Լևոն Տեր-Պետրոսյան քաղաքական գործիչը

[Lion]

Հարգանքներս պ-ն Տեր-Պետրոսյանին՝ Նիկոլին աջակցելու համար, իրոք ժամանակին ու տեղին էր:

Բայց ես մի բան չհասկացա - "Ադրբեջանն իրականում դա՛ չէ, որ պնդել է, այլ այն, որ Հայաստանը ճանաչվի ոչ թե ղարաբաղյան հակամարտության, այլ ղարաբաղյան պատերազմի կողմ, այսինքն` ագրեսոր:":

Ղարաբաղյան հակամարտության և ղարաբաղյան պատերազմի կողմ, տարբերությունը ո՞րն է...

[Ներսես_AM]

Զուտ հետաքրքիր ա, հիմա՞ էլ են ոմանք չհասկանալու, որ Տեր-Պետրոսյանն իր արձագանքներով պադդերժկա է անում Նիկոլին:
Հուշեմ, որ բացի նախկին ՊՆ նախարար լինելուց Վիգենն էս պահին Նիկոլի թիվ 1 մրցակիցն է, ՀՀԿ-ն Վիգենով է փորձելու ռևանշ անել:



Աղբյուր՝ http://www.ilur.am/news/view/68122.html

Էս անգամ լրիվ պարզ ու հասկանալի էր։ Կարիք չկար բացատրելու թե ինչ ինկատի ունեցել ու ում ա տողատակերում ուղղված եղել։
Բայց Քոչարյանը դրան էսօր սենց ա պատասխանել։ https://www.aysor.am/am/news/2018/05...%D5%B6/1414243

Հիմա երկուսից մեկը ստում ա։

[Տրիբուն]

Էս անգամ լրիվ պարզ ու հասկանալի էր։ Կարիք չկար բացատրելու թե ինչ ինկատի ունեցել ու ում ա տողատակերում ուղղված եղել։
Բայց Քոչարյանը դրան էսօր սենց ա պատասխանել։ https://www.aysor.am/am/news/2018/05...%D5%B6/1414243

Հիմա երկուսից մեկը ստում ա։

Կարանք կցենք իրար դեմ մանեժ, երկուսից էլ պրծնենք

[Աթեիստ]

Էս անգամ լրիվ պարզ ու հասկանալի էր։ Կարիք չկար բացատրելու թե ինչ ինկատի ունեցել ու ում ա տողատակերում ուղղված եղել։
Բայց Քոչարյանը դրան էսօր սենց ա պատասխանել։ https://www.aysor.am/am/news/2018/05...%D5%B6/1414243

Հիմա երկուսից մեկը ստում ա։

Իրան էլ պատասխան կա

Ռոբերտ Քոչարյանն իր «ոչ պաշտոնական» կայքի միջոցով կրկին փորձում է խուսափել հայկական դիվանագիտության ամենամեծ ձեռքբերումն Ադրբեջանին նվիրելու համար պատասխանատվությունից՝ պնդելով, թե Արցախը բանակցություններից դուրս է մղվել դեռ 1997-ին։ Լավ է, որ պարոն Քոչարյանը 10-20 տարի հետո հասկանում է, որ Արցախին հակամարտության իրավահավասար կողմի կարգավիճակից զրկելը կոպտագույն սխալ էր։ Հասկանալի է, որ պետք է փորձի խուսափել սերունդների առջև պատասխանատվության բեռից, բայց անմիտ ու անհեռանկարային են փաստերը ջնջելու, կեղծելու նրա փորձերը։ Քոչարյանը ո՛չ միայն Արցախին հեռացրել է բանակցային սեղանից, այլև՝ հպարտացել է դրա համար (տես, օրինակ, կից տեսանյութը)՝ այն ներկայացնելով որպես Արցախի փրկությանն ուղղված խիզախ քայլ։ԵԱՀԿ Բուդապեշտի գագաթաժողովում (1994թ.) հայկական դիվանագիտությունն արձանագրել է մինչ օրս իր թերևս ամենամեծ նվաճումը՝ Արցախին տալով հակամարտության իրավահավասար կողմի կարգավիճակ։ Հայաստանի դիրքորոշումը (մինչև 1998թ.) արտահայտվել է «ինչն ընդունելի է Արցախի համար, ընդունելի է մեզ համար» և «Հայաստանը չի ստորագրի որևէ փաստաթուղթ, որի տակ չկա Արցախի ստորագրությունը» բանաձևերով (ասել կուզի՝ գնացեք-խոսեք Արցախի հետ)։ 1997-ին կողմերին (Հայաստան-Արցախ-Ադրբեջան) միջնորդների կողմից ներկայացվել են այսպես կոչված «փուլային» և «փաթեթային» տարբերակները։ «Փուլային» տարբերակն ընդունվել է Ադրբեջանի, նաև, որոշ վերապահումներով, Հայաստանի կողմից, բայց մերժվել՝ Արցախի իշխանության կողմից։ Եթե Արցախն այլևս կողմ չլիներ, ինչպես փորձում է ներկայացնել Քոչարյանը, ապա խնդիրը պետք է վաղուց կարգավորված լիներ, քանզի կարգավորման տարբերակը որպես բանակցությունների հիմք ընդունել էին և՛ Ադրբեջանը, և՛ Հայաստանը։ Եռակողմ ֆորմատով վերջին առաջարկը ներկայացվել է 1998-ի աշնանը, երբ Քոչարյանն արդեն զբաղեցնում էր ՀՀ նախագահի պաշտոնը։ Դրանից հետո Արցախին ոչինչ չի ներկայացվել, բոլոր առաջարկները («Պրահյան գործընթաց», «Մադրիդյան սկզբունքներ», «Կազանյան սկզբունքներ») բանակցվել են միայն Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև։
20 տարի հետո Քոչարյանը փոխել է կարծիքը։ Լավ է։ Կարծիքները կարող են փոխվել, տեսակետները կարող են վերանայվել, բայց փաստերը, պարոն Քոչարյան, հնարավոր չէ ջնջել։ Կան գրքեր, ինտերնետ, տեսանյութեր, միջնադար չէ, ի վերջո։
Այս աղմուկի առիթ հանդիսացավ Նիկոլի՝ Արցախում արված հայտարարությունը, որը հակամարտության կարգավորման ֆորմատի՝ 20 տարի խաթարված վիճակը շտկելու հույս է տալիս։ Եվ հիմա Ռոբերտ Քոչարյանն ու Վիգեն Սարգսյանը (ով, ինչպես պարզվում է՝ նույնիսկ ամենատարրական մակարդակով չի տիրապետում Արցախի խնդրով եղած փաստաթղթերին) խառնվել են իրար։ Արցախի հարցով վարչապետի պաշտոնում Նիկոլի արած հայտարարություններն անխոցելի են. վերջապես փորձ է արվում հենվել հայկական դիվանագիտության մեծագույն նվաճման վրա, ու Արցախին վերադարձնել հակամարտության իրավահավասար կողմի՝ դե յուրե ամրագրված կարգավիճակը։

Հղում

[Lion]

Անկեղծ ասեմ, բոլոր պատասխաններն ու հակապատասխանները հակահակապատասխանների հետ կարդացել եմ ու... բան չեմ հասկացել: Մեկը կարա՞ ինձ բացատրի, ստեղ ինչը ոնցա...

[Chuk]

Հարգանքներս պ-ն Տեր-Պետրոսյանին՝ Նիկոլին աջակցելու համար, իրոք ժամանակին ու տեղին էր:

Բայց ես մի բան չհասկացա - "Ադրբեջանն իրականում դա՛ չէ, որ պնդել է, այլ այն, որ Հայաստանը ճանաչվի ոչ թե ղարաբաղյան հակամարտության, այլ ղարաբաղյան պատերազմի կողմ, այսինքն` ագրեսոր:":

Ղարաբաղյան հակամարտության և ղարաբաղյան պատերազմի կողմ, տարբերությունը ո՞րն է...

Ապ, պատրաստվում էի երկար-բարակ գրել՝ իմ ընկալնան սահմանում, էն էլ Դավիթ Բաբայանն ահագին լավ ձևակերպել ա։ Եթե չբավարարի, կփորձեմ վաղը օրինակներով ցույց տալ.

http://arminfo.info/full_news.php?id=31573&lang=1

[Chuk]

Ի դեպ ՀԱԿը շարունակում ա Վիգենին կատոկել։

Էս մեկ՝ http://www.aravot.am/2018/05/14/956885/
Էս երկու՝ http://www.ilur.am/news/view/68137.html

Ու էլի լիքը բան՝ արդեն սոց. ցանցերում։

[Գաղթական]

Էս մեկ՝ http://www.aravot.am/2018/05/14/956885/

Էս ի՞նչա ասում.

Մարտի 1-ի արյան գնով իշխանության գալով և ներքին լեգիտիմության համար հայ-թուրքական նվաստացուցիչ փաստաթուղթ (հայ-թուրքական պատմաբանների հանձնաժողովի ստեղծման համաձայնությամբ) ընդունած Ս. Սարգսյանը և իր լեյտենանտ Վ. Սարգսյանը, երբեք չեն բարձրացրել Արցախի դերն ու նշանակությունը այնպես, ինչպես դա այսօր փորձում է անել Ն. Փաշինյանը:

ապացույց կա՞, որ Սերժը համաձայնվելա պատմաբանների հանձնաժողով ստեղծել՝ Եղեռնի լինելիությունը հարցականի տակ դնելով:

[Վիշապ]

Իմ կարծիքով էս Ղարաբաղի մասնակցել-չմասնակցելու բազարները հավայի իրար ցեխոտելու թեմա է, ու խոշոր հաշվով տարբերություն չկա, քանի որ Ադրբեջանը բազմիցս պետական մակարդակով Հայաստանը զավթելու (Սևանում ոտ լվանալ, Երևանը ադրբեջանական պատմական տարածք, և այլն) սպառնալիքներ ու պրոպագանդա է արել և պրակտիորեն էլ հրետանակոծել է ՀՀ սահմաններն ու գյուղերը, որը Հայաստանին ավտոմատ դարձնում է հակամարտության կողմ ու Ղարաբաղի հարցն էլ դարձնում է Հայաստանի անվտանգության հարց: Ու ըստ էության Ադրբեջանի դիրքորորոշումը առնվազն Ալիևների դինաստիայի գոյության պայմաններում չի փոխվելու անկախ, թե մենք Հայաստանը հակամարտության կողմ համարենք, թե ոչ: Չհամարելը տվյալ պարագայում անիմաստ թոզ փչոցի է: Ադրբեջանը պաշտոնապես տարածքի բազար է տանում առհամարելով տարածքի վրա ապրող ժողովդրի գոյությունն ու գոյության իրավունքը, Հայաստանը պիտի առհասարակ տարածքների մասին չխոսի, քանի որ հիմնական հարցը ժողովդրի անվտանգությունն է: Տարածքների վերաբերյալ բազարների մեջ մտնելը վերջին երեք նախագահների կողմից իմ կարծիքով առնվազն ոչ կոմպետենտության մասին է խոսում:

[Lion]

Ապ, պատրաստվում էի երկար-բարակ գրել՝ իմ ընկալնան սահմանում, էն էլ Դավիթ Բաբայանն ահագին լավ ձևակերպել ա։ Եթե չբավարարի, կփորձեմ վաղը օրինակներով ցույց տալ.

http://arminfo.info/full_news.php?id=31573&lang=1

Ես իրոք չեմ հասկանում, չնայած եթե ինչ որ մեկը հասկանում է, թող բացատրի:

Խնդիրը երկու մակարդակի վրա է.

1. Ո՞վ է դուրս թողել Արցախը բանակցություններից (Ճիշտ է դա, թե սխալ այլ հարց է),
2. Ի՞նչ է նշանակում ԼՏՊ հայտնի ձևակերպումը, թե. "Ադրբեջանն իրականում դա՛ չէ, որ պնդել է, այլ այն, որ Հայաստանը ճանաչվի ոչ թե ղարաբաղյան հակամարտության, այլ ղարաբաղյան պատերազմի կողմ, այսինքն` ագրեսոր:"

[Գաղթական]

Ես իրոք չեմ հասկանում, չնայած եթե ինչ որ մեկը հասկանում է, թող բացատրի:

Խնդիրը երկու մակարդակի վրա է.

1. Ո՞վ է դուրս թողել Արցախը բանակցություններից (Ճիշտ է դա, թե սխալ այլ հարց է),
2. Ի՞նչ է նշանակում ԼՏՊ հայտնի ձևակերպումը, թե. "Ադրբեջանն իրականում դա՛ չէ, որ պնդել է, այլ այն, որ Հայաստանը ճանաչվի ոչ թե ղարաբաղյան հակամարտության, այլ ղարաբաղյան պատերազմի կողմ, այսինքն` ագրեսոր:"

Լիոն չեմ հասկանում, թե ինչը չես հասկանում ))

Ազերփայչանն ասումա Հայաստաննա հարձակվել իմ վրա ու հողերս գրավել, հետևաբար նա ագրեսորա:

Հայաստանն էլ ասումա չկա տենց բան: Տեղի հայերին իշխանություններն էնքան են ճնշել ու կոտորել, որ իրանք որոշել են ինքնորոշվել՝ առանձին պետություն ստեղծելով:
Եթե որևէ ՀՀ քաղաքացի մասնակցելելա էդ պատերազմին, ապա զուտ կամավորական հիմունքներով:

ԼՏՊ-ի ասածն էլ՝ «ժողովրդական լեզվով», նշանակումա մենք բազարների մեջ կանք, բայց խփոցու մեջ՝ չէ:

[Ծլնգ]

Ես իրոք չեմ հասկանում, չնայած եթե ինչ որ մեկը հասկանում է, թող բացատրի:

Խնդիրը երկու մակարդակի վրա է.

1. Ո՞վ է դուրս թողել Արցախը բանակցություններից (Ճիշտ է դա, թե սխալ այլ հարց է),
2. Ի՞նչ է նշանակում ԼՏՊ հայտնի ձևակերպումը, թե. "Ադրբեջանն իրականում դա՛ չէ, որ պնդել է, այլ այն, որ Հայաստանը ճանաչվի ոչ թե ղարաբաղյան հակամարտության, այլ ղարաբաղյան պատերազմի կողմ, այսինքն` ագրեսոր:"

Ասում էի չխառնվեմ այս զրույցին, էն էլ հեռախոսիս դիսկը ճմլվում ա Լիոնի արդեն երկրորդ գրառմամբ չհասկանալու հանգամանքից։ Լիոն ջան, այստեղ մի քանի շերտ կա, ու որ էս գրառումը մի երեք էջանոց չդառնա, արագ գրեմ, առանց երկար-բարակ հղում-քաղվածքների․․․ ցանկության դեպքում կարելի է բոլոր ասածներիս ապացույցները գտնել։ Սկսեմ պատմության սկզբից․․․

Ուրեմն Վիգեն Սարգսյանը դամբուլ ա, այսպես թե այնպես, բայց «հակամարտության» մասին իր ասածը խելքին մոտիկ է, մանավանդ վերջին քսան տարիների անտաղանդ բանակցային պրոցեսի հանգամանքներում։ Բայց նախ, թե հակամարտությունը ի՞նչ է նշանակում․․․ կա «ռազմական հակամարտություն» (armed conflict), որին Հայաստանը պաշտոնապես չի մասնակցել, ինչքան էլ որ Ադրբեջանը չի փորձել աջ ու ձախ ոռնալ «ագրեսոր»՝ մատնանշելով Հայաստանին, ու կա հակամարտություն՝ խաղաղ պրոցեսի շրջանակներում պատերազմի ավարտին հասնելու համար, որին Հայաստանը կողմ է։ Միջազգային տերմինաբանությամբ այս երկուսն էլ անվանվում է conflict, ու տեսական մակարդակում Արցախն ու Ադրբեջանը կոնֆլիկտի դիմակայող առաջնային կողմեր են (primary party), իսկ Հայաստանը՝ դիմակայող երկրորդական կողմ է (secondary party), մինչդեռ միջոնրդները համարվում են ոչ-դիմակայող երրորդ կողմեր (third parties)։ Ու ինչքան էլ Հայաստանը բուն պատերազմին մասնակցած չլինի, Հայաստանը չի կարող անմաս մնալ այս դիմակայությունից, քանի որ, որպես օրինակ, եղել են ադրբեջանցիների ստիպողական արտագաղթներ Հայաստանից էլ, ու բանակցությունների հիման վրա համերաշխության պայմանագիրը տեսականորեն կարող է ենթադրել այդ գաղթականների վերադարձն էլ, ինչը պահանջում է Հայաստանի անմիջական ներգրավվածությունն էլ բանակցային պրոցեսում որպես շահառու կողմ՝ Արցախի գարանտ լինելուց զատ։ Ու լիքը այլ շահեր էլ կան, որ Հայաստանը կարող է ունենալ Արցախից դուրս, ասենք եթե խաղարարներ են տեղակայվում, ապա Հայաստանը կարող է աշխարհաքաղաքական տեսանկյունից խաղաղարար պատվիրակության մեջ եկրների ներգրավվածության հետ պայմաններ ներկայացնի ու տենց լիքը մանր-մունր բաներ, էլ չասած, որ վերջնական լուծումը կարող է ենթադրել որոշ տարածքների փոխանակում՝ ընդգրկյալ Հայաստանի ու Ադրբեջանի տարածքներն էլ․․․ ասենք Արծվաշենի հարցը ու տենց։

Բայց հայերենում տերմինաբանությունը մի քիչ հետ է մնում միջազգայինից (conflict resolution կարող է նշանակել հազար ու մի բան, օրինակ հետաքրքրությունների բախումը կոչվում է conflict of interest , ու սրա լուծումն էլ կարող է անվանվել conflict (of interest) resolution, էլ չասած ասենք հարևանների անհամաձայնությունները որևէ հարցում (personal conflict), որը հայերենում հակամարտություն չես անվանի։ Ու տես, դու էլ էիր զարմացած, թե ինչ տարբերություն հակամարտության կողմ ու պատերազմի կողմ լինելու միջև։ Այս պարագայում Հայաստանը իշխանությունների կողմից ներկայացվել է որպես բանակցությունների կողմ՝ որպես Արցախի անվտանգության գարանտ, բայց բուն հակամարտությանը անմաս։ Ու Նիկոլը ասածը մի քիչ տարբերվում ա մինչև հիմա իշանությունների տերմինաբանությունից ու անսովոր է հայերենում։ Ասենք Նիկոլը կարար մի քիչ ավելի զգույշ լիներ ու ասեր, որ Հայաստանը հակամարտության բանակցային պրոցեսի կողմ է․․․ բայց դե այն մարդկանց համար, ում ականջները իրար կապող պարանով չեն պահվում, այնպես էլ կոնտեքստից պարզ էր, որ խոսքը բանակցային պրոցեսի մասին էր, ինչքան էլ որ մինչ այժմ օգտագործված տերմինաբանությունից դուրս չլիներ բուն ասվածը։

Հիմա Լևոնի Վիգենին դեմքին թռնելու պահով․․․ ուրեմն Հայաստանը Բուդապեշտի փաստաթղթով չի, որ հակամարտության կողմ է դարձել, այլ Բիշկեկի պրոտոկոլով՝ զինադադարի մասին, որը ստորագրված է եղել Ադրբեջանի ու Արցախի ներկայացուցիչների կողմից որպես առաջնային կողմեր, Հայաստանի՝ որպես հակամարտության երկրորդական կողմ և Ռուսաստանի ու Ղրղզստանի խորհրդարանական պատվիրակությունների ներկայացուցիչների կողմից՝ որպես միջնորդող երրորդ կողմեր։ Ու նույն թվականի Բուդապեշտի ամփոփիչ փաստաթղթում երկրների անուն չի նշվում, այլ ասվում է, որ Ռուսաստանի միջնորդությամբ կնքված զինադադարի կողմերը համաձայնվում են խաղաղ միջոցներով հասնել հակամարտության լուծմանը։ Ու նույնիսկ Լևոնի ասած Պրահյան պարզաբանման մեջ կողմերի անուններ չի նշվում, այլ միայն ասվում է, որ հակամարտության կողմերն են երկու պետություններ և մեկ այլ կողմ (Լեռնային Ղարաբաղ), բայց այս երկուսն էլ ուղիղ սերում են Բիշկեկի պրոտոկոլներից, չնայած հաստատ դիվանագիտական ջանքեր են պետք եղել, որ Ադրբեջանի ցանկությանը ի հակառակ Արցախը պահվի որպես հակամարտության կողմ (նույնիսկ Բիշկեկի պրոտոկոլների ստորագրման ժամանակ էին փորձում կրուտիտ լինել՝ Արցախի ներկայացուցչի մասնակցությունը իջեցնելով Շուշիի նախկին ադրբեջանցի քաղաքապետի մասնակցության մակարդակի)։ Բայց նույնիսկ այս պարագայում հայկական կողմը զերծ էր մնում առնվազն հայերեն «հակամարտության կողմ» տերմինը Հայաստանի նկատմամբ օգտագործելուց, որ հանկարծ Ադրբեջանի «ագրեսոր» բառաչին օժանդակություն չլինի։

Իսկ թե ով է Արցախին բանակցային սեղանից դուրս թողել․․․ Լևոնն էլ Ռոբիկն էլ տեխնիկապես ճիշտ են, բայց երկուսն էլ վ պրինցիպե սխալ են։ Քոչարյանի կողմի պնդումը, որ Լևոնն էլ էր երկկողմանի բանակցություններ վարում ճիշտ է, քանի որ Լևոնը արցախյան հարցի շուրջ երկկողմանի հանդիպումներ ունեցել էր Ադրբեջանի տարբեր նախագահների հետ, բայց Արցախին որպես հակամարտության բանակցային պրոցեսի կողմ միշտ էլ պահում էին, ու բանակցությունները վարվում էին այդ տեսանկյունից։ Լիպարիտյան-Գուլուզադե երկկողմանի գաղտնի բանակցություններ էլ էին վարվում սկսած առնվազն 96-ից, ու նույնիսկ ասում են ԱՄՆ-ի օժանդակությամբ 97-ի կողմերը ուղիղ հեռախոսակապ էր հաստատվել իրենց գրասենյակներում, այսինքն ցանկացած պահի Լիպարիտյանը կարար հեռախոսը վերցնել ու ուղիղ կապնվել Գուլուզադեի հետ և հակառակը։ Ու սրա պատճառը այն էր, որ միջնորդները կարծում էին, թե կողմերը շատ մոտ էին «փուլային» կարգավորման շուրջ համաձայնության գալուն։ Բայց բոլորին էլ հայտնի էր, որ Արցախը դրան դեմ է լինելու, ու իմ հասկանալով, Լևոնն էլ Արցախին այս փուլում ուղիղ բանակցություններից դուրս էր պահում, որ հուսադրող բանակցային վիճակը չխափանվի, այլ երկու կողմերը գան սկզբունքային համաձայնության, դե հետո էլ Լևոնը կփորձի Արցախին էլ համոզել։ Բայց դե Արցախը չհամոզվոց, ու եղավ 98-ի իշխանափոխությունը։ Այսինքն Լևոնը Արցախին որպես հակամարտության բանակցային կողմ պահում էր դե յուրե, բայց դե ֆակտո երկկողմանի բանակցությունն էր վարում, անունն էլ դնելով, թե «ինչ Արցախին ձեռք է տալիս, մեզ էլ է ձեռք տալիս»։ Բայց դե սա հա՛մ երկերասանիություն կարող է դիտվել՝ զուգահեռ երկկողմանի բանակցությունների պարագայում, հա՛մ էլ մի քիչ անազնիվ մոտեցում է այն իմաստով, որ պարզից էլ պարզ էր, որ առանց Հայաստանի ուղիղ մասնակցության Ադրբեջանը Արցախի հետ չէր խոսալու, ու դե իսկապես Արցախը այն ամբիոնները չուներ, որ կարողանար միջազգային ասպարեզում նույն լիիրավ բանակցային կողմ հանդիսանալ ինչ Հայաստանը կարող էր լինել, որպես միջազգայնորեն ճանաչված պետություն։ Ստեղ ասեմ նաև, որ Նիկոլի կողմնորոշումը շատ ավելի ազնիվ ու ուղիղ է քան Լևոնինը, ինչքան էլ Լևոնը փորձում է զուգահեռներ անցկացնել իր դիվանագիտության հետ, քանի որ Նիկոլը ասում է՝ Հայաստանը իր կողմն է, Արցախն էլ իր կողմն է, բայց ամեն ինչ Արցախի վրա չի դնում, ու կոպիտ ասած ոչ միայն «ինչ Արցախին ձեռք է տալիս, մեզ էլ է ձեռք տալիս», այլ «վերջնական լուծում հա՛մ Արցախին պիտի ձեռք տա, հա՛մ էլ Հայաստանին»։

Բայ Լևոնը Քոչարյանի առումով ճիշտ է այն պարագայում, որ Լևոնը գոնե Արցախը պահում էր որպես դե յուրե բանակցային կողմ, իսկ Ռոբիկը մենակ էր բանակցում՝ համարելով որ ներկայացնում է և՛ Հայաստանը, և՛ Արցախը։ Ու փաստորեն, այո՛, Ռոբիկի ժամանակ Արցախը լրիվ հեռացվեց որպես բանակցային կողմ, քանի որ ինքը լիքը համոզված էր, որ հա՛մ ներկայացնում է երկու կողմերին էլ, հա՛մ էլ կհասնի լուծման։ Ու տարիներով Ալիևի հետ գաղտնի բանակցություններ էր վարում (ասում են արտգործ նախարարներն էլ էին անտեղյակ բանակցությունների պարամետրերին), որի մանրամասներին երրորդ կողմերը, ի դեմս Մինսկի խմբի համանախագահների, ոչ էլ տեղյակ էին, ու հետո միայն պարզվեց, որ բանակցությունները վարվում էին հետագայում ապարդյուն Քի Ուեստում ճանապարհային քարտեզ որպես բրթվող տարածքների փոխանակման շուրջ՝ Արցախն ու Լաչինի փոխանակումը Մեղրիի միջանցքի հետ։ Այսինքն կարելի է ասել, որ բանակցային այս փուլում կողմերն էին՝ Ղարաբաղյան կլանը մի կողմից ու Նախիջևանի կլանը՝ մյուս։

Ու չգիտեմ էլ, Ռոբիկը հասկանում էր, որ իր քաղաքականությունը բերելու է Արցախի դե յուրե բանակցություններից հեռացմանը, թե չէ, որը տեղի ունեցավ արդեն Սերժի օրոք, ով խաղաղ կարգավորման պրոցեսի մասնակցության համաձայնագրեր ստորագրեց երկկողմանի ֆորմատով՝ դե յուրե դուրս թողնելով Արցախին։ Իսկ Ռոբիկի օորոք ամեն ինչ արվում էր գաղտնի, ու ինչքան գիտեմ, ոչ մի բան չի ստորագրվել այդ փուլում։ Դե իսկ Սերժը լինելով նույն կլանից, շարունակական մոտեցում դրսևորեց, ու նույն ֆորմոտով (բայց ոչ նույն կարգավորման մոտեցմամբ) շարունակեց, ու Մեդվեդևի ակտիվ մասնակցությամբ ստիպված եղավ ապարդյուն բանակցությունները գոնե ինչ-որ կերպ փաստացի արձանագրել, ինչը դե յուրե էլ Արցախին հեռացրեց բանակցային պրոցեսից, ինչքան էլ որ Վիգենը հիմա չասի, որ Հայաստանը մենակ Արցախի գարանտ է և այլն։ Սա էլ երևի Սերժի «շուստրիության» քաղաքականությունից էր գալիս, որ թե պետք լինի, կարանք մի բանի համաձայնվենք, հետո էլ ասենք՝ վայ, ներող, Արցախը դեմ է։

Բայց այստեղ կարծում եմ քաղաքական առումով մի երկու հավելյալ շերտ էլ կա։ Փաստորեն Լևոնի որդեգրած քաղաքականությունը՝ վարել երկկողմանի բանակցություններ, բայց դե յուրե Արցախը պահելով բանակցության մաս, որ վերջում Արցախին համոզելու վրա մնա, եղավ իր գահընկեցության պատճառը, քանի որ թերագնահատել էր Ղարաբաղյան կլանի թափը։ Իսկ Ռոբիկն ու Սերժը կարող էին Ղարաբաղյան կլանի գլուխ լինելով, իրենց թույլ տալ այսպիսի խաղեր։ Դե հիմա էլ ունենք Նիկոլ, ում բանակցային սեղանի շուրջ նույն ականապատ դաշտն է սպասում, որի զոհը դարձավ Լևոնը։ Ու կարծում եմ Նիկոլի մոտեցումը նաև այս առումով ականազերծման միջոց է, քանի որ ինքը չունի «ղարաբաղյան» նույն լեգիտիմությունը ինչ Ռոբիկն ու Սերժը ունեին, ու փորձում ա Ղարաբաղյան կլանի ուժային կենտրոնը հետ Արցախի իշխանությանը փոխանցել՝ հրավիրելով բանակցությունների սեղանին որպես լիիրավ կողմ՝ որ հետո չասեք թե առանց ձեզ որոշումներ եմ ընդունում։ Ու Լևոնի մատախառնությունը սրանում կարծում եմ Նիկոլին շատ ավելի շատ խանգարում է, քան օգնում է։

Ու անձանպես Լևոնի հանդեպ ոչինչ չունեմ (ինչքան էլ Չուկը չփորձի իմ բոլոր ասածների այդ հողին վերագրել), բայց մի քիչ ծիծաղելու է Լևոնի փորձը այս ամենը կապելը իր «փայլուն դիվանագիտության» հետ։ Ու նորից, Վիգենը դամբուլ ա, բայց կարծում եմ ճիշտ է, որ լավ կլինի Լևոնը արցախյան հակամարտությունից վաբշե չխոսա, քանի որ իր մոտեցումների սննկության փաստը դժվար է առարկելը։ Հա՛, Վիգենին քացու տակ գցելը գովելի է, բայց Լևոնի անունը այս ամենին խառնելը չեմ կարծում թե Նիկոլին օգնում է։ Դե իսկ «թեմայից դուրս» բաներ խառնելը կասկածի տակ են դնում իր մղումները։ Կողքից հայացքով այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ իր ըջենդան իր մոտեցման արդարացումն է։ Իմ աչքին Լևոնի ասածը սա է․ «Նիկոլը ճիշտ ա, քննադատողը սխալ ա, դե հա ու մենք էլ էինք լրիվ նույնը անում, մեզ քննադատողն էլ այդ հիմիկվա սխալ քննադատողի պապան էր»։ Այնինչ, ինչպես վերը նկարագրեցի, Նիկոլի գոնե այս պահին մոտեցումը հեչ էլ նույնը չի ինչ Լևոնինը, ու եթե Լևոնը իսկապես ուզում ա աջակցած լինի, ապա թող միմիայն սխալների մասին խոսա, էն էլ նենց լեզվով, որ հասարակ մարդկանց հասկանալի լինի, ոչ թե Ռոբիկ-շմոբիկ մեյդան խառնի, որ ի վերջո Նիկոլի մի պարզ քաղաքականությունը վերածվի հասարակական գզվռտոցի, որ մարդիկ էլ վերջում չջոգեն թե ում ծափ տան։ Բայց դե ինչպես Չուկի ասած Զուրաբյանը ներկայացնում է ՀԱԿը երբ Նիկոլին շնորհավորում է, լավ կլինի նույն կերպ Զուրաբյանները Վիգեններին քացու տակ գցեն, ոչ թե Լևոնը, ում քաղաքական դաշտին մասնակցությունը մի քիչ․․․ վտանգավոր է։ ՀՀԿ-ն նույնիսկ տուֆտա Նավալնուն ու Սաակաշվիլիին էր փորձում Նիկոլին կպցրած լիներ՝ իրենց «աջակցության խոսքի» համար, ու կարծում եմ ահագին մարդկանց մոտ կասկածներ առաջացրեցին, որ արևմտյան մատը խառն ա թավշյա հեղափոխության մեջ, ինչքան էլ մնացած բաներում իրենք իրենց աննասուն չհանեցին։ Իսկ Լևոնի ներխառնումը բերելու է «Նիկոլի մոտեցումը լևոնական է, հենա Լևոնն էլ ա տենց ասում» տրյուկաչությանը, ինչպես Վիգենը արդեն արտահայտվեց։ Ու նորից, լավ կլիներ, որ ախպոր նման, Լևոնը հեռու մնար։

[Lion]

Իրոք մերսի մանրամասն գրածի համար՝ հատկապես հեռախոսով:

Ես սենց հասկացա - "հակամարտության կողմ"-ը ավելի լայն հասկացություն է, քան "պատերազմող կողմ", այսինքն՝ դու կարող ես հակամարտությանը մասնակից լինել, բայց անմիջապես չպատերազմել: Ադրբեջանցիք մեզ փորձում են հենց "պատերազմի կողմ" ներկայացնել, իսկ մենք պնդում ենք, որ, վերևում գրված նրբություններով, մենք ավելի լայն, "հակամարտության կողմ" ենք: Եթե ճիշտ եմ, այս թեման փակենք:

Մյուսի պահով - ես տենց էլ պատկերացնում էի, որ ստեղ ոչ մեկն էլ լիովին ճիշտ չի և ամեն մի կողմ իրեն ձեռք տվածը ու մյուս կողմին ձեռք չտվածը աչք է խոթում, իսկ ձեռք չտվածը և մյուս կողմից ձեռք տվածը դիտավորյալ մոռացության է մատնում, այսինքն ոչ մի կողմն էլ մաքուր ճիշտ չի: Սենց հասկացա, Լևոնի ժամանակ դե-յուրե Արցախը կողմ է եղել, բայց հաճախ նրան անտեսելով կապեր են եղել առանց Արցախի՝ Երևանի ու Բաքվի միջև ու Քոչարյանենքնք հենց էս էն աչք մտցնում՝ դեմ տալով Լևոնին: Քոչարյանի օրոք էդ դե-յուրե պահը լրիվ ֆիկցիայի վերածվեց, իսկ Սերժի ժամանակ էլ ինչ որ տեղ նույնիսկ իրավաբանորեն վերացավ, ի դեմս օրինակ Կազանյան փաստաթղթերի ու Լևոնն էլ էս պահերովա հակադարձում: Այսինքն՝ Քոչարյանենք ասում են, Լևոն, դու հրեշտակ չես, քո վախտ էլ էր տենց, Լևոնը լռումա իրա վախտի պահով ու շեշտադրումա Քոչարյանի ո Սերժի վախտվա զարգացումները:

Ոնց որ սենց, հա?

[Ծլնգ]

Իրոք մերսի մանրամասն գրածի համար՝ հատկապես հեռախոսով:

Ես սենց հասկացա - "հակամարտության կողմ"-ը ավելի լայն հասկացություն է, քան "պատերազմող կողմ", այսինքն՝ դու կարող ես հակամարտությանը մասնակից լինել, բայց անմիջապես չպատերազմել: Ադրբեջանցիք մեզ փորձում են հենց "պատերազմի կողմ" ներկայացնել, իսկ մենք պնդում ենք, որ, վերևում գրված նրբություններով, մենք ավելի լայն, "հակամարտության կողմ" ենք: Եթե ճիշտ եմ, այս թեման փակենք:

Հա, ընդհանուր ճիշտ ես, բայց քիչ մը ավելի բարդ ա․․․ Ադրբեջանը ուզում ա Արցախին ընդհանրապես որպես կողմ չճանաչի, այլ իր հակառակորդը լինի միայն Հայաստանը, ինչը կնշանակի, որ Հայաստանը Ադրբեջանից տարածք ա գրավել ու հարցն էլ միմիայն տարածքային ամբողջականության դաշտ կտեղափոխվի։ Նիկոլն էլ ասում ա՝ հիմնական կողմը հենց Արցախն ա, ու իրենք ոչ թե տարածք են գրավել, այլ Ադրբեջանի ագրեսիայից դրդված ինքորոշվել են որպես առանձին միավոր, Հայաստանն էլ Արցախի անվտանգության գարանտն է, կողքից էլ իր մանր-մունր շահերը ունի այս հակամարտության կարգավորման հարցում։ Դե ու Նիկոլի կողմնորոշումը իհարկե ընդհանուր հայկական կողմին լավ արտացոլում է, եթե Ռոբիկի պես քեզ հայոց աշխարհի տիրակալի տեղ չդնես, ու Սերժիկի նման շուստրի չեբուռ չձևանաս։

Մյուսի պահով - ես տենց էլ պատկերացնում էի, որ ստեղ ոչ մեկն էլ լիովին ճիշտ չի և ամեն մի կողմ իրեն ձեռք տվածը ու մյուս կողմին ձեռք չտվածը աչք է խոթում, իսկ ձեռք չտվածը և մյուս կողմից ձեռք տվածը դիտավորյալ մոռացության է մատնում, այսինքն ոչ մի կողմն էլ մաքուր ճիշտ չի: Սենց հասկացա, Լևոնի ժամանակ դե-յուրե Արցախը կողմ է եղել, բայց հաճախ նրան անտեսելով կապեր են եղել առանց Արցախի՝ Երևանի ու Բաքվի միջև ու Քոչարյանենքնք հենց էս էն աչք մտցնում՝ դեմ տալով Լևոնին: Քոչարյանի օրոք էդ դե-յուրե պահը լրիվ ֆիկցիայի վերածվեց, իսկ Սերժի ժամանակ էլ ինչ որ տեղ նույնիսկ իրավաբանորեն վերացավ, ի դեմս օրինակ Կազանյան փաստաթղթերի ու Լևոնն էլ էս պահերովա հակադարձում: Այսինքն՝ Քոչարյանենք ասում են, Լևոն, դու հրեշտակ չես, քո վախտ էլ էր տենց, Լևոնը լռումա իրա վախտի պահով ու շեշտադրումա Քոչարյանի ո Սերժի վախտվա զարգացումները:

Ոնց որ սենց, հա?

Հա՛։

Ի դեպ, մի բան էլ էի ուզում գրել Նիկոլի բանակցային մանդատի վերաբերյալ, բայց այդքան գրելուց հետո մտքիցս թռավ։ Այս պահին չեմ կարծում թե Նիկոլը ունի մանդատ հարատև կարգավորման բանակցություններ վարելու համար, քանի որ ինչքան էլ հեղափոխությունը ժողովրդական չլիներ, փաստորեն Նիկոլը հասավ վարչաետության՝ կոռուպցիայի դեմ պայքարելու, ԸՕ-ում փոփոխություններ մտցնելու ու ԱԺ արտահերթ ընտրությունների մանդատով։ Ու այս պահին, կարծում եմ ինքը ուժեղ մանդատ ունի միայն կարգավորման բանակցությունների ֆորմատի վերաբերյալ բանակցություններ վարելու համար։ Կոպիտ ասած բանակցությունները հիմա փակուղու մեջ արձանագրելով, կարա ասի՝ այս հեղափոխությունը նաև ցույց տվեց, որ վերջին 20 տարիների բանակցային պրոցեսը ձախողված էր, և պետք է վերադառնալ Բիշկեկի պրոտոկոլներով պայմանավորված ձևաչափին ու նոր եռանդով լծվել հարցի կարգավորմանը։ Դե իսկ այդպես Արցախը վերադառնում է բանակցությունների սեղան։ Ու եթե մինչև արտահերթ ընտրությունները կարողացավ Արցախը բերել որպես բանակցությունների լիիրավ կողմ, ապա այդ մասով իր մանդատը գերակատարած կլինի։ Դե իսկ արտահերթ ընտրություններից հետո նորընտիր վարչապետն արդեն դրա վրա հենվելով, կկարողանա բանակցությունների մեջ մտնել ուժեղ սահմանադրականության մանդատով ու Արցախի՝ որպես լիիրավ կողմի դաշնությամբ ու կաշկանդված չի լինի նախորդ փակուղային բանակցությունների ո՛չ ֆորմոտով, ո՛չ էլ կարգավորման մինչ այդ քննարկված որևէ բանաձևով։

Կարճ ասած, գտնում եմ որ Նիկոլը լավ է անում, որ խոսում է բանակցային ֆորմտի մասին, այլ ոչ թե բուն բանակցություններից, ու այսօրվա դրությամբ իսկապես բանակցային ֆորմատից բացի ուրիշ բան բանակցությունների օրակարգում չի կարող լինել, ինչքան էլ Վիգենը ուրիշ բան չերևակայի։

[Տրիբուն]

Ես Լիոնի հետ համաձայն եմ ․․ մեկա անհասկանալի ա