(Շարունակություն)
Չնայած Ղարաբաղի վերաբերյալ որեւէ հոդված գոյություն չունի Կարսի պայմանագրում, բայց վերը նշված պաշտոնական հայտարարությունները արձանագրված են Կարսի կոնֆերանսի փաստաթղթերում: Եվ պատահական չէ Ադրբեջանի հրապարակային դժգոհությունը, որով նա տեղեկացնում է Թուրքիային, որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ կան չլուծված խնդիրներ` մասնավորապես Ղարաբաղի հարցը: Ադրբեջանի այսպիսի հայտարարությունները փոխհամաձայնեցված են Թուրքիայի հետ եւ համապատասխանում են Կարսի կոնֆերանսի տառին եւ ոգուն: Այս ամենն իհարկե կարեւոր է, բայց էականը չէ: Էականն այն է, որ Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրն անվավեր է, եւ անվավեր է ոչ միայն այն պատճառով, որ Կարսի կոնֆերանսում չեղյալ է հայտարարվել, այլ որ Թուրքիան միակողմանիորեն խախտել է այդ պայմանագրի` Հայաստանին վերաբերվող ամենակարեւոր հոդվածներից մեկը: Թուրքիան, չկատարելով իր` Ալեքսանդրապոլում ստանձնած պարտավորությունը Հայաստանի նկատմամբ, դրանով իսկ անվավեր է դարձրել ողջ պայմանագիրը: Խոսքը վերաբերում է Ալեքսանդրապոլի պայմանագրի 5-րդ հոդվածին. «…Իր կողմից Թուրքիան պարտավորվում է իր զինված օգնությունը տրամադրել Հայաստանին, երբ այդ պահանջի արտաքին կամ ներքին վտանգը, եւ երբ Հայաստանի Հանրապետությունը դիմի իրեն` մատնանշած խնդրով»:
1920-ի վերջերին, երբ Ռուսաստանի Կարմիր բանակը գրավեց իշխանությունը Հայաստանում, հայ ժողովուրդը 1921-ի փետրվարին ապստամբեց բոլշեւիկների դեմ եւ կրկին իշխանությունը հանձնեց ազգային կառավարությանը` Հայրենիքի փրկության կոմիտեին: Հանուն Հայաստանի անկախության եւ ինքնիշխանության մղվող հայ-ռուսական հերթական կռիվներում Հայաստանի կառավարությունը, որը կնքել էր Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, դիմեց Թուրքիային` խնդրելով զինված օգնություն, համաձայն այդ պայմանագրի 5-րդ հոդվածի: Բնականաբար, Թուրքիան որեւէ զինված օգնություն ցույց չտվեց Հայաստանին` անկախության համար պայքարում, չնայած թուրքական զորքերը դեռ գտնվում էին Հայաստանի օկուպացված տարածներում: Դրանով իսկ նա խախտեց հայ-թուրքական պայմանագրի նշյալ հոդվածը, եւ ըստ այդմ էլ` ողջ պայմանագիրը:
Այս հոդվածը Հայաստանի համար այնքան կարեւոր էր (կարելի ասել` ամենակարեւորը, որի համար էլ Հայաստանը կնքել էր այդ պայմանագիրը), որ այդ հոդվածի խախտումը համազոր էր Թուրքիայի կողմից Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրն ամբողջությամբ չեղյալ համարելու: Պարզաբանեմ ասվածը: Դեռ 1920-ի ամռանը Սովետական Ռուսաստանը Սովետական Ադրբեջանի հետ համատեղ պատերազմ էր սկսել Հայաստանի հարավ-արեւելյան սահմաններում: Չնայած Զանգեզուրի Սպարապետ Նժդեհի գլխավորած ժողովրդական գնդերը ջախջախում էին ռուսական եւ ադրբեջանական բանակներին, սակայն ռուսական սպառնալիքը թույլ չէր տալիս Հայստանի իշխանություններին այդ հաղթական գնդերը տեղափոխել հայ-թուրքական ռազմաճակատ եւ Նժդեհին նշանակել գլխավոր հրամանատար, որով կկանխվեր թուրքական հարձակումը: Փաստացի Ռուսաստանն ինքն էր բացել առաջին ճակատը Հայաստանի դեմ, իսկ Թուրքիային ստիպել էր բացելու երկրորդ ճակատ: Թուրքական բանակի արեւելյան ռազմաճակատի գլխավոր հրամանատար Կարաբեքիրը, որն այնքան էր զգուշանում ռուսական բանակից, որ կատարում էր Ռուսաստանի ցանկացած պահանջ, ոչ մի կերպ չէր դիմանա այդ նույն Կարմիր բանակին բազմիցս ջախջախած Նժդեհի զանգեզուրյան գնդերի հարվածներին: Քեմալն ու Կարաբեքիրը շատ լավ հասկանում էին ռուսական ռազմաճակատի նշանակությունը, ուստի հետագայում վարձահատույց եղան ռուսներին` նժդեհյան գնդերը Զանգեզուրում գամելու դիմաց` հրաժարվելով Բաթումի մարզից եւ այլ քաղաքական դիվիդենտներից, որոնց հասել էր Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագրով: Բազմաթիվ այսպիսի դեպքեր են հայտնի համաշխարհային պատերազմների պատմությունից. մասնավորապես Երկրորդ աշխարհամարտի ժամանակ երկրորդ (Արեւմտյան) ռազմաճակատի բացումը, որը ստիպեց Գերմանիային տասնյակ դիվիզիաներ դուրս բերել սովետական (Արեւելյան) ռազմաճակատից` հօգուտ ռուսների վճռելով պատերազմի ելքը: Հայաստանի իշխանությունները ստեղծված պայմաններում գերադասեցին դաշինք կնքել երկու չարիքներից փոքրագույնի` Թուրքիայի հետ, ընդդեմ Ռուսաստանի բոլշեւիկյան կայսրության: Սակայն, ինչպես տեսանք, Թուրքիան հրաժարվեց իր ստանձնած պարտավորություններից` դավաճանելով Հայաստանին եւ խախտելով Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, որը Հայաստանին անկախության կորուստ արժեցավ: Այնպես որ, Թուրքիան ոչ միայն չի կարող Հայաստանի հետ խոսել Ալեքսանդրապոլի լեզվով, այլեւ պետք դեռ պատասխան տա Հայաստանին` իր դավաճանության եւ պայմանագիրը խախտելու հետեւանքների համար:
Ինչ վերաբերում է 1918-ի Բաթումի կոնվենցիային, ապա արժե նշել, որ այդ կոնվենցիան ստորագրել էր օսմանյան կառավարությունը եւ նույն կառավարությունն էլ չեղյալ էր ճանաչել այն` 1920թ. Սեւրի պայմանագրով: Այնպես որ, եթե Թուրքիան կամ միջազգային հանրությունը իրականում են ցանկանում Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ իրավահավասար հարաբերությունների ձեւավորում, ապա պետք է Թուրքիայի կողմից չեղյալ ճանաչվի Հայստանի նկատմամբ մինչ այժմ իր կողմից կնքված բոլոր (մասնավորապես` ռուս-թուրքական) պայմանագրերը:
ՇԱՆԹ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
Մեջբերել
Rammer-ի խոսքերից
, մանավանդ որ հայաստանյան "կարգին" ուրիշներ էնքան էլ գոյություն չունեն: 
Հայրենիքի դավաճանությունը փաստերը լավ չիմանալով նման կոչեր անելն է: Հայաստանը այլ ելք չունի, քան՝ հաստատելը այդ պայմանագրերը; Հետո էլ Կարսի պ/գ-ն հայ-թուրքական պ/գ չէ: Մի կողմից Թուրքիան է եղել, իսկ մյուս կողմից Հայաստանը, Վրաստանը, Ադրբեջանը: Եթե Հայաստանը ցանկանում է դուրս գալ պ/գ-ից, խնդրեմ, թող դուրս գա, բայց ուժի մեջ է մտնում խայտառակագույն պ/գ՝ Ալոքսանդրապոլինը, որից խայտառակ եղել է Բաթումի հունիսի 3-ի պարտավորագիրը:
Սա բացահայտ շանտաժ էր` ուղղված Ռուսաստանին, որպեսզի Ղարաբաղի մարզն անվիճելիորեն հանձնվի Ադրբեջանին: (Ցանկացած ողջամիտ մարդ նույնը կտեսնի այսօր
Էջանիշներ