Փաշինյանի կառավարության գործունեությունը

[Գաղթական]

Բայց զգում ե՞ք ինչա կատարվում:

Սա միայն ՀՀԿ-ի ու համակարգի դեմ հեղափոխություն չէր:
Նաև ժողովուրդնա հեղափոխվում:

Ամեն ինչ սկսվեց առավոտից գիշեր ԱԺ նիստ նայելուց:
Հիմա արդեն ազգն իրավագիտություն ու հարկային դաշտա ուսումնասիրում:

ՈՒ սա դեռ միայն սկիզբնա..

Անձնագրատերը Քաղաքացի ա դառնում:

[Տրիբուն]

Հ․Հ․Գ․
Շահութահարկի մասով էլ էի ուզում բան ասեմ, բայց դժվար լսող լինի։

Ես կլսեմ ․․․

[Տրիբուն]

Հ․Գ․
Եթե վիդեոն չեք տեսել, խորհուրդ եմ տալիս․․․

Ռուբեն Վարդանյանի հարցի մասը հանած ա, բայց ոնց նորություններում կարդացել եմ, հարցնում ա, թե տարբեր ճյուղերում եկամտաբերությունն ինչքան ա, որ մարդիկ գան ներդրում անեն։

Ես Ռուբեն Վարդանյանի գործունեությանը ծանոթ եմ Դիլիջանի դպրոցով, Ավրորայով, մեկ էլ գիտեմ որ փիս հարուստ ա ու բոլորն իրան ասել օօօօօօ․․․․․․

Բայց դե Ռուսաստանում կամ Հայաստանում հարստացածն էլ երևի տենց պիտի լինի, էլի։ Ասենք, որ կառավարություննա դնում բիզնեսի տեղը հաշվում, թե որտեղ եկամտաբերությունն ինչքան ա, այ հարգելիս, դե արի ու մի ասա։ Բա բիզնեսն ի՞նչ անի։ Մենակ լիքը փող ունի, բերի դնի, փող առնի՞։ Դրա համար էլ Ռուսաստանը փողերի մեջ լողումա, բայց երկիր չի դառնում, քանի որ բիզնեսն էտ ա։ Պուտինն ասի որտեղից ա շատ փող գալիս, իրանք տանեն փող դնեն, փող առնեն, ջան ասեն։

[Gayl]

Բայց զգում ե՞ք ինչա կատարվում:

Սա միայն ՀՀԿ-ի ու համակարգի դեմ հեղափոխություն չէր:
Նաև ժողովուրդնա հեղափոխվում:

Ամեն ինչ սկսվեց առավոտից գիշեր ԱԺ նիստ նայելուց:
Հիմա արդեն ազգն իրավագիտություն ու հարկային դաշտա ուսումնասիրում:

ՈՒ սա դեռ միայն սկիզբնա..

Անձնագրատերը Քաղաքացի ա դառնում:

Ես սաղ շյանքս օնլայն կառավարիւթյան նիստ նայած չկայի, իսկ հիմա աշխատում եմ բացթողում չլինի:ճճ

[Chuk]

իսկ Աթեիստը, Բումը, Չուկը, ես, գրեթե ողջ բնակչությունն ենք ու ուրախացել ենք։ Դու մեձ չես սիրու՞մ։

Ես քեզ էլ եմ սիրում, Աթեիստին էլ, Բումին էլ:

Լավ, Շինարար տղա, սաղ պարզ ա

[Շինարար]

Լավ, Շինարար տղա, սաղ պարզ ա

Չուկը հետո ա ավելացրել որ ինձ պրոբլեմի մեջ քցի։ Ընկել եմ էս կապիտալիստների ձեռը

[Ծլնգ]

Բյուր ջան, լիքը բաների ես անդրադարձել ինձ պատասխանելիս, արի հատ-հատ պատասխանեմ, բայց հետդ, բնականաբար, կռիվ չեմ անում...

Ծլնգ, չգիտեմ՝ ինչ ես նայել Դանիայի հարկային համակարգի հետ կապված, բայց երևի ընդամենը երեք բրակետներն ես նայել, քեզ բավական պարզ ա թվացել։

Արի փորձենք մյուսի արած-նայածների-մտածացածների մասին ենթադրություններով չառաջնորդվել՝ զրույցը կտրուկ կտախտկանա։

Էդ երեք բրակետների միջև էլ հազար ու մի բան փոխվում ա կախված նրանից, թե աշխատավայրդ տնիցդ ինչքան հեռու ա, ամուսնացած ես, թե չէ, էրեխա ունես, թե չէ, եկամուտդ արտասահմանից ա, թե չէ։ Ասենք եթե աշխատավայրից հեռավորությունը մենակ վերցնես, լիքը բան փոխվում ա կախված նրանից աշխատանքային պայմանագիրդ մինչև երկու տարով ա, թե երկու տարուց շատ, գործի գնացքով ես գնում, թե ավտոյով, կամուրջ ես անցնում, թե նավ ես նստում, գիշերը մնում ես գործիդ տեղի քաղաքում, թե չես մնում, եթե մնում ես, հյուրանոց ա, թե մշտական վարձած սենյակ։

Եթե աստված հեռու տանի, արտասահմանից եկամուտ ունես, էլի լիքը բաներ փոխվում են կախված նրանից, թե էդ եկամուտը ստանալիս քանի օր ես Դանիայում գտնվել, Դանիայի սոցհամակարգում գրանցված ես, թե չէ, ԵՄ քաղաքացի ես, թե չէ, մյուս երկիրը ԵՄ ա, թե չէ, Դանիան հարկային համաձայնագիր ունի տվյալ երկրի հետ, թե չէ։ Եվ այլն, և այլն։ Ու էս բոլոր պարամետրերը նվազեցնում են քո ստանդարտ վճարվող հարկը, ոչ թե ավելացնում (ուղղակի տարբեր չափերով են նվազեցնում)։ Դրա համար քաղաքացին լավ էլ գլուխ ա դնում սրանց հետ, որովհետև գիտի՝ վերջում շահող ա դուրս գալու։ Մեկը ես մոտ մի տարի տևեց, մինչև իմ դրսի եկամտի հարցերը լուծեցի, բայց վերջում 23 000 կրոն (3000 եվրոյից մի քիչ ավել) հետ ստացա։

Ըհը... ասեմ որ լավ էլ պարզ նկարագրեցիր։ որ նախորդ ասածս հասկանալի լինի, պարզաբանեմ, որ քո այստեղ նկարագրածի խորանարդով ռեգուլյար հարկ հաշվելուս հետ էի համեմատում, ու դու հլը միմիայն եկամտահարկի մասին ես այստեղ նշել, ու ոչ էլ հեռվից կպել ես մնացած տիպի հարկերին ու դրանց փոխկապակցությանը եկամտահարկին (օրինակ թե ինչքանն են ենթակա եկամուտից հանմանը մինչև եկամտահարկի հաշվումը ու տենց), ու որոշ տարիներ այդ խորանարդի քառակուսիով էլ եմ ստիպված եղել հաշվել։ Նենց որ քո նկարագրածը լավ էլ հավեսին պարզ հարկային համակարգ ա՝ եկամտահարկի տեսանկյունից, բայց դե իհարկե ամենապարզը չի։

Թե ուզում ես հասկանալ որտեղ ա գտնվում Դանիան իր հարկային դաշտով նման երկրների ցանկում, կարաս հարկային դաշտերի համեմատական ինդեքսներին նայել։ Դրանցից մի քանիսը կան, իմ իմացած ամենահեղինակավորը taxfoundation-ի International tax competitiveness index-ն ա, որով OECD-ի 35 երկներից Դանիան հարգարժան 20-րդ տեղում ա ընդհանուր հարկային դաշտով (անհատական եկամտահարկով ցածերում ա, բայց դա նաև գալիս ա նորդիկ երկրների բարձր հարկային բեռից և ոչ միայն հարկային համակարգի խրթինությունից)։ Ու հաշվի առ, որ Դանիայից շատ ավելի ցածր հարկային բեռով զարգացած երկրներ այդ մրցակցական ինդեքսով Դանիայից ավելի ցածր են, այսինքն խրթինությամբ Դանիային մի երեք կրուգ ֆոռա կտան։

Բայց նաև նկատի, թե ընդհանուր ինդեքսի առաջին տեղում որ երկրին է, որը նաև բոլոր անհատական հարկերի տեսանկյունից առաջին տասնյակի մեջ ա միշտ մնում՝ Դանիայից շատ ավելի առաջ լինելով։ Ու որ չստացվի թե flat tax-եմ գովաբանում, ասեմ, որ չնայած Թուրքիան էլ ունի flat tax, ու ինդեքսում միջինից լավ տեղեր ա ընկնում, իրականում Թուրքիան մինչև վերջերս compliance-ի տեսանկյունից համարվում էր աշխարհի ամենախայտառակ երկներից մեկը, բայց կարծես դավթարներով հարկ հաշվելուց սկսել են հեռանալ, ու վերջին երկու տարում կտրուկ վեր են թռել ինդեքսներում։

Ասենք ի՞նչն ա խանգարում Հայաստանում էլ սենց պարզ համակարգ ներդնել. եթե մինչև 150 000 ա եկամուտդ, չես հարկվում։ Եթե 150 000֊ից երկու միլիոն ա, էդ նույն 23%֊ն ես հարկվում (կամ մի քիչ ավելի շատ), երկու միլիոնիվ ավել՝ 36% կամ մի բան էլ ավել։ Ինձ թվում ա՝ տոկոս հաշվել սաղ էլ կարան։ Ու հետո էլ կախված զանազան հանգամանքներից հարկային թեթևացումներ ստանաս, որտեղ հարկայինը կարա օգնի։ Ուղղակի էս սաղ աշխատացնելու համար հարկայինդ պիտի նորմալ ըլնի։

Կզարմանաս, բայց միջինում մարդիկ հարկեր հասկանալուց ահավոր վատ են։ Տրիբունի ասած որ հարկային քաղաքականության մասնագետը հաշվապահ ա վարձում, որ իր տարեկան հարկերը վերջում հաշվեն լրիվ իրական բան ա, ոչ թե հումորա-խնդալիք։ Համոզված եմ, որ նույն Դանիայում բնակչության կեսից ավելը մի պարզ մարջինալ հարկի գաղափարը չի հասկանում, իսկ Հայաստանում՝ վաբշե մոռացի։ Ասում ես տոկոս հաշվել սաղ էլ կարան... ներիր, բայց սա իրականությունից էնքան հեռու ա, որ ծիծաղելու էլ չի։ Վերջին մի երկու տարվա հարցումներին չեմ հետևել, բայց զարգացած աշխարհում հասուն տարիքի հասած բնակչության մի 70% տոկոս հաշվել չգիտի։

Հիմա ինչի՞ չի կարա սենց լինի... եսի՞մ, ու կասկածում եմ, որ հայաստանի բոլոր տնտեսագետներին էլ հավաքես, իրենք էլ չեն կարա ասեն ինչու չի կարա լինի։ Նորից, հարկային համակարգի քաղաքականությունը իրենից ներկայացնում ա օպտիմիզացիայի խնդիր՝ ինչպես ամենաշատ հարկը հավաքել։ Ու դրա մեջ ամեն ինչ մտնում ա, սկսած միջին խավի ստեղծումից ու վերջացրած նրանով, որ մարդիկ փողերը ոչ թե դոշակի տակ պահեն այ զվարճանալու ու այլ ծառայությունների վրա ծախսեն։ Բայց էդ անտերը երկրում մի կիլո կարտոլի ինքնարժեք հաշվելու համար բավական ինֆորմացի չունենք, ինչ մնաց այս օպտիմիզացիոն խնդրի լավ լուծում գտնելու համար։ Դրա համար էլ եթե ոչ մի բան չգիտենք, իմաստ ունի ամենահեշտ համակրգը ներմուծել ու այդ անցումային փուլում աղքատների կարիքները սոց փաթեթների կարկատելով լուծել, մինչև հասկանանք բողկը որ կողմով ա բուսնում էդ մինչև հիմա անտիրության թողնված տնտեսությունում։ Այնպես որ ի պատասխան հարց. ինչո՞ւ չդնենք մի հատ պարզ Էստոնիայի նման բոլորից 20% հարկենք, ու դոդերի, մկների ու մնացած առնետների եկամտա-շահույթների մինչև հիմա չհարկվող 90%-ը մի հատ ջրի երես բերենք, ու տեսնենք տնտեսության մեջ ինչ կա չկա, ու կարգին ինֆորմացված համակարգ ստեղծենք։

Բայց էլի, ես հլը առաջարկի մասնրամասներ չեմ տեսել, որ իմանամ առաջարկված համահավասարն ա լավը, թե պրոգրեսիվը, քանի որ երկուսն էլ կարելի ա նենց ախտոտել, որ պրոգրեսիվ հարկով Բրազիլիա էլ կարաս լինես, համահավասար հարկով Թուրքմենիստան էլ։

[Ծլնգ]

Ես կլսեմ ․․․

քո համար դժվար ասածներս նորություն լինի, բայց դե ասելու էի էն, որ հուսով եմ անհատների ու ՓՄՁ-ի էֆեկտիվ շահութահարկերն էլ են ի վերջո նվազեցվելու (երևի չհարկվող մինիմումի կամ հարկային տարատեսակների բաժանման միջոցով), որտև ուժեղ վերին միջին ու բարձր խավին նպաստող ունեցվածքի գեներացման ամենանպաստավոր ձևերից մեկը հենց անհատական ու ձեռնարկատիրական շահույթն ա, որ մարդիկ իրենց կայուն աշխատավարձից հետ գցած փողերն ուզենան շահութաբեր ներդնել, ոչ թե անկապ սպառել կամ դոշակի տակ պահել։ Սակայն դեռ սրա վախտը չի, մինչև վերին միջին ու բարձր խավ ստեղծելը նախ պետք ա ուժեղ միջին միջին խավ ստեղծել, ինչը մեծամասամբ եկամտահարկի քաղաքականության ոլորտում ա։

Բայց դե հա, կորպորատիվ շահութահարկի նվազեցումը Հայաստանում լրիվ անիմաստ ա, քանի որ չենք կարող հավակնել ոչ Իռլանդիա դառնալ, ոչ էլ օֆֆշոր, նենց որ մրցակցային տեսանկյունից շատ ցածր կորպորատիվ շահութահարկը մենակ պետական եկամուտներն ա քամելու՝ առանց գերկապիտալների ներհոսքի որևէ հեռանկարի։

[Ծլնգ]

Ռուբեն Վարդանյանի հարցի մասը հանած ա, բայց ոնց նորություններում կարդացել եմ, հարցնում ա, թե տարբեր ճյուղերում եկամտաբերությունն ինչքան ա, որ մարդիկ գան ներդրում անեն։

Ես Ռուբեն Վարդանյանի գործունեությանը ծանոթ եմ Դիլիջանի դպրոցով, Ավրորայով, մեկ էլ գիտեմ որ փիս հարուստ ա ու բոլորն իրան ասել օօօօօօ․․․․․․

Բայց դե Ռուսաստանում կամ Հայաստանում հարստացածն էլ երևի տենց պիտի լինի, էլի։ Ասենք, որ կառավարություննա դնում բիզնեսի տեղը հաշվում, թե որտեղ եկամտաբերությունն ինչքան ա, այ հարգելիս, դե արի ու մի ասա։ Բա բիզնեսն ի՞նչ անի։ Մենակ լիքը փող ունի, բերի դնի, փող առնի՞։ Դրա համար էլ Ռուսաստանը փողերի մեջ լողումա, բայց երկիր չի դառնում, քանի որ բիզնեսն էտ ա։ Պուտինն ասի որտեղից ա շատ փող գալիս, իրանք տանեն փող դնեն, փող առնեն, ջան ասեն։

Հա, ափսոս հանել էին իր հարցերը։ Չէ, իր հարցերը մի քիչ ավելի լայն էին, բայց ինքը այդ հարցերը տալիս էր ոչ թե իր ներդրումային քաղաքականությունը պայմանավորելու համար, այլ որ ասենք ռուսահայ բիզնեսմենները իմանան՝ քիթները արժի խոթել Հայաստան, թե չէ։ Փոքր մասշտաբի բիզնեսմենի համար դժվար ա քո ասած վերլուծական բաներն անելը, իսկ երկրի ներդրումային քաղաքականությունը սենց բաներ պիտի ընդգրկի, որ ասենք այ էս բնագավառները երկրի համար առաջնային են, ու սենց տիպի ROI-ներ են սպասվում այդ բնագավառում, ու սենց տիպի աջակցություն ենք պատրաստ ցույց տալ։ Թե չէ Ռուբեն Վարդանյանը բոլորի օրոք էլ անում էր ներդրումներ ու ոչ միայն ռուսաստանա-հայաստանում, ու դեռ տասը տարուց ավել առաջ Նուբար Աֆեյանի հետ իրենց Արմենիա2020 ծրագրով ավելի շատ տնտեսական հեռանկարային վելուծություն են արել քան ամբողջ անկախ Հայաստանը իր պատմության մեջ (ի դեպ ռուսաստանյան իրականության մեջ իր բիզնեսները լրիվ ուրիշ մակարդակի վրա են, ինքը փաստորեն ռուսաստանի առաջին արևմտյան մակարդակի իվենստիցիոն բանկի ստեղծմամբ էր հարստացել, բայց հետո Ալֆայի հետ միացան ու խառը բաներ սկսեց, ինքն էլ հեռացավ բիզնեսից իմ իմանալով ու հիմա մեծամասամբ հենց մասնագիտական ֆիլանթրոպիայով ա զբաղվում)։ Կոպիտ ասած իր ասածի կորիզը էն էր, որ պոպուլիզմը հրապարակում ա լավ, իսկ թե ուզում ես հաջողակ բիզնեսմենների ներդրումներ Հայաստան բերես, պիտի մի քիչ խոսալուդ մակարդակը փոխես, թվերով խոսաս, ձեր առաջարկածը ոչ թե երկնքում նկարվող ամրոցներ լինեն, այլ կոնկրետ պայմաններ ու տենց։ Բայց դե Նիկոլն էլ դրան երկար-բարակ հրապարակային մակարդակի հեղափոխական լեզվով պատասխանեց (դրա համար էլ էի դրել վիդեոն, ահագին զվարճանալու բան կա մեջը)։ Դե համ էլ մի քիչ մուննաթ էր նկատվում Ռուբենի ասածների մեջ, որ իր կազմակերպությունների հետ համագործակցությամբ ստեղծված ՊՈԱԿ են փակել, առանց իրենց մի բերան տեղյակ պահելով։ Բայց դե հետաքրքիր էր նաև Նիկոլի humility-ն վերջում տեսնել, որ թեկուզ սխալ էլ անենք, մեր վրա խաչ մի քաշեք, այլ մեզ էլ կրթեք ու երկխոսություններն եկեք պահպանենք։

[Գաղթական]

Ասենք՝ Գերմանիայում պրոգրեսիվ հարկային համակարգ է, ու հարկերը հասնում են մինչև 45%․ ահավոր քանակությամբ եկամտահարկ ենք վճարում, բայց միևնույն է աշխատավարձն էնքան բարձր է, որ անգամ հարկերից հետո լրիվ հերիքում է կարգին ապրելու համար։

Եթե արդեն գերմանացիք լավ մեջքներն ուղղել են, էդ շատ լավա:
Թե չէ շուտ-շուտ հանդիպում էին հոդվածներ, որ մի քանի տարի առաջվա մեծ կրիզիսը խիստ նոսրացրել էր հատկապես Գերմանիայի ու սկանդինավյան երկրների միջին խավի շարքերը ու դեռ ամեն ինչ չի, որ հին դիրքերինա հետ եկել:

Ամեն դեպքում՝ թարմ հոդված առ այն, որ աշխատող բելգիացիներից 6-ից 1-ը, խնայողություններ ընդհանրապես չունենալով, ի վիճակի չի 1 ամիս էլ գոյատևել, եթե նախորդ ամսվա աշխատավարձը չստանա:

[StrangeLittleGirl]

Կզարմանաս, բայց միջինում մարդիկ հարկեր հասկանալուց ահավոր վատ են։ Տրիբունի ասած որ հարկային քաղաքականության մասնագետը հաշվապահ ա վարձում, որ իր տարեկան հարկերը վերջում հաշվեն լրիվ իրական բան ա, ոչ թե հումորա-խնդալիք։ Համոզված եմ, որ նույն Դանիայում բնակչության կեսից ավելը մի պարզ մարջինալ հարկի գաղափարը չի հասկանում, իսկ Հայաստանում՝ վաբշե մոռացի։ Ասում ես տոկոս հաշվել սաղ էլ կարան... ներիր, բայց սա իրականությունից էնքան հեռու ա, որ ծիծաղելու էլ չի։ Վերջին մի երկու տարվա հարցումներին չեմ հետևել, բայց զարգացած աշխարհում հասուն տարիքի հասած բնակչության մի 70% տոկոս հաշվել չգիտի։

Հիմա ինչի՞ չի կարա սենց լինի... եսի՞մ, ու կասկածում եմ, որ հայաստանի բոլոր տնտեսագետներին էլ հավաքես, իրենք էլ չեն կարա ասեն ինչու չի կարա լինի։ Նորից, հարկային համակարգի քաղաքականությունը իրենից ներկայացնում ա օպտիմիզացիայի խնդիր՝ ինչպես ամենաշատ հարկը հավաքել։ Ու դրա մեջ ամեն ինչ մտնում ա, սկսած միջին խավի ստեղծումից ու վերջացրած նրանով, որ մարդիկ փողերը ոչ թե դոշակի տակ պահեն այ զվարճանալու ու այլ ծառայությունների վրա ծախսեն։ Բայց էդ անտերը երկրում մի կիլո կարտոլի ինքնարժեք հաշվելու համար բավական ինֆորմացի չունենք, ինչ մնաց այս օպտիմիզացիոն խնդրի լավ լուծում գտնելու համար։ Դրա համար էլ եթե ոչ մի բան չգիտենք, իմաստ ունի ամենահեշտ համակրգը ներմուծել ու այդ անցումային փուլում աղքատների կարիքները սոց փաթեթների կարկատելով լուծել, մինչև հասկանանք բողկը որ կողմով ա բուսնում էդ մինչև հիմա անտիրության թողնված տնտեսությունում։ Այնպես որ ի պատասխան հարց. ինչո՞ւ չդնենք մի հատ պարզ Էստոնիայի նման բոլորից 20% հարկենք, ու դոդերի, մկների ու մնացած առնետների եկամտա-շահույթների մինչև հիմա չհարկվող 90%-ը մի հատ ջրի երես բերենք, ու տեսնենք տնտեսության մեջ ինչ կա չկա, ու կարգին ինֆորմացված համակարգ ստեղծենք։

Բայց էլի, ես հլը առաջարկի մասնրամասներ չեմ տեսել, որ իմանամ առաջարկված համահավասարն ա լավը, թե պրոգրեսիվը, քանի որ երկուսն էլ կարելի ա նենց ախտոտել, որ պրոգրեսիվ հարկով Բրազիլիա էլ կարաս լինես, համահավասար հարկով Թուրքմենիստան էլ։

Նայի, հենց քո ասածին էլ անդրադառնալով բեռը դնելով հարկայինի վրա՝ սաղ հարցերը լուծվում են։

Սկսենք նրանից, որ էդ տոկոս հաշվելն էլ կարաս թողնես հարկայինի վրա։ Հենց Դանիայում դու ոչ մի բան չես հաշվարկում, սաղ քո տեղը հարկայինն ա անում։ Դու մենակ պիտի տվյալներդ մուտքագրես. աշխատավարձ, ընտանեկան կարգավիճակ, աշխատավայր, բնակության հասցե, անշարժ գույք ունես, թե չէ ու էլի մի քանի անձնական տվյալ ու պըրծ։ Հարկայինն ավտոմատ քեզ ասում ա՝ քանի տոկոս ես հարկ մուծելու, ընդ որում՝ էսքանից հետո էլ դու չես մուծողը, գործատուն ա իրա հաշվապահներով ու մնացած թաշախուստով էդ հարցը լուծում։

Դանիայում դու չես կարա որևէ տեսակի կլորիկ գումար ստանալ քո հաշվի վրա, ու հարկայինը չիմանա դրա մասին, որովհետև հարկայինը ելումուտ ունի քո հիմնական բանկային հաշիվ (այսինքն, ոչ թե ամբողջ բալանսի մասին ինֆո, այլ թե ինչ գումար ա մտնում քո հաշիվ), ու հենց մի մեծ գումար ես ստանում, որը չի հարկվել, անմիջապես կարմիր դրոշ ա հայտնվում հաշվիդ վրա, որ պիտի հայտարարագրես էդ գումարը։

Կարաս ասես՝ կարելի ա սաղ հարցերը քեշով լուծել ու բանկային հաշվի հետ գործ չունենալ։ Չես կարա, որտև գործատուն աշխատավարձը պարտավոր ա բանկային հաշվիդ փոխանցի, ընդ որում՝ էն հաշվին, որին հարկայինը ելումուտ ունի, քո գործարքներից շատերն էլ չերեզ բանկ ա կատարվում (տան վարձ մուծելուց սկսած, վերջացրած հասարակ ինքնաթիռի կամ գնացքի տոմս առնելով), ու մենակ մանր֊մունր գործարքներ են, որ հնարավոր ա քեշով անել, ու հետևաբար մանր֊մունր խաբեություններն են մենակ քեշով հնարավոր։ Կարամ օրինակ բերեմ. մեր ծանոթներից մեկի բոյֆրենդը մահացել էր, ու ահագին փող էր մնացել որպես ժառանգություն իրա ընտանիքին։ Ընտանիքը դրա մի կլորիկ մաս տվել էր մեր ծանոթին, բայց որպեսզի հարկերից խուսափեն, քեշ էին տվել։ Էդ մեր ծանոթն էլ էդ փողով ասենք պիվա֊միվա էր առնում կամ էլ սուպերմարկետում գնում անում, ավելի մեծ գործարք չէր կարա աներ։

Ու հիշու՞մ ես, որ տարիներ առաջ էն սոցքարտերը ներդրեցին Հայաստանում։ Դանիայում էլ տենց քարտ կա ու տենց համար կա, ու էդ համարն ա, որ քո մասին ամեն տեսակի ինֆո պարունակում ա (սկսած վճարածդ հարկերից, վերջացրած նրանով, թե բժիշկդ ինչ դեղեր ա նշանակել կամ որ գրադարաններում ես բաժանորդագրված)։

Որպես կանոն, Դանիայում հարկային կծիկների մեջ հայտնվում են մենակ սեփական բիզնես ունեցողներն ու դրսից եկամուտ ունեցողները, որտև էստեղ մի քիչ շատանում են քո ձեռքով արած հաշվարկները, բայց էլի վերջում վերջնական հաշվարկ անող ու եզրակացնողը հարկայինն ա։ Օրինակ բերեմ. ես հենց Ֆինլանդիայի եկամուտս ու էնտեղ վճարածս հարկերը մուտքագրեցի դանիական համակարգ, հաջորդ օրը նամակ էկավ, թե էսքան հարկ պիտի մուծես։ Ուշացրեցիր, տոկոս ա գալու վրադ։ Բայց հենց խառը հաշվարկներով, որոնք թեև քո աչքին ահագին պարզ ա թվում, բայց գործնականում էնքան էլ պարզ չի, որտև լիքը խուճուճ ու անհասկանալի տեղեր կան (անգամ դանիական սոցհամակարգին պատկանում ես, թե չէ տիպի հարցին հստակ պատասխան տալը բավական բարդ էր, ու մնացած հարցերն էլ էին էսպես լիքը երկիմաստ մեկնաբանություններով)։

Բայց ասենք ինչու՞ հնարավոր չի էս բոլորը Հայաստանում էլ ներդնել, ու հարկ վճարելու բեռը քաղաքացուց տեղափոխել հարկային, որ ոչ թե գործատուն կամ աշխատողը գլուխ ջարդի, թե ոնց վճարի կամ չվճարի, հարկայինը գնա, կանգնի գլխներին ու ասի՝ էսքան հարկ պիտի վճարես։ Ընդ որում, հարկայինից կարելի ա բոբո ձյաձյայի փոխարեն սարքել արդար ձյաձյա, այսինքն՝ ամեն տարվա վերջում վերահաշվարկ կատարվի, ու եթե շատ ես մուծել, վերադարձվի, եթե քիչ՝ հաշիվ ներկայացվի։ Անցնելով համահարթեցման՝ կարող ա բյուջեն ի վերջո լցնեն (չնայած ես խիստ կասկածում եմ), բայց սոցիալական անդունդը մեծանալու ա, իսկ դա կարա կատաստրոֆիկ հետևանքների բերի։

Ինչ վերաբերում ա Նիկոլի առաջարկին, էլի եմ ասում. լայվը նայեք։ Ի դեպ, ինքը երկրորդ առաջարկ էլ ուներ՝ պրոգրեսիվ երկու բրակետով։ Ըստ պրոգրեսիվի, ուզում էր դարձնել մինչև 250 000 (կարծեմ 20% հարկով, չեմ հիշում թվերը) ու 250 000֊ից բարձր (կարծեմ 25%)։ Էս դեպքում ցածր աշխատավարձ ունեցողը շա՜տ թեթևակի շահելու էր։ Բայց էլի ինքը փաստացիորեն երկու միլիոնից շատ ստացողի բեռն ա թեթևացնում։

Ու երբ էս բոլորը համադրում ես, հարց ա առաջանում. արդյոք Նիկոլն իրա առաջ խնդիր ա դրել հնարավորինս շատ հա՞րկ հավաքել, թե՞ շատ ստացողների կյանքը թեթևացնել (կոպիտ ասած՝ ստվերն օրինականացնել)։ Ու կարծում եմ բոլոր տեսակի քննարկումները ստեղից պետք ա սկսել։

[Վիշապ]

Հարկային արդարություն ապահովելու համար առաջին հերթին նախ
վստահություն ա պետք ստեղծել պետության նկատմամբ, այնպես որ հարկատուները հավատան, որ իրենց վճարած հարկերը արդյունավետ են օգտագործվում, երկրորդ հերթին էլ՝
նորմալ տվյալների բազա ու հանրամատչելի միջոցներ բոլոր հարկատուների համար, հարկերը հեշտ հաշվելու, նախահաշվելու ու պլանավորելու, երրորդ հերթին էլ՝
հուսալի վերահսկողական համակարգ, որ նենց չստացվի, որ միլիոնների ստվերային եկամուտներ ունեցող օլիգարխներին թողած, կամ նրանցից կաշառված, հարկահավաքները գալիս գլխվում են հացի բուդկա դրածի գլխին, որ թղթաբանական պլանները կատարեն ու ձևական մրոտած թղթեր ցույց տան:
Հետևաբար առաջին հերթին պետք է սկսել պարզ ու չմո հարկային համակարգ աշխատացնելուց, հակառակ դեպքում հենա 20 տարի թղթերի վրա ՀՀ-ն պրոգրեսիվ հարկային սիստեմ էր, իսկ իրականում՝ 17-րդ դարի աղաների ու գյուղացիների հարկային հարաբերություններ, ԽԾԲ-կաշառք, «80% մեզ, 20% կասսա» հաշվապահություն:

[Վիշապ]

Նայի, հենց քո ասածին էլ անդրադառնալով բեռը դնելով հարկայինի վրա՝ սաղ հարցերը լուծվում են։

Սկսենք նրանից, որ էդ տոկոս հաշվելն էլ կարաս թողնես հարկայինի վրա։ Հենց Դանիայում դու ոչ մի բան չես հաշվարկում, սաղ քո տեղը հարկայինն ա անում։ Դու մենակ պիտի տվյալներդ մուտքագրես. աշխատավարձ, ընտանեկան կարգավիճակ, աշխատավայր, բնակության հասցե, անշարժ գույք ունես, թե չէ ու էլի մի քանի անձնական տվյալ ու պըրծ։ Հարկայինն ավտոմատ քեզ ասում ա՝ քանի տոկոս ես հարկ մուծելու, ընդ որում՝ էսքանից հետո էլ դու չես մուծողը, գործատուն ա իրա հաշվապահներով ու մնացած թաշախուստով էդ հարցը լուծում։

Դանիայում դու չես կարա որևէ տեսակի կլորիկ գումար ստանալ քո հաշվի վրա, ու հարկայինը չիմանա դրա մասին, որովհետև հարկայինը ելումուտ ունի քո հիմնական բանկային հաշիվ (այսինքն, ոչ թե ամբողջ բալանսի մասին ինֆո, այլ թե ինչ գումար ա մտնում քո հաշիվ), ու հենց մի մեծ գումար ես ստանում, որը չի հարկվել, անմիջապես կարմիր դրոշ ա հայտնվում հաշվիդ վրա, որ պիտի հայտարարագրես էդ գումարը։

Կարաս ասես՝ կարելի ա սաղ հարցերը քեշով լուծել ու բանկային հաշվի հետ գործ չունենալ։ Չես կարա, որտև գործատուն աշխատավարձը պարտավոր ա բանկային հաշվիդ փոխանցի, ընդ որում՝ էն հաշվին, որին հարկայինը ելումուտ ունի, քո գործարքներից շատերն էլ չերեզ բանկ ա կատարվում (տան վարձ մուծելուց սկսած, վերջացրած հասարակ ինքնաթիռի կամ գնացքի տոմս առնելով), ու մենակ մանր֊մունր գործարքներ են, որ հնարավոր ա քեշով անել, ու հետևաբար մանր֊մունր խաբեություններն են մենակ քեշով հնարավոր։ Կարամ օրինակ բերեմ. մեր ծանոթներից մեկի բոյֆրենդը մահացել էր, ու ահագին փող էր մնացել որպես ժառանգություն իրա ընտանիքին։ Ընտանիքը դրա մի կլորիկ մաս տվել էր մեր ծանոթին, բայց որպեսզի հարկերից խուսափեն, քեշ էին տվել։ Էդ մեր ծանոթն էլ էդ փողով ասենք պիվա֊միվա էր առնում կամ էլ սուպերմարկետում գնում անում, ավելի մեծ գործարք չէր կարա աներ։

Ու հիշու՞մ ես, որ տարիներ առաջ էն սոցքարտերը ներդրեցին Հայաստանում։ Դանիայում էլ տենց քարտ կա ու տենց համար կա, ու էդ համարն ա, որ քո մասին ամեն տեսակի ինֆո պարունակում ա (սկսած վճարածդ հարկերից, վերջացրած նրանով, թե բժիշկդ ինչ դեղեր ա նշանակել կամ որ գրադարաններում ես բաժանորդագրված)։

Որպես կանոն, Դանիայում հարկային կծիկների մեջ հայտնվում են մենակ սեփական բիզնես ունեցողներն ու դրսից եկամուտ ունեցողները, որտև էստեղ մի քիչ շատանում են քո ձեռքով արած հաշվարկները, բայց էլի վերջում վերջնական հաշվարկ անող ու եզրակացնողը հարկայինն ա։ Օրինակ բերեմ. ես հենց Ֆինլանդիայի եկամուտս ու էնտեղ վճարածս հարկերը մուտքագրեցի դանիական համակարգ, հաջորդ օրը նամակ էկավ, թե էսքան հարկ պիտի մուծես։ Ուշացրեցիր, տոկոս ա գալու վրադ։ Բայց հենց խառը հաշվարկներով, որոնք թեև քո աչքին ահագին պարզ ա թվում, բայց գործնականում էնքան էլ պարզ չի, որտև լիքը խուճուճ ու անհասկանալի տեղեր կան (անգամ դանիական սոցհամակարգին պատկանում ես, թե չէ տիպի հարցին հստակ պատասխան տալը բավական բարդ էր, ու մնացած հարցերն էլ էին էսպես լիքը երկիմաստ մեկնաբանություններով)։

Բայց ասենք ինչու՞ հնարավոր չի էս բոլորը Հայաստանում էլ ներդնել, ու հարկ վճարելու բեռը քաղաքացուց տեղափոխել հարկային, որ ոչ թե գործատուն կամ աշխատողը գլուխ ջարդի, թե ոնց վճարի կամ չվճարի, հարկայինը գնա, կանգնի գլխներին ու ասի՝ էսքան հարկ պիտի վճարես։ Ընդ որում, հարկայինից կարելի ա բոբո ձյաձյայի փոխարեն սարքել արդար ձյաձյա, այսինքն՝ ամեն տարվա վերջում վերահաշվարկ կատարվի, ու եթե շատ ես մուծել, վերադարձվի, եթե քիչ՝ հաշիվ ներկայացվի։ Անցնելով համահարթեցման՝ կարող ա բյուջեն ի վերջո լցնեն (չնայած ես խիստ կասկածում եմ), բայց սոցիալական անդունդը մեծանալու ա, իսկ դա կարա կատաստրոֆիկ հետևանքների բերի։

Ինչ վերաբերում ա Նիկոլի առաջարկին, էլի եմ ասում. լայվը նայեք։ Ի դեպ, ինքը երկրորդ առաջարկ էլ ուներ՝ պրոգրեսիվ երկու բրակետով։ Ըստ պրոգրեսիվի, ուզում էր դարձնել մինչև 250 000 (կարծեմ 20% հարկով, չեմ հիշում թվերը) ու 250 000֊ից բարձր (կարծեմ 25%)։ Էս դեպքում ցածր աշխատավարձ ունեցողը շա՜տ թեթևակի շահելու էր։ Բայց էլի ինքը փաստացիորեն երկու միլիոնից շատ ստացողի բեռն ա թեթևացնում։

Ու երբ էս բոլորը համադրում ես, հարց ա առաջանում. արդյոք Նիկոլն իրա առաջ խնդիր ա դրել հնարավորինս շատ հա՞րկ հավաքել, թե՞ շատ ստացողների կյանքը թեթևացնել (կոպիտ ասած՝ ստվերն օրինականացնել)։ Ու կարծում եմ բոլոր տեսակի քննարկումները ստեղից պետք ա սկսել։

Բյուր Հայաստանի բնակչության կեսից ավելին վայթե ընդհանրապես բանկային հաշիվ չունի ոչ մի բանկում, մնաց եկամուտների վերահսկողություն, թափնցիկություն ու ֆլան ֆստան լինի, դու ուզում ես ՀՀ-ն երկու ամսվա մեջ Դանիա դառնա:

[Տրիբուն]

Ու երբ էս բոլորը համադրում ես, հարց ա առաջանում. արդյոք Նիկոլն իրա առաջ խնդիր ա դրել հնարավորինս շատ հա՞րկ հավաքել, թե՞ շատ ստացողների կյանքը թեթևացնել (կոպիտ ասած՝ ստվերն օրինականացնել)։ Ու կարծում եմ բոլոր տեսակի քննարկումները ստեղից պետք ա սկսել։

Լավ հարց ա։ Ինձ թվում ա երկու խնդիրն էլ դրված ա։

Նախ, տենց կառավարություն չկա, որ չուզենա շատ հարկ հավաքի։ Պռոստը նախկին իշխանությունները չուզելով էին դա անում, քանի որ համ հավաքողն էին իրանք, համ վճարողը։ Ասենք, ոնց կարար Խաչատրյան Գագոն շատ հարկ ուզենար հավաքեր, հո ինքը չէ՞ր վճարելու սաղ հարկերը

Երկրորդ, compliance-ը իրոք ամենամեծ խնդիրին ա, ու ամենա մեծ խուսափողները հենց ամենաշատ փող ունեցողներն են։ Թող մի հատ ցածր հարկերով բացահայտվեն, հետո կտենանք ոնց ենք իրանց հարկում։ Մեկա հիմա իրանք վաբշե չեն հարկվում։ Մեր եկամտահարկը մինչև հիմա գործում ա որպես պարզ աշխատավարձային հարկ, քանի որ մենակ իրանց արպես աշխատավարձ ստացած եկամուտներն ա, որպես եկամուտ պարզ երևում։ Մանացած եկամուտները, ասենք capital gains-ը կամ interest income-ը, դիվիդենտները ․․․․ ֆիգ թե մի տեղ դրանք երևում են։ Էլ չեմ ասում, որ Հարկ Վճարողի Հաշվառման Համար ունենալը պարտադիր չի, ու եթե ոչ մի տեղ պաշտոնապես գրանցված չես որպես վարձու աշխատող պռոստը ՀՎՀՀ չունես, եթե ինքդ չես դիմել։ Իսկ քանի՞ հոգի ա կամավոր դիմել ու կամավոր հարկ վճարում։ Տո դաժե եթե գրանցված ես որպես աշխատող, կարող ա էլի ՀՎՀՀ չունենաս, քանի որ գործադուդ քո փոխարեն քեզ թաքցնում ա, համ պետությունից, համ էլ ինքդ քեզանից։

Հետո, գույքահարկը, մի հատ էլ ասենք, չնայած արդեն մի քանի անգամ ասել ենք։ Մինչև հիմա հարկման օբյեկտը գույքի կադաստրային արժեքն ա։ Ես չեմ զարմանա, որ ասենք դոդի տան գույքահարկը Արաբկիրում երկու սենյականոց տան գույքահարկի չափ լինի, քանի որ հողի կատեգորիան, տեղը, դիրքը նենց ա, որ էտ տան կադաստրային արժեքը խոսքի 470 դրամ ա։

Էս վերջերս մի հատ գործ ա հարուցվել, Լիսկայի տան վրով, որ սաղ Երևանի աչքի առաջ կառուցված էն զռլամա տունը Մանումենտի գագաթին մինչև 2018 թվի հունիս սկի շին-թույլտվություն չի ունեցել, ուր մնաց գույքահարկ վճարեին։

Ասածս ինչ ա, էսօր գլխավոր պրոբլեմը compliance-ն ա, ու մեկ էլ շահութահարկի ու եկամտահարկի հարկային բազան ընդլայնելը, որ սաղ ընգրկվեն համակարգում ու խելոք հարկ վճարեն։ Իսկ դու ուզում ես, որ մեր մոտ Դանիային վայել ֆունկցիա կատարի հարկային համակարգը։

[Տրիբուն]

․․․Փոքր մասշտաբի բիզնեսմենի համար դժվար ա քո ասած վերլուծական բաներն անելը, իսկ երկրի ներդրումային քաղաքականությունը սենց բաներ պիտի ընդգրկի, որ ասենք այ էս բնագավառները երկրի համար առաջնային են, ու սենց տիպի ROI-ներ են սպասվում այդ բնագավառում, ու սենց տիպի աջակցություն ենք պատրաստ ցույց տալ։ ։

Չգիտեմ ․․․կառավարությունն էլի հայտարարում ա առաջնային ոլորտները որոնք են, ու որտեղ ոնց ա աջակցելու, բայց ակնկալվող ROI հրապարակել, մի քիչ իմ համար աբսուրդ ա։ Ես որ տենց բան չեմ տեսել։ Տենց բաներ կարան անեն վերլուծական ինչ-որ կենտրոններ, ասենք հենց նույն փակված կամ փակվելիք Ռազմավարական Հետազոտությունների Կենտրոնը։

Որ ուզում ես իմանաս, էս գործարարների հետ հանդիպել ու ասել էկեք ներդրում արեք, բան-ման, իմ համար էլի աբսուրդ ա։ Սովետոտ բան կա մեջը։ Կարեն Կարապետյանն էր սիրում սաղ օրը ներդրումներից խոսալ, ներդրողների ակումբ ենք բացել, չորս միլիարդ, քսան միլիարդ ․․․․ բլա բլա բլա ․․․․ ներդրում տերմինը նենց չորս կողմից բոլոր ծակերից բռնաբարեցին, որ վերջում արդեն իրանք էլ չէին հասկանում ոնց թիվ-բան ցույց տան, որ երևա յանի ներդրումներ են արվում երկրում - Վճարային հաշվեկշռում FDI ցույց տան, բյուջեի կապիտալ ծախսերը ցույց տան, gross capital formation ցույց տան․․․․ Ասածս ինչ ա, սենց սովետոտ մոտեցումը, որ կառավորությունը ընկած ստեղ ընդեղ ներդրումներ ա գոռում, ոչ մի լավ տեղ չի տանելու։ Կառավարությունը պիտի իրա հիմնական ֆունկցիաները նորմալ իրականացնի, ու ներդրումներ իրանց ոտով կգան։

Իսկ ներդրումները գնում այնտեղ որտեղ իրավիճակը կանխատեսելի ա, արդարադատությունը գործում ա, սեփականությունը պաշտպանված ա, մակրոտնտեսական վիճակը կայուն ա, ենթակառուցվածքները նպաստող են, որակյալ աշխատուժ կա ․․ ու սենց։ Էս դեպքում, նույնիսկ բարձր հարկերը խոչընդոտ չեն, որ ներդրումներ լինեն։ Թե չէ, վարչապետը գնաց, ասեց մեր մոտ սաղ լավ ա, ես գառանտիա եմ տալիս, հորս արև ես մեջը փող չունեմ, էս ինչ ոլորտում էլ շահութաբերությունը 160% ա ․․․ լուրջ չի։