Հայ-թուրքական հարաբերություններ

[Rammer]

Ռամ ջան, էդ պոռնուհու վարած գիծն ու իրա սարքած կլիպերը որ տեսած ըլնես, /հույս ունեմ որ չես տեսել/ մի գուցե փոշմանես, որ դրել ես էստեղ: Դա ու մի աննկարագրելի զզվելի արարած ա, որը զբաղված ա ամեն տեսակի պոռնկությունները նկարահանելով ու ռեկլամելով, սկսած անկողնում գեյերից, լեզբիյանկեքից, վերջացրած ամենաստորին դեգեներատներով: Ոչ դեմքին, ոչ որևէ բանում ինտելեկտի նշույլներ չունի: Էդ կնկանից ու իրա ցեղից ամաչել է պետք, որ հայ են ու հեռու փախնել, այլ ոչ թե բանի տեղ դնել-մեծարել:

Մի հատ կարճ կինո եմ տեսել:Էն որ նեգռը խզարումա: ՈՒրիշ բան չեմ տեսել...

[Վիշապ]

Մենք էլ թուրքերին ասենք՝ լուծեք Կիպրոսի, քրդական հարցերը…

Եթե մեկը ցանկանում է իր շենքում ապրող հարևանի հետ հարաբերությունները կարգավորել կամ նորմալ հարաբերություններ ունենալ, չի նշանակում, որ շենքի բոլոր պրոբլեմները պետք է լուծի, կամ թաղամասի բոլոր պրոբլեմները պետք է լուծի: Այսպես է պատասխանել ՀՀ արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանը Հանրային հեռուստատեսության «Իրական քաղաքականություն» հաղորդման ժամանակ Թուրքիայի՝ Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման համար Ղարաբաղյան հիմնախնդրի լուծման նախապայմանն առաջադրելու մասին հարցին։

Ըստ Նալբանդյանի՝ եթե այդ տրամաբանությունից ելնենք, ուրեմն մենք էլ թուրքերին պետք է ասենք՝ լուծեք ձեր հարցերը Կիպրոսի հետ, քրդական և բազմաթիվ այլ հարցեր, հետո կանդրադառնանք հայ-թուրքական հարաբերություններին: «Այդ տրամաբանությամբ կարող ենք Աֆղանստանից մինչև Սուդան կամ աշխարհի այլ հարցերի միաժամանակ լուծում պահանջել: Չեմ կարծում, որ դա տրամաբանական մոտեցում է»,- ասել է ՀՀ արտգործնախարարը

«Թշերը» սկսել է բլբլալ։ Վատ չի։ Եթե քաջություն ունենա թուրքերի երեսին ասելու նման տրամաբանական բաները ու մեկ էլ ժամանակին ասելու, «սավսեմ» վատ չի լինի։

[Rammer]

«Թշերը» սկսել է բլբլալ։ Վատ չի։ Եթե քաջություն ունենա թուրքերի երեսին ասելու նման տրամաբանական բաները ու մեկ էլ ժամանակին ասելու, «սավսեմ» վատ չի լինի։

Որն է տրամաբանությունը, որ թուրքերը խոսում են Կովկասի մասին իսկ Նալբանդյանը ասի գնացեք Կիպրոսի մասին մտածեք? Թուրքերը երբ են ասել որ աշխարհում ուզում են խաղաղություն հաստատեն որ Նալբանդյանն էլ ոգևորվել ա?

[Վիշապ]

Որն է տրամաբանությունը, որ թուրքերը խոսում են Կովկասի մասին իսկ Նալբանդյանը ասի գնացեք Կիպրոսի մասին մտածեք? Թուրքերը երբ են ասել որ աշխարհում ուզում են խաղաղություն հաստատեն որ Նալբանդյանն էլ ոգևորվել ա?

Թուրքերին ոչ մեկ չի խնդրել Կովկասի կայունության մասին մտածել, Թուրքերն իրենք խնդիրներ ունեն, «Թշերը» երևի սա է ուզում ասել, պարզապես որ ասի էլ, դրանից բան չի փոխվելու, փոխադարձ մեղադրանքներով քիրվայություն չես անի Ուղղակի դիշովկա իբր–թե «տրամաբանական» կեղծ բարոյական ելևէջներով սրանք ուզում են քաղաքականություն անել, էլ խաբար չեն, որ Թուրքիան այդ «արվեստում» իրենց ծալած ունի։ «21–րդ դարում փակ սահմաններ չպետք է լինեն», «Ցեղասպանությունը պիտի բոլորը ճանաչեն, որ խուսափեն ցեղասպանություններից հետագայում», «Ղարաբաղի ժողովդրի ինքնորոշման իրավունքի իրացման հնարավորությունը» նման լղոզված, տուֆտա բարոյախոսական լոզունգներն են սրանց ողջ ռեսուրսը։ Մարդիկ բախտի բերմամբ թե պատահմամբ հայտնվել են իշխանության, ու փորձում են ինքնահաստատվել։ Մեր ժողովդրի միջին մակարդակով սրանք են յանի ուժեղագույնները համաձայն ջունգլիի օրենքի։ Մեր պարագայում ամեն ինչ ճակատագրի հույսին է թողնված, այսինքն յաբախտի ու մեր հիմնական դժբախտությունը գումարային առումով ուղեղի ցածր աբառոտներն են։ Քյաբաբն է մեր համար մեկ թշնամին։

[Rammer]

Թուրքական հերթական նկրտումների մասին

Թուրքիայի ԱԳ նախարար Ահմեդ Դավութօղլուն Նախիջևանի Մեջլիսի նախագահի հետ հանդիպմանը հայտարարել է, թե Թուրքիան միշտ հետաքրքրվել է Նախիջևանով: Նա ասել է, թե Կարսի պայմանագիրը մնում է ուժի մեջ, որով Թուրքիան համարվում է Նախիջևանի անվտանգության երաշխավորը: Նախիջևանի անվտանգությունը Թուրքիայի անվտանգությունն է, հայտարարել է Դավութօղլուն:
Lragir.am 28.04.2010

Սա առաջին դեպքը չէ, երբ մեր հարևան երկրի արտգործնախարարն աչքի է ընկնում բացառիկ երևակայությամբ: Նա հաճախ բաներ է տեսնում, որոնք իրականության մեջ չկան: Պնդումը, որ «Կարսի պայմանագիրը մնում է ուժի մեջ, որով Թուրքիան համարվում է Նախի¬ջևանի երաշխավորը» դրանց թվից է: Քանի որ Կարսի պայմանագրի (չ)վավերականության և (ան)օրինականության հարցին առիթներ ունեցել եմ անդրադառնալու, այսու անդրադառնամ միայն պնդման երկրորդ մասին. «...Թուրքիան համարվում է Նախիջևանի երաշխավորը»:
Կարսի, այսպես կոչված, պայմանագրի նման մեկնությունը միանգամայն հիմնազուրկ է: Նախ տեսնենք ի՞նչ է ասված Կարսի, այսպես կոչված, պայմանագրի մեջ: Գրում եմ «այսպես կոչված», քանզի այն ընդհանրապես պայմանագիր չէ, որովհետև չի կնքվել միջազգային իրավունքի սուբյեկտների միջև, այլ գործարք է 2 հրացանավոր-հանցավոր քաղաքական ուժերի` բոլշևիզմի և քեմալիզմի, միջև: Իշխանությունն ապօրինաբար բռնազավթած և իշխանության բռանազավթմանը ձգտող ուժերի Կարսի գործարքն ամրագրող փաստաթղթի 5-րդ հոդվածում գրված է.
«Թուրքիայի կառավարությունը և Սովետական Հայաստանի ու Ադրբեջանի կառավարությունները համաձայն են, որ սույն պայմանագրի III հավելվածում նշված սահմաններում Նախիջևանի մարզը կազմի ինքնավար տերիտորիա` Ադրբեջանի խնամակալության ներքո»:
[Article 5. The Turkish Government and the Soviet Governments of Armenia and Azerbaijan are agreed that the region of Nakhichevan, within the limits specified by Annex III to the present Treaty, constitutes an autonomous territory under the protection of Azerbaijan.] [Статья 5. Турецкое Правительство и Советские Правительства Азербайджана и Армении соглашаются, что Нахичеванская область в границах, указанных в приложении 3 настоящего договора, образует автономную территорию под покровительством Азербайджана.]
Մինչև բուն հարցին անցնելն ուզում եմ ուշադրություն հրավիրել այն հույժ կարևոր հանգամանքի վրա, որ անգամ Կարսի գործարքով Նախիջևանի շրջանը չի հանդիսանում կամ համարվում Ադրբեջանի մաս, այլ միայն գտնվում է Ադրբեջանի «խնամակալության ներքո» (under the protection; под покровительством): Ընդհանրապես, ըստ միջազգային իրավունքի, «պրոտեկտորատը իրավական հարաբերություն է երկու պետությունների միջև» (Under International Law protectorate is the legal relation between two states): Այսինքն, դրանք երկու առանձին միավորներ են և միևնույն երկրի երկու մասերը չեն: Ինչպես, օրինակ, Թունիսը և Մարոկոն Ֆրանսիայի պրոտեկտորատներն էին, սակայն նրա մասը չէին կամ Եգիպտոսը բրիտանական պրոտեկտորատ էր, սակայն Մեծ Բրիտանիայի մասը չէր:
Նախիջևանի ԻՍՍՀ դրոշը, որի վրայի հայերեն
մակագրությունը վկայում է այդ վարչական
միավորի հայկական էության մասին

Ակնհայտ է, որ Կարսի, այսպես կոչված, պայմանագրի 5-րդ հոդվածը կողմերից որևէ մեկին չի տվել երաշխավորի (guarantor) կարգավիճակ: Այդ հոդվածին մաս հանդիսացող 3 կողմերից երկուսը («Թուրքիայի կառավարությունը և Սովետական Հայաստանի... կառավարությունը») ունեն իրավահա¬վասար կարգավիճակ: Հիշյալ հոդվածի մեջ ընդհանրապես չկա որևէ հանձնառություն, այլ միայն առկա է 3 կողմերի միջև համաձայ¬նություն Նախիջևանի մարզի կարգավիճակի մասին: Այսինքն, սույն հոդվածն ամրագրում է կայացած, ավարտված պայմանավորվածություն, այլ ոչ թե ապառնի պարտավորություն: Երաշխավորող պայմանագրի էությունը` երաշխավորվող հանձնառությունն է (The substance of a guarantee treaty is the guarantee commitment): Երաշխավորվող հանձնառության բացակայությունը զրկում է, անգամ մեծ ցանկության դեպքում, Կարսի, այսպես կոչված, պայմանագիրը դիտարկել որպես երաշխավորող պայմանագիր: Ընդսմին, երաշխավորող պայմանագրի մեջ պետք է հստակ լինի, թե ով ինչ է երաշխավորում: Օրինակ, Ազգերի լիգայի Կանոնակարգի (The Covenant of the League of Nations) 10-րդ հոդվածով կազմակերպությունը երաշխավորում էր իր անդամների ՙտարածքային ամբողջականությունն ու գոյություն ունեցող քաղաքական անկախությունը» (the territorial integrity and existing political independence): Մեր քննարկման հերոս Թուրքիան, Հունաստանի և Մեծ Բրիտանիայի հետ միասին, եռակողմ պայմանագրով (1959թ.) [հոդված 2-րդ]. «...երաշխավորում է[ր] Կիպրոսի Հանրապետության անկախությունը, տարածքային ամբողջականությունն ու անվտանգությունը» (...guarantee the independence, territorial integrity and security of the Republic of Cyprus):
Բերենք օրինակներ նաև մեր ժողովրդի պատմությունից: Հիշո՞ւմ եք Պարույր Սևակի անմահ տողերը Անլռելի զանգակատուն-ից.
Մեր արցունքի դեմ մի կում ջուր տվին,
16-ն այսպես մի կերպ շուռ տվին:
Աչքդ լույս լինի, դու օգտվեցիր թվաբանություն.
Աճեց քո 16-ը` դարձավ 61:
Այստեղ հիշատակված են 2 հայտնի պայմանագրերի` Սան-Ստեֆանոյի նախնական հաշտության պայմանագրի (3 մարտի, 1878թ.) և Բեռլինի պայմանագրի (13 հուլիսի, 1878թ.) հայերին վերաբերող հայտնի #16 և #61 հոդվածները, որոնք, ըստ էության, երաշխիքային պարտավորություններ էին` հանձնառություններ բարեփոխումների համար: Սան-Ստեֆա¬նոյի պայմանագիրը երաշխավորում էր Թուրքիայի ստանձնած պարտավորությունների կատարումը, այն է. «անհապաղ կենսագործել հայաբնակ մարզերի տեղական կարիքներից բխող բարելավումներ և բարեփոխումներ»: Ի դեպ, ուշադրություն դարձրեք «անհապաղ» բառին, արդյո՞ք դա Ձեզ չի հիշեցնում «ողջամիտ ժամանակահատվածում» բառակապակ¬ցությունը: Բեռլինի պայմանագիրը գրեթե նույնպիսի երաշխիքներ է տալիս, սակայն այս անգամ երաշխավոր (guarantor) էին հանդես գալիս արդեն պայմանագիրը կնքած բոլոր պետությունները. ՙառանց հետագա հապաղման իրագործել հայաբնակ մարզերի տեղական կարիքներից բխող բարելավումներ և բարեփոխումներ … իսկ տերությունները կհսկեն դրանց կիրառումը»: Այսինքն, վերոհիշյալ պայմանագրերում առկա էր ցանկացած երաշխա¬վորող պայմանագրի (guarantee treaty) առանցքային հարցը` երաշխավորման առարկան:
Ամփոփելով, կարելի է անել հետևյալ եզրակացությունները.
1. Թուրքիան չի կարող հանդես գալ որպես Նախիջևանի վարչական միավորի երաշխավոր, քանի որ բացակայում է դրա իրավական հիմքը: Կարսի, այսպես կոչված, պայմանագիրը նման իրավասությամբ չի օժտում Թուրքիային: Այնտեղ, ընդհանրապես, որևէ ամրագրված պարտավորություն չկա:
2. Կարսի, այսպես կոչված, պայմանագրով Հայաստանն ու Թուրքիան Նախիջևանի նկատմամբ ունեն նույնական իրավունքներ և պարտավորություններ:
3. Կարսի, այսպես կոչված, պայմանագիրը խոսում է Նախիջևանի պրոտեկտորատի մասին, որը 1923թ. ի վեր գոյություն չունի: Ըստ այդմ, եթե մինչևիսկ Թուրքիան իրեն Կարսի բոլշևիկա-քեմալական գործարքով համարում է Նախիջևանի պրոտեկտորատի երաշխավորը, կրկնում ենք` առանց հիմքի, ապա Նախիջևանի պրոտեկտորատի լուծարումով, այսինքն Նախիջևանի Ինքնավար Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետության ստեղծումով և ՍՍՀՄ կազմում պարզ ինքնավարություն դառնալով, ի չիք է դարձել նաև այդ հիմքը:


Արա Պապյան
«Մոդուս վիվենդի» կենտրոնի ղեկավար
29 ապրիլի, 2010թ.

[Chuk]

Ցավոք վերջերս ժամանակ չունեմ քննարկումներին մասնակցելու, հիմա էլ ժամանակ չունեմ երկար-բարակ գրելու:
Հարց ունեմ թեմայում երկու տիպի պնդումներ անողներին:

1. Այն մարդիկ, ովքեր կարծում (ասում) էին, որ իբր աշխարհը հիմա պետք է սկսի Թուրքիայի վրա ճնշումներ բանեցնել, Վերջին օրերի զարգացումների ֆոնի վրա (Թուրքիայի ակտիվ միջազգային քաղաքականություն) կարծիքը փոխե՞լ է, թե՞ ոչ,
2. Այն մարդիկ, ովքեր կարծում (ասում) էին, որ Թուրքիան Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունում գործոն չի դարձել (դառնում), վերջին օրերի զարգացումների ֆոնի վրա կարծիքը փոխե՞լ են, թե ոչ:

[Երվանդ]

Ցավոք վերջերս ժամանակ չունեմ քննարկումներին մասնակցելու, հիմա էլ ժամանակ չունեմ երկար-բարակ գրելու:
Հարց ունեմ թեմայում երկու տիպի պնդումներ անողներին:

1. Այն մարդիկ, ովքեր կարծում (ասում) էին, որ իբր աշխարհը հիմա պետք է սկսի Թուրքիայի վրա ճնշումներ բանեցնել, Վերջին օրերի զարգացումների ֆոնի վրա (Թուրքիայի ակտիվ միջազգային քաղաքականություն) կարծիքը փոխե՞լ է, թե՞ ոչ,
2. Այն մարդիկ, ովքեր կարծում (ասում) էին, որ Թուրքիան Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունում գործոն չի դարձել (դառնում), վերջին օրերի զարգացումների ֆոնի վրա կարծիքը փոխե՞լ են, թե ոչ:

1. Ոչ:
2.Ոչ:

[Երվանդ]

1. Ոչ:
2.Ոչ:

Երկրորդ կետի պահով ուղղակի վերապահում, Թուրքիան միշտ փորձել ու փորձում է գործոն դառնալ , բայց չի ստացվում մինչև հիմա համենայն դեպս:

[Chuk]

Երվանդ, շնորհակալություն պատասխանի համար
Ուրեմն դեռ սպասենք:

[Երվանդ]

Եթե Թուրքիան ակտիվ միջազգային քաղաքականություն է վարում էտ չի նշանակում որ ճնշումներ չեն եղել կամ չկան, ամբողջ հարցը էն ա որ Սերժը ինչ որ բան ա խոսք տվել միջազգային կառույցներին ու հիմա չի անում, ժամանակ ա ձգում, էտ երևի ինչ որ շրջաններից զորքերի դուրս բերում, բայց դե առանց կարգավիճակի հարցի հստակեցման էտ նշանակում ա պարտություն, Արտակ ոչ մեկ չի գովել Սերժի արտաքին քաղաքականությունը ամբողջությամբ, ընդհամենը ասվել է որ ճիշտ քայլ էր Արձանագրությունների սառեցումը, ու հիմա էլ ես մնում եմ էտ կարծիքի:

[Chuk]

Եթե Թուրքիան ակտիվ միջազգային քաղաքականություն է վարում էտ չի նշանակում որ ճնշումներ չեն եղել կամ չկան, ամբողջ հարցը էն ա որ Սերժը ինչ որ բան ա խոսք տվել միջազգային կառույցներին ու հիմա չի անում, ժամանակ ա ձգում, էտ երևի ինչ որ շրջաններից զորքերի դուրս բերում, բայց դե առանց կարգավիճակի հարցի հստակեցման էտ նշանակում ա պարտություն, Արտակ ոչ մեկ չի գովել Սերժի արտաքին քաղաքականությունը ամբողջությամբ, ընդհամենը ասվել է որ ճիշտ քայլ էր Արձանագրությունների սառեցումը, ու հիմա էլ ես մնում եմ էտ կարծիքի:

Բայց ես չասացի, որ ինչ-որ մեկը գովել է Սերժի քաղաքականությունը:
Ես պարզապես համբերատար սպասում եմ, որ տեսնեմ, արդյոք հասարակությունը ե՞րբ կհասկանա, որ Թուրքիան այս ընթացքում մեծ շահ ունեցավ, որ նրա վրա ճնշումներ չկան և որ նա արդեն իսկ մտել է Ղարաբաղյան գործընթացի բանակցություններ:

Խնդրում եմ ինձ նորից չպատասխանել, որ չկա այդպիսի բան, որովհետև քո դիրքորոշումը գրված է նախորդ գրառման մեջ և ես մեկ անգամից հասկանում եմ, ես էլ ներկայացրի իմը:

[Երվանդ]

Ապեր կարաս ասես ի՞նչ է նշանակում արդեն մտել է, Թուրքիան դարձե՞լ է Մինսկի խմբի համանախագահ, ինչով է արտահայտվում նրա մտած լինելու փաստը, նրանով որ Ադրբեջանի հետ համակարծիք են Ղարբաղի հարցում , թե որ Մեդվեդևի հետ էտ թեմայով խոսել են, դրանք ընդամենը փորձեր են որոնք միշտ եղել են:

[Chuk]

Ապեր կարաս ասես ի՞նչ է նշանակում արդեն մտել է, Թուրքիան դարձե՞լ է Մինսկի խմբի համանախագահ, ինչով է արտահայտվում նրա մտած լինելու փաստը, նրանով որ Ադրբեջանի հետ համակարծիք են Ղարբաղի հարցում , թե որ Մեդվեդևի հետ էտ թեմայով խոսել են, դրանք ընդամենը փորձեր են որոնք միշտ եղել են:

Նրանով, Երվանդ ջան, որ արդեն կողմերից շատերը հաշվի են նստում Թուրքիայի դիրքորոշման հետ:
Բայց ինչպես ասել եմ ժամանակ չունեմ երկար-բարակ գրելու, առավել ևս, որ չեմ կարող այնպես հիմնավորել որ հակառակ նախատրամադրված մարդուն կարողանամ ապացուցել տեսակետիս ճշմարտացիությունը ու ինչպես նշեցի նախորդ գրառմանս մեջ. Ուրեմն դեռ սպասենք:

[Երվանդ]

Նրանով, Երվանդ ջան, որ արդեն կողմերից շատերը հաշվի են նստում Թուրքիայի դիրքորոշման հետ:
Բայց ինչպես ասել եմ ժամանակ չունեմ երկար-բարակ գրելու, առավել ևս, որ չեմ կարող այնպես հիմնավորել որ հակառակ նախատրամադրված մարդուն կարողանամ ապացուցել տեսակետիս ճշմարտացիությունը ու ինչպես նշեցի նախորդ գրառմանս մեջ. Ուրեմն դեռ սպասենք:

Արտակ ջան որ կողմերից շատերը հաշվի են առնում Թուրքիայի դիրքորոշում դու էտ որտեղից ես պեղել, ասենք գոնե հիմքը նշի ինչից ես նման տպավորություն ստացել:

[Երվանդ]

Արտակ ջան որ կողմերից շատերը հաշվի են առնում Թուրքիայի դիրքորոշում դու էտ որտեղից ես պեղել, ասենք գոնե հիմքը նշի ինչից ես նման տպավորություն ստացել:

Հա որ ասես էտ շատերը կոնկրետ որ որոնք են ավելի լավ, ասենք Ադրբեջանը, հետո՞