Սկզբունքորեն ամեն ինչ ճիշտ է... Սա քաղաքական նկարագրություն է, որի արանքում կորում են հարյուրավոր հաղթական և մի քանի հատ էլ պարտված ճակատամարտեր:
Ի դեպ - ըստ նույն Ամիանոսի Գլակին ու Արտավանի հետագայում Պապը գլխատում է:
Սկզբունքորեն ամեն ինչ ճիշտ է... Սա քաղաքական նկարագրություն է, որի արանքում կորում են հարյուրավոր հաղթական և մի քանի հատ էլ պարտված ճակատամարտեր:
Ի դեպ - ըստ նույն Ամիանոսի Գլակին ու Արտավանի հետագայում Պապը գլխատում է:
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
դե ճակատամարտերը շատ աղոտ են նկարագրված. ես էլ շեշտը չեմ դնում դրանց վրա: Ուզում եմ միասին քննարկենք, թե որքանով էր հիմնավորված Պապի քաղաքականությունըLion-ի խոսքերից
Հայերիս էլ խորհուրդ կտամ Ուկրաինայի հարցին նայել Հայաստանի պետականության տեսանկյունից, ոչ թե պրո- կամ հակառուսական տեսանկյունից… (c) Mephistopheles
Էն էլ ոնց էր հիմնվավորված... Մեր միջնադարի ամենալուսավոր դեմքերից մեկն էր... Ափսոս խեղճ տղին, ախռանեն պադվադիտ արեցդե ճակատամարտերը շատ աղոտ են նկարագրված. ես էլ շեշտը չեմ դնում դրանց վրա: Ուզում եմ միասին քննարկենք, թե որքանով էր հիմնավորված Պապի քաղաքականությունը
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
շարունակություն....
...Հռոմեական կայսրությունը չէր կարող, իհարկե, չգիտակցել, որ Սասանյան Պարսկաստանի իշխանության հաստատումը Հայաստանում ոչ միայն վարկաբեկիչ էր իր հեղինակության համար արևելյան երկրներում, այլև մշտական ու անհանդուրժելի մի վտանգ էր Հայաստանին սահմանամերձ Հռոմեական Միջագետքի, Կապադովկիայի և Պոնտոսի համար: Հ. Մանանդյանը, բնորոշելով Վաղեսի քաղաքականությունը, գրում է. <<Այս կայսեր քաղաքականությունը Հայաստանի նկատմամբ բավական տատանվող էր ու անհաստատուն, և դա բացատրվում է պարզապես նրանով, որ Հռոմեական կայսրությունն ինքը ևս այդ ժամանակ գտնվում էր ծանր ու դժվարին կացության մեջ, և Վալենտիանոսն ու Վաղեսը շարունակ զբաղված էին Արևմուտքում, ու նրանց գլխավոր նպատակն էր կայսրության պահպանությունը ներխուժող բարբարոս ժողովուրդների հարձակումներից>>:
Պարսկական 368-369 թվերի արշավանքների ժամանակ, ինչպես երևում է Փավստոսի վկայություններից, բացի Արտագերսից, Հայաստանում ավերվել էին գրեթե բոլոր նշանավոր քաղաքները` Արտաշատը, Վաղարշապատը, Երվանդաշատը, Զարեհավանը, Զարիշատը, Վանը և Նախիջևանը: Չհանդիպելով լուրջ դիմադրության` Շապուհ Բ-ն նույն 369 թվին, չբավականանալով Հայաստանի ավերածությամբ, միջամտեց նաև Վրաստանի գործերին և, ոտնատակ տալով հռոմեացիների իրավունքները, որ որոշված էին երկուստեք համաձայնությամբ, գահընկեց արեց հռոմեական գերիշխանությանը ենթարկված Սուրմակին և նրա փոխարեն Վրաց թագավորության գահին նստեցրեց Վարազ-Բակուրին:
Շապուհ Բ-ի 369 թվի գրգռիչ գործողություններն արդեն մի պարզ ոտնձգություն էին և խախտումն հռոմեական իրավունքների: 363 թվի դաշնագիրը Սասանյան Պարսկաստանը մեկնաբանում էր այն իմաստով, որ իբր թե նա իրավունք ունի տեր ու տնօրեն դառնալու Հայաստանի և նույնիսկ Վրաստանի: Դա, իհարկե, այդպես չէր: Ճիշտ է, համաձայն դաշնագրի, հռոմեացիները պարտավորվել էին չօգնել Արշակ Բ-ին, սակայն դաշնագրում չէր ասված, որ Հայաստանը տրվում է Սասանյան Պարսկաստանին: Հռոմեական կայսրությունը դաշնագիրը մեկնում էր այլ կերպ: Պարսկաստանի ակնկալությունները Հայաստանի նկատմամբ նա համարում էր ապօրինի և պնդում էր, որ հայ ժողովուրդը պետք է լինի ինքնուրույն:
370 թվին Վաղես կայսրը, որն արդեն վերջացրել էր պատերազմը գոթերի դեմ, հնարավորություն ունեցավ միջամտելու հայկական գործերին ավելի բացահայտ համարձակ կերպով: Պարսկաստանի իշխանության հաստատումը Հասաստանում և Վրաստանում Հռոմեական կայսրության համար խիստ վտանգավոր էր և վարկաբեկիչ էր նաև նրա հեղինակության համար:
Չնայած Վաղեսը Տերենտիոսին կարգադրել էր, որպեսզի հռոմեական լեգեոններ չմտնեն Հայաստանի սահմաններից ներս, քանզի Շապուհը դա կհամարեր Հովիանոսի հետ կնքած հաշտության պայմանագրի խախտում, սակայն, մինչ այդ, հայերն արդեն Մուշեղ Մամիկոնյանի գլխավորությամբ երկրից դուրս էին քշել պարսկական զորամասերը, որոնց հրամանատարն էր Ալանաոզանը: Միաժամանակ, Վաղեսն սկսեց գաղտնի կերպով իր լեգեոնները կենտրոնացնել Հայաստանի և Վրաստանի սահմանամերձ շրջաններում:
Այնուամենայնիվ, Վաղեսի այս բոլոր գործողությունները հայտնի են դառնում Շապուհին: Ամմիանոսը հաղորդում է, որ Շապուհը մի դեսպանություն է ուղարկում Վաղեսի մոտ և բողոք է հայտնում Հայաստանի սահմանամերձ շրջաններում հռոմեական բանակի այդ գործողությունների համար: Սակայն կայսրը չի ընդունում Շապուհի այս բողոքը: Դա է պատճառը, որ Շապուհը 369թ. սկսած պատրաստություններ է սկսում տեսնել հռոմեացիների վրա հարձակվելու համար, որն իրականացվեց 371 թվականին:
Անհրաժեշտ է նշել, որ Վաղեսն էլ իր հաշիվներն ուներ: Ամմիանոսը հայտնում է, որ նա որոշել էր հայերի արյամբ լվանալ 363թ. սև բիծը: 369թ. Վաղես կայսրն իր մոտ ապաստանած թագաժառանգ Պապին, ինչպես նշեցինք, Տերենտիոս զորավարի ուղեկցությամբ ուղարկում է Հայաստան: Այս հանգամանքն ավելի է գրգռում Շապուհին, որը, ինչպես Ամմիանոսն է գրում, ընկնում է գազանային կատաղության մեջ:Մուշեղ մամիկոնյանի և իրեն ուղեկցող հռոմեական զորավար Տերենտիոսի օգնությամբ Պապը կազմակերպում է բանակ, որովհետև խորապես համոզված էր, որ Շապուհը հարձակվելու է Հայաստանի և Հռոմի վրա: Իրոք, Շապուհը ծրագրում է գրավել հռոմեացիների ամրացրած հենակետերը Միջագետքում:
Հայերիս էլ խորհուրդ կտամ Ուկրաինայի հարցին նայել Հայաստանի պետականության տեսանկյունից, ոչ թե պրո- կամ հակառուսական տեսանկյունից… (c) Mephistopheles
"Բացի այդ, նաև ծանր և ուխտադրուժ մի հավելում արվեց, որ այս կնքված համաձայնությունից հետո այլևս չտրվի օգնություն մեր մշտական ու հավատարիմ բարեկամ Արշակին պարսից դեմ, եթե նա այդ մեզանից խնդրելու լինի..."
Ամիանոսը 363 թ-ի դաշնագրի մասին
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
էս մասը կոչենք Նախաձիրավյան շրջան
...370թ. աշնանը, ինչպես վկայում է Փավստոսը, Շապուհը հարձակվում է Հայաստանի վրա: Արևելքում և իրեն սահմանակից Հայաստանում ստեղծված այս խառը իրադրությունները չէին կարող անհանգստություն չպատճառել կայսրությանը, ուստի Վաղեսն Արևելք է ուղարկում մի խոշոր բանակ` Արինթեոս զորավարի հրամանատարությամբ, որը, ըստ Ամմիանոսի, պետք է թագավորեցներ Պապին և օգներ, եթե պարսիկները կրկին անգամ փորձեին անհանգստացնել հայերին: Մանավանդ, ինչպես Բուզանդն է գրում, հանգիստ չէին նաև Պարսկաստանի արևելյան սահմանները: Քուշանների թագավորը, դեռևս 369թ. պատերազմ էր սկսել պարսից Շապուհ թագավորի դեմ: Հռոմը, այսպիսով, օգտվելով Պարսկաստանի համար ստեղծված այս անբարենպաստ պայմաններից, անմիջապես հրաժարվեց 363թ. խիստ անպատվաբեր հաշտության պայմանագրից և շտապեց Արևելքում վերականգնել իր նախկին դիրքերը: Հռոմեական հարձակումը Արևմուտքից, իսկ քուշանների հարձակումը Արևելքից, ստիպեցին Շապուհին դադարեցնել ասպատակությունները Հայաստանի վրա և շտապ կարգով դեսպանություն ուղարկել Վաղես կայսեր մոտ` պահանջելով հավատարիմ մնալ Հովիանոսի կնքած դաշինքին: Այս պատերազմում Շապուհը խայտառակ պարտություն է կրում: <<Պարսից Շապուհ թագավորը մի ձիով փախչելով ճողոպրում էր, իսկ բանակի ամբողջ բազմությունը սրի էր անցկացնում Մուշեղը` Հայոց զորքի հետ: Շատերին կոտորում էին, Պարսից ավագներից շատերին ձերբակալում էին, ավար էին առնում պարսից թագավորի գանձերը, բռնում են նաև տիկնանց տիկնոջը`մյուս կանանց հետ միասին>>,-գրում է Փավստոս Բուզանդը:
Հայերիս էլ խորհուրդ կտամ Ուկրաինայի հարցին նայել Հայաստանի պետականության տեսանկյունից, ոչ թե պրո- կամ հակառուսական տեսանկյունից… (c) Mephistopheles
"Մուշեղները մեր՝
Օտար զորությանն ընդդիմանալիս
Նրանց հարեմը գերի առնելով
Ու ձեռք չտալով և ոչ մի կնոջ՝
Առնականության և վեհանձնության դաս էին տալիս
Այնպիսի մի դաս,
Որ ոսոխն անգամ անգիր էր անում…"
Պ. Սևակ
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
Ես Մուշեղի էս ու նմանատիպ արարքի մասին այլ մեկնաբանություն ունեմ. որ արդեն սկսենք քննարկել, կասեմ
Հիմա Պապի <<ծագումնաբանության>> մասին՝
...Պապն այդ ժամանակ` 370 թվին, ինչպես կարելի է հետևցնել Ամմիանոսի կարևոր մի վկայությունից, անչափահաս պատանի էր: Ամմիանոսի այս վկայությունից երևում է, որ Պապը արդեն չափահաս էր դարձել 373 թվին:
Պետք է ասել, որ Պապի տարիքի խնդիրը մինչև այժմ վեճի առարկա է և դեռևս վերջնական կերպով պարզված չէ: Մանանդյանը միանգամայն սխալ է համարում Օրմանյանի պնդումը, որը Պապին համարում է ոչ թե Փառանձեմի, այլ Օլիմպիայի որդի` ծնված 351 թվին: Օրմանյանի պնդումը, որ արտաքին պատմիչները Պապին ճանաչում են իբրև հույն մոր զավակ, պարզապես թյուրիմացության արդյունք է: Այդ մասին ոչինչ չեն հաղորդում ո՛չ Ամմիանոսը, ո՛չ էլ մյուս օտար պատմիչները: Պապը, ինչպես պարզ կերպով վկայում են Փավստոսը և Խորենացին, Փառանձեմի որդին էր:
Մարկվարտը կարծում է նույնիսկ, որ Արշակ Բ-ն ամուսնացել էր Փառանձեմի հետ, որովհետև իր Օլիմպիա կնոջից զավակ չուներ: Մանանդյանը բոլորովին անընդունելի է համարում Մարկվարտի մի ուրիշ կարծիքը, որը ենթադրում է, որ Պապը ծնվել էր 360 թվին և, ուրեմն, թագավոր էր կարգվել տասը տարեկան հասակում և սպանվել էր տասնչորս տարեկան հասակում: Այս ենթադրությունը, անշուշտ, սխալ է և հակասում է ինչպես Ամմիանոսի, նույնպես և հայ աղբյուրների վկայություններին: Մանանդյանը այս մութ խնդրին հավանական լուծում է տեսնում նրանում, որ եթե ենթադրենք, որ Պապը, լինելով Փառանձեմի ու Գնելի որդին, Արշակ Բ-ի ոչ թե հարազատ, այլ խորթ որդին էր:
Այնքան ողբալի էին այն պայմանները, որոնց մեջ Պապը պիտի սկսեր իր թագավորությունը: Դեռ անչափահաս մի պատանի, նա երևաց հայրենի ավերակների մեջ և որոնում էր այնպիսի ուժեր, որոնք կարող էին նորից փոքր ինչ ամրացնել Արշակունիների խարխուլ գահը: Իր հոր նման նա էլ առաջին իսկ քայլերից հենվեց երկու ամուր պատվանդանների վրա` սպարապետության և կաթողիկոսության:
Սպարապետն արդեն Վասակի որդի Մուշեղն էր: Գալով կաթողիկոսության, Պապը դիմեց ամենից հեղինակավոր և ժողովրդական մարդուն` Ներսեսին: Հաշտություն կայացավ Լուսավորչի տոհմի և Արշակունիների մեջ: Ներսեսին չէր կարող չգրավել պատանի թագավորի անկեղծ հարգանքը դեպի իր անձը, և նա նորից կաթողիկոսության գլուխ անցավ: Մնում էր այնուհետև կազմակերպել երկրի ներքին ուժերը, ավելացնել նրա կենսունակությունը:
Սակայն շատ բան չէր կարելի անել այս ուղղությամբ, քանի որ Շապուհը հսկում էր ամենայն ուշադրությամբ: Պապի վերահաստատվելը, ճիշտ է, հնարավոր էր դարձել այն հանգամանքից հետո, որ Մուշեղ սպարապետը հաղթել ու հալածել էր Հայաստանի բերդերը բռնած պարսկական զորքը, բայց այս հաջողությունը միայն սաստկացնում էր պարսկա-կան վտանգը: Շապուհը նոր արշավանք պիտի սկսեր, իսկ Մուշեղ սպարապետի հրամանատարության տակ հավաքված ամբողջ հայ զորքերի թիվը 10 հազարից ավել չէր:
Ըստ երևույթին, Արինթեոս կոմսի` Հայաստան ժամանելուց դեռ առաջ Պապը բա-նակցություններ էր սկսել Շապուհ Բ-ի հետ, հույս ունենալով, որ իր թագավորությունը կկարողանա ստանալ արքաների արքայից: Շատ պարզ է, որ պատանի թագաժառանգը, որին Վաղեսը Հայաստան էր ուղարկել առանց օգնական զորքի և որն ամբողջ հինգ ամիս թափառել ու թաքնվել էր Լազիկեի մոտակա լեռնային շրջաններում, այլևս չէր կարող հավատ ընծայել Հռոմեական կայսրության խոստումներին ու հավաստիացումներին:
Շապուհի ու Պապի բանակցությունների մասին ուշագրավ տեղեկություններ է տալիս Ամմիանոսը հետևյալ իր վկայության մեջ. <<Մինչ այդ,-ասում է Ամմիանոսը,-Շապուհը, որն անչափ խորամանկ էր և որը, նայելով իր օգտին, կամ ստորաքարշ էր և կամ ամբարտավան, ապագայում հաշտություն կնքելու պատրվակով կշտամբում էր Պապին թաքուն լրաբերների միջոցով, որ նա անփույթ է դեպի ինքը և թագավորական վեհության քողի տակ ստրուկն է դարձել Գլակի և Արտավանի>>: Շապուհ Բ-ի խոստումը` բարեկամության դաշն կնքելու Պապի հետ, բնականաբար, մեծ տպավորություն պիտի գործեր ոչ միայն պատանի թագաժառանգի վրա, այլև նրան շրջապատող այն հայերի վրա, որոնք գիտակցում էին, որ Հայաստանի դժբախտության պատճառն ինքը` Հռոմեական կայսրությունն էր, որը 363 թ. խայտառակ դաշնադրությամբ դավաճանել էր դաշնակից հայերին: Դժվար չէ նաև հասկանալ, որ Սասանյան Պարսկաստանի հետ բարեկամական մերձեցումը, որը Արշակունյաց թագավորության փրկության համար մի մեծ երաշխիք էր, թերևս, կարող էր գլուխ գալ Գլակի ու Արտավանի զոհաբերությամբ, որոնք Արտագերսի պաշարման ժամանակ դավաճանել էին պարսիկներին: Ինչպես վկայում է Ամմիանոսը, հրապուրվելով Շապուհ Բ-ի գրավիչ խոստումներով` Պապը սպանել տվեց Գլակին ու Արտավանին և նրանց գլուխներն ուղարկեց արքայից արքային` ի նշան իր հնազանդության Պարսկաստանին: Հենց այս հանգամանքն էլ կատալիզատորի դեր կատարեց Պապի` Հռոմի կողմից հայոց թագավոր ճանաչվելու գործում:
Արինթեոս կոմսի և հռոմեական օժանդակ զորքի` Հայաստան ժամանելուց հետո հետզհետե հայկական շրջաններից դուրս վտարվեցին պարսկական կայազորները, և Պապը, համախմբելով իր շուրջը ապստամբած հայերին` ձեռնամուխ եղավ նորոգելու և կազմակերպելու իր ավերված թագավորությունը (370թ.):
Հայերիս էլ խորհուրդ կտամ Ուկրաինայի հարցին նայել Հայաստանի պետականության տեսանկյունից, ոչ թե պրո- կամ հակառուսական տեսանկյունից… (c) Mephistopheles
ինձ պռոֆեսոր մարդ ասելա որ Պապը գալԻԲՈ էր
Pacta sunt servanda
Մենք ամենքըս հյուր ենք կյանքում
Մեր ծնընդյան փուչ օրից,
Հերթով գալիս, անց ենք կենում
Էս անցավոր աշխարհից։
Չէ - էդ չարացած տերտերիկներն էին տղին անմեղ տեղը զրպարտում
Վերջին խմբագրող՝ Lion: 07.11.2008, 21:14:
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
ետոգո պրոֆեսորա նի Մինասյան լի զովուտ?ինձ պռոֆեսոր մարդ ասելա որ Պապը գալԻԲՈ էր
Հայերիս էլ խորհուրդ կտամ Ուկրաինայի հարցին նայել Հայաստանի պետականության տեսանկյունից, ոչ թե պրո- կամ հակառուսական տեսանկյունից… (c) Mephistopheles
Իսկ ինչ մեկնաբանություն ունես Մուշոյի պահով?
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
չե ոնցոր Աստղ ջան, տոշնի չեմ էլ հիշում ով էր բայց միատ սորտ պատմաբան պռաֆեսոր մարդեր, մի բան գիտեր որ ասումեր
Pacta sunt servanda
Մենք ամենքըս հյուր ենք կյանքում
Մեր ծնընդյան փուչ օրից,
Հերթով գալիս, անց ենք կենում
Էս անցավոր աշխարհից։
Հեսա կտեսնենք, որ Ձիրավում էլ Ուռնայր թագավորին ա բաց թողնում, իսկ Պապին էլ պատճառաբանում ա, թե ինքը չէր կարող սպանել իրենից բարձր ռանգ ունեցողին: Բայց դե ի յոժիկու պոնյատնո, որ ինքը հեռուն գնացող պլաններ ուներ:
Հիմա պատկերացրու էդ ժամանակաշրջանը, երբ ինքը բանակցություններ էր վարում Շապուհի հետ, Հռոմն էր դժգոհ ու անհանգիստ, դաշնակցում էր Հռոմի հետ, Պարսկաստանն էր անհանգիստ.
իսկ ինչ արեց Մուշեղը? վերադարձրեց կանանոցը, մտավ Շապուհի աչքը, իսկ երկրում էլ հռոմեական կուսակցության առաջնորդն էր. ստեղծվել էր մի վիճակ, երբ Մուշեղը նախընտրելի էր և Հռոմի, և Պարսկաստանի համար: Այ ստեղ Պապը ջղայնանալու էր...
Ավելացվել է 1 րոպե անց
հա, ոնց-որ լավ ա իմացել՝ իրա փորձիցչե ոնցոր Աստղ ջան, տոշնի չեմ էլ հիշում ով էր բայց միատ սորտ պատմաբան պռաֆեսոր մարդեր, մի բան գիտեր որ ասումեր
բայց հիշի էլի անունը
Վերջին խմբագրող՝ Ambrosine: 07.11.2008, 21:22: Պատճառ: Գրառման ավելացում
Հայերիս էլ խորհուրդ կտամ Ուկրաինայի հարցին նայել Հայաստանի պետականության տեսանկյունից, ոչ թե պրո- կամ հակառուսական տեսանկյունից… (c) Mephistopheles
Pacta sunt servanda
Մենք ամենքըս հյուր ենք կյանքում
Մեր ծնընդյան փուչ օրից,
Հերթով գալիս, անց ենք կենում
Էս անցավոր աշխարհից։
Այս պահին թեմայում են 1 հոգի. (0 անդամ և 1 հյուր)
Ձեր իրավունքները բաժնում
Մեջբերել
Էջանիշներ