Գերեզմանաքա՞ր, թե՞ գերեզմանաԾառ

[Արշակ]

Խոսք գնաց դիզկիզման մասին։ Ինքս կողմ եմ դիակիզմանը ու իմ դեպքում կընտրեմ կամ դիակիզում կամ սեփական այգու մի անկյունում առանց ավելորդ հանդիսավորության ու ձևականությունների թաղեն, վրան էլ մի ծառ տնկեն։
Բայց մեր հայ ժողովրդի ճնշող մեծամասնությունը խիստ դեմ է դիակիզմանը, էդ մեկը չափից դուրս է շատերի համար։ Իսկ սեփական այգի էլ շատերը չունեն ու էլի շատ տարբեր է ընդունված տարբերակից։
Իսկ գերեզմանածառի տարբերակը համեմատաբար ավելի մոտ է ներկայիս ընդունվածին, բայց կարծում եմ շատ ավելի գեղեցիկ ու խելամիտ է, ու մարդկանցից էլ մեծ ճիգ չի պահանջվի նման սովորույթի անցնելու համար։ Համենայն դեպս մարդիկ չեն ասի. «էս ինչ խայտառակություն ա, գերեզմանում ծառ է տնկել»։

---------- Ավելացվել է՝ 17:11 ---------- Սկզբնական գրառումը՝ 17:07 ----------

Չեմ կարծում թե օրենքով պարտադրել պետք է, դա կարծում եմ հակառակ ազդեցությունը կունենա։
Բայց եթե պետական մակարդակով խրախուսվի, կարծում եմ շատերին կգրավի։ Հատկապես որ ինչպես նշվեց, ծառ տնկելը հաստատ ավելի էժան կլինի, քան գերեզմանաքարը։ Շատերը ցանկության դեպքում ինքնուրյուն էլ կարող են անել առանց ծախսերի։

[Նաիրուհի]

Երեկ մի քանի ժամ գերեզմանոցում թափառում էի... Էնքան հանգիստ էր... Մեր գյուղում մի քանի գերեզման կա, որոնց կողքին ծառ է տնկած, ու թեև էդ ծառերն իմ մեջ վատ հիշողություններ են արթնացնում, բայց գաղափարը լավն է: Ես էս նկարով քարերն էլ չեմ սիրում, բայց չեմ ուզենա, որ տապանաքարն ընդհանրապես վերանա: Հին տապանաքարերը շատ եմ սիրում. պարզ, առանց ճոխությունների ու ձևերի, առանց սրտաճմլիկ ու անկապ հանգավորումներով քառատողերի...
Կուզենայի՝ համատեղեին քարն ու ծառը: Ասենք՝ էն նկարով ուղղաձիգ քարի փոխարեն ծառ տնկեին, իսկ ծառի տակ հորիզոնական տապանաքար լիներ՝ առանց նկարի:
Պապիկիս համար ծառ կտնկեմ գարնանը...

[Արշակ]

Ինչ վերաբերում է մասսայական, «մոդա» դարձնելու պրոբլեմին, դա էլ սենց քննարկումների դեպքում կարծում եմ կարելի է ձևավորել։ Աչքներիս առաջ էնքան անիմաստ սովորույթներ են ձևավորվում, իսկ էս դեպքում համ սիրուն է, համ ավելի ռացիոնալ։

Ու որոշ տարբերակներ էլ եմ մտածել մասսայականացնելու կապակցությամբ։ Ինչպես գիտենք, մեր ազգը ցուցամոլության ու VIP–ամոլության հիվանդություն ունի։ Ու հատկապես էդ ամենը դրսևորվում է թաղման ծեսերի ժամանակ։ Էդ դեպքում ինչու՞ էդ բացասական երևույթները չուղղենք ի նպաստ դրական բաների
Վերջերս Հայաստանում նոր վճարովի ծառայություններ են սկսել ի հայտ գալ ու զարգանալ. հուղարկավորության կազմակերպում, գերեզմանների խնամք և այլն։ Ինքս մի քանի նման կազմակերպություն գիտեմ։ Մարդիկ վճարի դիմաց պարբերաբար մաքրում են գերեզմանը, արտասահմանում գտնվողների հարազատների գերեզմաններին նրանց փոխարեն անգամ պատարագ են կազմակերպում համապատասխան օրերին (յոթ, քառասունք, մեռելոց և այլն), ծաղիկ են դնում գերեզմանին, նկարն էլ ուղարկում են պատվիրողին:
Հիմա մտածում եմ կարելի է նման կազմակերպություններին գլխի գցել, որ իրանց ծառայությունների մեջ որպես «VIP» ծառայություն ընդգրկեն նաև գերեզմանին ծառ տնկել ու պարբերաբար խնամելը։ Մի կողմից էդ կազմակերպությունների բիզնեսը կզարգանա՝ ծառայությունների ցանկը կընդլայնվի, ծառը խնամելն էլ պարբերաբար կատարվող գործողություն է՝ էդ առումով էլ է ձեռ տալիս։ Մյուս կողմից էլ մեր VIPասեր ու ցուցամոլ հասարակության ուշադրությունն էլ նման բանից դժվար վրիպի։

---------- Ավելացվել է՝ 17:18 ---------- Սկզբնական գրառումը՝ 17:14 ----------

Երեկ մի քանի ժամ գերեզմանոցում թափառում էի... Էնքան հանգիստ էր... Մեր գյուղում մի քանի գերեզման կա, որոնց կողքին ծառ է տնկած, ու թեև էդ ծառերն իմ մեջ վատ հիշողություններ են արթնացնում, բայց գաղափարը լավն է: Ես էս նկարով քարերն էլ չեմ սիրում, բայց չեմ ուզենա, որ տապանաքարն ընդհանրապես վերանա: Հին տապանաքարերը շատ եմ սիրում. պարզ, առանց ճոխությունների ու ձևերի, առանց սրտաճմլիկ ու անկապ հանգավորումներով քառատողերի...
Կուզենայի՝ համատեղեին քարն ու ծառը: Ասենք՝ էն նկարով ուղղաձիգ քարի փոխարեն ծառ տնկեին, իսկ ծառի տակ հորիզոնական տապանաքար լիներ՝ առանց նկարի:
Պապիկիս համար ծառ կտնկեմ գարնանը...

Նաիրուհի ջան, թեկուզ համատեղմամբ ծառ տնկվի ու կողքն էլ փոքր տապանաքար դրվի հանգուցյալի մասին համապատասխան տվյալներով։ Բայց ոչ թե հիմիկվա նման, որ համատարած բետոնագրանիտապատում են գերեզմանը։

[Նաիրուհի]

Նաիրուհի ջան, թեկուզ համատեղմամբ ծառ տնկվի ու կողքն էլ փոքր տապանաքար դրվի հանգուցյալի մասին համապատասխան տվյալներով։ Բայց ոչ թե հիմիկվա նման, որ համատարած բետոնագրանիտապատում են գերեզմանը։

Բա ես էլ եմ էդ ասում...

[_Հրաչ_]

Հրաչ ավելի շատ ծառ տնկելու վրա է գումար ծախսվում, թե՞ էտ քար բետոնի: Ռեալ նայի: Անգամ դժգոհ էտ քարը դնում են ու ինքս վկա եմ լինում թե նրանք, ովքեր գումար չլինելու պատճառով հասարակության կողմից կտտանքների են ենթարկվում, ինչպես են մեջտեղից կիսվում, որ դնեն գարազմանաքարը: Իսկ եթե օրենքը պարտադրի, որ նման անկապության փոխարեն մի փոքրիկ շիրմաքար դնեն կողքն էլ ծառ տնկեն, դժվար թե գտնվի մեկը ով կդժգոհի, որ ավել գումար ուներ ու չգիտեր որտեղ ծախսեր: Իհարկե օլիգարխներին ցուցակից հանում ենք: Իրանք պետքա անտառ տնկեն, որ խիղճները հագստանա:

Դե պարզ ա, որ քար-բետոնի: Բայց հաստատ քարաարդյունահանող օլիգարխները ոչ մի կերպ չեն հանդուրժի գերեզմանը քարաբետոնապատելն արգելելու նման որևէ օրենք, դա մոռացի, դա կմնա, իսկ այ, ծառ տնկելու սովորույթը պետության համար կդառնա եկամուտի նոր աղբյուր:

[Դատարկություն]

Ինչ լավ կլինի
Մարդիկ կընտրեն, թե ինչ ծառ կցանկանան լինեն իրենց մահից հետո, ծառը կսնվի էդ մարդու մնացորդներով ու մի քիչ էդ մարդուց կանցնի ծառին: Ու որ հարազատները կցանկանան խոսեն իրենց կորցրած հարազատի հետ, կամ հիշեն նրան, ոչ թե կգնան ու բետոնե քարերի հետ կխոսեն, այլ կխոսեն շնչավոր ծառի հետ, համոզված լինելով, որ ծառի մի մասը իրենց հարազատնա, որը երկրորդ կյանքնա ապրում իր ցանկացած ծառի էությամբ
Չէի ցանկանա դիակիզվել, բայց, այ որ գերեզմանիս վրա ծառ տնկեին, շատ կցանկանայի

[Ուլուանա]

Ընդհանրապես ես էլ եմ դիակիզման կողմնակից, բայց եթե ընտրությունը գերազմանաքարի ու գերեզմանածառի միջև է, ապա՝ հաստատ գերեզմանածառ ։ Արշակի բերած բոլոր հիմնավորումներին համաձայն եմ։ Որ ուզենանք, լավ էլ կտարածվի էս սովորույթը՝ թեկուզ իր ասած էդ VIP–ամոլության հանգամանքն ի նպաստ էս գործի ուղղելով ։ Իսկ ինչու՞ ոչ ։

[Հարդ]

Դատարկի ասած մնացորդներով սնվելու մասին ես էլ էի մտածել, ինձնից առաջ ընկավ:
Ես էլ եմ կողմ դրան, ոնց ասում են մի կրակոցով եսիմ քանի հատ նապաստակ կխփենք, բայց ես լսել եմ, որ էտ քարը խորհուրդ ունի, բազմաթիվ առասպելներում քարը ծննդի և վերածննդի խորհրդանիշ ա... մտածել ա պետք նախքան գործելը:

[VisTolog]

Դատարկի ասած մնացորդներով սնվելու մասին ես էլ էի մտածել, ինձնից առաջ ընկավ:
Ես էլ եմ կողմ դրան, ոնց ասում են մի կրակոցով եսիմ քանի հատ նապաստակ կխփենք, բայց ես լսել եմ, որ էտ քարը խորհուրդ ունի, բազմաթիվ առասպելներում քարը ծննդի և վերածննդի խորհրդանիշ ա... մտածել ա պետք նախքան գործելը:

Հա, ու քարի չլինելու դեպքում կարողա մեռածի վերածնունդ էլ չլինի:

Անիմաստ բան են «լսցնում»:

---------- Ավելացվել է՝ 21:00 ---------- Սկզբնական գրառումը՝ 20:59 ----------

Չեմ հիշում որ երկրում արդեն տենց են անում: Discovery-ով մի օր տեսա:

[ԿԳԴ]

Ես ինքս էլ դիակիզման կողմնակից եմ, բայց ծառն ավելի արդյունավետ միջոց է:

[Bujak2012]

առաջ գերեզմանների մեծամասնությունում ծառեր տնկվում էին: Հետո այն գերեզմանները, որոնք անմիջապես ավտոմեքենայի ճանապարհին են հարում և ջրելու հնարավորությունը պահպանվում է, դրանց ծառերը մնում են, իսկ մնացածները՝ չորանում: Ջրելու խնդիրը շատ լուրջ է:

[Lianik]

Չգիտեմ ձեզնից քանիսը հին գերեզմաններում եղած կլինի, բայց թեման կարդալիս հիշեցի Քարաբերդի գերեզմանոցը.(Պապայիս տատիկին այնտեղ ենք հուղարկավորել)... լրիվ ծառեր են ու տապանաքարեր առանց նկարի..ճիշտ է ամեն մեկի շիրիմի վրա ծառ չկա, բայց միևնույն է ծաերը շատ են.... այժմյա <<քաղաքային>> քարա-բետոն պատեր չկային... հատ ու կենտ գերեզմանների ցանկապատ ունեին, այն էլ ոչ քար-բետոնից.. երկաթե ձողեր էին.....հա, նոր գերեզմաններին գերեզմանաքարեր են, բայց ոչ ճոխացրած.....
այսինքն լավ ուսումնասիրության արդյունքում գուցե առաջ գա ավանդույթը վերականգնելու, ոչ թե նորը ստեղծելու խնդիր....
Իմ գերեզմանի մասին չէի մտածել, բայց նոր մտածեցի ու իսկապես կուզեմ իմ դին էլ Քարաբերդի գերեզմանների նման հանգիստ վայրում հանգչի...ու գերեզմանաքարի փոխարեն գերեզմանածառ տնկվի

հ.գ. Դիակիզման գաղափարին կոմնակից չեմ...

[Interdenominational]

Ամեն անգամ գերեզմաններ այցելելիս մտածում եմ. մի՞թե մահացած հարազատին, ծնողին, նախնիներին նման մռայլ ու անկենդան միջավայրում է պետք հիշել…

Պատկերացրեք, որ ԱՅՈ, հենց անկենդան միջավայրն է հիշեցնում, տրամադրում, անհիշելի ժամանակներից իսկ եկած՝ «համապատասխան մթնոլորտ» ստեղծում ՄԱՀԱՑԱԾ, կյանքից հեռացած անհատի վերջին /ավանդական/ հանգրվանի մոտ գտնվելու ժամանակ:
«Մեծ լռություն», «շեոլ»…և այլն, սրանք ՄԱՀԻՑ անդին՝ նախնիների երևակայության մեջ չտեղավորվող հանելուկային /ու մռայլ/ բնորոշումներն էին… ու ոչ պատահաբար, քանի որ,կարո՞ղ ենք մտաբերել պատմությամբ արձանագրված կրոնական, կամ որպես տվյալ ժողովրդի մշակույթի մաս ձևավորված համոզմունք, երբ հանգուցյալի անդրշիրիմյան կյանքը ասոցացվում է հիանալի, երանելի, ցանկալի, խրախուսվող ու ԿԵՆՍԱԲԵՐ ինչ-որ միջավայրի հետ: /Մի կողմ դնենք նիրվաննային, դրախտային և այլ օյինբազություններ/:

Ձեր առաջարկը հասկանալի է… իրատեսական է, ռացիոնալ է, սակայն կան հաստատված արժեքներ /անվանեք դրանք հավատամք, անվանդույթ…ինչպես կուզեք/, որոնք ժամանակն է իր տրամաբանական ուղու մեջ դրել… ու դա իրոք տրամաբանական է: Ամեն ժողովուրդ մանկան ծնունդը նշելու, խրախճալու իր կերպերն ունի, զարմանալի չէ, որ դրանք այնքա՜ն շատ են իրար նման, նույնական… ու նաև՝ հանգուցյալին հրաժեշտ տալու կերպերը… ՀՐԱԺԵՇՏ ՏԱԼՈՒ - տրամաբանորեն՝ վերջակետելու, ամենայն հարգանոք - իրենց միջավայրից տեղափոխելու այլ միջավայր, հոգեբանորեն ու ֆիզիկապես ընդունելով, համակերպվելով նա ԲԱՑԱԿԱՅՈՒԹՅԱՆ և ոչ թե ՏՐԱՆՍՖՈՐՄԱՑԻԱՅԻ հետ…
ՄԱՀ - այն բոլոր ժողովուրդների ու բոլոր ժամանակների համար միայն մեկ խորհուդ ու իմաստ ունի՝ ՎԵՐՋ…կրկնվում եմ՝ ինչ-որ առումով հասկանալի ու պատճառաբանված է Ձեր յուրօրինակ առաջարկը, բայց… ես չեմ կարողանում պատկերացնել, օրինակ, հենց պարոն Քեոփսի փառահեռ «հանգրվանի» փոխարեն, ասենք, մի երկնաքեր սեքվոյա…

[Արշակ]

Interdenominational, չեմ ուզում խորանալ կրոնական քննարկումների մեջ, դա ամեն մեկի անձնական որոշելիքն է, համենայն դեպս, կարծում եմ էս թեմայի քննարկման նյութը չէ, բայց ամեն դեպքում մի քանի դիտարկում անեմ.

Պատկերացրեք, որ ԱՅՈ, հենց անկենդան միջավայրն է հիշեցնում, տրամադրում, անհիշելի ժամանակներից իսկ եկած՝ «համապատասխան մթնոլորտ» ստեղծում ՄԱՀԱՑԱԾ, կյանքից հեռացած անհատի վերջին /ավանդական/ հանգրվանի մոտ գտնվելու ժամանակ:
«Մեծ լռություն», «շեոլ»…և այլն, սրանք ՄԱՀԻՑ անդին՝ նախնիների երևակայության մեջ չտեղավորվող հանելուկային /ու մռայլ/ բնորոշումներն էին… ու ոչ պատահաբար, քանի որ,կարո՞ղ ենք մտաբերել պատմությամբ արձանագրված կրոնական, կամ որպես տվյալ ժողովրդի մշակույթի մաս ձևավորված համոզմունք, երբ հանգուցյալի անդրշիրիմյան կյանքը ասոցացվում է հիանալի, երանելի, ցանկալի, խրախուսվող ու ԿԵՆՍԱԲԵՐ ինչ-որ միջավայրի հետ: /Մի կողմ դնենք նիրվաննային, դրախտային և այլ օյինբազություններ/:

Փաստորեն, եթե մռայլ է, ուրեմն լուրջ է, իսկ եթե ինչ-որ կենսականություն ու դրական բան է արտահայտում, ուրեմն օյինբազությու՞ն է Դե դա կարծում եմ արդեն լիովին ձեր անձնական վերաբերմունքն է, ու մի ուրիշի մոտ կարող է լրիվ հակառակը լինել։

… ու նաև՝ հանգուցյալին հրաժեշտ տալու կերպերը… ՀՐԱԺԵՇՏ ՏԱԼՈՒ - տրամաբանորեն՝ վերջակետելու, ամենայն հարգանոք - իրենց միջավայրից տեղափոխելու այլ միջավայր, հոգեբանորեն ու ֆիզիկապես ընդունելով, համակերպվելով նա ԲԱՑԱԿԱՅՈՒԹՅԱՆ և ոչ թե ՏՐԱՆՍՖՈՐՄԱՑԻԱՅԻ հետ…
ՄԱՀ - այն բոլոր ժողովուրդների ու բոլոր ժամանակների համար միայն մեկ խորհուդ ու իմաստ ունի՝ ՎԵՐՋ…կրկնվում եմ՝ ինչ-որ առումով հասկանալի ու պատճառաբանված է Ձեր յուրօրինակ առաջարկը, բայց… ես չեմ կարողանում պատկերացնել, օրինակ, հենց պարոն Քեոփսի փառահեռ «հանգրվանի» փոխարեն, ասենք, մի երկնաքեր սեքվոյա…

Ընդհանրապես համաձայն չեմ. ինձ ծանոթ բոլոր կրոնական պատկերացումներում, բացի զուտ աթեիստականից, մահը ասոցացվում է հենց ինչ–որ տրանսֆորմացիայի հետ, այլ ոչ թե բացարձակ վերջի։

Ու հայկական թաղումների ժամանակ էլ հոգեհացին ընդունված է խմել հանգուցյալի «կենդանի կենացը», որով ցանկություն է արտահայտվում մահացածին կենդանի հիշել, զգալ նրա կենդանի ներկայությունը, հիշել նրա ապրած կյանքն ու դրական գործերը, այլ ոչ թե ֆիքսվել մահվան պահի վրա։

[Interdenominational]

Փաստորեն, եթե մռայլ է, ուրեմն լուրջ է, իսկ եթե ինչ-որ կենսականություն ու դրական բան է արտահայտում, ուրեմն օյինբազությու՞ն է Դե դա կարծում եմ արդեն լիովին ձեր անձնական վերաբերմունքն է, ու մի ուրիշի մոտ կարող է լրիվ հակառակը լինել։

Ինչու՞ շեշտը դնենք հենց մռայլության և ոչ թե ՎԵՐՋ-ի վրա: Այո, դա ավելի քան լուրջ է… եթե նկատել եք, որևէ թաղման արարողակարգի ընթացում /և դրան հետևող մի առ ժամանակահատվածում/ ոչ մեկին դրականության ու կենսականության զգացումները չեն պարուրում /եթե ոչ լրիվ հակառակը/:

Բայց տվյալ պարագայում, եթե ծառը կենդանության խորհրդանիշ է, այդ դեպքում գերեզմանի՝ որպես «վերջին հանգրվանի» գաղափարի հիմքերը մի քիչ սասանվում են:

Ընդհանրապես համաձայն չեմ. ինձ ծանոթ բոլոր կրոնական պատկերացումներում, բացի զուտ աթեիստականից, մահը ասոցացվում է հենց ինչ–որ տրանսֆորմացիայի հետ, այլ ոչ թե բացարձակ վերջի։

…ու դա միայն «վերացականորեն», քանի որ, համաձայնվեք, որ, օրինակ թաղման ընթացում, քահանայի՝ «հարության վերաբերյալ» ընթերցանությունը վշտաբեկ հարազատներին չի մխիթարում ու սրտապնդում - ոչ այդ պահին, և ոչ էլ ԸՆԴՀԱՆՐԱՊԵՍ:

Ու հայկական թաղումների ժամանակ էլ հոգեհացին ընդունված է խմել հանգուցյալի «կենդանի կենացը», որով ցանկություն է արտահայտվում մահացածին կենդանի հիշել, զգալ նրա կենդանի ներկայությունը, հիշել նրա ապրած կյանքն ու դրական գործերը, այլ ոչ թե ֆիքսվել մահվան պահի վրա։

Լիովին համաձայն եմ առաջին մասի հետ… իհարկե, նաև ներկայումս ոչ մի հացկերույթ չի շրջանցում իրենց կյանքը ապրողաց համար զոհած մեր մարտիկների կենդանի կենացը, սակայն բոլոր դեպքերում էլ ԿԵՆԴԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ առաջին պլան չի մղվում… դա հարգանքի տուրք է, դա իրոք մեր պարտքն է՝ բառիս ամենախորը իմաստով: