազատ կամքի" միջամտության։ Ընդ որում, դա ոչ թե հատկանիշ է՝ դադար տալու ու մտածելու ունակությունը, այլ ժամանակի տվյալ պահին կատարվելիք (կամ չկատարվելիք)`հազարումի գործոններով պայմանավորված։ Երբեմն կարող եմ "ընտրել" մտածելը, երբեմն՝ "չընտրել" - քո լեզվով ասում եմ՝ ընտել կամ չընտրել, իսկ իմ լեզվով կասեի՝ "տեղի է ունենում" այսպես կամ այնպես։
Այսպիսով, մեր էս բանավեճը տեղափոխվում է էն հարթակը, որտեղ կասկածի են դրվում մարդու՝ իր սեփական ճակատագիրը տնօրինելու կարողությունը կամ ավելի ճիշտ՝ մարդուն տրված թույլտվությունը էդ հարցում։ Այլ կերպ ասած՝ դու ասում ես, թե մարդուն տրվել է նման արտոնություն, իսկ ես կասկածի տակ եմ առնում դա։

Մենք ունենք նոր հատկանիշներ ձեռք բերելու ունակություն:
Հարց՝ մենք կարո՞ղ ենք ինքնուրույն զարգացնել հատկանիշներ, թե՞ դա մեզնից կախված չի: Իսկ ի՞նչ, եթե հատկանիշներից մեկը ինքնուրույնությունն (կարդա՝ կամքի ազատություն) է։

Կարծում եմ՝ ինքնազարգացմամբ կամ արտաքին միջամտությամբ (էսօրվա գիտությամբ և տեխնիկայով) կարող ենք ձեռք բերել նոր հատկանիշներ, բայց կամքի ազատությունը էն միջուկային հատկանիշներից է, որին, կարծում եմ, մարդը դոստուպ չունի։
Հետաքրքիր գրականություն կամ ֆիլմ կարելի է ստեղծել էդ թեմայով․ հանկարծ ու մի օր մարդկությունը կոտրում է էդ կողպեքը և ձեռք է բերում իրական (ոչ թվացյալ) կամքի ազատություն։ Հնարավոր է՝ քաոս առաջանա։

Հ.Գ. Ես ծրագրավորող չեմ, միկրոսխեմաների նախագծող եմ, ծրագրեր գրում եմ ընդամենը ավտոմատացման համար: Միկրոսխեմաների ֆունկցիոնալությունն ու ալգորիթմները դետերմինիստիկ են, բայց, լինում են պատահական և սիստեմատիկ/կրկնվող սխալներ, ու իմ ոլորտը հենց միկրոսխեմաները տեստավորելու ու սխալները հայտաբերելու լուծումներն են:

Թեև գրառմանս բացատրության հետ կապ չուներ էս գրածդ, բայց հետաքիքիր էր իմանալ, թե ինչով ես զբաղվում