Մաշտոցյա՞ն, թե՞ Աբեղյանական ուղղագրություն

[Սահակ]

Սահակ,
Ցաւօք (<ցաւ-աւ-ք) մօտս (<մաւտ, հմմտ.՝ մատչիմ) blogspot ու yutube չի բացում:

Հինգերորդ դարում Մեսրոպ Մաշտոցի ստեղծած հայոց այբուբենը չի ունեցել փոքրատառեր՝ միայն մեծատառեր։ Փոքրատառերը ստեղծվել են մոտավորապես 10-12րդ դարերում։

Մեզ հասած բոլոր հնադարյան մատենագրությունների մեջ «եվ» հնչյունները արտահայտելու համար փոքրատառերով գրելիս միշտ օգտագործվել է «և»։ Փոքրատառերով գրելիս «ե ւ» գրում էին միայն «յո», «յու» հնչյունը արտահայտելու համար։ Օրինակ՝ եւղ (յուղ), հարեւր (հարյուր), եւթ (յոթ), յերկեւղ (երկյուղ):

Համոզվելու համար կարող եք գնալ Մատենադարան և մանրամասն ուսումնասիրել հին հայկական մատետանգրությունները, կամ կարող եք դիտել այս հին հայկական մատենագրությունները և գրքերը որոնք գտա Համացանցում՝

* 1286 թվականին գրած մի էջ Աստվածաշնչից։ Նույն կայքում կան բազմաթիվ այլ մատենագրությունների նկարներ։
* 1512 թվականին տպագրված առաջին հայերեն գիրքը՝ Ուրբաթագիրքը։
* 1666 թվականին առաջին հայերեն տպագրված Աստվածաշունչը։

[Պանդուխտ]

Սահակ,
Ճի'շտ ես, և եղած է (ու շատ սիրուն՝ խօսքս ետ եմ վերցնում), բայց գիտակցուած է երկու տառից կազմուած բառ՝ ո'չ հնչիւն:
Խնդիրը սկզբից, տառաճանաչման էր վերաբերում, ու դրանից բխած՝ ուղղագրութեան եւ արձանագրութեան (միասին եւ անջատ):

Փոքրատառերով գրելիս «ե ւ» գրում էին միայն «յո», «յու» հնչյունը արտահայտելու համար։ Օրինակ՝ եւղ (յուղ), հարեւր (հարյուր), եւթ (յոթ), յերկեւղ (երկյուղ):

Առեւծ> առիւծ
Գեւղ>գիւղ
Եւղ>իւղ
Հարեւր> հարիւր
«Եւ» երկբարբառը այժմեան «յու» հնչիւնը չէր տալիս, այդպէս էին արտասանում բառերը: Մօտաւորապէս՝ Arreutz, euł, geuł, hareur: Հետագայում, արդի հայերէնում, եւ երկբարբառը ունեցող բառերն սկսեցին արտասանել իւ (հասկացէ'ք՝ յու): Ինչպէս գիտենք ( տե'ս «Արտասանական սխալներ» ), լեզուն փոխւում է դարերի ընթացքում, ու ժամանակ անց, փոխւում են արտասանութիւնները: Խօսքը որոշ բարբառների մասին է: Ճի՞շտ է բարբառներով որոշել Այբուբենի ճանաչողութիւն: Որոշ բարբառներ էլ, պահած են «եւ» երկբարբառի նախնական ե-ով ձեւը: Օր.՝ եղ, գեղ:
«Յո»-ի մասին շտապել ես, երեւի թէ:
Եաւթն>եօթն>եօթ
Իրանական լեզուներում, այդ համարը՝ haft>haut է, ու հայերէնի եաւթն>եօթն ձեւն է բնիկը: Այստեղ մեր թեմայի առարկայ «եւ»-ը պիտի չի գտնել, այլապէս այժմ՝ «իւթ» (յութ) պիտի լինէր 7 համարը:

[Սահակ]

1805 թվականին Վենետիկում տպագրված Զօհրապեան Աստուածաշունչից մեջբերումներ

Նախաբանից
«... Ոսկանայ վարդապետի Երևանեցւոյ։»

Ծնունդք 1:10
«Եւ տնկեաց Աստուած զդրախտն յԵդեմ ընդ արևելս, և եդ անդ զմարդն զոր ստեղծ։»

Ծնունդք 2:3
«Եւ օրհնեաց Աստուած զօրն եւթներորդ, և սրբեաց զնա. ...»

Ծնունդք 3:11
«... բայց եթէ 'ի ծառոյն յորմէ պատուիրեցի քեզ՝ անտի ևեթ չուտել, կերա՞ր արդեւք ՚ի նմանէ։»

Ծնունդք 5:4
«Եւ եղեն աւուրք Ադամայ յետ ծնանելոյ նորա զՍէթ՝ ամք եւթնհարեւր. և ծնաւ ուստերս և դստերս։»

Ղուկաս 1:11
«Եւ երևեցաւ նմա հրեշտակ Տեառն ...»

Նկատել եմ «եւ» օգտագործվում է հետևյալ բառերում՝ եւթ, եւղ, գեւղ, ալեւր, թեւր, հարեւր, մեւս, արդեւք, յերկեւղ, եղջեւր, և այլն։

Բոլոր այն դեպքերում երբ արտասանում ենք «եվ» օգտագործվում է «և»։ Օրինակ՝ տերև, արև, իբրև, մինչև, դև, երևեցաւ, և այլ։

Այսպիսով ստացվում է որ դասական ուղղագրության մեջ փոքրատառերով պետք է գրել «և», իսկ մեծատառերով՝ «Եւ» կամ «ԵՒ»։ Սովետական ուղղագրության դեպքում նորից փոքրատառերով «և», մեծատառերով՝ «Եվ» կամ «ԵՎ»։ Այսինքն «եւ» գրելը բոլոր դեպքերում սխալ է։

[քաղաքացի]

Պանդուխտ, խնդրեմ ասա թե դու որտեցի՞ց ունես այսքան գիտելիքներ: Հաշվի առնելով, որ 2007-ի հուլիսի 7-ին գրել ես:

Բարեւ 21րդ Դար, բարով եկար: Իմ աղքատիկ հայագիտութեամբս մի երկու խօսք գրեմ:
…

Քո բերած փաստերն ու լեզվաբանական բացատրությունները շատ պրոֆեսիոնալ են, թեպետ կասկածելի: Եթե գաղտնիք չի, բացահայտվիր կամ գոնե ասա թե ինչ աղբյուրներից ես օգտվում, եթե հնարավոր է հղումներն էլ տուր:

Շնորհակալ եմ:

Նկատել եմ «եւ» օգտագործվում է հետևյալ բառերում՝ եւթ, եւղ, գեւղ, ալեւր, թեւր, հարեւր, մեւս, արդեւք, յերկեւղ, եղջեւր, և այլն։

Բոլոր այն դեպքերում երբ արտասանում ենք «եվ» օգտագործվում է «և»։ Օրինակ՝ տերև, արև, իբրև, մինչև, դև, երևեցաւ, և այլ։

Այսպիսով ստացվում է որ դասական ուղղագրության մեջ փոքրատառերով պետք է գրել «և», իսկ մեծատառերով՝ «Եւ» կամ «ԵՒ»։ Սովետական ուղղագրության դեպքում նորից փոքրատառերով «և», մեծատառերով՝ «Եվ» կամ «ԵՎ»։ Այսինքն «եւ» գրելը բոլոր դեպքերում սխալ է։

Հետաքրքիր մոտեցում է

[Rammstein]

Այսինքն «եւ» գրելը բոլոր դեպքերում սխալ է։

«և»-ը առաջացել է «ե» «ւ» տառերի միաձուլումից, այնպես որ «եւ» գրելը սխալ չէ։
Հին գրերում շատ կարելի է տեսնել, օրինակի համար` «մ» եւ «ն» տառերի միացում` «ﬓ»։ Հիմա ի՞նչ, ուրեմն «մն» գրելը սխա՞լ է, պետք է գրել «ﬓ»։

[Պանդուխտ]

Քաղաքացի,
Այդ թուականից ի վեր, շատ բան եմ սովորել: Գիտութիւնը եւ Ճշմարտութիւնը անձնական փառքից բարձր եմ դասում: Սիրում եմ համեստ լինել, մանաւանդ որ իսկապէս՝ գիտութեանը լրջութեամբ եմ վերաբերում, ու գիտնական չեմ:
Լեզուաբանութիւնը՝ ընդհանրապէս, բառերի ստուգաբանումը՝ մասնաւորապէս, նախասիրութիւնս է:
Յաճախ մտքիս մէջ եղածը գտնում եմ լեզուաբանական գրքերում, -որոնցից շատ ունեմ,- ու սկսում եմ կասկածել՝ չլինի՞ նախապէս ընթերցել եմ այս էջը: Յաճախ կասկածս արդարանում է:
Ինչո՞ւ գաղտնիք պիտի լինի գրքերի խորագիրները: «Հայոց Լեզուի Պատմութիւն». Գրքերի հատորները ՝ Ջահուկեանի, ԱՃառեանի եւ Ղափանցեանի անջատաբար հեղինակածներից, «Արմատական բառարան» ՝ Աճառեանից: Ունեմ՝ Վալերի Միրզոյեանի, Ա.Ս. Մարգարեանի, Ռ. Կ. Սաքապետոյեանի, Ս.Ղազարեանի, Է. Բ. Աղայեանի եւ ուրիշների հեղինակած գրքերը:
Ի՞նչ յղումների մասին է առաջարկդ:

Սահակ,
Արմատականում գրուած է. «Եօթն (եաւթն), գրուած է նաեւ եւթն»: Նմանապէս ուրիշ շատ բառեր, գրուած են տարբեր ձեւեր, սակայն լեզուաբանները ընդունում են, ընհանրապէս, մեկ բնիկ ձեւ, մնացածը՝ մատենագիրների եւ կամ բարբառների (նոյնիսկ գրաբարի ) ձեւերն են: Եւթն ձեւում, բառի ա ձայնաւորը ընկած պէտք է լինի: Այսինքն՝ ճիշտ է չէ միւսների հետ դասել: Նմանապէս՝ արդեաւք>արդեօք, ուր «եաւ»-ի ա ձայնաւորը ջնջուել է, այլապէս՝ այժմ կ’արտասանուէր «արդիւք», ու սովետականով կլինէր արդյուք եւ ո'չ արդյոք:

Այսինքն «եւ» գրելը բոլոր դեպքերում սխալ է։

Լո՞ւրջ:
Ակնյայտօրէն ձեռագրային ձեւ եղող և-ը, որ Զօհրապեանի Աստուածաշնչում տպուել է, գիտակցուել է երկու տառերից բաղկացեալ բառ՝ երբ առանձին է, եւ երկբարբառ՝ երբ բառի մէջ է: Ձեռագրային և-ում, ւիւն տառի հորիզոնական գծիկը մի քիչ աւելի երկար է:
Ուրեմն՝ Հայոց Այբուբենի այս երկու տառերը յաջորդաբար գրելը սխալ ես համարում:
Ձեռագրերում եւ որմնագրերում, տեղի սղութեան պատճառով, գրիչները սղագրում էին:
Եթէ մեծատառով Եւ, ճիշտ համարում ես, ապա ի՞նչն է եւ ձեւում սխալը. տպագիր խօսքում:

եւթ, եւղ, գեւղ, ալեւր, թեւր, հարեւր, մեւս, արդեւք, յերկեւղ, եղջեւր,

Այստեղ, եւ երկբարբառին յաջորդող բաղաձայնները ազդել են երեւի: Նման ուղղագրութիւն-արտասանութիւն կայ արդի անգլերէնում. New York – (գրուած՝ Նեւ Յորկ, արտասանւում՝ Նիւ Յորկ), screw (սկրեւ-սկրիւ):
Միւս օրինակներում, եւ-ին յաջորդող բաղաձայններ չկան.

տերև, արև, իբրև, մինչև, դև, երևեցաւ

Երեւ+եցաւ
Իսկ Բիւզանդիա, Պիւթագորաս անունները, ի՞նչպէս էին գրում ու արտասանում:
Հաւանաբար եւ-ը՝ եւ, իւ-ն՝ իւ էին հնչում: Այլապէս՝ բառերի արտասանութիւններն են փոխուել, տառերը մնացել են նոյնը, ու նոր արտասանութեան համահունչ, նոր ձեւերով են գրուել բառերը, երկբարբառները:

[Սահակ]

Հայոց լեզվի ուղղագրության մասին մի քանի բան կարողացա պարզել համացանցից, հիմնականում Ամերիկյան աղբյուրներից։

5-12-րդ դարերը եղել են հայոց գրերի ոսկե դարը, երբ ամեն ինչ Գրաբար էր։

12-17-րդ դարերում անցնում են Միջին հայերենի։ Այս ժամանակ են նաև ստեղծվում փոքրատառերը։

18-րդ դարում անցնում են ժամանակակից հայերենի։

19-րդ դարի սկզբին արվում է ուղղագրական ռեֆորմ։ Ինձ թվում է որ հենց այս ռեֆորմի ժամանակ առաջին անգամ «և»-ի փոխարեն սկսում են գրել «եւ»։

Հիմա հարց է առաջանում «դասական ուղղագրություն» ասելով ի՞նչ ենք հասկանում։ Գրաբարի ուղղագրությո՞ւնը թե 19-րդ դարում ստեղծած ուղղագրությունը։

[Rammstein]

Հայոց լեզվի ուղղագրության մասին մի քանի բան կարողացա պարզել համացանցից, հիմնականում Ամերիկյան աղբյուրներից։

5-12-րդ դարերը եղել են հայոց գրերի ոսկե դարը, երբ ամեն ինչ Գրաբար էր։

12-17-րդ դարերում անցնում են Միջին հայերենի։ Այս ժամանակ են նաև ստեղծվում փոքրատառերը։

18-րդ դարում անցնում են ժամանակակից հայերենի։

19-րդ դարի սկզբին արվում է ուղղագրական ռեֆորմ։ Ինձ թվում է որ հենց այս ռեֆորմի ժամանակ առաջին անգամ «և»-ի փոխարեն սկսում են գրել «եւ»։

Հիմա հարց է առաջանում «դասական ուղղագրություն» ասելով ի՞նչ ենք հասկանում։ Գրաբարի ուղղագրությո՞ւնը թե 19-րդ դարում ստեղծած ուղղագրությունը։

Իսկ ավելի կոնկրետ, 19-րդ դարում ի՞նչ են փոխել։

[քաղաքացի]

Հիմա հարց է առաջանում «դասական ուղղագրություն» ասելով ի՞նչ ենք հասկանում։ Գրաբարի ուղղագրությո՞ւնը թե 19-րդ դարում ստեղծած ուղղագրությունը։

Կոնկրետ ես դասական ուղղագրություն ասելով հասկանում եմ այն ուղղագրությունը, որը հիմա օգտագործում են արևմտահայերը:

[Պանդուխտ]

ՍԱՀԱԿ,
Քանի որ թեմայում այս թեման բարձրացրել ես, խնդրեմ ներկայացրու նաեւ տառատեսակների մասին. Բոլորգիր, թռչնագիր, երկաթագիր եւն: Եւ, արդեօ՞ք ամէն տեղ նոյն տառատեսակն էին օգտագործում: Քարի վրայ քանդակուած հայ գիրն ու թղթի կամ պապիրոսի վրայ արձանագրուածը՝ ասենք եւ-ը, նո՞յնն են:
«Դասական ուղղագրութիւն» ասելով. հասկանում եմ Մեսրոպեան տառաճանաչութիւն:

[may]

Կոնկրետ ես դասական ուղղագրություն ասելով հասկանում եմ այն ուղղագրությունը, որը հիմա օգտագործում են արևմտահայերը:

Մի հատված դասական ուղղագրությունից.

Առաջին ամսուայ երկրորդ շաբաթ օրը, երբ նա անցնում էր արտերի միջով, նրա աշակերտները հասկ էին պոկում, շփում իրենց ափի մէջ եւ ուտում։ 2Եւ փարիսեցիներից ոմանք ասացին նրանց. «Ինչո՞ւ էք անում այն, ինչ օրինաւոր չէ անել շաբաթ օրով»։ 3Յիսուս նրանց պատասխանեց եւ ասաց. «Դուք չէ՞ք կարդացել, թէ ինչ արեց Դաւիթը, երբ քաղց զգաց ինքը եւ նրանք, որ նրա հետ էին. 4թէ ինչպէս նա մտաւ Աստծու տունը, կերաւ առաջաւորութեան հացը եւ տուեց նրանց, որ իր հետ էին. մինչդեռ, բացի քահանայապետներից, ոչ ոքի չէր թոյլատրուած ուտել այն»։ 5Եւ Յիսուս նրանց ասաց. «Մարդու Որդին նաեւ շաբա՛թ օրուայ տէրն է»

[Rammstein]

Մի հատված դասական ուղղագրությունից.

Առաջին ամսուայ երկրորդ շաբաթ օրը, երբ նա անցնում էր արտերի միջով, նրա աշակերտները հասկ էին պոկում, շփում իրենց ափի մէջ եւ ուտում։ 2Եւ փարիսեցիներից ոմանք ասացին նրանց. «Ինչո՞ւ էք անում այն, ինչ օրինաւոր չէ անել շաբաթ օրով»։ 3Յիսուս նրանց պատասխանեց եւ ասաց. «Դուք չէ՞ք կարդացել, թէ ինչ արեց Դաւիթը, երբ քաղց զգաց ինքը եւ նրանք, որ նրա հետ էին. 4թէ ինչպէս նա մտաւ Աստծու տունը, կերաւ առաջաւորութեան հացը եւ տուեց նրանց, որ իր հետ էին. մինչդեռ, բացի քահանայապետներից, ոչ ոքի չէր թոյլատրուած ուտել այն»։ 5Եւ Յիսուս նրանց ասաց. «Մարդու Որդին նաեւ շաբա՛թ օրուայ տէրն է»

...կարծում եմ ոչ թե հատված դասական ուղղագրությունից, այլ հատված Աստվածաշնչից...

[Պանդուխտ]

...կարծում եմ ոչ թե հատված դասական ուղղագրությունից, այլ հատված Աստվածաշնչից...

Ճի'շտ: Հատուած՝ դասական ուղղագրութեամբ:

[may]

...կարծում եմ ոչ թե հատված դասական ուղղագրությունից, այլ հատված Աստվածաշնչից...

Ես էլ կասեի` մի հատված դասական ուղղագրությամբ գրված Աստվածաշնչից

[Սահակ]

Դասական ուղղագրության դասագիրք կա այստեղ http://forum.hayastan.com/index.php?...=post&id=36150