Համազգեստ

[Chuk]

Եվ ընդհանրապես, եթե էդպես է, եկեք բոլորս միահամուռ պահանջենք, որ քաղաքում թաղամասերը բաշխվեն ըստ սոցիալական ապահովության, որ հանկարծ ու էնպես չլինի, որ նույն շենքում ապրեն տարբեր եկամուտ ունեցող ընտանիքներ, որովհետև բակում խաղալուց երեխան հարևանին կտեսնի, ու կճնշվի, որոշենք, որ անապահով երեխաներին թատրոն, կինո, գազանանոց, մոնումենտ տանել չի կարելի, հանկարծ կարող ա էնտեղ շքեղ հագնված երեխա տեսնեն, եկեք պայմանավորվենք, որ նրանց արգելվում է հեռուստացույց նայել, որովհետև կինոյի մեջ կարող ա ֆինանսապես լավ ապահովված ընտանիք տեսնեն:

Եթե կոպիտ ասեմ, համազգեստավորումը բերում է մարդկանց խմբի նախրի վերածելու: Բանակում, օրինակ, դա հասկանալի ա: Բանակում զինվորը չպիտի մտածի (շատ եմ կոպտացնում, բայց իդեան էդ ա), ինքը պետք ա դառնա ընդհանուր հոծ հոսքի փոքրիկ մասնիկ: Իսկ առօրյա կյանքում այդ նախրացման պրոցեսը ընդամենը մարդու լավագույն հատկանիշների սպանման պրոցես ա:

[Հայկօ]

Անկասկած կողմ եմ: Հագուստը, մանավանդ դպրոցահասակ երեխաների հագուստը, հաճախ (շա՜տ հաճախ) ոչ այնքան յուրատեսակությունն ու անհատականությունն ընդգծելու միջոց է լինում, ինչքան թիթիզանալու, ուրիշների նկատմամբ սեփական առավելությունն ապացուցելու ախմախ միջոց: Չորրորդ-հինգերորդ դասարանցի երեխան ի՞նչ անհատականություն պիտի ընդգծի ու ցուցաբերի իր հագուստով. նա դեռ անգամ ձևավորված ճաշակ չունի, աշխարհայացք չունի: Երեխայի համար հագուստ գնում են ծնողները, ու վա՜յ այդ երեխայի անհատականությանը, եթե ծնողը քաղքենի ու ծանծաղ կերպար է (ինչը, ցավոք, հաճախ է պատահում): Երեխան չի ասի՝ «Անահիտը իր ճղած ջինսով ու տարբեր գույնի քուղերով կոշիկներով ի՜նչ լավ, անհատական, յուրօրինակ կերպար է», բայց կասի (անձամբ եմ լսել տրանսպորտում) «Ախչի դու տեսել ե՞ս էն Անահիտը ինչ քռչոտ ա հագնվում, ամառ-ձմեռ նույն շորն ա հագին, էտի լրիվ բոմժ ա»: Ու այդպես էլ կշարունակեն ծաղրել ու նվաստացնել Անահիտին, որովհետև իրենք կարող են օրը մի հագուստով դասի գալ, իսկ Անահիտը՝ ոչ: Իսկ Անահիտը, գուցե, նրանցից մի քանի գլուխ ավելի բարձր անհատականություն էր: Երեխաների միջավայրում երեխաներից չար ու անհոգի արարածներ չկան, պետք չէ՛ ավելորդ առիթ ստեղծել անապահովի համար՝ հերթական անգամ իրեն մյուսներից ավելի ցածր զգալու:

Չուկ, ասում ես՝ անհատականությու՞ն: Ես արհամարում եմ այն անհատականությունը, որը պիտի հիմնվի ու արտահայտվի միայն հագուստի վրա ու հագուստով: Իսկ չե՞ս կարծում, որ այնպիսի երկրորդական երևույթ, ինչպիսին է հագուստը, առավել ճնշող ազդեցություն է ունենում այդ «զենքը» կիրառելու հնարավորությունից զուրկ անհատականությունների վրա: Քանի՞ անհատականություններ են կուլ գնացել ամբոխին միայն ու միայն այն անհեթեթ պատճառով, որ այդ նույն ամբոխը ավելի մեծ ուշադրություն է դարձրել ոչ թե նրանց, ասենք, խելքին, այլ մեկ ուրիշի նոր կոշիկներին: Թո՛ղ բոլորը իրար հավասար լինեն հագնվելու տեսանկյունից. այդ դեպքում իրական անհատականությունները ինքնաարտահայտվելու ուրիշ՝ ավելի ծանրակշիռ եղանակներ կփնտրեն՝ լինի խելքը, համարձակությունը, սրամտությունը, թե ուժը: Ու կգտնեն: Իսկ եթե մի մարդու հագուստն է դարձնում անհատականություն, ապա, իմհկ, այդ մարդը փուչ անհատ է: Կոստյու՞մն է, որ պիտի քեզ գեղեցկացնե, չէ՞:

Դպրոցը նախևառաջ սովորելու տեղ է: Հագուստի, նոր հեռախոսի, վերջին զանգի փողի հետևից ընկենլով մարդիկ մոռանում են ամենագլխավորը՝ դպրոցի բուն նպատակը: Թո՛ղ տվյալ երեխան դասերից հետո հագնվի այնպես, ինչպես ուզում է (կամ ուզում են նրա ծնողները), թո՛ղ զբաղվի այն բանով, ինչ իրեն դուր է գալիս, բայց եթե գնում է դպրոց, թո՛ղ բարի լինի մտածել սովորելու, այլ ոչ թե մյուս աշակերտներից իր գույնզգույն հագուստով տարբերվելու մասին: Ասում ես՝ անհատականությու՞ն: Իսկ մի՞թե անհատականություն լինելը միշտ է լավ: Անհատականության հականիշը այս դեպքում ոչ թե գորշությունն է, այլ հարգանքը դիմացինի հանդեպ և բոլորի հավասարության արդարացի գիտակցումը: Բոլոր մարդիկ հավասար են: Ու եթե հասուն մարդու համար հնարավոր է, որ հագուստն արդեն ոչ մի բան չնշանակի, երեխայի համար դա մեծ նշանակություն ունի, մանավանդ՝ եթե շրջապատը ամեն կերպ սնում ու քաջալերում է նման մտածելակերպը: Դու պնդում ես, որ երեխան ինքնաարտահայտվու՞մ է իր հագուստով: Իսկ պատկերացնու՞մ ես վերոհիշյալ Անահիտի հոգեվիճակը, երբ նրան անդադար կծաղրեն հին, մաշված հագուստ հագնելու, ինչ-որ նորաոճ վերնաշապիկ չունենալու համար: Պատկերացնու՞մ ես Անահիտի ծնողների վիճակը, երբ նրանց աղջիկը կբողոքի, որ բոլորը հագնում են այդ վերնաշապիկից, իսկ ինքը՝ ոչ:

Համազգեստ պիտի՛ լինի: Ընդ որում՝ խիստ համազգեստ. ոչ թե պարզապես, ասենք, սև-սպիտակ հագուստ, այլ կոնկրետ ա՛յս սև շալվարն ու կոնկրետ ա՛յս սպիտակ վերնաշապիկը: Տարբերվողը կտարբերվի:

[Chuk]

Չուկ, ասում ես՝ անհատականությու՞ն: Ես արհամարում եմ այն անհատականությունը, որը պիտի հիմնվի ու արտահայտվի միայն հագուստի վրա ու հագուստով:

Հրաժարվում եմ գրառման մնացած հատվածը կարդալուց, կանգ եմ առնում էստեղ:
Պարզ պատճառով, ես նման միտք չեմ ասել, ինձ ուղղված պատասխանդ իմ խոսքերի հերքում կամ հակառակ տեսակետ չեն (ուշադրություն ընդգծածս հատվածին):

[Ֆոտոն]

Շնորհակալություններից հասկանալի է, որ հենց սկզբից համազգեստին դեմ եղողների կողմնակիցն եմ: Պատճառների մասին ասվել է: Ավելացնեմ այն, ինչը պակասեց էս թեմային իմ կարծիքով:

Համահավասարեցնելու վատն այն է նաև, որ հենց սկզբից երեխաներին խաբում ենք, խաբեությունը քաջալերում, երեխաների աչքից էլ ընկնում ենք: Իսկ երբ մեծանում են երեխաները, ասում ենք.
- Դե էդպես ա, բալես: Մենք իրենց հնարավորությունները չունենք:

Երեխան էլ ասում է (երեխաները մեզնից էլ խելացի են, մեզնից էլ լավ են հասկանում բոլոր նրբությունները), բա էդ համազգեստի 10.000 ը, որ հայրիկս տվեց, բա ինչի՞ դաշնամուրս լարելու կամ գիրք գնելու ժամանակ ասում է՝ չունենք: Բա էդ համազգեստը ինձ պետք է՞ր:

Հենց սկզբից պետք է երեխան իմունիտետ ձևավորի ու ունենա սոցիալական անհավասարության նկատմամբ: Ախր դրա մեջ վատ բան չկա, նորմալ է: Ինչի՞ խաբել:

Հ.Գ. Էս տրավման ու արժեքների փլուզումն ինձ մոտ եղել է: Այդ պատճառով էլ սխալ դաստիարակություն եմ համարում:

[Chuk]

Երբ որ նոր մարդու ենք հանդիպում, նրա մասին կարծիք կազմելու առաջին գործոններից է նրա հագուստը, ու խոսքը բոլորովին չի գնում շքեղության կամ աղքատիկության մասին. ուշադրություն ենք դարձնում ոճին, ազա՞տ է, թե՞ պաշտոնական, գունային համադրությունն ինչպիսին է և այլն: Սա անում ենք, հաճախ ենթագիտակցորեն:

Կարող եք անշուշտ համարել, որ երեխան դեռ իր ճաշակը չունի, ծնողն է ընտրում, ինչն, իրականում, այնքան էլ չի համապատասխանում իրականությանը: Մենք այսօր էլ կարող ենք ականատես լինել, թե ինչպես է 2-րդ դասարանցի աղջնակը հոր ձեռքը բռնած պայուսակների մասնագիտացած խանութում իր ճաշակով պայուսակ ընտրում, օրինակ:

Բնական է, որ երեխայի ճաշակի ձևավորման հարցում մեծ դեր է հենց ընտանիքինը: Անշուշտ:
Բայց միթե՞ պետք է միայն ընտանիքինը լինի: Իհարկե ոչ:
Երեխան պետք է հնարավորություն ունենա տեսնելու իր ընկերների՝ այդ թվում դասընկերների հագուստը, իր համար իդեալներ կառուցելու, ճաշակ զարգացնելու համար:

Հագուստը չի կարող լինել երեխայի անհատականության արտահայտությունը, բայց եղել է, կա ու կլինի անհատականության արտահայտություններից մեկը:

Հայկօ, գրառմանդ մեջ մի հատված աչքիս ընկավ, որ դասարանցին ծիծաղում է մյուս դասարանցու վրա նրա հագուստի քռչոտ լինելու վրա: Այս դաժանությունը երեխաների մեջ կա. դա անժխտելի ա: Բայց դրանից համազգեստը չի կարող փրկել: Սկսենք համազգեստի մաշվելու ունակությունից: Ու ճարպիկ երեխան այն արագ կմաշվի, եթե ծնողը խեղճ է, ստիպված կլինի կարկատել ու երեխայի մոտ մեկ է կլինի մաշված, քռչոտ շոր, դաժանները նորից կստորացնեն: Բացի դրանից առանց ալարելու կկրկնեմ ևս մեկ անգամ. դասարանցիների շփումը չի՛ սահմանափակվում դպրոցի ներսում. դաժաններից ամեն մեկը տեսնելու է իր խեղճ դասարանցու քռչոտ շորերը, խոսակցությունը մեկ է լինելու: Դեռ չասած այն մասին, որ արդեն իսկ շատերը սովորական շորերով գալիս, դպրոցում փոխում են շորերը, կամ զանգը տալուն պես հագնում իրենց սովորականը: Չասենք մաշված կոշիկների մասին, չասենք արդուզարդի այլ պարագաների մասին:

Կրկնում եմ. այս պատճառաբանությունները արգումենտ չեն. սրանք խոսակցությունը տուպիկ բերելու փորձեր են, որովհետև ուզած մարդ (նորմալ մարդ) չի ուզում, որ խեղճ երեխան ճնշվի: Ու երբ պատրանք է ստեղծվում որ հենց հագուստն է այդ ճնշվելու հեռանկարը, պատկերը դաժանանում է: Իրականում հագուստը կարող է լինել դրա առիթ ու կարող է լինել նաև համազգեստի դեպքում:

Նորմեր մշակել, անշուշտ կարելի է: Սահմաններ դնել անշուշտ կարելի է: Բայց նախրացման պրոցեսը մնում է նախրացման պրոցես:

[Հայկօ]

Հրաժարվում եմ գրառման մնացած հատվածը կարդալուց, կանգ եմ առնում էստեղ:
Պարզ պատճառով, ես նման միտք չեմ ասել, ինձ ուղղված պատասխանդ իմ խոսքերի հերքում կամ հակառակ տեսակետ չեն (ուշադրություն ընդգծածս հատվածին):

Գերագույն, երբ կգրեմ, որ «դու ասում ես, որ միայն հագուստով պայմանավորված անհատականությունը... և այլն», այդ ժամանակ էլ կհակաճառես, որ դու նման միտք չես արտահայտել : Վերևում ես շարադրել եմ իմ կարծիքը, որն արտահայտելու առիթ, բայց ոչ հիմք էր քո գրածը:

Իսկ գրառումները լրիվ չկարդալու դեպքում երկխոսությունը վերածվում է երկու առանձին մենախոսությունների, ինչը, ճիշտն ասած, տհաճ է:

Համազգեստ հագնելու մեջ նախրացման պրոցես չկա: Նորից եմ ասում. մարդը մարդուց միայն հագուստով չէ, որ տարբերվում է:

Մարդուն առաջին անգամ հանդիպելիս ոմանք, գուցե, ուշադրություն են դարձնում նրա ոճին, գունային համադրություններին և այլն, բայց վստահորեն կարող եմ ասել, որ հիմա Հայաստանում միլիոնանոց զարդեղենը, թանկարժեք հեռախոսն ու «Գուչի» կոստյումը շատ ավելի շատ են աչք մտնում, քան թե հրաշալիորեն համադրված ազատ ոճի «միջին» հագուստը: Հենց շքեղությանն ու աղքատիկությանն էլ նայում են առաջին հերթին:

Չուկ, վերևում մի բան էի գրել. դպրոցը նախևառաջ սովորելու տեղ է: Ինքնաարտահայտման, «իրանը դնելու», տարբերվելու, ճաշակ ցույց տալու, մյուսների հարձակումներից պաշտպանվելու արանքում դպրոցի այդ առաջնային նպատակը կորում է: Ու դպրոցների այսօրվա վիճակը դրա վառ ապացույցն է: Մարդիկ ավելի շատ ուշադրություն են դարձնում դասատուների համար հավաքված փողին, վերջին զանգի ռեստորանին, դասարանով հավաքվելու տեղին և այլն, քան թե իրենց բուն նպատակին՝ ուսմանը: Երեխան թող արտահայտի իր անհատականությունը ինչքան ուզում կամ կարողանում է, թող նվագի, նկարի, ֆուտբոլ խաղա, բայց դպրոցում թող զբաղվի միայն ու միայն իր դասերով: Թող դպրոց գնալիս մտածի, թե ո՞ր տնայինն է արել, իսկ որը՝ ոչ, ոչ թե՝ թե ինչ շոր պիտի այսօր հագնի: Ծնողներն էլ, երեխային դպրոց ուղարկելիս, թող հնարավորություն չունենան մտածելու, թե ինչպես ուրիշներին ցույց տան, որ իրենց եկամուտն ավելի շատ է:

Եվ, ի վերջո, ի՞նչ նախրացման մասին է խոսքը, էլ չասած, որ բառն ինքնին շատ կոպիտ է հնչում: Բանակում բոլոր կանաչ շոր հագնողները նույն մարդի՞կ էին, հար և նմա՞ն էին իրար: Որևէ լուրջ կազմակերպությունում, որտեղ dress-code է գործում, բոլոր աշխատակիցները նու՞յնն են: Ծայրահեղությունների մեջ ես ընկնում: Անգամ եթե կշեռքի նժարների վրա դնենք մի քանի հարյուր էքստրավագանտ աշակերտների մասամբ ճնշված էգոն ու մի խեղճ աշակերտի սրտնեղությունը՝ իր հագուստի պատճառով, ինձ համար վերջինս հազար անգամ ավելի ծանր կլինի:

Ֆոտոն, սոցիալական անհավասարությունը անկբախ կերպով երեխային ցույց տալով դու նրա մեջ սոցիալական անհավասարության դեմ իմունիտետ երբեք չես ձևավորի: Հակառակը շատ ավելի հավանական է:

[Chuk]

Չուկ, վերևում մի բան էի գրել. դպրոցը նախևառաջ սովորելու տեղ է: Ինքնաարտահայտման, «իրանը դնելու», տարբերվելու, ճաշակ ցույց տալու, մյուսների հարձակումներից պաշտպանվելու արանքում դպրոցի այդ առաջնային նպատակը կորում է:

Իհարկե սովորելու տեղ է:
Ու նաև ճաշակ զարգացնելու:
Իսկ քո ասած երևույթները, ցավոք, համազգեստ կրելով չեն վերանալու: Գուցե խորանան:
Օրինակ երբ Մեղմանույշը հնարավորություն ունենա դպրոց գալ ու դպրոցից գնալ սովորական շորով, ներսում փոխելով:
Երբ Սահականույշը կարող է չքրքրված քաղաքացիական շոր հագնել, բայց ստիպված է հագնել մաշված համազգեստը: Եվ այլն:
ՎԵրևում ահագին գրել եմ: Էդ գրածներիցս ՈՉ ՄԵԿԸ առ այժմ չի հերքվել:

Եվ, ի վերջո, ի՞նչ նախրացման մասին է խոսքը, էլ չասած, որ բառն ինքնին շատ կոպիտ է հնչում: Բանակում բոլոր կանաչ շոր հագնողները նույն մարդի՞կ էին, հար և նմա՞ն էին իրար:

Հա
Իրականում հա: Կազմակերպությունները մի քիչ ուրիշ են, էստեղ աշխատանք ա դա, որոշակի պատկեր ստեղծելու հարց կա, դա մտնում ա հենց աշխատանքի մեջ, անհրաժեշտ ա հենց տվյալ անհատի ինդիվիդուալությունը փոխել կազմակերպության ինդիվիդուալությամբ:
Իսկ բանակում հա՛, նախրացման նման ա: Դրա համար էլ վերջին մի տարին միշտ համազգեստի խախտում եմ արել


Նախրացումն իրոք կոշտ գնահատական է, չափազանցություն, որն արել եմ պատկերը լավ ներկայացնելու համար:

[Հայկօ]

Չուկ, վերջին անգամ ե՞րբ ես հայկական դպրոց մտել :

Անհույս իդեալիստ ես:

[Chuk]

Չուկ, վերջին անգամ ե՞րբ ես հայկական դպրոց մտել :

Անհույս իդեալիստ ես:

Հայկ ջան, էս տարի եմ մտել: Մտածս դպրոցում համազգեստով էին բոլորը: Մտածս դասարանում մի աչոնիկ անկյունում մենակ նստած էր: Գիտե՞ս ինչի: Որտև ինքը էդ դասարանի ծաղրի առարկան էր: Հիշեցի իմ դասարանը: Մեր դասարանում ծաղրի երկու թիրախ կար, մեկը տղա, մեկն աղջիկ: Ու ոչ մեկը կապված չէր հագուստի հետ: Ու էս աղջկանն էլ դրա հետ կապված չէր: Որովհետև բոլորն էլ համազգեստով էին:

[Հայկօ]

Բայց կարող էր հագուստի պատճառով լինել, չէ՞: Հարցը հենց սա է: Ծաղրելու առիթները շատ են, ևս մեկը դրանց գումարել պետք չի:

[Chuk]

Բայց կարող էր հագուստի պատճառով լինել, չէ՞: Հարցը հենց սա է: Ծաղրելու առիթները շատ են, ևս մեկը դրանց գումարել պետք չի:

Հայկ ջան, դու կարդու՞մ ես իմ գրածները:
Մասնավորապես համազգեստն էլ մի շարք հանգամանքներից ելնելով կարող է ծաղրի առարկա դառնալ: Օրինակ երբ A-ի հագինը մաշվում ու իսկ ծնողը նորն առնելու հնարավորություն չունի (չնայած որ A-ն չմաշված սովորական ու գեղեցիկ 2 զույգ հագուստ ունի), իսկ B-ն ամեն օր նոր ու թարմ համազգեստ է հագնում:

Ու դա էլ ա ծաղրելու առիթ: Համազգեստը ծաղրի էդ առիթը ՉԻ՛ ԿՏՐՈՒՄ:

[Chuk]

Մի հատ էլ գրեմ ու գնամ քնելու:

Ուրեմն էսպես. հագուստի պատճառով առաջ եկող ծաղրն ու ստորացումը ընդամենը ավելի ապահով խավի իր դիրքը ցույց տալու միջոց է: Երբ երեխան լոպպազանալու ու դիմացինի խեղճությունը ցույց տալու չարություն ունի: Սոցիալական խավերի տարբերությունը միայն հագուստով չի, որ որոշվում ա: Ցանկացած դեպքում էդ տարբերությունը միշտ երևալու է.
- Գրքերի ու տետրերի մաշվածությունից ու որակից,
- Գրենական ուրիշ պիտույքների որակից,
- Պապայի ունեցվածքի մասին խոսակցություններից,
- Կոշիկից, գոտուց, ուրիշ պարագաներից,
- Համազգեստի առկայության դեպքում դրա մաշվածության աստիճանից կամ կտորի որակից (անգամ),
- բազմաթիվ ուրիշ ֆակտրներից:

Էն երեխեն, ով մյուսին ծաղրելու էր հագուստի համար, ծաղրելու ուրիշ առիթ գտնում է հեշտությամբ, առանց որևէ խնդրի: Կարող է ծաղրել օրինակ էն, որ Արմենի մաման շուկայում պոմիդոր է ծախում, իսկ իր մաման մորթե մուշտակով է ման գալիս անգամ ամառը և այլն:

Համազգեստը սոցիալական ապահովության տարբերությունը ոչ մի կերպ չի կարող կոծկել, էն էլ մեր դարում ու ոչ մի կերպ չի կարող այդ պոտենցիալ ծաղրի դեմն առնել: Դրա դեմն առնելու համար ճիշտ դաստիարակություն է պետք, էդ թվում՝ դպրոցում:

[Շինարար]

Կներեք, իհարկե, որ հայավարի քիթս խոթում եմ ձեր խոսակցության մեջ, բայց ես էլ այս հարցում իմ կարծիքն ունեմ: Նույն բանակում, երբ ոլորը համազգեստով են, անհատականացման, քո բոլորից տարբեր եսը ցույց տալու ձգտումը ավելի է մեծանում, իհարկե իմ օրինակով եմ ասում:
Դպրոցում ցածր դասարաններում այն ահավոր տարիների հետ էր համընկել, բայց էլ համազգեստ ոչ ոք չէր հագնում, իմ հագ ու կապով շատ էի առանձնանում, կապույտ ու կարմիր կոշիկներով, հիմա էլ ունեմ կապույտ ու կարմիր կոշիկներ, բայց այն ժամանակ դա մոդա չէր ու ծիծաղելի էր համարվում, որ քեռուս տղային արդեն փոքրացել էին, բայց ինձ վրա երկու համար մեծ էին, երկնագույն շալվարով, որ էլի քեռուս տղայից էի ժառանգություն ստացել, և որի ցեպը փշացել էր ու ամրացնում էի բուլավկայով, կարմիր` արդեն շատ լվալուց գազարագույն դառած, և սպիտակ` արդեն խունացած, փոքր վանդակիկներով մաշված սառոչկայով, և համազգեստի` թևին դասագրքով շեվրոն, կոստյումով, շագանակագույն ամենաէժանանոց պայուսակով, գնում էի դպրոց, քայլում էի Չապլինի նման, որ հանկարծ կոշիկներս հագիցս չթռչեն, դասի ժամանակ ձեռք չէի բարձրացնում, որ դասատուն չկանչի գրատախտակի մոտ, ու որ կանչում էր, հազիվ էր զսպում թերևս բարի, խրախուսող, կարեկցող ժպիտը իմ քայլվածքի ու հագուստի վրա, իսկ ես ոնց էի ամաչում, տաք ու հով լինում, էլ չեմ ասում որ դասամիջոցին տեղիցս չէի վեր կենում; դպրոցն էլ քոլեջ էր, էլիտար, քաղաքի ամենա հարուստների երեխաներն էին սովորում, վարորդներն էին դասի բերում, ուշանում էին, ասում էին` վարորդն ա ուշացել, ընտիր էին հագնվում, ինչ անհատականացման մասին կարող էր խոսք լինել, էլ տեղ չկար, իհարկե ժամանակները փոխվեցին, կամաց-կամաց ես էլ սկսեցի թազա շորեր հագնել, ներգրավվեցի դասարանի մեջ, բայց այսօր էլ ինչքան ընտանիքներ կան, որ էլ ավելի վատ վիճակում են, ամեն մի երեխա չի կարող այդ հոգեբանական ճնշումից պարզերես դուրս գալ, ես խելացի էի, ինձ սիրեցին դրա շնորհիվ, կամաց բարդույթներս հաղթահարեցի, բայց մինչև հիմա մտածում եմ, որ իմ այդ դպրոց գնալը սխալ է եղել, ինչևէ կան թույլ սովորող, ոչնչով աչքի չընկնող ու աղքատ երեխաներ, որոնց համար սարսափելի դժվար է կոնտրաստը; բանակում, որ արդեն հասուն մարդիկ են, համազգեստը էդքան կարևոր չի, որքան նոր կազմավորվող դպրոցականի համար, բայց բանակում էլ իմ կարծիքով համազգեստի շնորհիվ մենք ավելի էինք ձգտում, որպեսզի ցույց տանք մեր տարբեր լինելը; Իսկ այն հարուստ երեխաները, որ ընտիր հագնվում էին դա էր նրանց անհատականությունը, միայն դրա շնորհիվ նրանք արդեն հեղինակություն էին ձեռք բերում շրջապատում, և կարիք չէին զգում ինքնակատարելագործման, երեխաները շատ կողմնապահ կարող են լինել, հիշում եմ, որ նույնիսկ մենք սիրում էինք ուսուցիչներին միայն նրա համար, որ նրանք լավ էին հագնվում, իսկ երբ աշակերտը ուսուցչից լավ է հագնվում, ուսուցչի հանդեպ նրա մոտ թերահավատություն է առաջանում, մեր դասարանի տղաներից մեկը ուսուցիչներից մեկին ասում էր` եթե լավ եք սովորել, ինչու եք ուսուցիչ դարձել, և լավ սովորիր, որ հաջողության հասնես հորդորը նրա վրա չէր ազդում, որովհետև համեմատում էր լավ սովորած ուսուցչի հագուկապը իրենի հետ; Համազգեստը ամբողջ աշխարհում է ընդունված, և ճիշտ բան է ու միայն ու միայն նպաստում է անձի մոտ անհատ դառնալու ձգտմանը;

[Շինարար]

Հայկ ջան, դու կարդու՞մ ես իմ գրածները:
Մասնավորապես համազգեստն էլ մի շարք հանգամանքներից ելնելով կարող է ծաղրի առարկա դառնալ: Օրինակ երբ A-ի հագինը մաշվում ու իսկ ծնողը նորն առնելու հնարավորություն չունի (չնայած որ A-ն չմաշված սովորական ու գեղեցիկ 2 զույգ հագուստ ունի), իսկ B-ն ամեն օր նոր ու թարմ համազգեստ է հագնում:

Ու դա էլ ա ծաղրելու առիթ: Համազգեստը ծաղրի էդ առիթը ՉԻ՛ ԿՏՐՈՒՄ:

Չի կտրում, բայց պակասեցնում է, իսկ պետությունը պարտավոր է օգնել կարիքավորներին համազգեստով, ու պարտադիր համազգեստը չպետք է լինի թանկարժեք կտորից;

[Chuk]

Կներեք, իհարկե, որ հայավարի քիթս խոթում եմ ձեր խոսակցության մեջ, բայց ես էլ այս հարցում իմ կարծիքն ունեմ: Նույն բանակում, երբ ոլորը համազգեստով են, անհատականացման, քո բոլորից տարբեր եսը ցույց տալու ձգտումը ավելի է մեծանում, իհարկե իմ օրինակով եմ ասում:

Մնացածը վաղը կկարդամ:
Այսքանի մասին. իհարկե ճիշտ ես: Բա հենց դրա մասին էլ խոսում ենք: Սա աննորմալ պայմանն է: Երբ մարդը ինքնարտահայտվելու միջոց չունի, ինչն առաջ է բերում անբավարարվածության զգացում: Որոշ դեպքերում դա բերում ա ստեղծագործական մտքի արթնացման, ավելի հաճախ մարդու ես-ի ոչնչացման: Պատահական չի, որ բանակայինների մեծ մասը դառնում են միատիպ, միատիպ մտածողությամբ, սահմանափակ, կանխատեսելի: