Տնաշենի

[Շինարար]

Տարրական դասարանները ուրիշ դպրոց եմ գնացել: Չորրորդ, թե հինգերորդ դասարանում կյանքիս առաջին մեծ սխալը գործեցի: Մեր քաղաքում վարժարան բացվեց, տեղափոխվեցի այդ վարժարանը, ու զգացի, որ ես ուրիշ եմ, իրենք` ուրիշ (c)
Հին դասարանում հատկապես երկու հոգու հետ էի մոտ, իրենք նստում էին երկուսով ամենավերջում, ես ամենասկզբում, բայց եթե հնարավորություն էր լինում, դասատուին խնդրում էի, որ հետ գնամ: Զարմանում էր, բոլորն ուզում են` առաջ գան: Մեկը երրորդ դասարանից տեղափոխվեց, բայց հենց հնարավորություն էր լինում, զանգում էի, խոսում էինք, դե մենք հեռախոս չունեինք: Մեկ-մեկ էլ իր պապիկը բերում էր մեր դպրոց, որ մեզ տեսնի: Նոր դպրոցում` առաջին անգամ զգացի, որ ես էդքան էլ լավ չեմ հագնվում, որ ես Նինթենդո չունեմ, որ ես Սնիկերսը մենակ գովազդից գիտեմ` ինչ ա, որ ես արձակուրդներին աշխատում եմ, որ ես ամեն օր ոտքով ութ հարկ փայտ եմ բարձրացնում: Հին դպրոցում միակ տարբերությունն էն էր, որ բոլորը համազգեստ ունեին, իսկ ես մամայիս գործած սվիտրով էի, որն ինձ ավելի էր դուր գալիս, իսկ որ շալվարս ցեպի փոխարեն բուլավկայով էր ամրացրած, ով էր նկատում: Հների հետ կապը կամաց ընդհանրապես կտվեց, դե էլ երբ հասցնեի(նք), բացի էդ եթե մարդիկ հույսը իմ վրա դնեն, ես շփում պահող չեմ: Երեկ հին դպրոցի դասարանցիներիցս մեկը, թե Դ-ն Վանաձորում էր, քեզնից հետաքրքրվեց, ասում ա` ինտերնետով փնտրում եմ, չեմ գտնում: Ես փնտրեցի, գտա: Մի խոսքով, էսօր ահագին դրական տրամադրություն ունեմ, ափսոս մեր մյուս ընկերոջ, եթե կարելի ա էդպես անվանել, մասին ինքն էլ տեղեկություն չուներ, բայց ահագին բաներ հիշեցինք: Պարզվեց, որ շատ բան ես իրանից լավ եմ հիշում, կամ էլ իմ երևակայությունն ավելի վառ ա, լիքը բաներ ժամանակին հնարել եմ, որ հետաքրքիր լինի, հիմա ինձ թվում ա` տենց էլ եղել ա, ով գիտի: Մի խոսքով, լավ օր էր:

[Շինարար]

Տարին լավ սկսվեց: Էսօր առաջին անգամ հորս հետ Նոր տարուն ես էլ գնացի պատմական հայրենիք` Ստեփանավան: Վերջին անգամ մի քսան տարի առաջ էի եղել էնտեղ մի քանի օրով ու շատ աղոտ էի հիշում: Լավ էր, սիրեցի իմոնց: Մի տեսակ բոլորը ոնց որ ես լինեին: Ես էլ ասում եմ էս խի եմ ես սենց ու ոնց հնենց, օրինակ խի են մազերս սենց շուտ սպիտակում: Պարզվեց` նույնիսկ շուտ չի: Մերոնք բոլորը շատ ավելի ճերմակած են: Այո, արմատները կարևոր են, պետք ա կապ պահպանել, չնայած գիտեմ, որ դժվար էլ թե, բայց ասում եմ էլի:

[Շինարար]

Կներեք, պիտի փնթփնթամ: Էն, որ ասում ա կտրվելուց հետո ա ծառի իրական հաստությունը երևում, չի նշանակում, թե ամեն կտրված ծառ էդքան հաստ ա եղել: Ֆեյսբուքում էնպիսի տպավորություն ա, թե մեր ազգը վերջին 20 տարում լուսահոգի բանաստեղծի պոեզիայով ա ապրել: Ոնց կարելի ա մահացածի հիշատակին տուրք տալով այսպիսի տողեր մեջբերել նրանից. "Առավոտյան դու դեռ ոչ մի տարեկան ես...": Ով կարա, ընդհանրապես, ինձ բացատրի, թե ինչ ա դա նշանակում: Կներեք, երեք օր ա ջերմությունս 40-ից չի իջնում, իմ մեջ ուռել, չարացել եմ, բայց իմ օրագրում գրեցի, որ քննարկում չդառնա, ես ինձ հետ խոսում եմ, ինձ հետ կռվում:

[Շինարար]

Անիմաստ բյուրոկրատիան քիչ ա մնում ստիպի, որ դադարացնես անիմաստ տեղը սկսած անիմաստ գործդ:

[Շինարար]

Չուզեցի նախագահական ընտրությունների մասին թեմայում գրեմ, որովհետև վերջին գրառումների շրջանակում ես ինձ էդտեղ կողմնակի մարդ զգացի: 2008-ին ոչ ակումբում եմ եղել, ոչ էլ Երևանում, բայց որոշ գրառումներ ինձ վրա վերցրի, չնայած ամենայն հավանականությամբ ինձ հետ կապ չունեն կամ ով գիտի, գուցե ունեն, որովհետև ակումբ իմ մուտքը եղել ա ընդդիմադիրների հետ բանավեճերով էնքանով, ինչքանով ես կարողանում եմ մինչև վերջ բանավիճել: Մանավանդ էս վերջերս վարկանիշերս նայելիս ահագին ուրախացել էի Տրիբունի հետ ասացվածքային վարկանշային կրակահերթերից: 2008-ից 5 տարի ա անցել, չգիտեմ՝ ում մոտ ոնց, բայց իմ կարծիքովամեն մտածող մարդ էլ հինգ տարվա մեջ պիտի հասունանար, աճեր, մեծանար, զարգանար և այլն: Մեկը ես հասունանում, աճում, մեծանում, զարգանում եմ ամեն բանավեճից, զրույցից, կարդացած գրառումից, ստատուսից, գրքից, փողոցում ամեն պտույտից հետո: Դա վա՞տ ա, դա ամո՞թ ա, դա երեսո՞վ տալու ա: Ես դրանով մինչև էս պահ գոհ եմ եղել: Ես էսօր էլ չեմ Երևանում, միտինգներին չեմ մասնակցում, 2008-ի միտինգներն էլ տեսնելու, հասկանալու, դրանց բովանդակությունը ընկալելու հնարավորություն չեմ ունեցել, բայց ինձ մեղավոր չեմ զգում հինգ տարի առաջվա, տասը տարի առաջվա, անցյալ տարվա իմ մտածածների, ասածների համար, որովհետև ասել եմ էն, ինչ էդ ժամանակ մտածել եմ, արել եմ նենց, ոնց էն ժամանակ մտածել եմ: Երեսով տալու իմաստը չեմ հասկանում: Մի տեսակ ոնց-որ թաքուն, փախած, պատատակին ստացվեց էս թեմայում իմ արձագանքելը, բայց մտածեցի ինձ մեջ չգցեմ մի խոսակցության, որ գուցե իմ մասին չի, բայց ուղղակի ինձ հետ բռնեց, որովհետև նախկինում ազգային ժողովի, նախագահի ընտրությունների ժամանակ ես իմ բողոքն արտահայտում էի Կարապետիչին ընտրելով՝ իբր ոչ մեկն էլ նրանից լավը չի, ու դրա համար չեմ փոշմանել, ու էդ թեմայում խոսվեց էդ մասին:

[Շինարար]

Նախատեսվածից մի ժամ շուտ հասա Երևան: Մաշտոցի պողոտայում իջա ավտոբուսից, ճանապարհը երկարացնելով հասա Գրականության ինստիտուտ: Հետո նախատեսվածից մի ժամ շուտ ավարտվեց, քայլելով ճանապարհը երկարացնելով գնացի Արևելագիտության ինստիտուտ: Ինչ լավ ա Երևանում քայլելը, իմ քաղաքում քիչ թե շատ մարդաշատ ա մենակ մի փողոցի մի փոքր մասը, ու որ քայլում ես, միշտ նույն մարդիկ են, երբեմն տպավորություն ա, թե էս մի երեք-չորս հարյուր մարդն ենք մնացել քաղաքում ու բոլորս իրար հատ-հատ դեմքով ճանաչում ենք: Երևանում բոլորը անծանոթ էին, ու իմ քաղաքի համեմատ շատ էին: Մենակ Աբովյանով բարձրանալիս Արեային տեսա, իջնում էր, էս գարուն օրով աշնանային գույների մեջ, ինքն իր մտքերի մեջ, ես բոլորին զննում էի, ինքը ոչինչ չէր տեսնում: Որ անցավ, շրջվեցի, ձայն տվեցի՝ անունը, շատ էր ինքն իր մեջ, մտածեցի, մարդը մտածում է, եթե էդքան հեռացել ա, ինչ իրավունք ունեմ կտրելու իր մտքերից, գուցե «Պարագրումի» պատմվածքն ա հղանում էդ պահին ու ես ամենաառանցքային մասի ձևը գտնելու վրա սաղ փչացնեմ: Երկրորդ անգամ ձայն չտվեցի, նորից սկսեցի զննել շրջապատս: Գուցե ինձ թվաց, բայց ոնց որ այդտեղ մարդիկ մի քիչ ավելի պակաս տխուր էին, մի քիչ ավելի պակաս գլուխները կախ, մի քիչ ավելի պակաս մտամոլոր:Թե էդ շատությունը ինձ ստիպեց, որ մնացած ամեն ինչն էլ պատկերացնեմ, տեսնեմ, երևակայեմ իմ քաղաքի հետ հակադրության մեջ: Մի խոսքով, երբ հեռու եմ լինում, ուշ-ուշ եմ գնում, ուրիշ տեսակ եմ սիրում Երևանը, ուղղակի շատ ա շոգ: Էս սեզոնին ի՞նչ խաբար էր էսօրվա շոգը օրինակ:

[Շինարար]

Որ մագիստրատուրայում էի սովորում, թեզ էինք դե բնականաբար գրում: Կուրսեցիներիս օրինակով գիտեմ, որ դա էն ա, ինչով զբաղվում են ամենաշատը վերջին մեկ-երկու ամիսը: Թե ոնց են հաջողացնում, չեմ կարող ասել: Որքան գիտեմ՝ մեր կուրսի ամենաթույլ ուսանողը չէի, բայց դա էն էր, ինչով ես մագիստրատուրայիս երկու տարին օր ու գիշեր էի զբաղվում ու ի՜նչ հաճույքով: Մեր կուրսից մի աղջիկ կար, իր հետ երկուսով հետաքրքրված էինք նույն երկրի գրականության նույն ժամանակաշրջանի նույն շերտով, ուղղակի տարբեր հեղինակներով: Բնականաբար լիքը խոսալու բան ունեինք, քննարկելու, իրար կարդալու գրքեր խորհուրդ տալու, մեր վերջին «հայտնագործությունները» վերլուծելու: Թեզիս վրա աշխատելիս էդ մեր զրույցները շատ են օգնել: Ամենակարևորն էն էր, որ ըստ էության քո հնարավոր ու անհնարին ծանոթության շրջանակում կա գոնե մեկը որ էդ անիմաստ, անհետաքրքիր արածդ իրան էլ ա հետաքրքիր: Ընդամենը մեկ հոգու հետաքրքրվելը ինչքա՜ն էր ոգևորում:

Կյանքիս վերջին երեք-չորս տարին կորցրած էի համարում: Էս վերջերս ֆեյսբուքում իրան գտա, պատմեցի, բա ուղարկիր կարդամ, ինքն ուզեց, ես նիրյադ չեղա: Հլա համոզեցի, որ՝ լավ հա, ինչիդ ա պետք, նույնիսկ ես եմ ալարում կարդամ, բա՝ չէ, հետաքրքիր ա: Ուղարկեցի, պատկերացրեք՝ կարդացել ա, ոնց կոգևորվես, գոնե մի հոգու հետաքրքիր ա

Ակումբը հրաշք միջավայր ա, էլ որտե՞ղ կարան մոտ ու ավելի քան 30 տարեկան ծյոծյաներ ու ձյաձյաներ էս ամեն տեսակ մոգականությունից, ռեալիստականությունից կտրված օրերում լրջորեն մոգական ռեալիզմ քննարկել, ոգևորվել, նույնիսկ վրդովվել:

Էն օրը մեր տնօրենը մի գիրք առաջարկեց տալ, որ կարդամ, ասի՝ լավ հա, ով ժամանակ ունի: Էլի ներկա մարդիկ կային: Խի՞ տենց ասի: Երևի ինչ-որ բարդույթ մոտս արտահայտվեց, թե ինչ:

[Շինարար]

Էրեկ մի կինո էի նայում, ցնդած-մնդած մարդկանց մասին էր, ընտիր կինո էր: Կերպարներին ամենքին ծանոթներիցս մեկին նմանացրի, հոգով ինձ հարազատ մարդկանցից, թեկուզ ոչ էնքան մոտիկ: Էս մասին սկզբում ուզում էի ֆեյսում գրեի, հետո մտածեցի մարդիկ կարող ա իրանց վրա վերցնեն ու նեղանան, չէ՞ որ ցնդածների մասին ա կինոն: Մտածեցի, որ վերջում նշեմ, որ բոլոր կերպարներին էլ նաև ինձ եմ նմանացրել, բայց ֆեյսում էդքան անկեղծանալ չի լինի: Հետո որոշեցի ակումբում գրել, բայց էլի էդ նեղանալու պահը կանգնեցրեց, որովհետև նաև ակումբից մարդիկ կան, ում կերպարներից որոշներին նմանացրի: Որոշեցի գրեմ, բայց էդ պահը լռեմ, բայց ոնց որ արդեն չլռեցի: Շաբաթ-կիրակի օրերը արդեն ազատ եմ լինում, ուզեմ կինո կնայեմ, ուզեմ չեմ նայի, բայց կարամ 24 ժամ համակարգչի առաջ չլինեմ, իսկ առաջ էդ նույն շաբաթ-կիրակին իմ միակ հնարավորությունն էր բառիս բուն իմաստով 24 ժամ համակարգչի առաջ լինելու, որ էդ գլխացավանքից պրծնեմ: Մի բան պետք ա մտածել, գյուղում տուն ունենայի, մեղու կպահեի, իսկ սենց, միակ տարբերակն էն ա, որ մի բան մտածեմ:

[Շինարար]

Միշտ մտածել եմ, թե էդպես չի լինում, որ ոչնչի մասին չմտածես, ընդհակառակը ամեն վայրկյան հազար ու մի բանի մասին ես մտածում: Էս պահին ոնց որ չիմանամ, թե ինչի մասին եմ մտածում: Այսինքն գիտեմ, բայց մի տեսակ երևի բառերով չի մտածածս: Շատ էի ուզում դրա մասին ստատուս գրեմ, այսինքն էստեղ էլի, գրառում, մի հատ փորձեցի, չստացվեց, շինծու էր մի տեսակ, ոնց որ զոռով թեմատիկ գրառում լիներ, բայց ախր ես պարտադրված չէի գրում, իրոք կոնկրետ բանի մասին էի մտածում, հետո նորից փորձեցի էդ շինծուն վերապատմել իմ բառերով, էլի ինձ դուր չեկավ, բայց ինձ համար շատ կարևոր էր, որ էդ մտածածիս մասին գրեմ: Բայց էդպես էլ չստացվեց ճիշտ բառերը գտնել, որ շինծու չդառնա: Ու էս գրառումս անելիս մտածեցի, որ պատճառը առիթն ա՝ էսօրը, իրականում բառերը երևի նույնիսկ ճիշտ էին, բայց մի տեսակ տհաճ տպավորություն թողեց նույնիսկ ինձ վրա, երբ էդ մտածողը ես եմ: Մի խոսքով, թող էս մնա, որ հետո սրա միջոցով էսօվա մտքերս կարողանամ վերհիշել ու գուցե գտնեմ էն բառերը, որոնք կային մտքումս, բայց չկարողացա վերծանել:

[Շինարար]

Երեք ու կես տարի առաջ սկսած անիմաստությունս էսօր հասավ իր տրամաբանական ավարտին: Ըստ էության, ինձ դա երևի պետք չէր, գուցե պետք չգա էլ երբեք: Բայց բոլոր հիասթափվելների, զզվելների հետ ինչքան ոգևորություն եմ ներդրած եղել, որ էսօր մի տեսակ դատարկված եմ ինձ զգում, շատ պոետիկ չհնչի: Բա հետո՞: Հետո երևի մի նոր անիմաստություն նախաձեռնեմ, փորձը ցույց է տալիս, որ դա ինձ մոտ լավ է ստացվում կամ գոնե ամենաքիչը հաճույքով եմ անում:

[Շինարար]

Էնքան ուրախանում եմ, որ էս վերջերս ակումբում երիտասարդ, հետաքրքիր, ակտիվ մասնակիցների մի նոր ալիք ա հայտնվել: Պիտի խոստովանեմ, որ էդքան ուշադիր չեմ եղել իրանց գրառումների հանդեպ, բայց նույնիսկ էդ դեպքում իրանք արդեն էնքան նկատելի, երևացող են, մի տեսակ արդեն լիարժեք տանտերեր են: Հիշո՞ւմ եք՝ մի ժամանակ հների ու նորերի ինչ-որ քննարկումներ կային, հիմա նույնիսկ դա չկա, շատ ինքնավստահ, ինքնաբավ գրավել են իրենց արժանի տեղը: Իրոք, շատ եմ ուրախանում, հիմա արխային կարելի ա և թոշակի անցնել, և երկարատև արձակուրդի գնալ և նույնիսկ տեղը գա՝ դուխով խռովել, գնալ՝ առանց մեղավորության զգացմունքի, թե դավաճանություն եմ գործում: Իսկ ես վատատես էի, թե էս վերջն ա, քանի գնա մարելու ա և այլն: Էսպիսի հարցերում սխալվելն էլ առանձնահատուկ հաճելի ա: Մեկ ուզում էի Անկապում գրեմ, հետո իմ օրագրում գրեցի: Ինչի՞ հիման վրա եք որոշում, թե տվյալ գրառումը անձնական օրագրո՞ւմ, թե՞ Անկապում գրեք… Միշտ էդ հարցը հետաքրքրել ա:

[Շինարար]

Որ նոր էի գրանցվել ակումբում, ի՜նչ գրագետ էի գրում՝ «է» օժանդակով, «այսպես-այնպես»-ով, գեղեցիկ շարահյուսական կառույցներով, նոր գտա գրառումներս հայերի պատմական ծագմանը նվիրված թեմաներում, բայց հաստատ հիշում եմ, որ այդ նույն ժամանակ նաև կռվում էի գրական լեզվում «ա» օժանդակի, «խի»-ի ու «հա»-ի համար, նույնիսկ մեկը ինձ լավ տեղը դրեց, թե բա՝ եթե այդպես է, ինչո՞ւ չես դու էլ «ա»-ով ու «խի»-ով գրում: Մի տեսակ գեղեցիկ նոստալգիա ապրեցի այն ժամանակների, երբ ավելի երիտասարդ էի, ավելի խելացի, ավելի բարձրահասակ, նույնիսկ ավելի շարմաղ ու կապուտաչյա: Հիմա ամեն ինչ այլ է, արդեն ինձ շատերն են ճանաչում, էլ առաջվանը չեմ կարող լինել:

[Շինարար]

Տատս խառնված զանգեց, թե անձնագրիս նկարը կորցրել եմ, շուտ արի: Մեղա քեզ: Գնացի, անձնագիրը ձեռքին էր, թե` էս քեզ առաջին էջը, նկարը չկա: Բացեցի երկրորդ էջը, նկարը տեղում էր: Տատին էն ո՜նց ուրախացավ, էն ինչքա՜ն ինձ օրհնեց:

[Շինարար]

Էսօր հայացքս պատահական ընկավ մեր պատուհանից բացվող տեսարանը: Չէ, էնպես չի, որ առաջին անգամ եմ նայում, բայց երևի առաջին անգամ էսքան պարզ տեսա բացվող տեսարանի գեղեցկությունը, Ղռերը՝ կանաչով ծածկված, Թիքրանիստը՝ կանաչ, դեռ տեղ-տեղ կարմրին տվող կովածաղիկներով ու արդեն կարմրին տվող պուտ-պուտներով, միսկոմբինատի կիսավեր վարդագույն ու գազարագույն շենքը՝ ճահիճ դարձած բակով ու ճահճում աճած կանաչներով, սև ու կարմիր ժամը՝ կանաչ բակով, կանաչ շրջանայինները, նույնիսկ քանդված փողոցները տեսարանի տեսքը չեն գցում: Էս ինչ հրաշք ա: Հեռուստացույցով, երբ այլ երկրների բնության, գեղեցիկ քաղաքների տեսարաններ ենք տեսնում, հմայվում ենք, իսկ ահա իմ պատուհանից երբևէ տեսածս ամենագեղեցիկ տեսարանն ա երևում, ու չեմ նկատել, ու մենակ ես չեմ, որ չեմ նկատել: Էս քաղաքում էս սեզոնին պետք ա տուրիստներից հանգիստ չլիներ: Ես հմուտ չեմ լուսանկարելում, զրո տոկոսն էլ չեմ կարողացել ստանալ, բայց նկարը կցում եմ: Տխուր ա, որ էս գեղեցիկ տեսարանը լքում ենք, լքել են ինձ հարազատ մարդիկ, մի օր երևի ես էլ խելքի գամ ու… Մաթևոսյանի ասած՝ տխուր ու գեղեցիկ: Չի՞ կարող գեղեցիկ լինել ու տխուր չլինել, հեռուստացույցով, որ տեսնում եմ, գեղեցիկ ա ու տխուր չի: Պետք ա գնալ աչքով տեսնել, համոզվել, հետո կերևա:
nkar.jpg

[Շինարար]

Որ գիրք կարդամ ու հետո երազումս տեսնեմ էդ գրքի գործողությունները, շատ ա եղել դպրոցական տարիներին: Բայց էս անգամ երազումս ոչ թե վեպի գործողությունները տեսա, այլ վեպը պատմում էի մերոնց: Մարտինի զարհուրելի վեպի մասին ա խոսքը, ամենադաժան տեսարաններն էի պատմում, ու պատմելիս երեսս թեքում էի մի կողմի վրա, ջղաձգվում էնպես, ոնց կարդալիս ա եղել, ու մերոնք էլ էին լսելիս երեսները թեքում մի կողմ ու ջղաձգվում էնպես, ոնց կլիներ, եթե իրականում պատմեի: Բայց ինչո՞ւ էդ տեսարանները չտեսա, այլ ընդամենը պատմեցի: Երևակայությունս նույնիսկ երազներում էլ էն չի հա՞, ոնց որ էն ժամանակ, երբ դպրոցական էի: