Օտարալեզու դպրոցներ Հայաստանում

[StrangeLittleGirl]

Ձայնալարի հետ լիովին համամիտ եմ, սակայն մի քանի բան ունեմ ավելացնելու…

Հայերը իրենց երեխաներին խորհրդային միության ժամանակ ուղարկում էին ռուսական դպրոց, որովհետև կրթության որակն այնտեղ լավ էր։ Դասագրքերը ավելի լավ էին մշակված, ուսուցիչները ավելի լավ էին պատրաստված։

Թյուր կարծիք է: Դա պարզապես տարածված էր ժողովրդի մեջ, մինչև հիմա էլ հավատում են դրան: Տատիկս Կոնսերվատորիայում ռուսական կրթություն ունեցողներին հայերեն էր դասավանդում: Երբ քչացան ռուսական կրթություն ունեցողները, հայկական խմբեր էլ տվեցին: Տատիկս պարզապես ապշել էր, թե որքան խորը ու հետաքրքիր մարդիկ էին հայկական կրթություն ունեցողները:
Գուցե ռուսական կրթություն ունեցողները մեկ-երկու գիրք ավելի են կարդացել, բայց հիմնականում նրանք դրանից բացի ոչինչ չունեն… Միայն գիտելիք, ուրիշ ոչինչ:

Եվ հետո՝ համաշխարհային ամբողջ գրականությունը ռուսերենով էր, ու մինչև այժմ էլ այդպես է՝ ուզած–չուզած պետք է ռուսերենով կարդայիր։ Կարիերայի համար նույնպես՝ ռուսերենը պարտադիր էր։

Ռուսերեն իմանալն ու ռուսական կրթություն ունենալը բոլորովին տարբեր բաներ են: Ռուսական դպրոցների փակումը չէր ենթադրում, որ ռուսերեն չպետք է իմանաս: Իրոք, դրա վառ ապացույցն այն է, որ այսօր դպրոցներում ռուսերենը դեռ դասավանդվում է: Այլ հարց է, որ երիտասարդները չեն ձգտում սովորել: Այն ժամանակ «կարիերա» ասելով Սովետական միության սահմաններից դուրս չէին պատկերացնում, իսկ հիմա ավելի դուրս են պատկերացնում, դրա համար երիտասարդները ձգտում են այլ օտար լեզուներ սովորել:
Հետո, ես հայկական կրթություն ունեմ, բայց դա չի խանգարում, որ բուհում սովորելիս օգտվեմ ռուսալեզու գրականությունից: Ի դեպ, ռուսական կրթություն ունեցողներից ոչ պակաս:

Բացի այդ՝ մտածողության տարբերություն կար։ Չեմ ուզում քաղքենի թվալ, բայց հիշում եմ, երբ ամռանը ռուսական ճամբարից հետո գնացի հայկական՝ ոնց որ համակենտրոնացման ճամբար լիներ՝ հարաբերությունների որակը, զրույցն ու ժամանցը արմատապես իրարից տարբերվում էին։

Չգիտեմ, թե դու ուր ես գնացել, բայց իմ տեսած ռուսախոս միջավայրերն աչքի են ընկնում իրենց լկտիությամբ, սանձարձակությամբ: Նրանք սիրում են անընդհատ շեշտել, որ իրենցից լավը չկա, ծաղրել հայախոսներին:
Այլ է հայալեզու միջավայրերում: Դու հանգիստ զրուցում ես հետաքրքիր թեմաների շուրջ, չես էլ մտածում ռուսախոսների մասին, չես ծաղրում նրանց:

Երբ ռուսական դպրոցում մենք կռիվ էինք տալիս, որ Սալժենիցինի Արխիպելագ Գուլագը կարդայինք կամ էլ Լեդի Չաթերլեյի սիրեկանը, հայկական իմ դպրոցում այդ գրքերի մասին անգամ տեղյակ չէին։

Իսկ ռուսական դպրոցներում տեղյա՞կ էին Բակունցի, Չարենցի, Հրանտ Մաթևոսյանի մասին: Մրցու՞մ էին, թե ով Թումանյանի ավելի շատ բանաստեղծություններ անգիր կսովորի:

Հիմա՝ ճի՞շտ էր դպրոցները փակելը՝ իմ կարծիքով դա փոքրիկ ազգի խղճուկ հոգեբանություն է՝ վայ, որ բոլորը իմանան հայերեն։ Իմանան հայերեն, որ ի՞նչ անեն։ Մարդուն մարդ է սարքում մտածողությունը, ոչ թե լեզուն։ Իսկ ով ասաց, որ հայերենին վատ տիրապետող վատ հայ է։

Եթե լեզուդ արհամարհում ես, ծիծաղելի է ասել, թե հայ ես: Մարդուն մարդ է սարքում հենց լեզուն, մտածողություն ձևավորում է լեզուն: Հիմա արդեն որպես բժիշկ եմ խոսում: Մարդուն լեզուն ծրագրված է իր գեներում, և եթե նա մայրենիի փոխարեն կամ մայրենիին զուգահեռ ուրիշ լեզուներով է սկսում խոսել վաղ մանկական տարիքից, ապա մտածողությունը չի կարողանում զարգանալ այնքան, ինչքան պետք է զարգանար, եթե մայրենի լեզվով խոսեր: Դա շատ ուժեղ երևում է մեր կուրսում: Ռուսական կրթություն ունեցող խելացիներ կան, բայց իսկական ուղեղները հայկական կրթություն ունեցողներն են: Նույնը տեսնում եմ նաև դասախոսների մեջ. հայկական կրթություն ունեցողները հզոր դեմքեր են, ուղղակի պակաս հաջողության են հասել, որովհետև չեն ձգտել դրան: Բացի դրանից, հայալեզու ֆակուլտետը մի ժամանակ հարգի չէր:

Ռացիոնալիզմը պետք չէ հասցնել ազգայնամոլության։ Ժողովուրդ ջան, փոքր ազգ ենք, պետք է իմանանք մեծ երկրների լեզուն՝ եթե ուզում եք ռուսերենն ու անգլերենը պետք է պարտադիր առաջին դասարանից լինի։

Հա՛, թող ռուսերենն ու անգլերենն առաջին դասարանից լինեն, բայց թող կոչվեն օտար լեզու, ինչպես մնացած երկրներում, ոչ թե մայրենի, ինչպես ռուսական դպրոցներում էր:

Հայերենով բացի մի քանի վեբ–կայքից ի՞նչ կա՝ ոչինչ, մեր հիմնական առևտրային գործընկերները հայերե՞ն են խոսում՝ իհարկե ոչ։

Ոչինչ չկա՞… Ամո՛թ մեզ: Իսկ ինչու՞ ռուսերեն կա: Որովհետև մարդիկ թարգմանում են, չէ՞: Ինչու՞ հայերը չեն թարգմանում: Քի՞չ ենք: Դեմ չեմ: Բայց նաև սարսափելի ալարկոտ ենք, սովոր ենք ամեն ինչ պատրաստի ստանալ:

Ազգի, նոր սերնդի մրցունակությունը կարող է պայմանավորված լինել հենց լեզուների իմացությամբ։ Շվեդիայի նման երկրում ֆիլմերը ընդհանրապես չեն թարգմանվում։

Իսկ Ֆրանսիայի նման երկրում բոլոր ֆիլմերն առանց բացառության թարգմանվում են: Բայց շվեդները շվեդերեն խոսում են, չէ՞, շվեդական դպրոցներում են սովորում, չէ՞: Իսկ եթե, այնուամենայնիվ, ամերիկյան դպրոցներ են գնում, ապա այլևս չասեք «Շվեդիայի նման երկրում». ես հիասթափվեցի:

Մարդիկ բոլորը անգլերեն գիտեն։ Ինչ վա՞տ է՝ դրանից նրանք ամերիկանազացան։ Ոչ։ Ուղղակի երկիրը դարձրին ավելի հարմարավետ զբոսաշրջիկների համար։

Հա՛, երկիրը հարմարավետ է զբոսաշրջիկների , բայց անհարմար տեղի բնակչության համար: Խոսքս տվյալ դեպքում Հայաստանի մասին է: Անգլերեն կամ ռուսերեն իմանալը շատ լավ է, բայց դա պարտավորություն չէ, հետևաբար եթե ես միայն հայերեն գիտեմ ու իմ երկրում ամեն ինչ ռուսերեն կամ անգլերեն է կամ եսիմինչերեն, ապա ես խիստ կվիրավորվեմ. դա արհամարհանք է իմ նկատմամբ:

[Ariadna]

Եթե լեզուդ արհամարհում ես, ծիծաղելի է ասել, թե հայ ես: Մարդուն մարդ է սարքում հենց լեզուն, մտածողություն ձևավորում է լեզուն: Հիմա արդեն որպես բժիշկ եմ խոսում: Մարդուն լեզուն ծրագրված է իր գեներում, և եթե նա մայրենիի փոխարեն կամ մայրենիին զուգահեռ ուրիշ լեզուներով է սկսում խոսել վաղ մանկական տարիքից, ապա մտածողությունը չի կարողանում զարգանալ այնքան, ինչքան պետք է զարգանար, եթե մայրենի լեզվով խոսեր:

Բյուր ջան, լրիվ համաձայն եմ քեզ հետ։ Նույնիսկ գիտականորեն ապացուցված է, կարծեմ ճապոնացի մասնագետներն են դրանով զբաղվել, որ եթե մարդ իր մայրենի լեզվով կրթություն չի ստանում, ինչ որ տեղ, ինչ որ բան պակաս է լինում իր մոտ (մտավոր առումով)

[StrangeLittleGirl]

Բյուր ջան, լրիվ համաձայն եմ քեզ հետ։ Նույնիսկ գիտականորեն ապացուցված է, կարծեմ ճապոնացի մասնագետներն են դրանով զբաղվել, որ եթե մարդ իր մայրենի լեզվով կրթություն չի ստանում, ինչ որ տեղ, ինչ որ բան պակաս է լինում իր մոտ (մտավոր առումով)

Այո՛, այո՛, շատ ճիշտ ես: Ես էլ հենց ճապոնացի գիտնականներին նկատի ունեի: Պապիկս նաև դրա վրա էր հիմնվում, երբ պնդում էր, որ հայը պետք է հայկական դպրոց գնա:

Ավելացվել է 6 րոպե անց

Մի մոռացեք նաև այն, որ մեր սահմանադրությունն ու մեր երկրի` մարդու իրավունքների հանդեպ ունեցած պարտավորությունները երաշխավորում են անձի ազատությունը:
Իսկ զրկելով մարդուն ուսման ընտրություն կատարելու հնարավորությունից, կարծում եմ սահմանափակում ենք նրա իրավունքը, էլ չեմ խոսում ազգային փոքրամասնությունների մասին:

Ցավոք, սա այն քիչ դեպքերից է, որ ես կողմ եմ բռնությանը: Ես, իհարկե, շատ ուրախ կլինեի, եթե ռուսական դպրոցները փակվեին ոչ թե պարտադրանքով, այլ այն պատճառով, որ ոչ ոք այնտեղ չի հաճախում: Բայց տվյալ դեպքում կա նաև ազգի իրավունք. ազգը գոյատևելու իրավունք ունի, իսկ եթե այն ռուսանա, չի կարող…

Երբ լեզվի մասին օրենքը պարտադրում է բոլոր տնտեսվարող սուբյեկտներին գրագրությունն իրականացնել մայրենիով, դա արդյոք չի՞ նշանակում, որ հայերենին չտիրապետող անձը արդեն չի կարող զբաղեցնել քիչ թե շատ պատասխանատու պաշտոն:

Այո՛, նշանակում է, իսկ ինչու՞ պետք է զբաղեցնի: Ինչու՞ պետք է գրագրությունն այլ լեզվով իրականացվի:

Ես կարծում եմ, որ մենք պետք է գնանք ոչ թե դպրոցներ փակելու ճանապարհով, այլ Հայկական դպրոցներում կրթության ձևերն ու եղանակները կատարելագործելու, նրանցում լիարժեք գիտելիքներ մատուցելու ճանապարհով: Պետք է պետությունը առաջնային ուշադրության առարկա դարձնի կրթության ու գիտության զարգացմանը:

Դա լրիվ ուրիշ խնդիր է, և կուզենայի, որ լուծվեր: Բայց դրա առաջին քայլը հենց հայերին հայկական դպրոց ուղարկելն է: Վերևում նշել էի, որ եթե մարդը խոսել սովորում է ոչ իր մայրենի լեզվով, չի կարող իր մտավոր հնարավորությունները լիարժեք օգտագործել:

[P.S.]

Սա շատ խորը թեմա է, հիմա չեմ ուզում առանձին-առանձին պատասխանել, անկեղծ ասած էդ բազմակի մեջբերումների ձևն այդպես էլ չսովորեցի… Բայց գրեմ, այն ինչ հիշում եմ:

ֆրանսիայում ֆրանսերեն են թարգմանում միայն նրա համար, որովհետև մինչև հիմա չեն հաշտվում Ֆրանսիայի գերիշխող դիրքի և Եվրոպայի գերհզոր կայսրություն լինելու կարգավիճակը կորցնելու մեջ: Դա քաղաքական կեցվածք է, ոչ՝ մշակութային:

Հետո, Բյուր, խնդրում եմ էլի Թումանյան, Չարենց, Նարեկացի մի գրի էլի: Նախ. այդ հեղինակներին բոլոր դպրոցներում են անցնում, անգամ մտավոր հետամնացների, երկրորդ՝ իմ ասածը ազգի համաշխարհային շուկայում մրցունակության բարձրացման մասին է: Քիչ են հայերեն թարգմանությունները որովհետև փող չկա, ընթերցող չկա, գավառական երկիր է, որտեղ ազգային ինքնասիրությունը դարձել է պաթոլոգիա:

Ինչ ես անելու քո հայերեն՞ով՝ երբ մեկուսացած ես աշխարհից, ոչնչից տեղյակ չես...Երևանում դեռ մահմեդական հասարակարգ է իշխում: Որն է քո լեզուն՝ երբ ազգիդ կեսից ավելին թուրքերեն ու պարսկերեն բառերով է խոսում, արտահայտվում ու մտածում: Որն է քո լեզուն, երբ կենցաղային հայերենը ու գրականը իրարից այնքան տարբեր են, որ անգամ տղաները ամաչում են նորմալ հայերենով խոսել, որ հանկարծ իրենց խիարի տեղ չդնեն....

Ձևեր մի թափեք էլի, էն ինչ գրում եք, մի տասը տարի առաջ գիտեինք, քննարկել ենք...ով է այն բանասերը, որ փորձում է ճկուն դարձնել մեր լեզուն: Ժամանակակից: Ինչպես մեր լեզուն, այնպես էլ մեր մտածողությունը՝ հին է, անմրցունակ, ինչը նշանակում է, վաղը մյուս օրը ավելի վատ եnք ձուլվելու քան այսօր:

Լեզվի մասին եք խոսում՝ հիանալի լեզու է, բայց չգիտես ինչու բոլորս անգլախոս ու ռուսական երգեր ենք լսում: Ու գիտես ինչ՝ ես օրինակ Մաշինա Վրեմենի կամ ԴԴՏ, կամ Պինկ Ֆլոյդ լսելով իմ երկիրը ավելի շատ եմ սիրել, քան այն մեկը, որ բյուրեղյա հայերենով Արամ Ասատրյան էր լսում: Մի հատ ժամանակակից հայերենով նորմալ Ռուբեն Հախվերդյան ունենք, որ վերջին 15 տարի ոչինչ չի գրել...

[Ձայնալար]

Սա շատ խորը թեմա է, հիմա չեմ ուզում առանձին-առանձին պատասխանել, անկեղծ ասած էդ բազմակի մեջբերումների ձևն այդպես էլ չսովորեցի… Բայց գրեմ, այն ինչ հիշում եմ:

ֆրանսիայում ֆրանսերեն են թարգմանում միայն նրա համար, որովհետև մինչև հիմա չեն հաշտվում Ֆրանսիայի գերիշխող դիրքի և Եվրոպայի գերհզոր կայսրություն լինելու կարգավիճակը կորցնելու մեջ: Դա քաղաքական կեցվածք է, ոչ՝ մշակութային:

Հետո, Բյուր, խնդրում եմ էլի Թումանյան, Չարենց, Նարեկացի մի գրի էլի: Նախ. այդ հեղինակներին բոլոր դպրոցներում են անցնում, անգամ մտավոր հետամնացների, երկրորդ՝ իմ ասածը ազգի համաշխարհային շուկայում մրցունակության բարձրացման մասին է: Քիչ են հայերեն թարգմանությունները որովհետև փող չկա, ընթերցող չկա, գավառական երկիր է, որտեղ ազգային ինքնասիրությունը դարձել է պաթոլոգիա:

Ինչ ես անելու քո հայերեն՞ով՝ երբ մեկուսացած ես աշխարհից, ոչնչից տեղյակ չես...Երևանում դեռ մահմեդական հասարակարգ է իշխում: Որն է քո լեզուն՝ երբ ազգիդ կեսից ավելին թուրքերեն ու պարսկերեն բառերով է խոսում, արտահայտվում ու մտածում: Որն է քո լեզուն, երբ կենցաղային հայերենը ու գրականը իրարից այնքան տարբեր են, որ անգամ տղաները ամաչում են նորմալ հայերենով խոսել, որ հանկարծ իրենց խիարի տեղ չդնեն....

Ձևեր մի թափեք էլի, էն ինչ գրում եք, մի տասը տարի առաջ գիտեինք, քննարկել ենք...ով է այն բանասերը, որ փորձում է ճկուն դարձնել մեր լեզուն: Ժամանակակից: Ինչպես մեր լեզուն, այնպես էլ մեր մտածողությունը՝ հին է, անմրցունակ, ինչը նշանակում է, վաղը մյուս օրը ավելի վատ եnք ձուլվելու քան այսօր:

Լեզվի մասին եք խոսում՝ հիանալի լեզու է, բայց չգիտես ինչու բոլորս անգլախոս ու ռուսական երգեր ենք լսում: Ու գիտես ինչ՝ ես օրինակ Մաշինա Վրեմենի կամ ԴԴՏ, կամ Պինկ Ֆլոյդ լսելով իմ երկիրը ավելի շատ եմ սիրել, քան այն մեկը, որ բյուրեղյա հայերենով Արամ Ասատրյան էր լսում: Մի հատ ժամանակակից հայերենով նորմալ Ռուբեն Հախվերդյան ունենք, որ վերջին 15 տարի ոչինչ չի գրել...

Միայն մի բան կհավելեմ՝ ես ունեմ հայկական կրթություն և գերազանց տիրապետում եմ ռուսերենին՝ օգտվում եմ ռուսական գրականությունից առանց խնդիրների, գրեթե ամեն օր նամակագրական կամ հեռախոսային կապի մեջ եմ անգլերենով իմ արտասահմանյան կոլեգաների հետ: Լսում եմ քո նշած բոլոր արտասահմանյան խմբերին (ի դեպ, լավ երաժշտական ճաշակ ունես) ինչպես նաև հազար ու մի ուրիշ բան՝ աֆրիկյան ծիսական թմբուկներից մինչև Ֆորշ: Ընդ որում ես ունիկալ երևույթ չեմ, կարող ես հարցնել վերևում գրառում կատարած մյուս անդամներին, որոնք ունեն հայկական կրթություն: Դե հիմա ասա ինչի ես պետք է ուզենամ իմ երեխաներին տանել ռուսական կամ անգլյական կամ չինական դպրոց:

Եվ վերջապես ո՞րտեղ ես տեսել, որ սեփական լեզուն դասավանդվի օտար լեզվի կարգավիճակով: Ախր աբսուրդ է

[Ariadna]

Նույնը կարող եմ ասել ես իմ մասին, ունեմ հայկական կրթություն, ռուսերենին տիրապետում եմ համարյա մայրենիի չափ, երբ գիրք եմ կարդում շատ ժամանակ հետո չեմ հիշում էդ գիրքը հայերենով եմ կարդացել, թե ռուսերենով, եթե տան գրադարանից չի։ Տիրապետում եմ գերմաներենին՝ մասնագիտության բերումով, աշխատում եմ անգլերենով՝ աշխատանքի բերումով, տարին գոնե մեկ անգամ գործուղվում եմ ԱՄՆ և շփման մեջ որևէ պրոբլեմ չեմ ունենում։ Երաժշտություն լսելիս էլ երբեք գլխիս չեմ տալիս, թե ինչի ռուսական կրթություն չունեմ

[P.S.]

Միայն մի բան կհավելեմ՝ ես ունեմ հայկական կրթություն և գերազանց տիրապետում եմ ռուսերենին՝ օգտվում եմ ռուսական գրականությունից առանց խնդիրների, գրեթե ամեն օր նամակագրական կամ հեռախոսային կապի մեջ եմ անգլերենով իմ արտասահմանյան կոլեգաների հետ: Լսում եմ քո նշած բոլոր արտասահմանյան խմբերին (ի դեպ, լավ երաժշտական ճաշակ ունես) ինչպես նաև հազար ու մի ուրիշ բան՝ աֆրիկյան ծիսական թմբուկներից մինչև Ֆորշ: Ընդ որում ես ունիկալ երևույթ չեմ, կարող ես հարցնել վերևում գրառում կատարած մյուս անդամներին, որոնք ունեն հայկական կրթություն: Դե հիմա ասա ինչի ես պետք է ուզենամ իմ երեխաներին տանել ռուսական կամ անգլյական կամ չինական դպրոց:

Եվ վերջապես ո՞րտեղ ես տեսել, որ սեփական լեզուն դասավանդվի օտար լեզվի կարգավիճակով: Ախր աբսուրդ է

Չէ, ախր դա չեմ պնդում։ Ընդամենն ասում եմ, որ սխալ էր ռուսական դպրոցների փակելը և որ շատ լեզուներ իմանալը լավ է։ Ընդհանուր առմամբ սա էր։ Թե չէ, իհարկե համաձայն եմ, որ սեփական լեզուն պետք է առաջինը ուսումնասիրել։ Ինչ վերաբերում է ռուսական դպրոց տալուն, ապա դա ոչ թե հիմա էր ցանկալի, այլ երևի մի քսան տարի առաջ սովետի ժամանակ։

[Ariadna]

Չէ, ախր դա չեմ պնդում։ Ընդամենն ասում եմ, որ սխալ էր ռուսական դպրոցների փակելը և որ շատ լեզուներ իմանալը լավ է։ Ընդհանուր առմամբ սա էր։ Թե չէ, իհարկե համաձայն եմ, որ սեփական լեզուն պետք է առաջինը ուսումնասիրել։ Ինչ վերաբերում է ռուսական դպրոց տալուն, ապա դա ոչ թե հիմա էր ցանկալի, այլ երևի մի քսան տարի առաջ սովետի ժամանակ։

P.S. ջան, դատելով էն հանգամանքից, որ, փաստորեն, նորմալ սովորող երեխեքը, ունենալով հայկական կրթություն, տիրապետում են թե՛ հայերենին, թե՛ ռուսերենին, թե՛ անգլերենին, ռուսական դպրոցներն էլ ոչ թե հիմա են պետք, այլ քսան տարի առաջ էին պետք, ինչպես դու ես նշում, կարելի է ասել, որ եկանք համաձայնության. պետք է դպրոցները լինեն հայկական, բոլոր լեզուների և առարկաների լավ դրվածքով, ու շատ հնարավոր է, որ էսքանից հետո նույնիսկ երեք խնձոր ընկնի երկնքից՝ մեկը կուղարկենք քեզ, կարոտած կլինես հայրենյաց խնձորին (չհրաժարվես, անկեղծ սրտով եմ ուղարկում), էն երկուսն էլ մենք կկիսվենք բոլորով

[StrangeLittleGirl]

ֆրանսիայում ֆրանսերեն են թարգմանում միայն նրա համար, որովհետև մինչև հիմա չեն հաշտվում Ֆրանսիայի գերիշխող դիրքի և Եվրոպայի գերհզոր կայսրություն լինելու կարգավիճակը կորցնելու մեջ: Դա քաղաքական կեցվածք է, ոչ՝ մշակութային:

Դա պատճառներից մեկն է միայն: Ֆրանսիացիներն իրենք իրենց լեզվի ֆանատ են. նույնիսկ երբ ֆրանսիացին ֆրանսիացու հետ է խոսում, մեկը մյուսի սխալներն ուղղում է: Կուզեի, որ հայերն էլ այդպես սիրեին իրենց լեզուն:

Հետո, Բյուր, խնդրում եմ էլի Թումանյան, Չարենց, Նարեկացի մի գրի էլի: Նախ. այդ հեղինակներին բոլոր դպրոցներում են անցնում, անգամ մտավոր հետամնացների

Անցնելը քիչ է, հասկանու՞մ ես: Հա՛, ռուսական դպրոցն ավարտածը շատ-շատ անուններ լսած լինի, մի երկու բան էլ ստից-մտից կարդացած: Ահավոր ծիծաղելի է, երբ մեկը մյուսից չեն տարբերում: Լավագույն դեպքում ռուսական կրթություն ունեցողները կարդում են հայ գրականություն, այն էլ՝ պատմավեպեր, այն էլ՝ ռուսերեն:
Իսկ համաշխարհային գրականության մեկ-երկու դեմքերի կարելի չիմանալ. վերջիվերջո, նրանք այնքա՜ն շատ են:

Քիչ են հայերեն թարգմանությունները որովհետև փող չկա, ընթերցող չկա, գավառական երկիր է, որտեղ ազգային ինքնասիրությունը դարձել է պաթոլոգիա:

Ճիշտ ես, ընթերցող չկա, որովհետև ընթերցողը քաղքենի է: Նա կասի, թե եթե ռուսերենը կա, էլ ինչու՞ հայերեն կարդամ, մինչդեռ վստահաբար կարող եմ ասել, որ երբեմն հայերեն թարգմանությունները (բնագրից) ավելի հաջող են լինում, քան ռուսերեն:
Իսկ ես այդ ընթերցողն եմ. եթե մի գիրք կա հայերեն, և ռուսերենը բնագիրը չէ, ես անպայման հենց այդ մեկն եմ վերցնում:
Ինչ վերաբերում է ազգային ինքնասիրությանը, ապա պաթոլգիա կարելի է անվանել ցեզասպանության ու մի շարք այլ հարցեր, բայց լեզուն յուրաքանչյուր ազգի պահպանման առանցքն է. հենց վերանա, ազգն էլ կվերանա, իսկ ռուսական դպրոցները դրան էին տանում:

Ինչ ես անելու քո հայերեն՞ով՝ երբ մեկուսացած ես աշխարհից, ոչնչից տեղյակ չես...Երևանում դեռ մահմեդական հասարակարգ է իշխում: Որն է քո լեզուն՝ երբ ազգիդ կեսից ավելին թուրքերեն ու պարսկերեն բառերով է խոսում, արտահայտվում ու մտածում: Որն է քո լեզուն, երբ կենցաղային հայերենը ու գրականը իրարից այնքան տարբեր են, որ անգամ տղաները ամաչում են նորմալ հայերենով խոսել, որ հանկարծ իրենց խիարի տեղ չդնեն....

Այն, թե ինչպես է ժողովուրդը վարվում լեզվի հետ, բոլորովին այլ խնդիր է: Կարելի է ասել, բռնաբարում են: Բայց եթե ռուսական դպրոցները չփակվեին, ավելի լավ տարբերակ չէր լինի. պարզապես բոլորը ռուսերեն կխոսեին:
Ի դեպ, դրական տեղաշարժ արդեն նկատվում է: Տարիներ առաջ, երբ շուկայում հարցնում էիր, թե ելակն ինչ արժե, զարմացած դեմքիդ էին նայում: Այսօր բոլորն այդ բառն են օգտագործում:
Ասե՞մ ինչ եմ անելու իմ հայերենով: Հենց հայերենի գերազանց իմացության շնորհիվ է, որ ես գերազանց անգլերեն գիտեմ, որ կարողանում եմ օգտվել ռուսալեզու գրականությունից շատ ավելի հեշտ, քան ռուսական կրթություն ունեցողները, որ ավելի քիչ պարապելով ավելի լավ եմ հանձնում քննություններս, քան մյուս խելացիները, որովհետև կարողանում եմ մտքերս հեշտությամբ արտահայտել թե՛ հայերեն, թե՛ անգլերեն: Աբսուրդ է թվում, բայց իրոք այդպես է. մայրենի լեզվի կենտրոնը գերակշռող կիսագնդում է, օտարներինը՝ մյուսում: Եթե ես չգիտեմ իմ մայրենի լեզուն, ես չեմ կարող իմ գերակշռող կիսագունդը լիարժեք օգտագործել: Իսկ օտար լեզուներ սովորելուն, կրկնում եմ, դեմ չեմ. դա նույնիսկ անհրաժեշտություն է շատ հայերի համար: Ասսում եմ շատ, որովհետև չոբանը անգլերենի կամ ռուսերենի կարիք չունի ոչխարներ արածացնելու համար:

Լեզվի մասին եք խոսում՝ հիանալի լեզու է, բայց չգիտես ինչու բոլորս անգլախոս ու ռուսական երգեր ենք լսում: Ու գիտես ինչ՝ ես օրինակ Մաշինա Վրեմենի կամ ԴԴՏ, կամ Պինկ Ֆլոյդ լսելով իմ երկիրը ավելի շատ եմ սիրել, քան այն մեկը, որ բյուրեղյա հայերենով Արամ Ասատրյան էր լսում: Մի հատ ժամանակակից հայերենով նորմալ Ռուբեն Հախվերդյան ունենք, որ վերջին 15 տարի ոչինչ չի գրել...

Կներես, բայց սա էլ է լրիվ ուրիշ հարց: Փաստն այն է, որ չունենք որակյալ երաժշտություն: Բայց երբ մեր երգիչները անգլերեն կամ ռուսերեն են երգում, դրանից ավելի որակյալ չեն դառնում: Հիմա ի՞նչ անենք, որ էդ կողմից մեր ազգը թույլ է: Բայց ունենք, չէ՞, որակյալ գրականություն (թեկուզ քիչ), որը չի կարելի անտեսել: