Արցախի հիմնախնդիրը

[Բիձա]

Ինչպես և նշեցի, խոստումս կատարում եմ, Բիձա:


Նախևառաջ միջազգային իրավունքից խոսելիս պետք է պարզել, թե ինչ է այն իրենից ներկայացնում: Միջազագային իրավունքը միջազգային քաղաքականության ձևական կողմն է: Բոլոր քաղաքական որոշումները, գործողությունները, իրադարձությունները ձևակերպվում են միջազգային իրավունքի նորմերով: Նույն ԱՄՆ-ն որ ռմբակոծում էր Իրաքը, մասնագետների հսկայական խմբեր աշխատում էին պետության գործողությունները միջազգային իրավունքին համապատասխան մեկնաբանելու ուղղությամբ: Ցանկացած լուրջ պետություն միջազգային իրավունքով հիմնավորում է իր գործողությունները, դիրքորոշումները և որոշումները: Ուստի այն ծեծված մտքից, որ միջազգային իրավունքը փուչիկ է, արդեն իսկ ենթադրվում է, որ այդ միտքը արտահայտողը ընդհանրապես պատկերացում չունի, թե ինչա իրենից ներկայացնում միջազգային իրավունքը ու իրա գիտելիքները լրագրողական մակարդակի են, եթե ոչ ավելի ցածր:

Երկրորդ, Ղարաբաղը երբեք իրավական առումով չի միացել Հայկական ԽՍՀ-ին: Սովետական Հայաստանը սուվերեն պետություն չէր ու նրա փոխարեն բոլոր որոշումները ընդունում էր ԽՍՀՄ գերագույն մարմինը, իսկ Ղարաբաղի միացման վերաբերյալ Մոսկվան դրական որոշում չի կայացրել:

Երրորդ, նորաստեղծ Հայաստանի Հանրապետությանը Ղարաբաղի միացման ուղղին նույն ինքնորոշման իրավունքի իրականացման ձև էր: Միջազգային իրավունքում տարածքի փոփոխության միակ իրավաչափ ձևը ներկայումս ինքնորոշման իրավունքն է: Այսինքն, երբ նշում են, որ ինքնորոշումը սխալ էր, պետք էր Ղարաբաղը Հայաստանին միացնել, դրանից արդեն պետք է ենթադրել, որ ասողը բացարձակ պատկերացում չունի ինքնորոշման իրավունքը իրենից ինչա ներկայացնում: Քաղաքական առումով Ղարաբաղի միացման համար միջազգային հանրության հավանություն ստանալը մի քանի անգամ ավելի դժվար է, քան Ղարաբաղի անկախության համար հավանություն ստանալը: Այդ իսկ պատճառով անկախության հռչակման ճանապարհով ինքնորոշման իրավունքի իրականացումը ամենաճիշտ ճանապարհն էր: Սխալը նրանում էր, որ Ղարաբաղը փաստացի դուրս մնաց բանակցությունների գործընթացից: Եթե ճանաչվի Ղարաբաղի ինքնորոշման իրավունքը, արդեն Ղարաբաղի ժողովուրդը հնարավորություն կստանա ինքնուրույն կամարտահայտման միջոցով որոշել անկախությունն է հարկավոր, թե միացում Հայաստանին, քանի որ իրավական առումով, դրանց միջև տարբերություն չկա, երկուսն էլ ինքնորոշման իրավունքի իրականացման տեսակ են:

Չորրորդ, Միջազգային իրավունքի հիմնական աղբյուրը ներկայումս միջազգային պայմանագրերն են: Փաստաթղթեր, որոնք իրավական առումով պարտադիր են անդամ պետությունների համար: Այդ է պատճառը, որ ցանկացած երկիր գործելով մեծ քաղաքականության մեջ միշտ հիմնավորում է իր արարքները միջազգային իրավունքով, ապացուցում իր գործողությունների համապատասխանությունը միջազգային պայմանագրերով ստանձնած իր պատրավորություններին: Այդ նպատակի իրագործման համար նման պետություններում գործում են հսկայական ինստիտուտներ, որոնք լծված են այդ գործին:

Հինգերորդ, Ադրբեջանի և ընդհանրապես ՄԱԿ-ի անդամ բորոլ պետությունների տարածքային ամբողջականությունը պետք է հարգվի բոլորի կողմից: Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը հագրելու պարտավորություն ունի նաև Հայաստանը և դրա հարգումը ոչ մի անբարենպաստ հետևանք ունենալ չի կարող: Ավելի կարևոր է, որ Ադրբեջանը հարգի Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը: Բացատրեմ ինչու. տարածքային ամբողջականության սկզբունքը գործում է պետությունների միջև հարաբերություններում, մինչդեռ Ղարաբաղյան հակամարտության դեպքում վեճը առաջին հերթին Ղարաբաղի ինքնորոշվող ժողովրդի և Ադրբեջանի Հանրապետության միջև է: Միջազգային իրավունքի համաձայն պետություն-ժողովուրդ հարաբերություններում պետք է հարգվի միայն այն պետությունների տարածքային ամբողջականությունը, որոնց գործողությունները համապատասխանում են ինքնորոշման սկզբունքին: Ասվածից ենթադրվում է, որ եթե պետությունը չի հարգում ժողովրդի ներքին ինքնորոշումը, այսինքն ներկայացուցչությունը պետական իշխանական համակարգում, ազգային, կրոնական, մշակութային ինքնուրույնությունը, ոտնահարում է մարդու իրավունքները, ապա նման դեպքում ժողովուրդը իրավունք է ստանում արտաքին ինքնորոշման` պետության կազմից դուրս գալու միջոցով: Այն պետության, որը չի հարգում ժողովրդի ներքին ինքնորոշումը: Նշվածը վերջերս վերահաստատվեց ՄԱԿ-ի դատարանի խորհրդատվական եզրակացությամբ, որը մեր Արտգործնախարարությունը անհրաժեշտ չհամարեց նույնիսկ թարգմանել, ուր մնաց վերլուծել: Վելրուծության գործը դրվեց էնտուզիաստ ուսանողների վրա, որոնցից մեկը ես էի:

Որպես ինքնորոշման իրագործմանն նախադեպ կարող եմ նշել Աֆրիկական բոլոր պետությունների անկախացումը, Արևելյան Թիմորը, Պաղեստինը, Կոսովոն, Հարավային Օսիան, Աբխազիան և այլն:

Եվ վերջում ամանեկարևորը, Ղարաբաղի հարցը նման ընթացք է ստացել առաջին հերթին Ռուսաստանի մեղքով, քանի որ վերջինս պարտադրեց Հայաստանին զինդադարի գնալ, մինչդեռ դեպքերը ընթացքից բխում էր, որ կնքվեր հաշտության համաձայնագիր և վերջնականապես լուծել Ղարաբաղյան հակամարտությունը:

հ.գ. անհրաժեշտության դեպքում կարող եմ ներկայացնել այն իրավական նորմերը, որոք կհաստատեն ասվածը:

---------- Ավելացվել է՝ 11:47 ---------- Սկզբնական գրառումը՝ 11:34 ----------

Համաձայն եմ, ուժն է ծնում իրավունք: Եվ դա վերաբերվում է ոչ միայն միջազգային իրավունքին, այլև ներպետական իրավունքին: Եթե չկարողանաս իրավունքներիդ տեր կանգնես, դրանք երբեք չեն իրագործվի: Բայց դա չի կարող նշանակել, որ իրավունքը փուչիկ է ու անհրաժեշտ չէ:

Բաց թողնենքնք ինձ ու իմ պատկերացնմումները գնահատելու քո մոլեռանդությունը ու անցնենք քո «դասախոսության» էությանը, Ռեալիստ ջան:
Սկսենք վերջից, փաստարկից՝ որին ոչ թե մասնագիտորեն, այլ բանահյուսական մեկնաբանությամբ ես համաձայնվել, հետո մնացածը դրանից լբխի:
1- Իրավունքի ու միջազգային իրավունքի ոչ թե ֆորմալ նկարագրման, այլ էական սահմանման խնդիր կար, որը դու չես արել: Իսկ առանց դրա իրավունքի թեմա շոշափող որևէ այլ խոսակցություն անիմաստ է:
Ժողովրդական լեզվով մի գուցե կարելի է ասել, որ ուժն է ծնում իրավունք: Բայց արի նորմալ ձևակերպումների գանք:
Պարզ օրինակով սկսեմ, հետո կբարդացնենք:
Օրինակ դոդլֆիկի դեպքում իրենց գեղական նագլի ֆիզիկական ուժը բերեց մի քիչ փողի ու լոկալ ավտարիտետի: Հետո էդ մի քիչ փողը, ուժը, մեծ աներեսությունը, զոռբայությունն ու մնացած գումարային հատկանիշներն ու կողքինների քռչությունը ծնեցին ավելի մեծ մասշտաբով թայանելու, պալատներ սարքելու, մարդկանց վրա թքելու նրանց իրավունքը: Բայց էդ իրավունքը շարունակական ուժի մեջ է մնում արդեն կազմակերպված զինված գվարդիաների, զորքի շնորհիվ, դատարանները իրա ձեռքում պահելու ու նրանց պարտադրելու շնորհիվ:
Այսինքն դոդլֆիկի սուվերենությունը ամբողջականացվել է, կենսունակ վիճակի է հասել ու վերարտադրվում է այն պատճառով, որ իրենք ունեն բոլոր նախա ու հարակից պայմանները՝ իրենց «սուբյեկտային» իրավունքը հայաստանի ներսում պարտադրելու: Ու այդ իրավունքն էլ մենակ ինձ ու քեզ չի պարտադրվում, սեռժին ու իրա շրջապատին էլ է պարտադրվում ու բոլորն են նրանց հետ հաշվի նստում:
Ըստ մարդու հազարավոր տեսակի ֆորմալ-թղթային իրավունքերի, ըստ դեմոկրատական, ներ ու միջպետական հազարավոր տեսակի տեղական ու միջազգային դեկլարատիվ նորմերի, դոդլֆիկ գոյություն չպետք է ունենան ու իբր չունի: Բայց դա այդպես չէ:
Հայաստանում դոդլֆիկ է, ռուսաստանում այլ անունով օլիգարխներ են, ԱՄՆ-ում 100 ավոր նմաններ կան, որոնք նույնիսկ կարողացան ամերիկյան զորքը զաստավիտով կոխեն Իրաք, հիմա էլ զաստավիտով պահում են Աֆղանստանում: Դոդլֆիկը ու էդ երևույթը պատահականություն չի, դրանք իրական սուվերեններ են, որոնք իրենց մասնավոր կամքն են պարտադրում ավելի մեծ պետական ու իրավական համակարգերում: Այսինքն ցանկացած իրավական համակարգի ներսում կան փոքր ուժային, շահային կենտրոններ, որոնք ի չիք են դարձնում մեծ համակարգի իրավական ամբողջականությունն ու անկողմնակալությունը:
Կարգին երկրներում դոդլֆիկին զուգահեռ կան նաև կազմակերպված շահային խբեր /Groups of interest/ որոնք թե ներքին և թե արտաքին քաղաքականություն են որոշում, այն աստիճանի, որ ֆորմալ դեմքը, ներառյալ նախագահները վաաբշե պեշկա են:
Ասածս այն է, որ իրավունքի հետևում պետք է անպայման սուվերեն, տեր կանգնած լինի, որը այդ իրավունքը կկարողանա պաշտպանել, ապահովել, վերարտադրել:
Այսինքն ոչ թե ֆորմալ, այլ իրական միջազգային իրավունք ասածը, բացի ՄԱԿ-ի ու նման կառույցների շենքերից, ստից թղթերից ու դեկլարացիաներից իր ներսում մի ահռելի, ստրուկտուրավորված, էշելոնավորված ուժերի համակարգ է, որի մի վինտիկին կպնելը առաջացնում է ամբողջ համակարգի շահերի դղրդոցը: Էդ համակարգը դեկլարացիաների հետևում է թաքնված, բայց շարժվում է միայն շահերով:
Իհարկե կան ռեսուրսային առումով «մեծ գայլերի» համար ոչ հետաքրքիր ու ներքին կուռ կարգապահության հասած որոշ երկրներ, /եվրոպական հյուսիսի բարգաված երկրները, կանադան, Նոր զելանդիան, ավստրալիան/ որոնցում նման շահային խմբերի ազդեցությունը մինիմումի է հասցված: Բայց միջազգային գործերում այդ երկրների ազդեցությունը չնչին է և նրանք շատ հաճախ ստիպված են համակերպվելու գերտերությունների պահանջներին:
Իմի բերելով ասածս, եզրակացնեմ, ոչ միջազգային իրավունք ասածը դոգմա չէ, անկողմնակալ չէ, անխտիր կիրառման ենթակա չէ: Այն ֆասադ է, որի հետևում մի մեծ ինտրիգային-քաղաքական աշխարհ է, որը գործում է մարդկային թուլություններին ու կրքերին համապատասխան-ոչ ավել, ոչ պակաս:
2-Հիմա վերադառնանք քո դասախոսությանը: Գրում ես, « Ցանկացած լուրջ պետություն միջազգային իրավունքով հիմնավորում է իր գործողությունները, դիրքորոշումները և որոշումները: Ուստի այն ծեծված մտքից, որ միջազգային իրավունքը փուչիկ է, արդեն իսկ ենթադրվում է, որ այդ միտքը արտահայտողը ընդհանրապես պատկերացում չունի, թե ինչա իրենից ներկայացնում միջազգային իրավունքը ու իրա գիտելիքները լրագրողական մակարդակի են, եթե ոչ ավելի ցածր:»
Ռեալիստ ջան, ֆորմալ հիմնավորումը ոչ մի կապ չունի իրական, նպատակային, ուժային պրոցեսի հետ: Փաստաթղթային անդրկուլիսային զաստավիտով ձևակերպումն ու իրավունքը իրար հետ կապ չունեցող, ռուսների ասած՝ երկու մեծ տարբերություններ են: Մենք զաստավիտի հնարավորություն ինչքան գիտեմ չունենք: Հետևաբար քո այս թեզով ղարաբաղյան հարցին մոտենալը որպես մասնագետ՝ մեղմ ասած նաիվ է, իսկ որպես խորհրդատու, կամ քաղաքագետ՝ կործանարար:
3-Սովետական Հայաստանը հենց քո հարգած միջազգային իրավունքի նորմերով սուվերեն պետություն էր, Ղարաբաղն էլ ինքնակառավարվող ու ինքնորոշման իրավունքով սուբյեկտ: Ղարաբաղի ինքնորոշումն ու ազգերի ինքնորոշումն էլ իրար հետ կապ չունեցաղ հարցեր են: Ղարաբաղը ոչ թե որպես ազգ, այլ որպես ինքնավար սուբյեկտ ինքնորոշման իրավունք ուներ, որը և իրացրեց Հայաստանին միանալու իր գերագույն մարմնի որոշմամբ: Համաձայն միջազգային իրավունքի նորմերի, դրա համար Մոսկվայի հաստատման կարիքը չկար: Չէր կարելի այդ որոշումը ընդունել, հետո շպրտել աղբարկղը ու նորից սրա-նրա դուռն ընկնել, թե մենք վախից չենք ընդունել, բայց դուք ղարաբաղի անկախություն ընդունեք, իսկ մենք անուժ ենք, մեզ կմորթեն:
4-Դու ներնգափոխում ես իմ ասածի տրամաբությունը: Հայաստանը զինված լինելով Ղարաբաղի և հայաստանի գերագույն խորհրդների վերամիավորման մասին որոշումներով արդեն պետք է հանդես գար ոչ թե որպես Հայաստան, ղարաբաղ առանձին-առանձին դեմքերով, այլ որպես միացյալ սուբյեկտ՝ մեջտեղ բերելով կայացած պատերազմի արդյունքներն ու բոլոր հնարավոր արգումենտները 2 թուրքերի դեմ: Մեր խնդիրը ղարաբաղը չէր միայն, այլ կոնցեպտուալ մենք լուրջ պրոբլեմ ունենք ադրբեջանի էլ, թուրքերի հետ էլ: Երկու կողմից էլ գենոցիդ է խառված: Չէր կարելի մուղամներով միլիոնի թափած արյան հետ խաղ անել: Մենք շատ ավելի ուժող էինք և միջազգային համակրանքի արժանի, եթե միացյալ ճակատով հարցերը դնեինք, այլ ոչ թե մուղամներով: Հարցը ոչ թե թուրքերից հողային պահանջներն էին, այլ այդ ֆոնին ղարաբաղի խնդրի լուծումը և կենսունակ հայաստանի ստեղծումը:
Մենք քո անփառունակ, անիրական տեսությունների հետևից ընկնելու շնորհիվ դառանք ծաղրի առարկա:
Հենց հիմա այլևս Ղարաբաղի հարցը չի սեղանին, այլ Հայաստանի ռեգիոնալ կենսունակության խնդիրն է դրված օրակարգում: ԼՏՊ-ն այդ հարցը դիտարկում էր սերգոջանի սկզբունքով- զիջի կապրես: Դաշնակները- ծովից-ծով արյամբ: Իսկ իրականում մենք ինքներս ղարաբաղյան պատերազմով ձեռք բերվածի շրջանակներում պետք է գտնեինք այն մինիմումը որը մեզ անհրաժեշտ է, ու թե թուրքերի, թե ադրբեջանցիների հետ միացյալ պակետով այդ հարցը քննարկեինք: Թուրքերը շատ էլ ուրախ կլինեին ղարաբաղի ադրբեջանական զիջումներով մեր հետ բարիշել ու դրանով սեպ կխրվեր իրենց մեջ էլ: Իսկ մենք էշություն արեցինք, ղարաբաղի վերամիավորումը սարքինք ազգերի ինքնորոշում, գենոցիդը սարքինք ֆուտբոլ, թուրքերն էլ միացան ադրբեջանին, ասին էս դեբիլներին ավելի ա պետք կզացնել, ու գենոցիդը շարունակել, որովհետև անզգա էլ են:
Քո մնացած կետերին չեմ անդրադառնում, որովհետև տարրական են ու քննադատության ոչ ենթակա:

[Mephistopheles]

..........................: Հաջողությունը իրավական և ուժային գործոնների հավասարակշռված կիրառման մեջ է: Բիձեն պարզապես ասում է, որ իրավականը փուչիկ կարող է լինել, եթե ուժային գործոնը շատ անգամ ավելի է գերազանցում իրավական/ձևական գործոնին:

Շատ ճիշտ է ասված… ուղղակի ավելացնեմ որ ուժայինը հնարավորություն է տալիս իրավականը պարտադրել և մի քիչ էլ (կամ լավ էլ) ծռել, բայց ոչ կոտրել… պատմության մեջ կան դեպքեր երբ ուժային գերազանցությունը բավական չի եղել հաջողության հասնելու համար, որովհետև իրավական/դիվանագիտական հարթության մեջ մեծ սխալներ են թույլ տրվել…

Գալով Ղարաբաղի հարցում սա ևս աշխատում է այդպես… այսօր մենք դիվանագիտական ասպարեզում մեծ պարտություններ ենք կրում… հենց մենակ էն փաստը որ շարմազանով կոչեցյալը ադրբեջանի բանաձևը հետ կանչելը համարում է հաղթանակ ու կապիտուլյացիա, մոռանալով որ երկու օր առաջ իրենք էին ասում որ այդ բանաձևը ոչինչ չարժէ… այս ֆոնի վրա մեր ռազմական առավելությունը սկսում է արագորեն խամրել, մանավանդ որ նրանցը նույնպես աճում է… հանուն արդարության սակայն ասեմ որ ադրբեջանն այնքան ապիկար պետություն է որ մինչ օրս չի կարողանում մարտունակ բանակ ստեղծել կոռուպցիայի ու անձնական/տոտալիտարիզմի պատճառով… որևէ այլ նորմալ պետություն, վաղուց նավթային գումարներով կունենար ամենամրցունակ տնտեսությունն ու բանակը գոնե տարածաշրջանում…

…բայց սա չի նշանակում որ ժամանակը մեր օգտին է աշխատում… ուժայի և իրավական բալանցե կարող է խախտվել եթե ստատուս քվոն անորոշ ժամանակով տևի…

[Բիձա]

Միջազագային իրավունքը միջազգային քաղաքականության ձևական կողմն է /1/: Բոլոր քաղաքական որոշումները, գործողությունները, իրադարձությունները ձևակերպվում են միջազգային իրավունքի նորմերով: Նույն ԱՄՆ-ն որ ռմբակոծում էր Իրաքը, մասնագետների հսկայական խմբեր աշխատում էին պետության գործողությունները միջազգային իրավունքին համապատասխան մեկնաբանելու ուղղությամբ: /2/ Ցանկացած լուրջ պետություն /3/ միջազգային իրավունքով հիմնավորում է իր գործողությունները, դիրքորոշումները և որոշումները:
:

1-Այ սրան համաձայն եմ- հենց ձևական կողմն է:
2-Որդ չի հիշում էդիկի թշերի քաշքշոցը դավիօղլուի հետ հանդիպմանը: Հա, հենց այ էդ ձևի թուշ քաշքշելով, կոմրոմատները ամեն մեկի աչքն ու բերանը կոխելով, շանտաժով, անգլիացիների ու ռուսների վրա, շառը գցելով, /թե իրենցից է գալիս ռազվեդկեն/, հիպնոտիզյորի պես շաքարով լի փոքր սրվակը անվտանգության խորհրդում որպես մասսայական ոչնչացման բակտերիոլոգիական զենք սղցնելով, բերին երկիր մտնելն ու հետագա կործանելը միջազգային իրավունքին համաձայնեցրին:
Ով դրան հավատաց՞ : Մեկը դու հավատում ես, որ նման բլեֆով կարել էր "միջազգային իրավունքով" մտնել, 3 միլոն մարդ հանել երկրից, կես միլիոն կոտորել, մոլորակը մտցնել ֆինանասական, տնտեսական ու հոգեբանական քաոսի մեջ՞: Ու հանուն ում ու ինչի՞ -գոնե տեղյակ ես՞: Չգիտես-ասեմ, որ Վուլֆովիցն ու իրա նման մի քանի պադոնոկները իրանց անհասկանալի կայֆերը բռնեին: էս ա, այլ բան չի եղել սկիզբը: Շատ ու շատ նման դոդի առյուծի ու էշի կռվցնելուն:
3-Էդ մենք ենք լուրջը՞

[REAL_ist]

..
Սկսենք վերջից, փաստարկից՝ որին ոչ թե մասնագիտորեն, այլ բանահյուսական մեկնաբանությամբ ես համաձայնվել, հետո մնացածը դրանից լբխի:
1- Իրավունքի ու միջազգային իրավունքի ոչ թե ֆորմալ նկարագրման, այլ էական սահմանման խնդիր կար, որը դու չես արել: Իսկ առանց դրա իրավունքի թեմա շոշափող որևէ այլ խոսակցություն անիմաստ է:
Ժողովրդական լեզվով մի գուցե կարելի է ասել, որ ուժն է ծնում իրավունք: Բայց արի նորմալ ձևակերպումների գանք:

... Էական սահմանումը` միջազգային իրավունքը զենք է միջազգային քաղաքականության մեջ: Զենք, որը պետք է ճիշտ օգտագործել: Սակայն զենք օգտագործելու համար պետքա հմտություն ունենաս, ուժ: Հայաստանը բավարար ուժ ունի միջազգային իրավունքը օգտագործելով վերջնականապես հաստատել Ղարաբաղի անկախությունը: Անկախությունը, որը պահվում է ներկայումս բացառապես զինված ուժով ու հարցն էլ ըստ իս վերջնական լուծումա ստանալու զինված բախման ճանապարհով: Բավարար ուժ ունի, քանի որ հասելա նրան, որ ԼՂՀ-ն դե ֆակտո անկախ պետությունա, նման արդյունքի առանց ուժի առյակության չեն հասնում:

Եթե քեզ թվացելա, որ իմ կարծիքով միջազգային իրավունքով դոկտրինայով պետքա հարցը լուծվի, սխալվում ես, քանի որ ըստ իս կոմպրոմիսի հնարավորությունը բացակայումա, լուծումը իմ կարծիքով միակնա` պատերազմ: Սակայն զինված բախման ճանապարհով խնդրի լուծումը պահանջումա իրավական ֆորմալ դաշտի, հիմնավորումների ապահովում, ինչին էլ ծառայումա միջազգային իրավունքը: Միջազգային քաղաքականության մեջ ուժն ու շահերն են ամեն ինչ որոշում, ինչը մարդկության պատմության բոլոր ժամանակաշրջաններում անփոփոխա մնացել ու կմնա: Սակայն այդ քաղաքական որոշումները պետքա ճիշտ իրավական ձևակերպում ստանան:

Իմի բերելով ասածս, եզրակացնեմ, ոչ միջազգային իրավունք ասածը դոգմա չէ, անկողմնակալ չէ, անխտիր կիրառման ենթակա չէ: Այն ֆասադ է, որի հետևում մի մեծ ինտրիգային-քաղաքական աշխարհ է, որը գործում է մարդկային թուլություններին ու կրքերին համապատասխան-ոչ ավել, ոչ պակաս:

Բնականաբար դոգմա չէ, իրավունքը պարզապես պետքա ճիշտ օգտագործել` հարմարացնելով սեփական շահերին: Լավ իրավաբանը լինելը հենց նրանումա, որ կարողանաս վիճող երկու կողմերի շահերը նույն հաջողությամբ պաշտպանես` մեկնաբանելով իրավունքը: Չեմ հասկանում ծիծաղիդ առիթը:

Ռեալիստ ջան, ֆորմալ հիմնավորումը ոչ մի կապ չունի իրական, նպատակային, ուժային պրոցեսի հետ: Փաստաթղթային անդրկուլիսային զաստավիտով ձևակերպումն ու իրավունքը իրար հետ կապ չունեցող, ռուսների ասած՝ երկու մեծ տարբերություններ են: Մենք զաստավիտի հնարավորություն ինչքան գիտեմ չունենք: Հետևաբար քո այս թեզով ղարաբաղյան հարցին մոտենալը որպես մասնագետ՝ մեղմ ասած նաիվ է, իսկ որպես խորհրդատու, կամ քաղաքագետ՝ կործանարար:

Քո ասած իրականը քաղաքականություննա, քաղաքական որոշումներն են կարևոր: Աշխարհնա տենց ձևավորված, բոլոր ոլորտներում ու մակարդակներում էլ նույննա: Իմ թեզով հարցին մոտենալը Հայատանի համար ամենահիմնավորված ճանապարհն է իր ուժային գործողություններին` Ղարաբաղի ազատագրմանը ճիշտ իրավական ձևակերպում տալու:

Սովետական Հայաստանը հենց քո հարգած միջազգային իրավունքի նորմերով սուվերեն պետություն էր, Ղարաբաղն էլ ինքնակառավարվող ու ինքնորոշման իրավունքով սուբյեկտ: Ղարաբաղի ինքնորոշումն ու ազգերի ինքնորոշումն էլ իրար հետ կապ չունեցաղ հարցեր են: Ղարաբաղը ոչ թե որպես ազգ, այլ որպես ինքնավար սուբյեկտ ինքնորոշման իրավունք ուներ, որը և իրացրեց Հայաստանին միանալու իր գերագույն մարմնի որոշմամբ: Համաձայն միջազգային իրավունքի նորմերի, դրա համար Մոսկվայի հաստատման կարիքը չկար: Չէր կարելի այդ որոշումը ընդունել, հետո շպրտել աղբարկղը ու նորից սրա-նրա դուռն ընկնել, թե մենք վախից չենք ընդունել, բայց դուք ղարաբաղի անկախություն ընդունեք, իսկ մենք անուժ ենք, մեզ կմորթեն:

Բիձա ջան կներես բայց արի դու միջազգային իրավունք տերմինը տեղի անտեղի մի օգտագործի: Սուվերեն պետությունը պետքա երկու հատկանիշ ունենա` գերակայություն սեփական տարածքում և անկախություն այլ սուբյեկտների հետ հարաբերություններում: Հայկական ԽՍՀ-ն բացարձակապես արտաքին անկախություն չուներ, հանդիսանում էր սուվերեն պետության` ԽՍՀՄ վարչական միավոր: Դա հայտնի, ընդունված փաստա ու պետք չի խորանալ: Նույն քո տրամաբանությամբ ես կարող եմ պնդել, որ Բաշկիրիայի Հանրապետությունն էլ սովուերեն պետությունա, քանի որ վերջինս նույնքան սուվերենա, ինչքան ՀԽՍՀ-ն էր:

4-Դու ներնգափոխում ես իմ ասածի տրամաբությունը: Հայաստանը զինված լինելով Ղարաբաղի և հայաստանի գերագույն խորհրդների վերամիավորման մասին որոշումներով արդեն պետք է հանդես գար ոչ թե որպես Հայաստան, ղարաբաղ առանձին-առանձին դեմքերով, այլ որպես միացյալ սուբյեկտ՝ մեջտեղ բերելով կայացած պատերազմի արդյունքներն ու բոլոր հնարավոր արգումենտները 2 թուրքերի դեմ: Մեր խնդիրը ղարաբաղը չէր միայն, այլ կոնցեպտուալ մենք լուրջ պրոբլեմ ունենք ադրբեջանի էլ, թուրքերի հետ էլ: Երկու կողմից էլ գենոցիդ է խառված: Չէր կարելի մուղամներով միլիոնի թափած արյան հետ խաղ անել: Մենք շատ ավելի ուժող էինք և միջազգային համակրանքի արժանի, եթե միացյալ ճակատով հարցերը դնեինք, այլ ոչ թե մուղամներով: Հարցը ոչ թե թուրքերից հողային պահանջներն էին, այլ այդ ֆոնին ղարաբաղի խնդրի լուծումը և կենսունակ հայաստանի ստեղծումը:
Մենք քո անփառունակ, անիրական տեսությունների հետևից ընկնելու շնորհիվ դառանք ծաղրի առարկա:
Հենց հիմա այլևս Ղարաբաղի հարցը չի սեղանին, այլ Հայաստանի ռեգիոնալ կենսունակության խնդիրն է դրված օրակարգում: ԼՏՊ-ն այդ հարցը դիտարկում էր սերգոջանի սկզբունքով- զիջի կապրես: Դաշնակները- ծովից-ծով արյամբ: Իսկ իրականում մենք ինքներս ղարաբաղյան պատերազմով ձեռք բերվածի շրջանակներում պետք է գտնեինք այն մինիմումը որը մեզ անհրաժեշտ է, ու թե թուրքերի, թե ադրբեջանցիների հետ միացյալ պակետով այդ հարցը քննարկեինք: Թուրքերը շատ էլ ուրախ կլինեին ղարաբաղի ադրբեջանական զիջումներով մեր հետ բարիշել ու դրանով սեպ կխրվեր իրենց մեջ էլ: Իսկ մենք էշություն արեցինք, ղարաբաղի վերամիավորումը սարքինք ազգերի ինքնորոշում, գենոցիդը սարքինք ֆուտբոլ, թուրքերն էլ միացան ադրբեջանին, ասին էս դեբիլներին ավելի ա պետք կզացնել, ու գենոցիդը շարունակել, որովհետև անզգա էլ են:

Նորից եմ կրկնում, ԽՍՀՄ Սահմանադրության համաձայն (որը պարտադիր էր ՀԽՍՀ համար, ինչպես օրինակ պարտադիր է ԱՄՆ նահանգի համար ԱՄՆ Սահմանադրությունը) վերամիավորման որոշումը առանց Մոսկվայի հավանության չէր կարող կայացվել ու իրավական ոչ մի հիմք չուներ: Ես քո ասածը չեմ նենգափոխում, քանի որ քո ասածի հիմքը ի սկզբանե սխալա: Միացյալ Հայաստան-Ղարաբաղ չկար իրավական դաշում, եթե ձևավորվել էր, պետքա նույն ինքնորոշման իրավունքի իրագործմամբ ձևավորվեր:

[Mephistopheles]

..
Եթե քեզ թվացելա, որ իմ կարծիքով միջազգային իրավունքով դոկտրինայով պետքա հարցը լուծվի, սխալվում ես, քանի որ ըստ իս կոմպրոմիսի հնարավորությունը բացակայումա, լուծումը իմ կարծիքով միակնա` պատերազմ: Սակայն զինված բախման ճանապարհով խնդրի լուծումը պահանջումա իրավական ֆորմալ դաշտի, հիմնավորումների ապահովում, ինչին էլ ծառայումա միջազգային իրավունքը: Միջազգային քաղաքականության մեջ ուժն ու շահերն են ամեն ինչ որոշում, ինչը մարդկության պատմության բոլոր ժամանակաշրջաններում անփոփոխա մնացել ու կմնա: Սակայն այդ քաղաքական որոշումները պետքա ճիշտ իրավական ձևակերպում ստանան:

....................

ընդհանուր առմամբ համաձայն լինելով, այնուամենայնիվ կարծում եմ Ղարաբաղի հարցում պատերազմը չի կարող լուծում հանդիսանալ… պատերազմը լուծում է եթե դրա ելքը տոտալ կապիտուլյացիան է… այսօր մենք այդ ուժը չունենք… ես կասեի անգամ տարածաշրջանում թերևս մենակ Ռուսաստանը ունի, այն էլ հարցական է… պատերազմը կողմերին կբերի կոմպրոմիսի գաղափարին, բայց լուծում չի լինի… հենց մենակ թեկուզ այն բանի համար որ մեր ռազմական ուժը սանձելու անթիվ անհամար լծակներ կան…

Դա Նշանակում է որ ճիշտ դիվանագիտությունը քայլում է տնտեսության ու ռազմական հզորությանը համապատասխան, բալանսավորված… ռազմական հաջողությունների տառացիորեն "օրինականցումը" դիվանագիտությամբ, դա իդեալական տարբերակ է, որը մեր երկրների պես երկրների համար չի լինում… շատ քիչ երկրներ կան որոնք դա կարող են անել… սովորաբար ռազմական հաջողությունները ծառայեցվում են լավագույն կոմպրոմիսին…

Ռազմական ուժը գիվանագիտությանը կշիռ է տալիս, բայց ոչ անսահման իրավունք… տնտեսության մասին էլ չպետք է մոռանալ քանի որ դա ռազմականին հավասար ֆակտոր է

Ցանկալի է որ որևէ երկիր հասկանա իր հնարավորության սահմանները

[Բիձա]

...
Քո ասած իրականը քաղաքականություննա, քաղաքական որոշումներն են կարևոր: Աշխարհնա տենց ձևավորված, բոլոր ոլորտներում ու մակարդակներում էլ նույննա: Իմ թեզով հարցին մոտենալը Հայատանի համար ամենահիմնավորված ճանապարհն է իր ուժային գործողություններին` Ղարաբաղի ազատագրմանը ճիշտ իրավական ձևակերպում տալու:

:

Այ սրան վաաբշե տեղյակ չէի:
Ուրեմն, դու, միջազգային իրավունքով ու ազգերի ինքնորոշման իրավունքով առաջնորդվող իրավաբանդ, քյասար ասում ես, որ Հայաստանը զինված պայքարով ազատագրել ա ղարաբաղը ու դրա ճիշտ իրավաբանական ձևակերպումը ազգերի ինքնորոշմամբ անկախանալն է՞:
Ռեալիստ ջան, իմ՝ ոչ մասնագետի հետ տարրական զրույցի մեջ էս պարզ ու քեզ հակասող եզրակացությանը եկար, բա չես մտածում, որ աշխարհում 1000 ավոր ու ադրբեջանի համար էլ աշխատող 10-նյակ ռուսների ասած "էս գործի վրա շուն կերած" իրավաբաններ կան, բա չեն ասի, տո լսի, անկողմնակալ մասնագետ ջան, բա էս չուժոյ ռազմական ագրեսիայի օգնությամբ գլուխ բերած գործին էս ինչ ազգային ինքնորոշման պիտակ ես ուզում կպցնել ու մեր գլխին լոլո կարդալ՞ :
Ու հենց դա էլ ասում են է, -հենց էդ են ասում:
Ասում են հայաստանը ագրեսօր ա, մտել, ադրբեջանի 20 տոկոսն ա գրավել, ինչ ղարաբաղի անկախություն պատրվակ, ինչ, ինչ ազգերի ինքնորոշման լոլո՞:
Բա, ըսենց բողկեր:
ՀՀՇ-ի, հիմա էլ ՀԱԿ-ի արտաքին հարաբերությունների էշ հայեցակարգի որոգայթն ընկած իմ ախպեր:

[Mephistopheles]

.............................
Ասում են հայաստանը ագրեսօր ա, մտել, ադրբեջանի 20 տոկոսն ա գրավել, ինչ ղարաբաղի անկախություն պատրվակ, ինչ, ինչ ազգերի ինքնորոշման լոլո՞:
Բա, ըսենց բողկեր:
ՀՀՇ-ի, հիմա էլ ՀԱԿ-ի արտաքին հարաբերությունների էշ հայեցակարգի որոգայթն ընկած իմ ախպեր:

Բիձ, երբ Ղարաբաղը դուրս եկավ բանակցություններից ու հակամարտությունը վերաձևակերպվեց որպես Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև հակամարտություն այն ժամանակ Հայաստանը դարձավ ագրեսոր.

Մինչդեռ Հայաստանի դիրքոքոշումը սկզբից հետևյալն էր… հակամարտությունը գնում է Ղարաբաղի և ադրբեջանի միջև և այս հակամարտության մեջ Հայաստանը ապահովում է ղարաբաղի բնակչության ֆիզիկական անվտանգությունը և պաշտպանում նրա ինքնորոշման իրավունքը… Հայաստանը ոչ մի տարածքային հավակնություններ չունի ադրբեջանի նկատմամբ… ավելին՝ Հայաստանը ճանաչում է ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը…

[Բիձա]

Բիձ, երբ Ղարաբաղը դուրս եկավ բանակցություններից ու հակամարտությունը վերաձևակերպվեց որպես Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև հակամարտություն այն ժամանակ Հայաստանը դարձավ ագրեսոր.

Մինչդեռ Հայաստանի դիրքոքոշումը սկզբից հետևյալն էր… հակամարտությունը գնում է Ղարաբաղի և ադրբեջանի միջև և այս հակամարտության մեջ Հայաստանը ապահովում է ղարաբաղի բնակչության ֆիզիկական անվտանգությունը և պաշտպանում նրա ինքնորոշման իրավունքը… Հայաստանը ոչ մի տարածքային հավակնություններ չունի ադրբեջանի նկատմամբ… ավելին՝ Հայաստանը ճանաչում է ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը…

Մեֆ, Է ասենք թե դու ու Ռեալիստն իրար հետ եք հայկական էս հարցը պաշտպանում էդ փաստարկով:
Բա դիմացի ոչ գրագետները չեն ասի, ախպերներ, բա եթե եկել էիք պաշտպանելու, էդ ոնց եղավ որ էս մարդկանց երկրի 20 տոկոսը գրավեցիք, ռելսերը հանիք ծախեցիք, եղած-չեղածը թալանեցիք, հիմա էլ հողերը ըստ ձեր գեներալիտետի ունակությունների, վարում -ցանում եք,՞: Բա եթե ճանաչում եք ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, եկել պաշտպանել պրծել եք, հիմա ինչի հետ չեք քաշվում մնացած տարածքից, որ տենանք ոնց շարունակենք:
Ադրբեջանի դիրքորոշումը հենց կակ ռազ դա է: Ասում է հետ քաշվեք, տենանք ինչ ենք անում: Մենք հո մարդակեր չենք, հենա 10-նյակ ազգ կա մեր մեջ, շատ էլ լավ ապրում ա, դուք էլ մեր գլխի վրա տեղ կունենաք:
Ինչն ա սխալ, իրավաբան տղերք ջան՞:

[Mephistopheles]

Մեֆ, Է ասենք թե դու ու Ռեալիստն իրար հետ եք հայկական էս հարցը պաշտպանում էդ փաստարկով:
Բա դիմացի ոչ գրագետները չեն ասի, ախպերներ, բա եթե եկել էիք պաշտպանելու, էդ ոնց եղավ որ էս մարդկանց երկրի 20 տոկոսը գրավեցիք, ռելսերը հանիք ծախեցիք, եղած-չեղածը թալանեցիք, հիմա էլ հողերը ըստ ձեր գեներալիտետի ունակությունների, վարում -ցանում եք,՞: Բա եթե ճանաչում եք ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, եկել պաշտպանել պրծել եք, հիմա ինչի հետ չեք քաշվում մնացած տարածքից, որ տենանք ոնց շարունակենք:
Ադրբեջանի դիրքորոշումը հենց կակ ռազ դա է: Ասում է հետ քաշվեք, տենանք ինչ ենք անում: Մենք հո մարդակեր չենք, հենա 10-նյակ ազգ կա մեր մեջ, շատ էլ լավ ապրում ա, դուք էլ մեր գլխի վրա տեղ կունենաք:
Ինչն ա սխալ, իրավաբան տղերք ջան՞:

նախ մենք չենք գրավել, այլ Ղարաբաղի ինքնապաշտպանական ջոկատներն են գրավել, իսկ մենք միայն աջակցել ենք նրանց քանի որ ադրբեջանն էր հարձակվել էր Ղարաբաղի վրա… և եթե մենք այդ քայլին չդիմեինք ապա հումանիտար կատաստրոֆայի առաջ կկանգներ ոչ միայն Ղարաբաղը այլ նաև Հայաստանը որը չի կարող ընդունել 10նյակ հազարավոր փախստականներ այն էլ Թուրքիայի կողմից իրականացվող անմարդկային շարջափակման պայմաններում… Ղարաբաղյան ինքնապաշտպանական ջոկատները ստիպված են գրավել այդ շրջանները որպեսզի ապահովեն Ղարաբաղի բնակչության ֆիզիկական անվտանգությունը և ստեղծեն բուֆերային/անվտանգության գոտի…

Մենք կողմ ենք որ Ղարաբաղը հետ քաշի իր զորքերը սակայն նախ պետք է Ղարաբաղին տրվեն իրական-գործնական անվտանգության երաշխիքներ (միգուցե 3րդ ուժի միջոցով) և ապառազմականացվի այդ տարածքները, ուղիղ անխափան անմիջական հողային կապ Հայաստանի հետ… և ամենակարևորը ուղիղ բանակցություններ Ղարաբաղի և Ադրբեջանի միջև կարգավորելու կոնֆլիկտը…

Այսուհանդերձ Հայաստանը իրեն իրավունք է վերապահում ամեն գնով պաշտպանել Ղարաբաղի բնակչության ֆիզիկական անվտանգությունը ընդհուպ մինչև զինված միջամտությամբ… մենք երբեք 2րդ եղեռն թույլ չենք տա

[Բիձա]

նախ մենք չենք գրավել, այլ Ղարաբաղի ինքնապաշտպանական ջոկատներն են գրավել, իսկ մենք միայն աջակցել ենք նրանց քանի որ ադրբեջանն էր հարձակվել էր Ղարաբաղի վրա… և եթե մենք այդ քայլին չդիմեինք ապա հումանիտար կատաստրոֆայի առաջ կկանգներ ոչ միայն Ղարաբաղը այլ նաև Հայաստանը որը չի կարող ընդունել 10նյակ հազարավոր փախստականներ այն էլ Թուրքիայի կողմից իրականացվող անմարդկային շարջափակման պայմաններում… Ղարաբաղյան ինքնապաշտպանական ջոկատները ստիպված են գրավել այդ շրջանները որպեսզի ապահովեն Ղարաբաղի բնակչության ֆիզիկական անվտանգությունը և ստեղծեն բուֆերային/անվտանգության գոտի…

Մենք կողմ ենք որ Ղարաբաղը հետ քաշի իր զորքերը սակայն նախ պետք է Ղարաբաղին տրվեն իրական-գործնական անվտանգության երաշխիքներ (միգուցե 3րդ ուժի միջոցով) և ապառազմականացվի այդ տարածքները, ուղիղ անխափան անմիջական հողային կապ Հայաստանի հետ… և ամենակարևորը ուղիղ բանակցություններ Ղարաբաղի և Ադրբեջանի միջև կարգավորելու կոնֆլիկտը…

Այսուհանդերձ Հայաստանը իրեն իրավունք է վերապահում ամեն գնով պաշտպանել Ղարաբաղի բնակչության ֆիզիկական անվտանգությունը ընդհուպ մինչև զինված միջամտությամբ… մենք երբեք 2րդ եղեռն թույլ չենք տա

Մեֆ, վատ չի, արդեն ղարաբաղի արգումնետներիդ մեջ եղեռն բառն էլ մտավ:
Բայց դու հիմնական հակասությանը չպատասխանեցիր, թե եթե հայաստանը ընդամենը պաշտպանում էր ղարաբաղցիների անվտանգությունը, ապա ինչի գրավեց տարածքները ու հետ չի գնում՞: Արդյոք հայաստանը ընդամենը օժանդակ էր, թե հիմնական ուժն էր: Նման շատ հարցեր կան, որոնք ասել խոսելով չի, փաստեր կան, քանի հոգի է հայաստանից մասնակցել, քանիսը զոհվել, ինչ տեխնիկա, որտեղից, որ գեներալն ով է ու որտեղից: Ու համ էլ էդ ոնց եղավ որ մատնաչափ ղարաբաղը 7 միլիոնանոց երկրին կզցրեց՞: Հո մութ չի՞:
Դեմագոգիան չի անցել ու չի անցնի: Սաղն էլ գիտեն, որ կոնֆլիկտը հայ -ադրբեջանական է, որ տարածքային խնդիր է հայերի ու ադրբեջանցիների մեջ, որ կռվել է ողջ հայ ժողովուրդը իր հնարավոր բոլոր ռեսուրսներով: Որ ճշմարտությունը հայերի կողմն է: Ամեն ինչ էլ գիտեն, բայց իրենց ձեռ է տալիս եղածը:
Մինչև հիմա կոնֆլիկտը դեռ որ հավասրակշիռ է ոչ թե մեր խելոք դիվանագիտության, կամ անպարտելի բանակի շնորհիվ, այլ որ դրսում ոչ մեկին ձեռ չի տալիս հայերի պարտվելը ու թուրք-ադրբեջանական կամրջի գոյացումը: Էս է, այլ խորամանկության էս հարցում չկա:
Ոչ հայաստանը, ոչ ղարաբաղը սուբյեկտ չեն, մանավանդ մեր ներկա դիրքորոշմամբ: Հենց քամին այլ կողմ փչեց, խոսակացությունն այլ արգումենտներով կընթանա, որովհետև տըտըտըտը տըտըտըտը,
Հոգնեցի, Վիշապին քթի, իրա հետ, թե կարաս վիճի:

[Mephistopheles]

Մեֆ, վատ չի, արդեն ղարաբաղի արգումնետներիդ մեջ եղեռն բառն էլ մտավ:
Բայց դու հիմնական հակասությանը չպատասխանեցիր, թե եթե հայաստանը ընդամենը պաշտպանում էր ղարաբաղցիների անվտանգությունը, ապա ինչի գրավեց տարածքները ու հետ չի գնում՞: Արդյոք հայաստանը ընդամենը օժանդակ էր, թե հիմնական ուժն էր: Նման շատ հարցեր կան, որոնք ասել խոսելով չի, փաստեր կան, քանի հոգի է հայաստանից մասնակցել, քանիսը զոհվել, ինչ տեխնիկա, որտեղից, որ գեներալն ով է ու որտեղից: Ու համ էլ էդ ոնց եղավ որ մատնաչափ ղարաբաղը 7 միլիոնանոց երկրին կզցրեց՞: Հո մութ չի՞:

Դե ասեցի Բիձա ջան, Հայաստանը չի գրավել, այլ Ղարաբաղի ինքնապաշտպանական ուժերն են գրավել… Հայաստանը օժանդակել է հաշվի առնելով Ղարաբաղի ժողովրդին սպառնացող ֆիզիկական բնաջնջումը… սրա դեմ բացի ադրբեջանից ոչ ոք չի դուրս գալիս… իսկ Հայաստանի և այլ երկրների քաղաքացիներ այո, մասնակցել են ինչպես Ղարաբաղի այնպես էլ ադրբեջանի կողմից (աֆղան, չեչեն, ռուս ուկրաինացի և այլն)… իր ժողովրդի անվտանգության համար Ղարաբաղի ղեկավարության ցանկացած քայլ արդարացված է… մեր զենքի ուժը մեզ հնարավորություն է տալիս այս տեսակետը առաջ տանել

Դեմագոգիան չի անցել ու չի անցնի: Սաղն էլ գիտեն, որ կոնֆլիկտը հայ -ադրբեջանական է, որ տարածքային խնդիր է հայերի ու ադրբեջանցիների մեջ, որ կռվել է ողջ հայ ժողովուրդը իր հնարավոր բոլոր ռեսուրսներով: Որ ճշմարտությունը հայերի կողմն է: Ամեն ինչ էլ գիտեն, բայց իրենց ձեռ է տալիս եղածը:

թող իմանան, Բիձա ջան, բայց փաստը էն ա որ մենք հիմա ընդեղ ենք և եթե աշխատեն մեզ հետ կարծում եմ շատ հարցերում ընդհանուր հայտարարի կարելի է գալ… հիմա թե ինչպես են մտել դա էական չի, էականն այն է որ այնտեղ են և կոնկրետ կոմպրոմիսների առաջարկ կա… ես քեզ վստահեցնում եմ որ նրանք (ոչ ադրբեջանը) հենց այդպես էլ հարցին նայում են… ուղղակի մենք պետք է reasonable լինենք…

Մինչև հիմա կոնֆլիկտը դեռ որ հավասրակշիռ է ոչ թե մեր խելոք դիվանագիտության, կամ անպարտելի բանակի շնորհիվ, այլ որ դրսում ոչ մեկին ձեռ չի տալիս հայերի պարտվելը ու թուրք-ադրբեջանական կամրջի գոյացումը: Էս է, այլ խորամանկության էս հարցում չկա:
Ոչ հայաստանը, ոչ ղարաբաղը սուբյեկտ չեն, մանավանդ մեր ներկա դիրքորոշմամբ: Հենց քամին այլ կողմ փչեց, խոսակացությունն այլ արգումենտներով կընթանա, որովհետև տըտըտըտը տըտըտըտը,
Հոգնեցի, Վիշապին քթի, իրա հետ, թե կարաս վիճի:

Բիձ, չգիտեմ ում ինչ է ձեռք տալիս, բայց "թուրք-ադրբեջանական կամրջից" մենք հայերս մեծապես կարող ենք օգտվել… էդ կամուրջն այնուամենայնիվ մեր ձեռքում է լինելու, եթե հայ ժողովուրդը աշուղից ու ախռաննիկից բացի դիվանագետներ էլ "արտադրի"

…բիձ ես ուղղակի ենթադրություններ եմ անում, ես իրական վիճակը չգիտեմ, բայց էն որ Ղարաբաղը մեր ջանքերով բանակցություններից դուրս եկավ (այն դեպքում երբ մենք մեծ դժվարությամբ նրանց կողմ էինք դարձրել) ես չգիտեմ ինչ է հնարավոր անել…

[REAL_ist]

Այ սրան վաաբշե տեղյակ չէի:
Ուրեմն, դու, միջազգային իրավունքով ու ազգերի ինքնորոշման իրավունքով առաջնորդվող իրավաբանդ, քյասար ասում ես, որ Հայաստանը զինված պայքարով ազատագրել ա ղարաբաղը ու դրա ճիշտ իրավաբանական ձևակերպումը ազգերի ինքնորոշմամբ անկախանալն է՞:
Ռեալիստ ջան, իմ՝ ոչ մասնագետի հետ տարրական զրույցի մեջ էս պարզ ու քեզ հակասող եզրակացությանը եկար, բա չես մտածում, որ աշխարհում 1000 ավոր ու ադրբեջանի համար էլ աշխատող 10-նյակ ռուսների ասած "էս գործի վրա շուն կերած" իրավաբաններ կան, բա չեն ասի, տո լսի, անկողմնակալ մասնագետ ջան, բա էս չուժոյ ռազմական ագրեսիայի օգնությամբ գլուխ բերած գործին էս ինչ ազգային ինքնորոշման պիտակ ես ուզում կպցնել ու մեր գլխին լոլո կարդալ՞ :
Ու հենց դա էլ ասում են է, -հենց էդ են ասում:
Ասում են հայաստանը ագրեսօր ա, մտել, ադրբեջանի 20 տոկոսն ա գրավել, ինչ ղարաբաղի անկախություն պատրվակ, ինչ, ինչ ազգերի ինքնորոշման լոլո՞:
Բա, ըսենց բողկեր:
ՀՀՇ-ի, հիմա էլ ՀԱԿ-ի արտաքին հարաբերությունների էշ հայեցակարգի որոգայթն ընկած իմ ախպեր:

Ապեր նախ Հայաստան ասելով ի նկատի ունեի ոչ թե սուբյեկտին, այլ մեր երկրին, ըստ իս Ղարաբաղն էլա Հայաստան ու մեր երկիրը, դրա համար էլ գրել եմ Հայաստանը, քանի որ քո խնդրանքով անցում կատարեցինք քո ուզած իրականին` քաղաքականին: Քո ասած շուն կերած իրավաբանների հետ հաստատ իրականից, խաղաքարտերը բացած խոսակցություն չեմ տանի:

Ինչ մնումա ագրեսորին, միջազգային իրավունքում ինքնորոշման իրավունքը կա ու այդ իրավունքի իրականացման համար կարելիա դիմել նույնիսկ զինված ուժի ու առանց այդ ուժի հնարավոր չի հասնել ինքնորոշման իրավունքի իրականացմանը: Մեր դեպքում ուժի կիրառումը պարտադրված էր նաև այն պատճառով, որ առաջինը Ադրբեջանը սկսեց զինված հարձակումը: Ագրեսորի պիտակը կպցվումա բացառապես Ղարաբաղի հարակից տարածքների հետ կապված, ոչ թե բուն Ղարաբաղի տարածքի:

[Վիշապ]

Մեֆ, վատ չի, արդեն ղարաբաղի արգումնետներիդ մեջ եղեռն բառն էլ մտավ:
Բայց դու հիմնական հակասությանը չպատասխանեցիր, թե եթե հայաստանը ընդամենը պաշտպանում էր ղարաբաղցիների անվտանգությունը, ապա ինչի գրավեց տարածքները ու հետ չի գնում՞: Արդյոք հայաստանը ընդամենը օժանդակ էր, թե հիմնական ուժն էր: Նման շատ հարցեր կան, որոնք ասել խոսելով չի, փաստեր կան, քանի հոգի է հայաստանից մասնակցել, քանիսը զոհվել, ինչ տեխնիկա, որտեղից, որ գեներալն ով է ու որտեղից: Ու համ էլ էդ ոնց եղավ որ մատնաչափ ղարաբաղը 7 միլիոնանոց երկրին կզցրեց՞: Հո մութ չի՞:
Դեմագոգիան չի անցել ու չի անցնի: Սաղն էլ գիտեն, որ կոնֆլիկտը հայ -ադրբեջանական է, որ տարածքային խնդիր է հայերի ու ադրբեջանցիների մեջ, որ կռվել է ողջ հայ ժողովուրդը իր հնարավոր բոլոր ռեսուրսներով: Որ ճշմարտությունը հայերի կողմն է: Ամեն ինչ էլ գիտեն, բայց իրենց ձեռ է տալիս եղածը:
Մինչև հիմա կոնֆլիկտը դեռ որ հավասրակշիռ է ոչ թե մեր խելոք դիվանագիտության, կամ անպարտելի բանակի շնորհիվ, այլ որ դրսում ոչ մեկին ձեռ չի տալիս հայերի պարտվելը ու թուրք-ադրբեջանական կամրջի գոյացումը: Էս է, այլ խորամանկության էս հարցում չկա:
Ոչ հայաստանը, ոչ ղարաբաղը սուբյեկտ չեն, մանավանդ մեր ներկա դիրքորոշմամբ: Հենց քամին այլ կողմ փչեց, խոսակացությունն այլ արգումենտներով կընթանա, որովհետև տըտըտըտը տըտըտըտը,
Հոգնեցի, Վիշապին քթի, իրա հետ, թե կարաս վիճի:

Բիձ ջան, Ռեալ ապերը փորձում է տարանջատել հարցի իրավական կողմը քաղաքական ու ռազմական կողմերից, իսկ դու դրանք խառնում ես իրար ու մշուշապատում ես առանց այն էլ բարդ իրավիճակը։
Էթնո–տարածքային հակամարտությունները հիմնականում լուծվում են ուժով հետո դրանց տրվում են իրավական ձևակերպումներ։ Մեր պարագայում Ղարաբաղի հայկական էթնոսին պատկանող գերակշռող մեծամասնությունը փաստացի ինքնորոշվել է, որին հետևել է Ադրբեջանի ուժային հակազդեցությունը, որին էլ հետևել է Ղարաբաղի հետ նույն շահերը կիսող Հայաստանի օժանդակությունն ու հակազդեցությունը։ Ի վերջո Ադրբեջանը նաև Հայաստանի դեմ է ուժային ոտնձգության դիմել՝ գնդակոծել է Հայաստանի սահմանամերձ քաղաքներն ու գյուղերը։ Արդյունքնում ռազմական հակամարտությունը լուծվել է ի օգուտ հայկական կողմի, հիմա Ադրբեջանը փորձում է իրավական տեսակետից ապահովել բազա, որ հետագա ռազմական քայլերին հիմնավորումներ տրվեն։ Բայց Ադրբեջանի շանսերը քիչ են այն պատճառով, որ հակամարտության առարկա տարածքում գտնվող ու մեծամասնություն կազմող ազգ–ժողովուրդը վաղուց դեմ արտահայտված ունի Ադրբեջանին։ Հիմա ֆինտեր են թափում, թե ազերի փախստականները վերադառնան Ղարաբաղ ու հայերի հետ միասին ռեֆերենդում անցկացնեն, երբ ուղտին էլ է պարզ որ նման բան բացառվում է, քանի որ հաշվի չի առնվում հակամարտության էթնիկական կողմը։ Ինչ վերաբերում է, թե Հայաստանը հիմնական ուժն էր թե օժանդակ, ապա դա նշանակություն չունի, կարող է ղարաբաղցիները ընդհանրապես զենք չունենային ու Հայաստանը կռվեր նրանց փոխարեն։ Դրանից չի բխում թե ագրեսորը Հայաստանն է։ Դու մի կողմից թերագնահատում ես հարցի ձևական–իրավական կողմը, իսկ մյուս կողմից հենց ձևական բաներով փորձում ես Հայաստանի դիրքերը թույլ ցույց տալ։ Սառը պատերազմի պայքարի էությունն էլ հենց ձևական կողմն է, որտեղ հակամարտող կողմերը իրենց ճշտերն են կռվեցնում։ Բայց միևնույն է, հիմքում ընկած է ուժային գործոնը՝ ազգ–ժողովրդի միասնական որոշման գործոնի հետ համատեղ, եթե Ադրբեջանը նենց հրաշքով փորձի մի երկու շաբաթում գրավել Ղարաբաղը, էթնիկ մաքրում իրականացել ու հետո ուժով կայունացնել իրավիճակը, ապա միջազգայինները էլի բան չեն կարողանա անել, բացի քաղաքական մանիպուլյացիաներից։ Առհասարակ միջազգայինները հակամարտություն են ման գալիս, որ ստավկաներ անեն իրենց օգտին, ու ոչ թե հակամարտությունները արագ լուծեն ու հանգստանան հանուն մարդկության բարօրության։ Էս կեղտոտ խաղերի մեջ Հայաստանը պիտի չկոտրվի ու գնա մինչև վերջ, հենց թուլացրեց՝ կուտեն։
Ինչ վերաբերում է Մեֆի ասածին, թե կարող է վաղը Ադրբեջանը շատ ուժեղանա, Հայաստանը շատ թուլանա, դրա համար ստատուս քվոն երկար պահելը լավ չի, ապա ես չեմ հոգնի ու նորից կկրկնեմ, Հայաստանի բարեկամական նախաձեռնությունները սույն իրավիճակում հակառակ էֆֆեկտի կբերեն ու կթուլացնեն Հայաստանի դիրքերը։ Իսկ «կարողա»–յով կարող ա Ադրբեջանի նավթը պրծնի, կամ Բաքուն անցնի ջրի տակ, ոչ մի պետություն «կարողա»–ի վրա չի կառուցում իր քաղաքական կուրսը։ Կոպիտ ասած նաղդը թողած ոչ մեկ նիսիայի հետևից չի ընկնում։

[Բիձա]

Ֆենոմենալ ա,
Էդ դուք եք իրավական, ռազմական ու քաղաքականը խառնել իրար ու կարծում եք, որ մութ ա ու միջնորդներն էլ հավկուր են կամ քյոռ: Հնարավոր չի հարևան պետության կողմից 20 տոկոս տարածք գրավելը ներկայացնել որպես ոչ ագրեսիա ու նույն էթնիկ խմբի ազգերի ինքնորոշման իրավունքի պաշտպանություն:
Ռազմականը, քաղաքականը ու դրանցից բխողը իրավականը, չեն կարող տարբեր «օպերաների» վերաբերել: Դա վիրավորական է միջնորդների ու նաև հենց մեզ համար: Լուս օրով ու որևէ քննադատության չենթարկվող տեսաբանությամբ չի կարելի հոխորտալ:
Ամերիկան գնաց զոռով կոսովոն վերցրեց պոկեց սերբիայից ասեց էս ա, ուժն իմն ա, ըսենց եմ որոշում ու մի հատ էլ սպրավկա կգրեք, սաղովդ կստորագրեք, որ համաձայն եք- էդ թուղթն էլ դրեց ալբանացիների ջեբը, կայնեց մի կողմ:
Հիմա հայաստանը էդ ուժի պապա յա՞: Բա եթե հայկական ստռատեգիական իրավաբանության հույսն էն ա, որ ոչ թե հենց մեր պապայական ուժով, այլ միջնորդները իրենց ռեսուրսներով պտի ղարաբաղը մուղամներով պոկեն տան ղարաբաղցիներին, ղարաբաղցիներն էլ մուննաթով միանան հայաստանին, ապա դրա մեջ իրավաբանություն ասածը որն ա՞: Մեզ ջայլամի կամ էշի տեղ դնելը՞:
Մենք իհարկե փորձում ենք դա անենլ, մինչև հիմա հենց էդ գործին ենք աջ ու ձախ, բայց արդյոք դա գնահատվում ու հասկացվում է միջնորդների կողմից՞:
Ուսանողի հետ տեսություն էի փորձում քննարկել: Ինձ քֆրտելուց բացի այլ բան տեղի չունեցավ:
Ըստ իրա, ներսովետական սուբյեկտների ցանկացած որոշում ու պայմանագիր առանց մոսկվայի վիզայի անուժ է: Է բա սովետ արդեն չկա, բայց ստորագրված թղթերը հո կան՞: Դե իրավաբան եք, ասեք, որ էս ստալինի ու չարքերի երկիր սովետը ադրբեջանի հետ ձեռ-ձեռի տված հայերին կզացրել արունն էր խմում, մենք էլ օրինական արինք-չեղավ, փախանք- չեղավ, ստիպված տվինք մռթներին: Հեսա էս սկզբի թղթերը, էս մեջտեղի թղթերը, էս գենոցիդը, էս մեր նվաճված անվտանգության գոտին, էս էլ մեր ուզածը: Բայց ոչ մի բան չկա, սաղ ազգն է նույն պապայական կարծիքին, "մասնագետներն" էլ ներառյալ :
Պրիբալտները սովետի վախտվա միլիմետրանոց անօրինականություն ու մոտավոր թուլություններն իրենց օգտին գրեցին ու ռսներին կզցրած ման են տալի: Էդ իրանց իրավաբաններն արին չէ՞: Բա էդ փաստերից ոչ մեկի տակ մոսկվայի վիզան չկար դրած, բայց մարդիկ գործը արին, չէ՞:
Մեր պես խոշտանգված ու դավթար ունեցաղ ազգ աշխարհի երեսին երևի չկա: Իրավաբան էք, էդ դավթարից մի թղթի կտորը վերցնեիք, իրավաբանորեն աշխատեցնեիք, դնեիք մեր դեմը: Ու արդյունքում սաղ ազգով կասեինք, այ տեսեք, թե մասնագետով ինչի հասանք: Դոդլֆիկը չեն մեր պարծանքը, այլ իրավաբանները
Իրականում հենց սովետական օրենսդրությամբ, սուբյեկտները ինքնուրույն էին, ու հենց դա էր պետք իրավաբանորեն խաղացնել: Եթե ղայդին իրավաբան էիք ու կաք, դե հենց էդ նաղդ արգումենտը մաքրեք, փայլացրեք, պլպլացրեք, բերեք կպցրեք գործին: Մենք էլ որպես շնորհակալ ազգ, կասենք, հայկական փայլուն իրավաբանները նրբություններն օգտագործելով իրենց մեծ լուման բերին գործին: Փոխարենը միջնորդները մեր գերագույն մասնագետների թշերն են քաշքշում, միջազգային ատյանները օրը մեկ մեզ՝ միլիոնով կոտորված ու կոտորվող ազգին՝ ագրեսոր են համարում:

Իհարկե, ես լավ էլ հասկանում եմ, որ պապայի սպասումնեով մեր մենթալիտետը անկախ նրանից թե իրավաբան ենք, քաղաքական գործիչ, թե կոնյակ- բաստուրմով գործ կպցնող, հենց մուղամին է միայն ընդունակ:
Բայց դե գրում եմ էլի, անօգուտ ժամանակ եմ գլորում:
Սաղ ուրախ:

[REAL_ist]

Բիձա, ԽՍՀՄ-ը պետություն էր?