Սուտը կարո՞ղ է սպիտակ լինել

[Չամիչ]

Ես համարում եմ, որ ծանր հիվանդության դեպքում մարդուն պարտադիր պետք է ասել ճշմարտությունը: Մարդը ունի անսահման թաքնված ռեզերվներ: Եթե մարդը չիմանա թե իր հետ ինչ է կատարվում, չի կարողանա այդ ռեզերվները օգտագործել: Ճշմարտությունը թաքցնելով մարդուն զրկում են ապաքինվելու հնարավորությունից: Մարդը լեզու գտնելով իր ենթագիտակցության հետ կարող է հրաշքներ գործել, այդ թվում, նաեւ, բուժվել անբուժելի հիվանդությունից:

Այո, սուտը կարող է լինել սպիտակ: Վերջերս առիթ եղավ 6 երեխային խափել: Երեխայի հայրը եւ մայրը բաժանված են, բայց հայրը շփում ունի երեխայի հետ: Նոր Տարվա օրերին մայրն ու հայրը թունդ վիճել էին, վեճի պատճառով հայրը հենց երեխային ասել էր, որ հրաժարվում է իրենից, որ գնալու է նոր կին գտնի ու նոր երեխա ունենա: Իհարկե դժվար է նման մարդուն հայր անվանել, բայց մենք խափեցինք երեխային ու ասեցինք, որ անկախ ամեն ինչից իր հայրը ամենալավ հայրն է, բոլոր մարդիկ էլ երբեմն անհասկանալով ինչ որ բաներ են ասում:

Այո սուտը կարող է լինել սպիտակ: Երբեմն այն ինչ թվում է սուտ, ապագայում կարող է դառնալ իրականություն, ամեն ինչ մարդկանց ձեռքերում է: Տես ստորագրությունս

Ես ապրում եմ հզոր, ապահով ու բարեկեցիկ Հայաստանում: Այս նախադասությունը տվյալ պահին բացարձակ սուտ է, բայց ես հավատում եմ, որ այն ապագայում դառնալու է ճշմարտություն:

Իզուր չի, որ երեխաներին կերակրում են հեքիաթներով, շատ երեխաներ հենց իրենք են հնարում իրենց հեքիաթը, որը ապագայում դառնում է իրականություն:

Հնարեք ձեզ համար գեղեցիկ ստեր եւ թող այդ սուտը դառնա իրականություն:

[Vardik!]

Վիճելի բան ես ասում, իսկ եթե, ասենք, տաս տոկոս ա հավանական, որ կբուժվի, էդ ո՞ր դեպքի մեջ ա:
Ինքս դեմ եմ հիվանդին խաբելուն, սպիտակ սուտ հնարավոր ա, բայց էդ էր դեպքը չի, ցանկացած մարդ իրավունք ունի իմանալու, թե իրա հետ ինչ ա կատարվում:

Ուրեմն թող ասեն,հետն էլ ասեն,որ բուժվելու հնարավորությունը տաս տոկոսա:

Էս ընդամենը իմ կարծիքնա: Ինչպես արդեն ասել եմ վերևի գրառման մեջ,ամեն դեպք առանձին է,ամեն մարդ յուրահատուկ է:

Ես ինձ ապուշ կզգայի,եթե մահացու հիվանդ լինեի ու հարազատներս ծածկեին դա: Միևնույննա,ժամանակի ընթացքում կերևար,որ խաբում են: Էդ դեպքում աշխարհից կգնայի ամենքից հիասթափված: Ու ընդհանրապես,կյանքում երբեմն նենց լուրջ փաստեր ենք մարսում,որ հիվանդությունն ինչա: Մեկա բոլորս մի օր գնալու ենք: Թեթև տարեք ու վերջ:

[Jarre]

Ես վստահ եմ, որ էս հարցը պետք է քննել անհատական մակարդակով։ Ամեն առանձին դեպք պահանջում է իր առանձին, ունիկալ լուծումը։

Հիմա ամեն ինչ փոխվել ա։ Օրինակ ես, երբ բժշկի եմ գնում, մենակ եմ գնում ու ամեն ինչ ինձ են ասում։ Վերջերս հորս էի տարել բժշկի ու մոտը ուռուցք էր։ Ասեցին, որ կարող ա մահանա մի տարվա մեջ։ Իրան ասեցին։ Եկավ տուն ծխելը թարգեց, խմելը թարգեց, առավոտները շուտ սկսեց վեր կենալ ու ծովում մի քանի ժամ լողանալ, մարզանքներ անել և այլն։ Մի ամսվա մեջ ահագին դզվեց։ Հետո եկավ պատասխանը, որ պիտի վիրահատեն ու որ ուռուցքը չարորակ չի։

Ուզում եմ ասել, որ հիմա շատ տեղերում սկզբունքորեն անհնար ա գաղտնի պահել։

Ու կարծում եմ, որ ընդամենը մարդիկ կարիք ունեն մահվան կուլտուրային ծանոթանալու։ Բոլորն էլ գիտեն, որ մի օր մահանալու են։ Ու դա կարա լինի կամ շատ երիտասարդ տարիքում կամ հարյուր տարեկանում։ Ո՞վ չգիտի։ Ուղղակի պետք ա ինքնակրթում, որ երբ նման լուր իմանաս հնարավորինս ադեկվատ ռեակցիա տաս։

Ես կոնկրետ իմ պարագայում կողմ եմ ճիշտը իմանալուն։ Իմ համար դա ավելի օգտակար կլինի։ Հարյուր տոկոս։

[Չամիչ]

Գրել եմ 6 երեխային, պիտի գրեի 6 տարեկան երեխային:

[Jarre]

Թեմայի հարցադրմանը մոռացա պատասխանել։

Սուտը կարո՞ղ է սպիտակ լինել։ Սուտը ինքը իրանով ոչ մի ձև ա։ Դա կախված ա մարդկանց ընկալումից։ Մեկի արժեհամակարգով կարա սպիտակ լինի, իսկ մյուսինով՝ ոչ։
Սուտը ի՞նչ ա։ Սուտը դա տեղեկության ա։ Դա բառերի, տառերի, հնչունների, տարբեր տեսքերով հաղորդվող տեղեկություն ա։ Տեղեկություն մանրամասների բացահայտման տարբեր մակարդակներով։ Կամ տեղեկություն, որը չի համապատասխանում իրա նկարագրին, այսինքն չի համապատասխանում էն պրոցեսի կամ իրավիճակի հետ, որը բացատրում ա։

Հետևաբար սուտը ունի նպատակ։ Մարդիկ ո՞նց են որոշում մի բանը ճիշտ ա, լավ ա, թե չէ։
1) դնում են նպատակ
2) էտ նպատակին հասնելու համար անում են ինչ որ բան
3) ստանում են ինչ որ արդյունք
4) համեմատում են արդյունքը իրանց դրած նպատակի հետ
5) նպատակին հասնելու չափով (թե որքանով հաջողվեց հասնել նպատակին, քանի տոկոսով իրականացավ իրանց նպատակը) որոշում են տվյալ բանը լավ էր, ճիշտ էր, թե ոչ։

Կոնկրետ էս հարցում կարան լինեն հարյուրաով նպատակներ։ Օրինակ՝
ա) նպատակս է, որ մահացու հիվանդ հարազատս չկորցնի իր ուրախությունը ու շարունակի բնականոն կյանքով ապրել։
բ) նպատակս է, ինչ գնով էլ լինի ճիշտը ասեմ։
գ) նպատակս է, որ հարազատս լուծի իրա բոլոր չլուծված հարցերը՝ կտակ-մտակ և այլն։
դ) նպատակս է մարդուն սթրեսի մեջ գցեմ ու բարոյապես կործանեմ։
ե) նպատակս է օգնեմ, որ թարգի վնասակար սովորությունները, որոնք կարան ավելի մոտեցնեն իրա մահը
և այլն, և այլն։

Էս նպատակներից յուրաքանչյուրը տարբեր լուծման միջոցներ ունի։ Ու եթե մարդը հասնում ա իրա նպատակին, ասում ա՝ «ճիշտը սա է»։ Բայց ճիշտը էտ ա քո նպատակի կտրվածքով։ Ուրիշ նպատակի դեպքում դա գուցե ամենասխալ լուծման մեթոդը լիներ։

Իմ կարծիքով անգամ հստակ նպատակ ու էտ նպատակի լուծումը իմանալով հանդերձ, շատ դժվար ա կռահել էտ ամեն ինչի պաբոչնի հետևանքները։ The butterfly effect-ը իմ կարծիքով համարյա թե անհնար ա կանխատեսել։ Որովհետև կարող ա կոնկրետ մի նպատակի կտրվածքով հասնես էտ նպատակին, բայց չես կարա կանխատեսես, թե հայտնածդ կամ չհայտնածդ տեղեկությունը ոնց կազդի տվյալ մարդու կյանքի մյուս բնագավառների վրա, իրա ենթագիտակցության վրա և այլն։

[Նարե91]

Ես համարում եմ, որ ծանր հիվանդության դեպքում մարդուն պարտադիր պետք է ասել ճշմարտությունը: Մարդը ունի անսահման թաքնված ռեզերվներ: Եթե մարդը չիմանա թե իր հետ ինչ է կատարվում, չի կարողանա այդ ռեզերվները օգտագործել: Ճշմարտությունը թաքցնելով մարդուն զրկում են ապաքինվելու հնարավորությունից: Մարդը լեզու գտնելով իր ենթագիտակցության հետ կարող է հրաշքներ գործել, այդ թվում, նաեւ, բուժվել անբուժելի հիվանդությունից:

Համակարծիք չեմ… ծանր հիվանդությամբ տառապող մարդուն ճանաչողները պիտի որ իմանան՝ էդ մարդը ոնց կարձագանքի էդ բոթին... եթե տվյալ անձնավորությունը շուտ ներշնչվող ա, իր մեջ գցող ա, ապա միանշանակ պետք չի ասել ու կյանքը դժոխքի վերածել… էդ տիպի մարդու մոտ ոչ մի թաքնված ռեզերվ էլ չի աշխատի հաստատ... առավոտից իրիկուն մենակ մահվան մասին ա մտածելու:

[Չամիչ]

Համակարծիք չեմ… ծանր հիվանդությամբ տառապող մարդուն ճանաչողները պիտի որ իմանան՝ էդ մարդը ոնց կարձագանքի էդ բոթին... եթե տվյալ անձնավորությունը շուտ ներշնչվող ա, իր մեջ գցող ա, ապա միանշանակ պետք չի ասել ու կյանքը դժոխքի վերածել… էդ տիպի մարդու մոտ ոչ մի թաքնված ռեզերվ էլ չի աշխատի հաստատ... առավոտից իրիկուն մենակ մահվան մասին ա մտածելու:

Էտ էլ կա, հանգամանքները տարբեր են: Եթե մարդուն պիտի ասեն ու իր պրոբլեմի հետ թողնեն մենակ, սկզբնական փուլում մարդը իսկապես կարող ա իր մտքերով ինքն իրեն կործանել: Դրա համար չի կարելի մարդուն թողնել իր պրոբլեմի հետ միայնակ: Անհրաժեշտ ա գրագետ մոտեցում, հարազատների գրագետ աջակցությունը:

Մի օրինակ բերեմ, մի տարի առաջ եղբորս աներոջ մոտ չարօրակ ուռուցք հայտնաբերեցին: Հենց սկզբից նրան ճշմարտությունը ասեցին: Բայց էտ մարդը չհավատաց որ ինքը հիվանդ ա, ասեց- ինձ ի՞նչ ա եղել որ, ես առողջ մարդ եմ, բժիշկներին հավատացող չկա: Նա գնում էր քիմիայի, բայց անգամ քիմիայի գնալուց համոզված էր, որ ինքը հիվանդ չի, որ բժիշկները անիմաստ իրան չարչարում են: Էտ մարդը լիարժեք ապաքինվեց:

Ամեն դեպքում ես համոզված եմ, որ մարդուն պետք է ճիշտը ասել, մարդը պիտի երես առ երես հանդիպի իր պրոբլեմի հետ: Քանի որ հիվանդությունը ոչ միայն ֆիզիկական այն նաեւ հոգեբանական պատճառներ ունի: Ցանկացած հիվանդություն մարդուն ինչ որ բան սովորեցնում է, կյանքի դաս է: Եթե մարդուն տրվել է այդ դասը ուրեմն նա պիտի դա անցնի: Հակառակ դեպքում նրա էվոլյուցիոն զարգացումը կդանդաղի:

[StrangeLittleGirl]

Կներեք, թեման ամբողջությամբ դեռ չեմ կարդացել, բայց թույլ տվեք հայտնել կարծիքս, հետո մանրից կմտնեմ քննարկման մեջ:

Մեր մշակույթում ընդհանրապես շատ տարածված երևույթ է, երբ մարդիկ որոշում են, թե դիմացինի համար ինչն է ավելի լավ: Ծնողը որոշում է, թե երեխայի համար որ մասնագիտությունը լավագույնը կլինի, հետո՝ որ աղջիկը կամ տղան են «հարմար» ամուսին, ընկեր-բարեկամները որոշում են Հայաստանու՞մ, թե՞ արտերկրում ապրելն է ավելի լավ և այլն: Նմանատիպ հարց է նաև ճշմարտությունն ասելը. ընտանիքը (իսկ այս թեմայում նաև մենք) հիվանդի փոխարեն որոշում ենք՝ ճշմարտությունն իմանա՞լն է լավ, թե՞ չիմանալը: Զանազան փաստարկներ ենք բերում. կդեպրեսվի, ինքնասպան կլինի, գոնե կյանքի վերջին օրերը երջանիկ անտեղյակության մեջ ապրի և այլն: Բայց էկեք ինքներս մեզ նայենք, հիշենք, թե որքան չենք սիրում, երբ մեր կյանքում մեր փոխարեն ուրիշներն են որոշում, թե ինչն է լավ, ինչն է վատ, որքան ենք կատաղում, երբ ակնոցավոր հեռավոր ազգականը Նոր տարուն հայտնվում է ձեր տանն ու հերթական կենացի ժամանակ մաղթում, որ այդ տարվա ընթացքում ամուսնանաս, երբ ամուսնանալը գոնե էդ տարում քո պլանների մեջ չի մտնում, որքան ահավոր է, երբ դու սիրում ես քո խուճուճ մազերը, բայց կուրսի աղջիկները կարծում են, որ ֆենած ավելի կսազի քեզ ու սենց լիքը բաներ... Դե հիմա ասեք ինձ, եթե դուք ինքներդ մահացու հիվանդ լինեիք, կուզենայի՞ք իմանալ այդ մասին: Այո՞: Էդ դեպքում ինչու՞ եք որոշում, որ ուրիշը կդեպրեսվի: Ո՞չ: Շատ լավ, դուք մի իմացեք, բայց թող նա, ով ուզում է իմանալ, իմանա:

Իսկ պրոֆեսիոնալ ոլորտում ամենաճիշտ միջոցն է հարցնել հիվանդից, թե արդյոք ուզու՞մ է ճշմարտությունն իմանալ, թե՞ ոչ: Եթե ուզում է, ապա ո՞ր մասը. դիագնո՞զ մենակ, ծանրության աստիճա՞ն, մոտավոր պրոգնո՞զ, բուժման արդյունավետությու՞ն: Հիվանդից բացի ոչ ոք չգիտի, թե ինչ է իսկապես հիվանդն ուզում:

Եվ հետո, ճշմարտությունն ասելը այն երեսին շպրտել չէ: Ինչպես արդեն նշեցի, նախ պետք է ճշտել, թե հիվանդն ինչ է ուզում իմանալ: Պետք է հատուկ ժամանակ հատկացնել դրա համար, ոչ թե միջանցքում կանգնած ասել՝ գիտե՞ս, չորրորդ փուլի քաղցկեղ ունես սաղ օրգաններդ մետաստազներով, հույս չկա կամ բջջաբանական հետազոտության պատասխանը դեմ տալ, ասել՝ տար բժշկիդ:

[Գալաթեա]

Ժող, ես իհարկե, կարամ սխալվեմ, բայց ինձ թվում ա ձեր միջից նրանք, որ տենց խիզախ ու արի ասում են՝ ինձ ճիշտն ա պետք, եթե մեռնելու եմ՝ պետք ա իմանամ, ուղղակի մոտավոր անգամ չեն պատկերացնում՝ ինչ ա նշանակում սեփական մոտալուտ մահվան լուրը ստանալ:
Ես չեմ ասում, որ ես շատ եմ պատկերացնում, չէ, բայց իմ կյանքում մի փոքրիկ էպիզոդ ա եղել, որն ինձ, թեև սխալմամբ ու դեբիլ պանիկայի պատճառով, բայց ստիպել ա մտածել, որ ես կարող ա մեռնեմ:
Մի տարին ո՞րն ա, հլա փորձեք մի ժամ էդ գիտելիքն իմանալով ապրել

[Dayana]

Սուտը ճիշտն ա: Ֆուլսթոփ:
Ես երկու տարի սուտ եմ խոսել, նույնիսկ երբ իմ աչքով տեսել եմ, որ հրաշքն էլ ոչինչ չի կարող անել, մեկ ա, սուտ եմ խոսել, ու ճիշտ եմ արել:

[Տրիբուն]

Ես նախընտրում եմ, որ ինձ ոչ մեկը տենց ճշմարտություն չասի ու ինքս էլ չեմ պատրաստվում որևէ մեկին ասել: Բայց չեմ կարա ասեմ որն ա ճիշտը: Հարցի բարոյական կամ հոգեբանական կողմից բացի, նաև իրավական կողմը կա: Օրինակ, մարդիկ ունեցվացք են ունենում, բիզնես են ունենում, տուն-տեղ են ունենում, ու պատահում ա, որ նաև ղուրուշով ժառանգներ են ունենում: Ու մարդը իրավունք ունի մեռնելուց առաջ կտակ գրել կամ գոնե բանավոր ասել, թե ում ինչ ա ուզում թողնի: Կարող ա մեռնողի համար շատ կարևոր ա, թե ով պիտի ժառանգի իրա ունեցած-չունեցածը, եթե նույնիսկ խոսքը շատ մեծ նյութական բարիքների մասին: Էտ մարդուն ճիշտը չասելով իրան փաստացի քցում են: Ծիպա լավություն ենք անում, որ չենք ասում, որ մեռնելու ես, բայց մեռնելուցդ հետո նենց ենք մեջ-մեջ անելու ունեցվացքդ, որ դագաղիդ մեջ շուռ գաս:

[Vardik!]

Ժող, ես իհարկե, կարամ սխալվեմ, բայց ինձ թվում ա ձեր միջից նրանք, որ տենց խիզախ ու արի ասում են՝ ինձ ճիշտն ա պետք, եթե մեռնելու եմ՝ պետք ա իմանամ, ուղղակի մոտավոր անգամ չեն պատկերացնում՝ ինչ ա նշանակում սեփական մոտալուտ մահվան լուրը ստանալ:
Ես չեմ ասում, որ ես շատ եմ պատկերացնում, չէ, բայց իմ կյանքում մի փոքրիկ էպիզոդ ա եղել, որն ինձ, թեև սխալմամբ ու դեբիլ պանիկայի պատճառով, բայց ստիպել ա մտածել, որ ես կարող ա մեռնեմ:
Մի տարին ո՞րն ա, հլա փորձեք մի ժամ էդ գիտելիքն իմանալով ապրել

Իսկ եթե ասողը շատ լավ պատկերացնու՞մա:
Ես համ էդ սպիտակ ստին եմ բախվել,երբ ինձնից ծածկել են շատ թանկ մարդու մոտալուտ մահը,համ էլ ինձ առերես ասել են,որ բան չի մնացել ապրելու:
Երկրորդի մասին մի երկու բառ պատմեմ:

Լուրջ ու հիմար վիճակ էր: Մի անպատասխանատու լաբորանտ նենց էր իրար խառնել բոլորի անալիզները,որ սատանան էլ տենց չի կարա: Ու բժիշկը առանց երեսիս նայելու,առանց նախապատրաստելու,միանգամից շպրտումա,որ բան չի մնացել... Դե,բժշկական էթիկայի մասին ինքը հավանաբար անտեղյակ էր,գիտելիքներով էլ հաստատ չէր փայլում: Ի՞նչ կլիներ,եթե ինքը իմ հարազատներին ասեր տենց բան: Իրանք միանգամից կհավատային ու իմ համար մի սպիտակ սուտ կհորինեին հավանաբար: Էն առաջին պահի շոկը որ անցավ,սովորական համառությունս գլուխ բարձրացրեց,չհավատացի,որ կարա էդպես լինի: Լրիվ ուրիշ լաբորատորիայում նույն անալիզները ուրիշ ու ճիշտ բան ցույց տվեցին: Փառք Աստծո,ներքին ձայնս ճիշտ էր հուշել,ամեն ինչ նորմալ է: Իսկ Էն երկու շաբաթը,որ անցավ մինչև էդ,ամեն ինչ արժեր:

[Գալաթեա]

Իսկ եթե ասողը շատ լավ պատկերացնու՞մա:
Ես համ էդ սպիտակ ստին եմ բախվել,երբ ինձնից ծածկել են շատ թանկ մարդու մոտալուտ մահը,համ էլ ինձ առերես ասել են,որ բան չի մնացել ապրելու:
Երկրորդի մասին մի երկու բառ պատմեմ:

Լուրջ ու հիմար վիճակ էր: Մի անպատասխանատու լաբորանտ նենց էր իրար խառնել բոլորի անալիզները,որ սատանան էլ տենց չի կարա: Ու բժիշկը առանց երեսիս նայելու,առանց նախապատրաստելու,միանգամից շպրտումա,որ բան չի մնացել... Դե,բժշկական էթիկայի մասին ինքը հավանաբար անտեղյակ էր,գիտելիքներով էլ հաստատ չէր փայլում: Ի՞նչ կլիներ,եթե ինքը իմ հարազատներին ասեր տենց բան: Իրանք միանգամից կհավատային ու իմ համար մի սպիտակ սուտ կհորինեին հավանաբար: Էն առաջին պահի շոկը որ անցավ,սովորական համառությունս գլուխ բարձրացրեց,չհավատացի,որ կարա էդպես լինի: Լրիվ ուրիշ լաբորատորիայում նույն անալիզները ուրիշ ու ճիշտ բան ցույց տվեցին: Փառք Աստծո,ներքին ձայնս ճիշտ էր հուշել,ամեն ինչ նորմալ է: Իսկ Էն երկու շաբաթը,որ անցավ մինչև էդ,ամեն ինչ արժեր:

Վարդ ջան, նայի:
Համ ասում ես՝ շատ լավ պատկերացրել ես, համ էլ ասում ես, որ չես հավատացել...
Բայց մենք հավատացողների մասին ենք չէ՞ խոսում: Էն մարդկանց, ովքեր գիտեն, որ մահանալու են: Ում սխալ արդյունք չեն տվել:

Համարվում ա, որ սեփական մոտալուտ մահվան լուրը ստացած մարդկանց մոտ լինում են երեք իրար հաջորդող ստադիաներ`

1 Denial- ժխտում/հավատալու անկարողություն
2 Anger - զայրույթ
3 Acceptance- համակերպում

Հիմա որ նայենք քո դեպքը. դու լուրն իմանալու պես մտել ես առաջին ստադիայի մեջ: Այսինքն հրաժարվել ես հավատալ: Անվանիր դա ներքին ձայն, կամ ինչ ուզում ես, փաստը մնում է փաստ դու չես ուզեցել հավատալ, որ արդյունքները կարող են ճիշտ լինել: Բարեբախտաբար և փառք Աստծո՝ դրանք իսկապես սխալ են եղել:
Բայց լիքը ուրիշների համար դրանք ճիշտ են լինում ու նրանք անցնում են բոլոր ստադիաների միջով:

Ու ամենավատն այն է, որ ամենադժվարը մարդկանց տրվում է վերջին ստադիան: Շատերը երկրորդի մեջ են մնում մինչև ավարտի գալը: