Գերեզմանաքա՞ր, թե՞ գերեզմանաԾառ

[Արշակ]

Ամեն անգամ գերեզմաններ այցելելիս մտածում եմ. մի՞թե մահացած հարազատին, ծնողին, նախնիներին նման մռայլ ու անկենդան միջավայրում է պետք հիշել։ Ու պատկերացնում եմ, որ համընդհանուր սովորույթ ձևավորվի գերեզմանի մի քանի քառակուսի մետր տարածքը քարաբետոնապատելու փոխարեն հողաթմբի վրա ծառ տնկել։ Էդ դեպքում գերեզմաններ այցելելիս կնստես ծառի հովին, ավելի կենդանի, տրամադրող միջավայր կլինի հարազատին մասին կենդանի հիշողություններ արթնացնելու համար, ի տարբերություն մեռյալ բետոնապատ անապատի, որ միայն մահվան չարագույժ ներշնչանք է տալիս։

Ժողովրդական խրատ կա. «ամեն մարդ իր կյանքում ծառ պիտի տնկի, երեխա ունենա ու տուն կառուցի»։ Էդ առումով էլ հանգուցյալին հողին հանձնելիս ծառ տնկելը խորհրդանշական կլինի. զավակներն իրենց ծնողի, հարազատի ծառ տնկելու ախարհին պարտքը կկատարեն։ Մյուս կողմից, ծառ տնկելով կյանքի շարունակականությունը կխորհրդանշվի։ Մարդն իր մարմնով ապրողների, իր սերունդների համար մի փոքր ավելի լավ էկոլոգիական պայաններ, մաքուր օդ ու կանաչ բնություն կպարգևի։

Ու քաղաքի շուրջ բոլորը կանաչ տարածքներ կձևավորվեն բետոնապատ անապատների փոխարեն, որոնց կուտակման, բուսականության բացակայության պատճառով հաճախ մարմինները չեն հասցնում հող դառնալ ու նեխելով թունավոր գազեր են արտանետում ու հիվանդությունների ու վարակների համար բարենպաստ մթնոլորտ ստեղծում։ Երբեմն էլ հողի էրոզիայի, սողանքների հետևանքով, որի պատճառը նույնպես բուսականության բացակայությունն է, դագաղները դուրս են գալիս մակերևույթ բազաթիվ տհաճություններ պատճառելով մարդկանց։ Ինքս մի քանի անգամ լսել եմ լուրերով Հայաստանի տարբեր գերեզմաններում նշված պրոբլեմների առկայության մասին։

Կարծում եմ գեղեցիկ ու նաև հիմնավորված, օգտակար սովորույթ կլինի։ Ի՞նչ կարծիքի եք։
Հնարավո՞ր է նման սովորույթ ձևավորել։

[_Հրաչ_]

Գեղեցիկ բան ես ասում, Արշակ ջան, բայց դե մեր ազգը գերավանդապաշտ ազգ ա, իմ կարծիքով նման սովորույթը մեր ազգի մեջ հիմնավորվելու հնարավորություն չունի
Բայց մեր մոտ, օրինակ, Վանաձորում, գերեզմաններ կան, լավ էլ շատ ծառեր կան տարածքում, հիմնականում` եղևնիներ, սոճիներ:

[Արշակ]

Գեղեցիկ բան ես ասում, Արշակ ջան, բայց դե մեր ազգը գերավանդապաշտ ազգ ա, իմ կարծիքով նման սովորույթը մեր ազգի մեջ հիմնավորվելու հնարավորություն չունի
Բայց մեր մոտ, օրինակ, Վանաձորում, գերեզմաններ կան, լավ էլ շատ ծառեր կան տարածքում, հիմնականում` եղևնիներ, սոճիներ:

Հրաչ ջան, ճիշտն ասած, ենթադրում եմ, որ ժամանակին մոտավորապես այդպես էլ արել են, բայց բավարար փաստեր դեռևս չունեմ նման բան պնդելու համար։
Բայց մյուս կողմից, ցանկացած սովորույթ ու ավանդույթ ինչ–որ մի ժամանակ չի եղել ու հետո քիչ–քիչ ձևավորվել է, չէ՞։

Բայց oրինակ դու ինքդ ի՞նչ կարծիքի ես, կուզե՞ս, որ երբ քո էն աշխարհ գնալու ժամանակը գա (Աստված տա երկար ապրես ), մարմինդ հողին հանձնելիս գերեզմանին քո անունով ծառ տնկեն։
Հարցը թեմայի հետագա մասնակիցներին էլ եմ ուղղում

[Դեկադա]

Հրաչ ջան, ճիշտն ասած, ենթադրում եմ, որ ժամանակին մոտավորապես այդպես էլ արել են, բայց բավարար փաստեր դեռևս չունեմ նման բան պնդելու համար։
Բայց մյուս կողմից, ցանկացած սովորույթ ու ավանդույթ ինչ–որ մի ժամանակ չի եղել ու հետո քիչ–քիչ ձևավորվել է, չէ՞։

Բայց oրինակ դու ինքդ ի՞նչ կարծիքի ես, կուզե՞ս, որ երբ քո էն աշխարհ գնալու ժամանակը գա (Աստված տա երկար ապրես ), մարմինդ հողին հանձնելիս գերեզմանին քո անունով ծառ տնկեն։
Հարցը թեմայի հետագա մասնակիցներին էլ եմ ուղղում

.... կուզեի… Ավելի լավա ծառ քանց թե սառը քարը ու վրան ոչինչ չասող նկարս տառերի խմբավորման հետ:


Իրականում միտքը շատ լավն ա: Եթե մեր գերեզմաններում էլ տեղերը դասավորված լինեն օրինաչափությամբ գուցե էսքան վանող չլնեն: Չեմ ասում վազենք ընդեղ, բայց գնալուց հետո գոնե մխիթարվելու պայմաններ լինեն:

[Հայկօ]

Ընդհանրապես՝ ես միշտ կողմ եմ եղել դիակիզմանը, բայց քո ասած տարբերակն էլ վատը չի : Բունկեր-գերեզմաններից որ հաստատ լավն ա:

[_Հրաչ_]

Էլի պնդում եմ, որ շատ գեղեցիկ բան ա: Բայց դրա համար խթանիչ ա պետք: Կառավարության որոշում կամ ԱԺ օրենք, ասենք գերեզմանատան վարչակազմին, որ թաղում կատարողներին պարտավորացնեն: Չնայած դրանց հնար լինի փող շինելու Մեծ խանդավառությամբ էլ կստիպեն:
Ես երկար ապրելու հույսեր ունեմ Կտակումս նկատի կունենամ ծառի պահը:

[Tig]

Արամ ջան, լավ առաջարկ ես անում: Ու ասեմ որ համամիտ եմ էն մտքիդ հետ, որ եթե նման դիրորոշում ունեցողները ու դրանով առաջնորդվողները շատանան՝ այդ երևույթը ավանդույթի կվերածվի: Բայց Հրաչի հետ էլ եմ համամիտ՝ մեր հասարակությունը շատ դժվարա նման բաները ընդունում: Կամ օրենքով պիտի «ստիպես» /էդ էլ փող սարքելու բունա…/ կամ էլ մոդա ասվածի նման մի բան պիտի լինի… Գիտակցաբար շատ քչերը կգնան դրան: Շատերից եմ լսել սենց արտահայտություն՝ «Այ էս բանը, որ սենց ընդունված լիներ բոլորի կողմից լավ կլիներ…» Բայց մեկա անում են նենց, ոնցոր «ընդունվածա»… Բա հարևանները ի՞նչ կասեն…

Իսկ ինչ վերաբերվումա անձամբ ինձ, ես չեմ ուզում գերեզման ունենալ: Ճիշտա դեռ շատ շուտա կտակ գրելը բայց երբ գրեմ՝ կտակումս նշելու եմ, որ մեռնելուց հետո մարմինս այրեն ու մոխիրը շաղ տան անտառում… Գերեզմանը անիմաստ բան եմ համարում և մարդուն հիշելու համար ոչ պարդատիր պայման…

[Դեկադա]

Տիգ. օրենքը թո՞ւյլ ա տալիս գնված հողատարծքում դամբարան սարքել: Թող օրենքով լինի: Գոնե մի անգամ խելքը գլխին օրենք կլնի: Որ դամբարան են սարքում մի 10 հատ էլ պատվո պահակ կանգնեցնում հարևանը գալիս ա ճակատները համբո՞ւրում: Սաղ ազգովի ապրում ենք հարևանների համար:



....հայերը սկի ծառ տնկելուն չեն համաձայնվում, ուր մնաց դիակեզմանը: Բա էս դեպքում հարևաննեևը չեն ասի դրին մարդուն վառին:

[Արշակ]

Խոսք գնաց դիզկիզման մասին։ Ինքս կողմ եմ դիակիզմանը ու իմ դեպքում կընտրեմ կամ դիակիզում կամ սեփական այգու մի անկյունում առանց ավելորդ հանդիսավորության ու ձևականությունների թաղեն, վրան էլ մի ծառ տնկեն։
Բայց մեր հայ ժողովրդի ճնշող մեծամասնությունը խիստ դեմ է դիակիզմանը, էդ մեկը չափից դուրս է շատերի համար։ Իսկ սեփական այգի էլ շատերը չունեն ու էլի շատ տարբեր է ընդունված տարբերակից։
Իսկ գերեզմանածառի տարբերակը համեմատաբար ավելի մոտ է ներկայիս ընդունվածին, բայց կարծում եմ շատ ավելի գեղեցիկ ու խելամիտ է, ու մարդկանցից էլ մեծ ճիգ չի պահանջվի նման սովորույթի անցնելու համար։ Համենայն դեպս մարդիկ չեն ասի. «էս ինչ խայտառակություն ա, գերեզմանում ծառ է տնկել»։

---------- Ավելացվել է՝ 17:11 ---------- Սկզբնական գրառումը՝ 17:07 ----------

Չեմ կարծում թե օրենքով պարտադրել պետք է, դա կարծում եմ հակառակ ազդեցությունը կունենա։
Բայց եթե պետական մակարդակով խրախուսվի, կարծում եմ շատերին կգրավի։ Հատկապես որ ինչպես նշվեց, ծառ տնկելը հաստատ ավելի էժան կլինի, քան գերեզմանաքարը։ Շատերը ցանկության դեպքում ինքնուրյուն էլ կարող են անել առանց ծախսերի։

[Ֆոտոն]

Միակ դժվարությունը տեսնում եմ էդ նորատունկ ծառերը ջրելու մեջ: Գաղափարն ընտիր ա: Էդ քարի ու բետոնի ծախսերը շատ են ու անիմաստ: Մի քանի ծառութուփով գեղեցիկ պուրակ կստացվի:

[One_Way_Ticket]

Բայց oրինակ դու ինքդ ի՞նչ կարծիքի ես, կուզե՞ս, որ երբ քո էն աշխարհ գնալու ժամանակը գա (Աստված տա երկար ապրես ), մարմինդ հողին հանձնելիս գերեզմանին քո անունով ծառ տնկեն։
Հարցը թեմայի հետագա մասնակիցներին էլ եմ ուղղում

Ես կուզենայի, որ դիակս վառեին: Հիշողը առանց գերեզմանաքար/գերեզմանածառի էլ կհիշի: Ինքս գերեզմանոցում ոչ մի արտառոց զգացում չեմ ունենում:

[E-la Via]

Բայց oրինակ դու ինքդ ի՞նչ կարծիքի ես, կուզե՞ս, որ երբ քո էն աշխարհ գնալու ժամանակը գա (Աստված տա երկար ապրես ), մարմինդ հողին հանձնելիս գերեզմանին քո անունով ծառ տնկեն։
Հարցը թեմայի հետագա մասնակիցներին էլ եմ ուղղում

Արշակ շատ հետաքրքիր թեմա ես բացել:
Առաջին անգամ այս մտքին հանդիպեցի, եթե չեմ սխալվում Մեգրեի գրքում, որը մտածելու տեղիք տվեց:
Թեկուզև ես էլ եմ Տիգրանի նման եմ որոշել վարվել , բայց կարծում եմ, որ շատ լավ կլիներ,գոնե մեր ժողովուրդը, որ ցանկանում է անպայման թաղվել, գերեզման ունենալ, շիրմաքարի փոխարեն երկարակյաց որևէ ծառ տնկեր, բույսերով պատեր տարածքը: Որքան որ մտածում եմ, միայն դրական կողմեր եմ տեսնում ու այնքան շատ է դուր գալիս այս միտքը: Շատ լավ կլիներ, որ սկսվեր նման սովորություն ձևավորվել, իսկ եթե կարծում ենք, որ մեր ազգը դեռ պատրաստ չի իր սովորությունները փոխելու, ապա կարծում եմ, որ դա այդքան էլ այդպես չէ, ուղղակի հարկավոր է սկսել մեր ու մեր եկող սերունդի գիտակցությունը փոխել:

---------- Ավելացվել է՝ 16:45 ---------- Սկզբնական գրառումը՝ 16:39 ----------

Միակ դժվարությունը տեսնում եմ էդ նորատունկ ծառերը ջրելու մեջ: Գաղափարն ընտիր ա: Էդ քարի ու բետոնի ծախսերը շատ են ու անիմաստ: Մի քանի ծառութուփով գեղեցիկ պուրակ կստացվի:

Դե Ֆոտոն ջան, կարծում եմ, որ մենք կկարողանանք, ժամանակ առ ժմանակ ծառերը ջրել, միևնույնն է մենք շատ ենք հաճախում գերեզման, իսկ եթե սկսվի այս ծրագիրը իրականանալ էլ ավելի շատ ու հաճույքով կհաճախենք… Համ էլ էդ բետոնի ու քարի ծախսի փոխարեն ջուր կքաշվի ու նույնիսկ հնարավոր կլինի պահակ-այգեպան էլ պահել, որն էլ կհետևի ծառերին :

[Interdenominational]

Ամեն անգամ գերեզմաններ այցելելիս մտածում եմ. մի՞թե մահացած հարազատին, ծնողին, նախնիներին նման մռայլ ու անկենդան միջավայրում է պետք հիշել…

Պատկերացրեք, որ ԱՅՈ, հենց անկենդան միջավայրն է հիշեցնում, տրամադրում, անհիշելի ժամանակներից իսկ եկած՝ «համապատասխան մթնոլորտ» ստեղծում ՄԱՀԱՑԱԾ, կյանքից հեռացած անհատի վերջին /ավանդական/ հանգրվանի մոտ գտնվելու ժամանակ:
«Մեծ լռություն», «շեոլ»…և այլն, սրանք ՄԱՀԻՑ անդին՝ նախնիների երևակայության մեջ չտեղավորվող հանելուկային /ու մռայլ/ բնորոշումներն էին… ու ոչ պատահաբար, քանի որ,կարո՞ղ ենք մտաբերել պատմությամբ արձանագրված կրոնական, կամ որպես տվյալ ժողովրդի մշակույթի մաս ձևավորված համոզմունք, երբ հանգուցյալի անդրշիրիմյան կյանքը ասոցացվում է հիանալի, երանելի, ցանկալի, խրախուսվող ու ԿԵՆՍԱԲԵՐ ինչ-որ միջավայրի հետ: /Մի կողմ դնենք նիրվաննային, դրախտային և այլ օյինբազություններ/:

Ձեր առաջարկը հասկանալի է… իրատեսական է, ռացիոնալ է, սակայն կան հաստատված արժեքներ /անվանեք դրանք հավատամք, անվանդույթ…ինչպես կուզեք/, որոնք ժամանակն է իր տրամաբանական ուղու մեջ դրել… ու դա իրոք տրամաբանական է: Ամեն ժողովուրդ մանկան ծնունդը նշելու, խրախճալու իր կերպերն ունի, զարմանալի չէ, որ դրանք այնքա՜ն շատ են իրար նման, նույնական… ու նաև՝ հանգուցյալին հրաժեշտ տալու կերպերը… ՀՐԱԺԵՇՏ ՏԱԼՈՒ - տրամաբանորեն՝ վերջակետելու, ամենայն հարգանոք - իրենց միջավայրից տեղափոխելու այլ միջավայր, հոգեբանորեն ու ֆիզիկապես ընդունելով, համակերպվելով նա ԲԱՑԱԿԱՅՈՒԹՅԱՆ և ոչ թե ՏՐԱՆՍՖՈՐՄԱՑԻԱՅԻ հետ…
ՄԱՀ - այն բոլոր ժողովուրդների ու բոլոր ժամանակների համար միայն մեկ խորհուդ ու իմաստ ունի՝ ՎԵՐՋ…կրկնվում եմ՝ ինչ-որ առումով հասկանալի ու պատճառաբանված է Ձեր յուրօրինակ առաջարկը, բայց… ես չեմ կարողանում պատկերացնել, օրինակ, հենց պարոն Քեոփսի փառահեռ «հանգրվանի» փոխարեն, ասենք, մի երկնաքեր սեքվոյա…

[Արշակ]

Interdenominational, չեմ ուզում խորանալ կրոնական քննարկումների մեջ, դա ամեն մեկի անձնական որոշելիքն է, համենայն դեպս, կարծում եմ էս թեմայի քննարկման նյութը չէ, բայց ամեն դեպքում մի քանի դիտարկում անեմ.

Պատկերացրեք, որ ԱՅՈ, հենց անկենդան միջավայրն է հիշեցնում, տրամադրում, անհիշելի ժամանակներից իսկ եկած՝ «համապատասխան մթնոլորտ» ստեղծում ՄԱՀԱՑԱԾ, կյանքից հեռացած անհատի վերջին /ավանդական/ հանգրվանի մոտ գտնվելու ժամանակ:
«Մեծ լռություն», «շեոլ»…և այլն, սրանք ՄԱՀԻՑ անդին՝ նախնիների երևակայության մեջ չտեղավորվող հանելուկային /ու մռայլ/ բնորոշումներն էին… ու ոչ պատահաբար, քանի որ,կարո՞ղ ենք մտաբերել պատմությամբ արձանագրված կրոնական, կամ որպես տվյալ ժողովրդի մշակույթի մաս ձևավորված համոզմունք, երբ հանգուցյալի անդրշիրիմյան կյանքը ասոցացվում է հիանալի, երանելի, ցանկալի, խրախուսվող ու ԿԵՆՍԱԲԵՐ ինչ-որ միջավայրի հետ: /Մի կողմ դնենք նիրվաննային, դրախտային և այլ օյինբազություններ/:

Փաստորեն, եթե մռայլ է, ուրեմն լուրջ է, իսկ եթե ինչ-որ կենսականություն ու դրական բան է արտահայտում, ուրեմն օյինբազությու՞ն է Դե դա կարծում եմ արդեն լիովին ձեր անձնական վերաբերմունքն է, ու մի ուրիշի մոտ կարող է լրիվ հակառակը լինել։

… ու նաև՝ հանգուցյալին հրաժեշտ տալու կերպերը… ՀՐԱԺԵՇՏ ՏԱԼՈՒ - տրամաբանորեն՝ վերջակետելու, ամենայն հարգանոք - իրենց միջավայրից տեղափոխելու այլ միջավայր, հոգեբանորեն ու ֆիզիկապես ընդունելով, համակերպվելով նա ԲԱՑԱԿԱՅՈՒԹՅԱՆ և ոչ թե ՏՐԱՆՍՖՈՐՄԱՑԻԱՅԻ հետ…
ՄԱՀ - այն բոլոր ժողովուրդների ու բոլոր ժամանակների համար միայն մեկ խորհուդ ու իմաստ ունի՝ ՎԵՐՋ…կրկնվում եմ՝ ինչ-որ առումով հասկանալի ու պատճառաբանված է Ձեր յուրօրինակ առաջարկը, բայց… ես չեմ կարողանում պատկերացնել, օրինակ, հենց պարոն Քեոփսի փառահեռ «հանգրվանի» փոխարեն, ասենք, մի երկնաքեր սեքվոյա…

Ընդհանրապես համաձայն չեմ. ինձ ծանոթ բոլոր կրոնական պատկերացումներում, բացի զուտ աթեիստականից, մահը ասոցացվում է հենց ինչ–որ տրանսֆորմացիայի հետ, այլ ոչ թե բացարձակ վերջի։

Ու հայկական թաղումների ժամանակ էլ հոգեհացին ընդունված է խմել հանգուցյալի «կենդանի կենացը», որով ցանկություն է արտահայտվում մահացածին կենդանի հիշել, զգալ նրա կենդանի ներկայությունը, հիշել նրա ապրած կյանքն ու դրական գործերը, այլ ոչ թե ֆիքսվել մահվան պահի վրա։

[Interdenominational]

Փաստորեն, եթե մռայլ է, ուրեմն լուրջ է, իսկ եթե ինչ-որ կենսականություն ու դրական բան է արտահայտում, ուրեմն օյինբազությու՞ն է Դե դա կարծում եմ արդեն լիովին ձեր անձնական վերաբերմունքն է, ու մի ուրիշի մոտ կարող է լրիվ հակառակը լինել։

Ինչու՞ շեշտը դնենք հենց մռայլության և ոչ թե ՎԵՐՋ-ի վրա: Այո, դա ավելի քան լուրջ է… եթե նկատել եք, որևէ թաղման արարողակարգի ընթացում /և դրան հետևող մի առ ժամանակահատվածում/ ոչ մեկին դրականության ու կենսականության զգացումները չեն պարուրում /եթե ոչ լրիվ հակառակը/:

Բայց տվյալ պարագայում, եթե ծառը կենդանության խորհրդանիշ է, այդ դեպքում գերեզմանի՝ որպես «վերջին հանգրվանի» գաղափարի հիմքերը մի քիչ սասանվում են:

Ընդհանրապես համաձայն չեմ. ինձ ծանոթ բոլոր կրոնական պատկերացումներում, բացի զուտ աթեիստականից, մահը ասոցացվում է հենց ինչ–որ տրանսֆորմացիայի հետ, այլ ոչ թե բացարձակ վերջի։

…ու դա միայն «վերացականորեն», քանի որ, համաձայնվեք, որ, օրինակ թաղման ընթացում, քահանայի՝ «հարության վերաբերյալ» ընթերցանությունը վշտաբեկ հարազատներին չի մխիթարում ու սրտապնդում - ոչ այդ պահին, և ոչ էլ ԸՆԴՀԱՆՐԱՊԵՍ:

Ու հայկական թաղումների ժամանակ էլ հոգեհացին ընդունված է խմել հանգուցյալի «կենդանի կենացը», որով ցանկություն է արտահայտվում մահացածին կենդանի հիշել, զգալ նրա կենդանի ներկայությունը, հիշել նրա ապրած կյանքն ու դրական գործերը, այլ ոչ թե ֆիքսվել մահվան պահի վրա։

Լիովին համաձայն եմ առաջին մասի հետ… իհարկե, նաև ներկայումս ոչ մի հացկերույթ չի շրջանցում իրենց կյանքը ապրողաց համար զոհած մեր մարտիկների կենդանի կենացը, սակայն բոլոր դեպքերում էլ ԿԵՆԴԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ առաջին պլան չի մղվում… դա հարգանքի տուրք է, դա իրոք մեր պարտքն է՝ բառիս ամենախորը իմաստով: