Ով ենք մենք իրականում

[Գալաթեա]

Ամբիոնախոս ձյա, ես քո փոխարեն գոհ ու շնորհակալ կլինեի արդեն նրանից, որ որպես հայասկիզբ ալամ քաղաքակրթության ապացույց էստեղ մեջտեղ չի բերվում բազմաչարչար լեզվաբանությունը...թեև առաջին էջերը չեմ կարդացել, միգուցե և բերվում են:

Ես օրինակ նախկին ֆորումից ծանոթ եմ մի պայծառ գաղափարի, ըստ որի կամ մի շարք բառեր, որոնք ապացուցում են, որ հայերն արիացի են ու էլի տենց սափիենսային պահեր:

Ահա այդ շարքը, եթե ճիշտ եմ հիշում

Արև
արվեստ
արյուն
մարդ
արարել

և այլն:

Երբ ես այբ բառերը ապացույց բերողին համեստաբար հիշեցրի, որ`

արդուկ
արբել
արտաքնոց
և
արվամոլ

բառերը նույնպես ար-ով են սկսում` խնդրելով բացատրել այդ բառերի (հատկապես վերջինի )կապը մեր ինքնության հետ, ինձ չկարողացան խելքին մոտ պատասխան տալ:

Այնպես որ դիմացիր:

[Տրիբուն]

Ամբիոնախոս ձյա, ես քո փոխարեն գոհ ու շնորհակալ կլինեի արդեն նրանից, որ որպես հայասկիզբ ալամ քաղաքակրթության ապացույց էստեղ մեջտեղ չի բերվում բազմաչարչար լեզվաբանությունը...թեև առաջին էջերը չեմ կարդացել, միգուցե և բերվում են:

Ես օրինակ նախկին ֆորումից ծանոթ եմ մի պայծառ գաղափարի, ըստ որի կամ մի շարք բառեր, որոնք ապացուցում են, որ հայերն արիացի են ու էլի տենց սափիենսային պահեր:

Ահա այդ շարքը, եթե ճիշտ եմ հիշում

Արև

և
արվամոլ

բառերը նույնպես ար-ով են սկսում` խնդրելով բացատրել այդ բառերի (հատկապես վերջինի )կապը մեր ինքնության հետ, ինձ չկարողացան խելքին մոտ պատասխան տալ:

Այնպես որ դիմացիր:

Հարգելի Գալաթեա,

Լեզվաբանական դիսկուսիան արդեն սկսվել է;

Ուշադրություն դարձրեք Արիացու հետևյալ տողերին. «...Այդքան հանճարներ տված ազգը չի կարող ընդամենը 4500 տարվա պատմություն ունենալ.....», իսկ հաջորդիվ «Երբ էդքանը հասկանում ես, հասկանում ես նաև, որ հին աշխարհի բոլոր հանճարեղները որտեղից են ծագում: Հերունին այդ ձևով հասկացավ, որ Պյութագորասը ՀԱՅ է, իսկ իմ ծանոթներից մեկը հասկացավ, որ Արքիմեդը ՀԱՅ է:»

[Armenoid]

են երգը հիշեցի է
"գագարիննելա հայ"

[Գալաթեա]

Հարգելի Գալաթեա,

Լեզվաբանական դիսկուսիան արդեն սկսվել է;

Ուշադրություն դարձրեք Արիացու հետևյալ տողերին. «...Այդքան հանճարներ տված ազգը չի կարող ընդամենը 4500 տարվա պատմություն ունենալ.....», իսկ հաջորդիվ «Երբ էդքանը հասկանում ես, հասկանում ես նաև, որ հին աշխարհի բոլոր հանճարեղները որտեղից են ծագում: Հերունին այդ ձևով հասկացավ, որ Պյութագորասը ՀԱՅ է, իսկ իմ ծանոթներից մեկը հասկացավ, որ Արքիմեդը ՀԱՅ է:»

Վայ, չէի նկատել

[Ambrosine]

Ես օրինակ նախկին ֆորումից ծանոթ եմ մի պայծառ գաղափարի, ըստ որի կամ մի շարք բառեր, որոնք ապացուցում են, որ հայերն արիացի են ու էլի տենց սափիենսային պահեր:

բայց դեռ ֆաշիստները չեն ապացուցել, որ հայերը արիական ազգ են?

[Գալաթեա]

բայց դեռ ֆաշիստները չեն ապացուցել, որ հայերը արիական ազգ են?

Ինձ ճիշտ ասած էդ հարցը 1000 տարի չի հետաքրքրում, Աստղ ջան:
Այդ թեմային ես մոտեցել էի զուտ որպես լեզվաբան, մասնագիտորեն:
Ինչից որ լավ տեղյակ չեմ` խասիաթ չունեմ դատողություններ անել

[Տրիբուն]

բայց դեռ ֆաշիստները չեն ապացուցել, որ հայերը արիական ազգ են?

Աստղ ջան, Գալոն ասեց կախարդական խոսքը «էտ հարցը մեզ 1000 տարի չպետք է այդքան անհանգստացնի»…

Ես մի քիչ ավելի ծավալվեցի ու այլ կերպ մոտեցա հարցին քննարկման ժամանակ. «Մենք պետք է մեր ազգային ինքնությամբ պետք հպարտանանք հիմք ընդունելով այն ինչ ունենք, և ոչ թե այն ինչ որոշ մարդիկ ենթադրում են որ ունենք»:
Հայկական ինքնության մեջ ինչ-որ հեռավոր ու անապացուցելի բաներ փնտրելը թերաժեքության բարդույթ է, և շատ սուր արտահայտված: Դա անում են մարդիկ, որոնք ձգտում են ուրիշներին ապացուցել իրենց առավելությունը նրանց նկատմամբ, սուր զգալով իրենց ոչ առավել (թերի) լինելը: Հույնին ապացուցել, որ Արիստոտելը հայ էր նշանակում է, որ դու հույներին քո ունեցած ոչ մի լուրջ մշակութային արժեք չես կարողանում ներկայացնել: Չես կարողանում որովհետեև կամ չունես, կամ ուղակի չես ըմբռնում քո մշակութային արժեքների մեծությունը:

Խոսքս վելի պարզ դարձնելու համար ասեմ, որ օրինակ ինձ անձամբ պետք չէ որևէ մեկին ապացուցել Արիստոտելի հայ լինելը, քանի որ ես ցանկացած հույնին հավասար կարող եմ հպարտանալ իմ Դավիթ Անհաղթով ու Անանիա Շիրակացիով: Ես չեմ ցանկանում ապացուցել որևէ մեկին որ Եգիպտական բուրգերը հայերն են կառուցել, քանի որ կարող եմ հպարտանալ իմ Զարթնոցով ու Անիի մայր տաճարով: Ես ընդունում եմ այն ինչ ունենք, այն ինչ մերն է, այն ինչ իմ պապերը որպես ժառանգություն թողել են ինձ, ու ինձ ուրիշ ոչ մեկինը պետք չէ:

Հայ էթնոսի արմատները մինչև Աստված գիտի ուր տանելը, ու առաջին հոմոսափինեսին հայ սարքելը արդեն այլ խոսակցության թեմա է: Սա դասական մառազմի (մեր հոգուբույժ բարեմակը հիմա կասեր որ բժշկության տեսանկյունից բառը տեղին օգտագործված չէ, բայց դու ինձ երևի հասկացար) օրինակ է: Նախ ինքնին առաջին, երկրորդ կամ տասներորդ հոմոսափիենս հասկացությունը դատարկաբանություն է: Այսպիսի հարց ընդհանրապես անթրոպոլոգիայում չկա: Մարդու էվոլյուցիան տևել է մի քանի միլիոն տարի: Ինչպես կարելի է ընդհանրապես «առաջին» մարդուն որևէ ազգային պատկանելություն տալB] Դա ծիծաղելի է[/B]: Էթնիկ խմբերին ու ազգություններն էլ ձևավորվել են հազարամյակների ընթացքում: Մեր ուղիղ նախապապերի ու մեր միջև սար ու ձորերի տարբերություն կա: Էլ չեմ ասում, որ դարերի ընթացքում բոլորը բոլորի հետ այնքան են խառնվել, որ ըստ գենետիկ հատկանիշի որևէ մեկի ու իր 100.000 կամ 10.000 տարի առաջվա նախապապի միջև առնչություններ փնտրելիս կարելի կանգնել կուրյոզ իրողությունների առջև (եթե հետաքրքիր է հետո կասեմ թե ինչու): Չի կարելի այս հարցերը ընդհանրապես քննարկման առարկա դարձնել: Այս հարցերը քննարկելիս սրվում են ազգայնական հակումները ժողովրդի մեջ, ու ազգը միշտ կանգնում է սարսափելի փաստի առաջ: Գերմանացի նացիստերը դրա լավագույն օրինակն են:

Մեկ անգամ ևս կարդա Արիացուն իմ պատասխանի մեջ Վարդան Ջալոյանի հոդվածից արված մեջբերումը:

Հիմա, Ձերդ գեղեցկագույնության թույլտվությամբ, անցնենք արիացի կամ ոչ արիացի հասկացություններին:

Այս հարցի վերաբերյալ էլ կան բազմաթիվ տեսություններ, բայց որոշ հարցերում գիտնականների կարծիքները համընկնում են: Նախ ի՞նչ է արիացին:

Ընդհանուր առմամբ ընդունված է, որ բոլոր Հնդեվրոպական ժողովուրդները սերում են մեկ պրոտո-հնդեվրոպական էթնոսից, որին անվանում են արիա, արիացիներ, արիական ժողովուրդ: Բոլորս գիտենք, որ Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի մեջ մտնում է 17 լեզվախում (գերմանական, սլավոնական, իրանական, հունական և այլն), որոնց մեջ նաև հայկական առանձին լեզվախումբը իր ժամանակակից երկու տարատեսակներով, արևելահայերեն ու արևմտահայերեն: Այս արիացի ժողովուրդը մոտ 10.000 տարի առաջ ապրում էր մի կոմպակտ վայրում: Հետո նրանք սկավեցին տարածվել ամբող Եվրասիա մայրցամաքով մեկ ու որքան հեռացան իրարից, այնքան սկսեցին նրանց լեզուները տարբերվել իրարից; Բաժանվելու ընթացքում նրանք նաև շփման մեջ էին մտնում այլ լեզուների հետ ու ահագին լեզվական փոխառություներ էին լինում:

Ընդունված է, որ հայերենին ամենից մոտ հնդեվրոպական, կամ արիա-եվրոպական լեզուն փռյուգերենն, որն արդեն մահացած լեզու է: Երկրորդ տեղում հունարենն է, երրորդում իրանական լեզուներն են: Սա գիտություն է, ենթադրություներ չեն, մարդիկ` լեզվաբանները, խորությամբ ուսումնասիրում են լեզվի կառուցվածքը, առանձնահատկությունները, սկասած ձայնավորների ու բաղաձայների դասավորման ձևից, վերջացրած նախադասության կառուցվածքի տրամաբանությամբ ու բառերի շեշտադրությամբ: Գալոն կուղղի մեզ եթե սխալվում ենք: Նա հաստատ մեզանից բոլորիցս այս ամենը լավ գիտի:

Հիմա որտեղ էին ապրում այս արիացի ժողովուրդը: Սրա վերաբերյալ էլ տարբեր տեսություններ կան - բալկաններում, տիբեթում, ալթայում, փոքր ասիայում ու անատոլիայում, հայկական բարձրավանդակում, իրանական բարձրավանդակում: Հնարավոր է, որ ապրում էին հայկական բարձրավանդակում: Սա ամենայն հավանականությամբ նշանակում է, որ մենք ուղիղ ժառանգորդներն ենք այդ պրոտոհնդեվրոպական ժողովրդի, քանի որ ի տարբերություն մնացածի, ոչ մի տեղ չենք գաղթել, մնացել ենք այստեղ: Բայց սա մեզ բոլոր մնացած հնդեվրոպական ժողովուրդների պապան չի դարձնում: Կամ եթե մենք շատ ենք ուզում որ դարձնի, ապա դարձնում է, բայց մնացած բոլոր հնդեվրոպական ժողովուրդները, օրինակ ֆրանսիացիները, դրա վրա բավականին լուրջ թքած ունեն: Ըստ էության, մենք այնքան արիցաի ենք, որքան հույնը, պարսիկը, տաջիկը, փուշտունը, շվեդը, իսպանացին, ռուսը, սերբը և այլն, քանի որ նրանք էլ սերում են այդ առաջին արիցիներից այնքանով որքանով մենք:

Աստղո ջան, արիացի, չարիացի, կովկասո-իվերացի, մալայա-սիամացի, ի՞նչ նշանակություն ունի: Այսօրվա հայը հստակ ինքություն ունի, որը սահմամվում է մի քանի գործոններով - լեզու, կրոն, ընդհանուր պատմություն, մշակույթ: Մենք երբ ինքներս մեզ հարց ենք տալիս, թե ով ենք մենք ու ուղիղ պատասխանում ենք այդ հարցին, ՀԱՅ, եկեք մի պահ կանգնենք ու մտածենք, թե այդ ինչպես մենք ինքներս ՀԱՅ սահմանեցինք: Գենետիկ անալիզ արեցինք ու տարանք մեզ մի քան հազար տարի առաջ ու տեսանք ու իմ ու եսիմ ում գեները նու՞յն են: Ի հարկե ոչ: Ամեն ինչ ավելի քան պարզ է: Ես Հայ եմ, որովհետեև խոսում եմ հայերեն, հետևորդն եմ Հայ Առաքելական եկեղեցու, ընդում եմ իմ պատմությունն ու մշակույթը որպես իմ նախնիների ինձ թողած ժառանգություն: Մեկի մոտ մի քիչ ավել մի քիչ պակաս այս բոլոր գործոնները միասին, կամ առանձին առաձին կան: Ասենք կան հայեր որոնք հայերեն չեն խոսում, բայց ընդունում են իրենց հայկական ինքնությունը համարելով իրենց հայկական մշակութային ժառանգության կրողները: Կամ կաթոլիկներ են, բայց խոսում են հայերեն: Ամեն դեպքում, ժամանակի ընթացքում այս գործոնների մեկի թուլանալու պարագայում ինքնությունը սկսում է փոփոխվել: Հայերը որոնք հայերեն չեն խոսում մի քանի սերունդ հետո վերածվում են ֆրանսիացու, իտալացու, ու ևս մի քանի սերունդ հետո մոռանում են իրենց արմատների մասին ընդհանրապես:

Այնպես որ, մեր ինքնությունը, ցանկացած այլ ազգի ինքնության պես հստակ սահմանում ունի, ու ոչ մի կապ չունի առաջին հոմոսափիենս, առաջին արիացի, առաջին աստղագետ, առաջին բուրգաշեն ու առաջին չգիտեմ էլ ինչի հետ:

[Տրիբուն]

բայց դեռ ֆաշիստները չեն ապացուցել, որ հայերը արիական ազգ են?

Աստղ ջան, Գալոն ասեց կախարդական խոսքը «էտ հարցը մեզ 1000 տարի չպետք է այդքան անհանգստացնի»…

Ես մի քիչ ավելի ծավալվեցի ու այլ կերպ մոտեցա հարցին քննարկման ժամանակ. «Մենք պետք է մեր ազգային ինքնությամբ պետք հպարտանանք հիմք ընդունելով այն ինչ ունենք, և ոչ թե այն ինչ որոշ մարդիկ ենթադրում են որ ունենք»:
Հայկական ինքնության մեջ ինչ-որ հեռավոր ու անապացուցելի բաներ փնտրելը թերաժեքության բարդույթ է, և շատ սուր արտահայտված: Դա անում են մարդիկ, որոնք ձգտում են ուրիշներին ապացուցել իրենց առավելությունը նրանց նկատմամբ, սուր զգալով իրենց ոչ առավել (թերի) լինելը: Հույնին ապացուցել, որ Արիստոտելը հայ էր նշանակում է, որ դու հույներին քո ունեցած ոչ մի լուրջ մշակութային արժեք չես կարողանում ներկայացնել: Չես կարողանում որովհետեև կամ չունես, կամ ուղակի չես ըմբռնում քո մշակութային արժեքների մեծությունը:

Խոսքս վելի պարզ դարձնելու համար ասեմ, որ օրինակ ինձ անձամբ պետք չէ որևէ մեկին ապացուցել Արիստոտելի հայ լինելը, քանի որ ես ցանկացած հույնին հավասար կարող եմ հպարտանալ իմ Դավիթ Անհաղթով ու Անանիա Շիրակացիով: Ես չեմ ցանկանում ապացուցել որևէ մեկին որ Եգիպտական բուրգերը հայերն են կառուցել, քանի որ կարող եմ հպարտանալ իմ Զարթնոցով ու Անիի մայր տաճարով: Ես ընդունում եմ այն ինչ ունենք, այն ինչ մերն է, այն ինչ իմ պապերը որպես ժառանգություն թողել են ինձ, ու ինձ ուրիշ ոչ մեկինը պետք չէ:

Հայ էթնոսի արմատները մինչև Աստված գիտի ուր տանելը, ու առաջին հոմոսափինեսին հայ սարքելը արդեն այլ խոսակցության թեմա է: Սա դասական մառազմի (մեր հոգուբույժ բարեմակը հիմա կասեր որ բժշկության տեսանկյունից բառը տեղին օգտագործված չէ, բայց դու ինձ երևի հասկացար) օրինակ է: Նախ ինքնին առաջին, երկրորդ կամ տասներորդ հոմոսափիենս հասկացությունը դատարկաբանություն է: Այսպիսի հարց ընդհանրապես անթրոպոլոգիայում չկա: Մարդու էվոլյուցիան տևել է մի քանի միլիոն տարի: Ինչպես կարելի է ընդհանրապես «առաջին» մարդուն որևէ ազգային պատկանելություն տալ: Դա ծիծաղելի է: Էթնիկ խմբերին ու ազգություններն էլ ձևավորվել են հազարամյակների ընթացքում: Մեր ուղիղ նախապապերի ու մեր միջև սար ու ձորերի տարբերություն կա: Էլ չեմ ասում, որ դարերի ընթացքում բոլորը բոլորի հետ այնքան են խառնվել, որ ըստ գենետիկ հատկանիշի որևէ մեկի ու իր 100.000 կամ 10.000 տարի առաջվա նախապապի միջև առնչություններ փնտրելիս կարելի կանգնել կուրյոզ իրողությունների առջև (եթե հետաքրքիր է հետո կասեմ թե ինչու): Չի կարելի այս հարցերը ընդհանրապես քննարկման առարկա դարձնել: Այս հարցերը քննարկելիս սրվում են ազգայնական հակումները ժողովրդի մեջ, ու ազգը միշտ կանգնում է սարսափելի փաստի առաջ: Գերմանացի նացիստերը դրա լավագույն օրինակն են:

Մեկ անգամ ևս կարդա Արիացուն իմ պատասխանի մեջ Վարդան Ջալոյանի հոդվածից արված մեջբերումը:

Հիմա, Ձերդ գեղեցկագույնության թույլտվությամբ, անցնենք արիացի կամ ոչ արիացի հասկացություններին:

Այս հարցի վերաբերյալ էլ կան բազմաթիվ տեսություններ, բայց որոշ հարցերում գիտնականների կարծիքները համընկնում են: Նախ ի՞նչ է արիացին:

Ընդհանուր առմամբ ընդունված է, որ բոլոր Հնդեվրոպական ժողովուրդները սերում են մեկ պրոտո-հնդեվրոպական էթնոսից, որին անվանում են արիա, արիացիներ, արիական ժողովուրդ: Բոլորս գիտենք, որ Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի մեջ մտնում է 17 լեզվախում (գերմանական, սլավոնական, իրանական, հունական և այլն), որոնց մեջ նաև հայկական առանձին լեզվախումբը իր ժամանակակից երկու տարատեսակներով, արևելահայերեն ու արևմտահայերեն: Այս արիացի ժողովուրդը մոտ 10.000 տարի առաջ ապրում էր մի կոմպակտ վայրում: Հետո նրանք սկավեցին տարածվել ամբող Եվրասիա մայրցամաքով մեկ ու որքան հեռացան իրարից, այնքան սկսեցին նրանց լեզուները տարբերվել իրարից; Բաժանվելու ընթացքում նրանք նաև շփման մեջ էին մտնում այլ լեզուների հետ ու ահագին լեզվական փոխառություներ էին լինում:

Ընդունված է, որ հայերենին ամենից մոտ հնդեվրոպական, կամ արիա-եվրոպական լեզուն փռյուգերենն, որն արդեն մահացած լեզու է: Երկրորդ տեղում հունարենն է, երրորդում իրանական լեզուներն են: Սա գիտություն է, ենթադրություներ չեն, մարդիկ` լեզվաբանները, խորությամբ ուսումնասիրում են լեզվի կառուցվածքը, առանձնահատկությունները, սկասած ձայնավորների ու բաղաձայների դասավորման ձևից, վերջացրած նախադասության կառուցվածքի տրամաբանությամբ ու բառերի շեշտադրությամբ: Գալոն կուղղի մեզ եթե սխալվում ենք: Նա հաստատ մեզանից բոլորիցս այս ամենը լավ գիտի:

Հիմա որտեղ էին ապրում այս արիացի ժողովուրդը: Սրա վերաբերյալ էլ տարբեր տեսություններ կան - բալկաններում, տիբեթում, ալթայում, փոքր ասիայում ու անատոլիայում, հայկական բարձրավանդակում, իրանական բարձրավանդակում: Հնարավոր է, որ ապրում էին հայկական բարձրավանդակում: Սա ամենայն հավանականությամբ նշանակում է, որ մենք ուղիղ ժառանգորդներն ենք այդ պրոտոհնդեվրոպական ժողովրդի, քանի որ ի տարբերություն մնացածի, ոչ մի տեղ չենք գաղթել, մնացել ենք այստեղ: Բայց սա մեզ բոլոր մնացած հնդեվրոպական ժողովուրդների պապան չի դարձնում: Կամ եթե մենք շատ ենք ուզում որ դարձնի, ապա դարձնում է, բայց մնացած բոլոր հնդեվրոպական ժողովուրդները, օրինակ ֆրանսիացիները, դրա վրա բավականին լուրջ թքած ունեն: Ըստ էության, մենք այնքան արիցաի ենք, որքան հույնը, պարսիկը, տաջիկը, փուշտունը, շվեդը, իսպանացին, ռուսը, սերբը և այլն, քանի որ նրանք էլ սերում են այդ առաջին արիցիներից այնքանով որքանով մենք:

Աստղո ջան, արիացի, չարիացի, կովկասո-իվերացի, մալայա-սիամացի, ի՞նչ նշանակություն ունի: Այսօրվա հայը հստակ ինքություն ունի, որը սահմամվում է մի քանի գործոններով - լեզու, կրոն, ընդհանուր պատմություն, մշակույթ: Մենք երբ ինքներս մեզ հարց ենք տալիս, թե ով ենք մենք ու ուղիղ պատասխանում ենք այդ հարցին, ՀԱՅ, եկեք մի պահ կանգնենք ու մտածենք, թե այդ ինչպես մենք ինքներս ՀԱՅ սահմանեցինք: Գենետիկ անալիզ արեցինք ու տարանք մեզ մի քան հազար տարի առաջ ու տեսանք ու իմ ու եսիմ ում գեները նու՞յն են: Ի հարկե ոչ: Ամեն ինչ ավելի քան պարզ է: Ես Հայ եմ, որովհետեև խոսում եմ հայերեն, հետևորդն եմ Հայ Առաքելական եկեղեցու, ընդում եմ իմ պատմությունն ու մշակույթը որպես իմ նախնիների ինձ թողած ժառանգություն: Մեկի մոտ մի քիչ ավել մի քիչ պակաս այս բոլոր գործոնները միասին, կամ առանձին առաձին կան: Ասենք կան հայեր որոնք հայերեն չեն խոսում, բայց ընդունում են իրենց հայկական ինքնությունը համարելով իրենց հայկական մշակութային ժառանգության կրողները: Կամ կաթոլիկներ են, բայց խոսում են հայերեն: Ամեն դեպքում, ժամանակի ընթացքում այս գործոնների մեկի թուլանալու պարագայում ինքնությունը սկսում է փոփոխվել: Հայերը որոնք հայերեն չեն խոսում մի քանի սերունդ հետո վերածվում են ֆրանսիացու, իտալացու, ու ևս մի քանի սերունդ հետո մոռանում են իրենց արմատների մասին ընդհանրապես:

Այնպես որ, մեր ինքնությունը, ցանկացած այլ ազգի ինքնության պես հստակ սահմանում ունի, ու ոչ մի կապ չունի առաջին հոմոսափիենս, առաջին արիացի, առաջին աստղագետ, առաջին բուրգաշեն ու առաջին չգիտեմ էլ ինչի հետ:

[Գալաթեա]

Ստորագրում եմ Տրիբունի յուրաքանչյուր բառի տակ: Բրավո:

Անձամբ ինձ համար ինձ 100 տոկոսանոց հայ, հայի արյան արժանապատիվ կրող զգալու համար պետք չի ինքս ինձ կամ խալխին համոզեմ, որ ես արիականության հիմնադիրն եմ կամ էլ էլ ավելի վատ` մարդակապիկի պապը:

Մենք այն ենք ինչ կանք:
Կամ կարողացեք հպարտանալ ունեցածով, տեր կանգնել ունեցածին...կամ էլ անիմաստ, անեկամուտ գաղափարներ փայփայելով իրականում ձեր ինքնությունը կորցրեք..

[Ռուֆուս]

Իրոք որ ԲՌԱՎՈ!

Անհամբեր սպասում եմ հակառակորդ կողմի պատասխանին

Բայց երևի ստիպված կլինեմ շատ սպասել

[Լեռնցի]

Տրոյան ջան, հիմա ավելի անկեղծ;

Եթե քո ժողովրդի 1700 տարվա ստեղծած ոչ մի բանը քո համար հայկական մշակութային արժեք չի, ապեր, կներես ես միայն խղճահարություն կարող եմ զգալ: Խղճահարություն ոչ մի այն քո անձի նկատմամբ, այլ բոլոր նրանց նկատմամբ ովքեր մտածում են այնպես ինչպես դու ես մտածում, ներառյալ Հերունին ու Արիացին:

Նախ նշեմ, որ Տրոյան ջան չէ, այլ TuroJan:
Դու ինձ ճիշտ չհասկացար, ես չեմ արհամարում 301թ.ից հետո մեր մշակույթը: Պարզապես, այն արժեքները, որ դու էլ նշեցիր, այնպիսինն են, որ դրանից էլ ավելի գնահատելի արժեքներ ունեն այլ ազգեր: Այն կոթողները, որ դու ես նշում, շատ թույլ են, եթե դա ներկայացնենք, ասենք իտալացիներին կամ ...
Խնդիրը կայանում է նրանում, որ մենք իրականում ունենք այնպիսի արժեքներ, որոնց մոտ չեն երևա այլ ազգերի համապատասխան արժեքներ: Ցավոք դրանց մասին ինֆորմացիա շատ քիչ կա:
Կբերեմ օրինակներ դրանցից.
Այժմ մշակվել է, որ հայերս ունենք, մոտ 5000 հատ ազգային պար: Իսկ սա մի մասն է, որ պահպանվել է իրական քանակից: Հայերս յուրաքանչյուր արարողության համար ունեինք դրան համապատասխան պար.... դա լինի թե տխուր, թե ուրախ:
Օրինակներ:
Հատուկ պար կա այն երիտասարդի համար, որի հայրը վաղաժամ հեռացել է կյանքից, և նա պատրաստվում է ամուսնանալ: Երիտասարդն իր հոր տապանաքարի վրա պարում է այդ պարը, և ստանում իր հոր օրնությունը:
Վաղաժամ մահացած երտասարդի մայրը, իր որդու թաղման ժամանակ, հատուկ պարով. սպիտակազգեստ, կպարի մինչև գերեզման որդու դագաղի առջև,... որ որդին տեսնի իր մորը և....
Այսպիսի օրինակներ, դե բնականաբար շատ կան:
Մեր պարերի ձևը, ինչքան հիշում եմ, կոչվում է “ուղիղ”: Հարցը կայանանում է նրանում, որ ոչ մի իրանային խաղեր, /օրինակ լատինաամերիկյան, պորտապար/... այդպիսի շարժումներ չկան պարերի մեջ, քանզի դա բերում է վաղաժամ սեռական հասունացման: Կանանց պարերի մեջ հատուկ է այն, որ պարելու ժամանակ չպետք է երևան կնոջ թեևատակերը, քանի որ այդ անհարգի էր:
Յուրաքանչյուր պարի մեջ, յուրաքանչյուր շարժում ունի իր իմաստը և կատարելու հատուկ ձևը:
Սա այն չնչին ինֆորմացիան, որ ես կարողացա տալ մեր հզոր արժեքներից մեկի` պարի մասին... ես դեռ ավելի կլրացնեմ ինֆորմացիան այս նյութում:
301թ. քրիստոնեությունից հետո, ավերվեց մեր ամբողջ մշակույթը... այնուհետև եկեղեցու կողմից սկսեցին հետապնդվել պարուսուցիչները: Ժողովրդի պահպանողական գծի շնորհիվ, դեռևս բան պահպանվել է:

Այբուբենը….
Մեր այբուբենը Մեսրոպ Մաշտոցը չի ստեղծել: Բերեմ դրան համապատասխան ամենապարզ փաստերից մեկը:
Ագանթագեղոս պատմիչն իր գիրքը գրել է հայերեն տառերով, իսկ այդտեղ գրված էր, որ ինքն ականատես է եղել 301թ. ից հետո բոլոր իրադարձություններին:
Եղիշեն էլ գրել է, որ Մաշտոցը գնաց փնտրելու. ինչը? հարց է առաջանում: Ավերելով ամբողջ մշակույթը, արգելեցին նաև օգտագործել հայոց այբուբենը..., ոչնչացնելով նաև հայատառ նյութերը/Ագանթագեղոսը պալատի պատմիչն էր/ սակայն 1 դար անց հասկացան, որ չի լինում ժողովրդին սովորեցնել հունական և ասորական գրերով... և Մաշտոցին կարգադրեցին վերականգնել այն: Նա գնաց փնտրելու գեթ մի հայտառ նյութ: և գտավ:
Շատ պարզ է այն եզրակացությունը, որ իբր նա գնաց ուսումնասիրի այլոց լեզուն և այլն... քանի որ այդժամանակ պալատում կաին շատ հույներ և ասորիներ:
Էլի կան փաստեր այս նյութի վերաբերյալ, այնքան շատ ու համոզիչ, որ այն կասկածի տակ առնելը նույնիսկ անհնար է:... եթե ցանկանում եք, կարող եմ բերել:
Որպես ազգիդ մշակույթով հպարտացող ազգ, քեզ պետք է հետաքրքրի, ապա երբ է ստեղծվել մեր այբուբենը, ուրեմն վաղուց մենք ունենք այբուբեն?
Իսկ եթե վաղուց ունենք այբուբեն, ուրեմն վաղուց դրա կարիքն արդեն ունենք... իսկ որն է այդ կարիքը:
Այստեղ օգնում է արդեն Հերունու կատարած գիտական աշխատանքը: Հասկանում եք, եթե այլ գիտնական էլ հետազոտեր այդ քարերը, կգար նույն եզրակացության և ասեմ, որ Հերունին հատուկ հրավիրել էր այդ հարցով զբաղվող աշխարհի ամենալավ գիտնականներից մի քանիսին... նրանք հաստատել են, որ Քարահունջը այժմ հայտնի ամենահին աստղադիտարանն է, որը շահագործվել է ավելի քան 7500 տարի առաջ:
Ուշագրավ է մնացած հայտնի աստղադիտարանների անվանումների նմանությունը “Քարահունչ” –ի հետ.... “Stown հունչ”, հունչ արմատ չկա անգլերենում, “Քալե նիշ” ի դեպ, վերջինս գտնվում է մի կղզու վրա, որն անվանվում է լուիս կղզու վրա... /նմանություն լույս բառի հետ/.... այսքան պարզապես որպես ուշագրավ փաստեր:
Այժմ, թե ինչպես է ապացուցվել, որ Քարահունչը աստղադիտարան է, պարզապես պետք է ուսումնասիրել Հերունու կատարած գիտական աշխատանքը:
Այսպես, ուրեմն, 7500 տարի առաջ, ներկայիս Սիսիան քաղաքի մոտ մարդիկ զբաղվում էին աստղագիտությամբ.... իհարկե, այստեղ առաջանում է այն հարցը, որ նրանք մեր` հայերիս նախնիները չեն...այս հարցի հերքող պատասխանները կբերեմ հետագայում:
Իսկ ինչ արդյունքներ կարող էին ստանալ այդտեղ... պարզել, որ Երկիրը կլոր է, հաշվել Երկրի շառավիղը... Հաշվել տարվա օրերի քանակը, կազմել ով Հայկական հին Տոմարը...և այլն:
Սակայն այսպիսք հետազոտություններ կատարելու համար անհրաժեշտ է իմանալ գոնե տարրական մաթեմատիկա, ֆիզիկա, և վերջապես ունենալ սեփական այբուբեն:
Հայտնաբերել այսպիսի աստղադիտարան... գիտական շրջանում լուրջ և հեղափոխական աշխատանք է, և ծիծաղելի է արդեն այն, որ հայ մարդը հրաժարվում է դա ընդունելուց:

Իսկ ահա ինչու եմ ասում, որ ճիշտ չես հասկացել Արիացի գրառման որոշ մասեր:
Հպարտություն: Նա նշում է, որ հայերիս մեջ չափից դուրս զարգացած է բնավորություն` Հպարտություն: Իսկ այդ բնավորությունը չի առաջացել հաստատ 301թ, ից հետո: Որովհետև, հայ ազգը այդ թվերից հետո ապրել է ավելի շատ խորը հիասթափություններ... հաստատ դա չէ պատճառը, որ յուրաքանչյուր հայիս մեջ կա այդ բնավորությունը: Որեմն մենք ունեցել ենք, ու շատ երկար պահպանել ենք այն, ինչը մեր մեջ սերմանել է այդ զգացողությունը:
Սևակից բերած օրինակը լավն է: Սևակը գոևերգում է հայիս այնպիսի արժեքներ, որն այսօր համարյա թե չի մնացել... իսկ նա եթե չի տեսել այդ արժեքները, ապա ինչպես հանկարծ գովերգեց դրանք... /Մենք քիչ ենք, սակայն մեզ հայ են ասում... հա հետո? Ինչպես կբացատրես այս միտքը? Այսօր մեզ քչերն են հայ անվանում.... կասեն կովկասցի, ասիացի.../
Իսկ ահա Խորենացին ողբում է, ողբում է, սակայն ապրելով մի դարաշրջանում, որը հետագայում անվանվեց ոսկեդար: Ի դեպ ուշագրավ է նաև այն, որ հանկարծ, այբուբենի վերծանումից հետո, ի հայտ եկավ հզոր մտավորականություն, ընդամենը կես դարի ընթացքում:
Ողբում է նաև Նարեկացին? ինչ են նրանք ողբում հայերիս... մենք ավելինն ենք արժանի? իսկ ինչու... ուրեմն եղել ենք ավելին....ահա թե ինչ գիդեին նրանք... որ դու չես ցանկանում ընդւոնել, և կուրացած հպարտանում ես այդ խղճուկ մշակույթով...

Ամբիոնախոս ձյա, ես քո փոխարեն գոհ ու շնորհակալ կլինեի արդեն նրանից, որ որպես հայասկիզբ ալամ քաղաքակրթության ապացույց էստեղ մեջտեղ չի բերվում բազմաչարչար լեզվաբանությունը...թեև առաջին էջերը չեմ կարդացել, միգուցե և բերվում են:

Ես օրինակ նախկին ֆորումից ծանոթ եմ մի պայծառ գաղափարի, ըստ որի կամ մի շարք բառեր, որոնք ապացուցում են, որ հայերն արիացի են ու էլի տենց սափիենսային պահեր:

Ահա այդ շարքը, եթե ճիշտ եմ հիշում

Արև
արվեստ
արյուն
մարդ
արարել

և այլն:

Երբ ես այբ բառերը ապացույց բերողին համեստաբար հիշեցրի, որ`

արդուկ
արբել
արտաքնոց
և
արվամոլ

բառերը նույնպես ար-ով են սկսում` խնդրելով բացատրել այդ բառերի (հատկապես վերջինի )կապը մեր ինքնության հետ, ինձ չկարողացան խելքին մոտ պատասխան տալ:

Այնպես որ դիմացիր:

Լեզվաբանները եթե մինչ հիմա չեն նկատել Հայոց լեզվի խորությունը, ապա դա չի նշանակում, որ ոչ լեզվաբանի արած հայտնագործությունը այդ հարցում սխալ է: Բնական գիտություններում շատ հայտնագործություններ կատարող անձինք, բնավ էլ չունեն համապատասխան մասնագիտություն:
Ինչ է նկատել Հերունին մեր լեզվի մեջ:

Նախ նշեմ, որ այժմ ապացուցված է համարվում այն վարկածը, որ Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի նախնիները եկել են Հայկական լեռնաշխարհից: Այս վարկածն առաջ քաշողն ու ապացուցոները բնավ էլ հայեր չեն:
Տրիբուն ջան.
Հերունին հարցն այսպես դրեց... հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի լեզուները ոչ թե նման են իրար, այլ նման են հայերենին: Դա շատ բնական է հնչում, եթե ապացուցված է այն փաստը, որ դրա նախնիները հայկական լեռնաշխարհից են:
Ուրեմն մեր լեզուն պետք է ունենա այնպիսի հատկություն, որ չունեն այլ լեզուններ: Իսկ այդ հատկությունները նա գտավ: Ես այս թեմայում գրառել եմ այդ հատկություններից մի քանի հատը... իրականում, այդ ձևով մոտեցումը, դեռ վերջնական չէ, և պահանջում է, ավելի վերազննում: Այստեղ, որպես հայկական մշակույթով հպարտացող անձ, քեզ էլ պետք է հետաքրքրի դա... և ոչ թե դու պետք է հակվես դրան արհամարելուն:
Իրոք ուշագրավ է այն փաստը, որ մեր բառերի 3% սկսվում են ԱՐ –ով: Իսկ բոլորս էլ գիտենք, որ հին հեթանոսական աստված եղել է Ար, արևը:

Իսկ ինչու հայերիս լեզվի մեջ ար արմատով բառերն այդքան շատ են:
Միթե այն կարելի համարել զուգադիպություն:
Այս հարցի պատասխան կխնդրեի ձեզնից,... այնուհետև կբերեմ Հերունու մոտեցումն ավելի մանրամասն:

[Վիշապ]

…Խնդիրը կայանում է նրանում, որ մենք իրականում ունենք այնպիսի արժեքներ, որոնց մոտ չեն երևա այլ ազգերի համապատասխան արժեքներ: Ցավոք դրանց մասին ինֆորմացիա շատ քիչ կա:
…

TuroJan, հարգելիս, կարելի՞ է մի հիմար հարց տալ։ Ես ճիշտ է պատմությունից ու հնագիտությունից տգետ եմ, բայց սրտանց հավատում եմ, որ Աստված ինքը հայ է. և նա հայերեն է ստեղծել այս աշխարհը ու դեռ ավելին՝ հայավարի է ստեղծել։ Բայց հարցը հետևյալն է՝ արդյո՞ք, եթե համոզվենք, որ մեր նախնիները եղել են, ու եղում են ամենաամենա… մի խոսքով մակարդակ քաղաքակրթություն են իրենցից ներկայացրել, մենք հիմա կդադարենք զիբիլը լուսամուտից դուրս շպրտել, կամ փողոցը անցնել միայն սահմանված տեղով, ու կթարկենք ղալմաղալով դատարկ քեֆերը ու կտարվենք փիլիսոփայությամբ ու արվեստով, կգեղեցկացնենք ու կկանաչապատենք մեր բնակավայրերը, կմտածենք նոր ճարտարապետության մասին, գյուտերով ու նորարարություններով կզարգացնենք աշխարհը… կամ էլ գոնե ամենաքիչը՝ եվրոպացին կդադարի մեզ աբորիգենների տեղ դնել։

[Ռուֆուս]

Կպատասխանեմ մենակ մի քանի կետերի

Ուշագրավ է մնացած հայտնի աստղադիտարանների անվանումների նմանությունը “Քարահունչ” –ի հետ.... “Stown հունչ”, հունչ արմատ չկա անգլերենում, “Քալե նիշ” ի դեպ, վերջինս գտնվում է մի կղզու վրա, որն անվանվում է լուիս կղզու վրա... /նմանություն լույս բառի հետ/.... այսքան պարզապես որպես ուշագրավ փաստեր:

Եթե կղզու անունը Լուիս է դրանում ոչ մի ուշագրավ բան էլ չկա.... Նախ պարզ չէ, թե այդ անունի ստուգաբանությունը որն է, իսկ եթե այն իրոք ունի նույն արմատը ինչ հայերեն լույս բառը դրանում նույնպես ոչ մի արտառոց բան չկա: Լույս բառը հնդեվրոպական բառ է, որը նույնն է տարբեր լեզուներում` հայերեն լույս, անգլերեն light, իսպաներեն luz, իտալերեն luce.....

Ինչ է նկատել Հերունին մեր լեզվի մեջ:

Նախ նշեմ, որ այժմ ապացուցված է համարվում այն վարկածը, որ Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի նախնիները եկել են Հայկական լեռնաշխարհից: Այս վարկածն առաջ քաշողն ու ապացուցոները բնավ էլ հայեր չեն:

Արթուր ջան, ևս մեկ անգամ խնդրում եմ չավաղավել և սխալ չներկայացնել փաստերը: Մինչև հիմա ոչ մի գիտնական չի կարողացել ապացուցել թե որն է հնդեվրոպական նախաժողովրդի հայրենիքը: Հիմա ամենատարածված և ամենահիմնավորված տեսությունը Կուրգանյան տեսությունն է, համաձայն որի այդ հայրենիքը գտնվում է Ուկրաինայում և հարավ արևմտյան Ռուսաստանում, իսկ հայկական վարկածը համարվում է քիչ հավանական և քիչ հիմնավորված: Հա, ես տեղյակ եմ, որ հայկական վարկածի հեղինակները հայեր չեն, մեկը վրացի Գամկրելիձեն է, մյուսն էլ ռուս Իվանովը: Բայց այս վարկածի հիմքում ընկած է գլոտալ թեորիան, որը հայերիս հետ ոչ մի ընդհանուր բան չունի:

Տրիբուն ջան.
Հերունին հարցն այսպես դրեց... հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի լեզուները ոչ թե նման են իրար, այլ նման են հայերենին: Դա շատ բնական է հնչում, եթե ապացուցված է այն փաստը, որ դրա նախնիները հայկական լեռնաշխարհից են:

Սա արդեն լեզվաբանական անգրագիտություն է: Բոլոր հնդեվրոպական լեզուները հայերենին նման են այնքանով, ինչքան որ հայերենն ու մյուս բոլոր հնդեվրոպական լեզուներն են նման օրինակ իռլանդերենին: Ի դեպ բոլոր հնդեվրոպական լեզուներից հնդեվրոպական նախալեզվին ամենաշատը նման է լիտվերենը, քանի որ լիտվերենում պահպանվել են այնպիսի արխայիզմներ, որոնք շատ վաղուց անհետացել են մյուս հնդեվրոպական լեզուներում:

Ի դեպ հնդեվրոպական լեզուներից ամենաշատ փոփոխությունների ենթարկված լեզուներից մեկը հենց հայերենն է, կարելի է օրինակ հիշեցնել, որ հայերենի բառապաշարի մոտ կեսը փոխառություններ են պարսկերենից, էլ չեմ խոսում քերականության մասին, որը թուրքերենի ազդեցության տակ այնքան է փոխվել, որ նմանվել է թուրքերենի քերականությանը: Գրաբարը եղել է անալիտիկ լեզու, իսկ ժամանակակից հայերենը թուրքերենի ազդեցության տակ դարձել է սինթետիկ լեզու, ինչպիսին է նաև թուրքերենը:

Ուրեմն մեր լեզուն պետք է ունենա այնպիսի հատկություն, որ չունեն այլ լեզուններ: Իսկ այդ հատկությունները նա գտավ: Ես այս թեմայում գրառել եմ այդ հատկություններից մի քանի հատը... իրականում, այդ ձևով մոտեցումը, դեռ վերջնական չէ, և պահանջում է, ավելի վերազննում: Այստեղ, որպես հայկական մշակույթով հպարտացող անձ, քեզ էլ պետք է հետաքրքրի դա... և ոչ թե դու պետք է հակվես դրան արհամարելուն:
Իրոք ուշագրավ է այն փաստը, որ մեր բառերի 3% սկսվում են ԱՐ –ով: Իսկ բոլորս էլ գիտենք, որ հին հեթանոսական աստված եղել է Ար, արևը:

Իսկ ինչու հայերիս լեզվի մեջ ար արմատով բառերն այդքան շատ են:
Միթե այն կարելի համարել զուգադիպություն:
Այս հարցի պատասխան կխնդրեի ձեզնից,... այնուհետև կբերեմ Հերունու մոտեցումն ավելի մանրամասն:

Այո, սա կարելի է համարել զուգադիպություն: Բառերի հետ պետք է շատ զգույշ վարվել, չի կարելի բառը մեկնաբանել քո ուզածի պես: Գոյություն ունեն տարբեր լեզվաբանական մեթոդներ, պետք է հաշվի առնել բառի պատմությունը, զարգացումը, հազար ու մի բան պետք է ճշտել, որպեսզի գտնես բառի ճիշտ ծագումնաբանությունը...... Եթե բացես մեծն Աճառյանի ծագումնաբանական բառարանը ինքդ կհամոզվես որ "ար" պարունակող բառերը առաջացել են տարբեր արմատներից, մի քանի օրինակ կարող եմ բերել, որպեսզի ինքդ համոզվես: Ի դեպ Աճառյանը իմ համար շատ ավելի մեծ հեղինակություն է վայելում քան Հերունին:

արմատ - բուն հայկական բառ է, հիմքում ընկաք է հնդեվրոպական aor արմատից, որը նշանակում է ցողուն, ընձյուղ, շիվ, ծիլ
արև/արեգ/արեգակ - հիմքում ընկած է հնդեվրոպական rav արմատը, որը նշանակում է արև
արգանդ - հիմքում ընկած է հնդեվրոպական ara արմատը, որը նշանակում փոր, ծոց
արարել - հիմքում ընկած է հնդեվրոպական ar (խնդրում եմ չշփոթել ar ազնիվ իմաստը ունեցող արմատի հետ, պարզապես ֆորումում բացակայում են որոշ դիակրիտիկ նշաններ, իսկ այս երկու արմատները տարբեր ձևով են արտասանվում) արմատը, որը նշանակում է կազմել, ստեղծել, շտկել:

[Տրիբուն]

Նախ նշեմ, որ Տրոյան ջան չէ, այլ TuroJan:
Դու ինձ ճիշտ չհասկացար, ես չեմ արհամարում 301թ.ից հետո մեր մշակույթը: Պարզապես, այն արժեքները, որ դու էլ նշեցիր, այնպիսինն են, որ դրանից էլ ավելի գնահատելի արժեքներ ունեն այլ ազգեր: Այն կոթողները, որ դու ես նշում, շատ թույլ են, եթե դա ներկայացնենք, ասենք իտալացիներին կամ ...

ՏուրոՋան Ջան, իսկ ով ասեց, որ մեր ստեղծած արժեքները պարտադիր պիտի չգերազանցված լինեն: Ճիշտ եք, ասենք եթե Փարիզի Աստվածամոր Տաճարը դնենք Անիի Մայր Տաճարի կողքը, ու մի ինչ-որ ամերիկացու ասենք որն է է ավելի վեհաշուք ու գեղեցիկ կառույց, ամերիկացին զուտ վիզուալ գնահատական տալով, ամենայն հավանականությամբ կասի, որ Փարիզի տաճարը շատ ավելի լավն է: Բայց դա բոլորովին չի նվազեցնում Անիի Մայր Տաճարի արժեքը: Դա արտակարգ կառույց է` ճարտարապետական ուրույն, զուտ հայկական, լուծումներով: Դա չի կարող համարվել թույլ կառույց: Թույլ ինչի՞ նկատմամբ: Բայց դա էլ էական չէ: Էական այն է, որ ես գիտեմ դրա ստեղծման պատմությունը: Ես գիտեմ, որ դա իմ պապերի ստեղծած կառույցն է: Իրականում գոյություն ունեցող կառույց է: Ես հպարտանում եմ իմ տաճարով ու ինձ բոլորովին չի հետքրքրում, որ Իտալիայում կա Սուրբ Պետրոսի տաճար որը քսան անգամ իր չափերով գերազանցում է իմ Տաճարին: Ու ես կարիք չունեմ ընկնել փնտրտուքների մեջ ու փորձել գտնել մի ինչ որ անհայտ կառույց որը կգերազանցի կամ չի գերազանցի Սուրբ Պետրոսի տաճարին: Ես աշխատանքի բերումով շատ եմ ճանապարհորդում ու հիանում եմ Եվրոպական մշակույթով, Հռոմի Կոլիզեյով, Աթենքի Ակրոպոլիսով: Բայց դրանից իմ զգացմունքները Տաթևի վանքի նկատմամբ չեն փոխվում: Ես պաշտում եմ Տաթևի վանքը, քանի որ դա իմն է: Ու կարիք չունեմ Կոլիզեյից ավելի նշանակալի շինություն գտնել Հայաստանում: Կամ փնտրել ու չգտնել, բայց ենթադրել որ եղել է, ու դժգույն համեմատություններ անել: Ես հաճույքով ու խորությամբ ուսումնասիրել եմ Հռոմի, Հունաստանի, Պարսկաստանի, Ասորեստանի, Ռուսաստանի, Եվրոպայի ընդհանրապես պատմությունը, բայց դրանից իմ ժողովրդի պատմությունը իմ աչքերում չի նվազել: Ընդունիր քոնը այնպես ինչպես որ այն կա: Մի փորձիր գտնել ավելին ու քեզ դնել ծիծաղելի վիճակի մեջ:

ՏուրոՋան Ջան, դու հասկանում ես, որ քո հետևյալ տողերը “..շատ թույլ են, եթե դա ներկայացնենք, ասենք իտալացիներին կամ…” սուր թերարժեքության բարդույթ է:

Ասում ես չենք կարող ներկայացնել: Իսկ ի՞նչ ես առաջարկում ներկայացնել: Հռիսփսիմեի տաճարը քանդենք ու Հայաստան էկող տուրիստների վրա Հերունու գրեքերի անգլերեն թարգմանությունը վաճառե՞նք: Ասենք, տեսեք ունեցել ենք, պռոստը հիմա չկա էլի, ներող կլնենք: Բայց դուք կարդացեք, ձեր հյուրանոցի համարներում նստած, քանի որ եթե դուրս գաք, նայելու բան մեկա չեք ունենանալու:

Ցավոք դրանց մասին ինֆորմացիա շատ քիչ կա:
Կբերեմ օրինակներ դրանցից.
Այժմ մշակվել է, որ հայերս ունենք, մոտ 5000 հատ ազգային պար: Իսկ սա մի մասն է, որ պահպանվել է իրական քանակից: Հայերս յուրաքանչյուր արարողության համար ունեինք դրան համապատասխան պար.... դա լինի թե տխուր, թե ուրախ:
Օրինակներ:
Հատուկ պար կա այն երիտասարդի համար, որի հայրը վաղաժամ հեռացել է կյանքից, և նա պատրաստվում է ամուսնանալ: Երիտասարդն իր հոր տապանաքարի վրա պարում է այդ պարը, և ստանում իր հոր օրնությունը:
Վաղաժամ մահացած երտասարդի մայրը, իր որդու թաղման ժամանակ, հատուկ պարով. սպիտակազգեստ, կպարի մինչև գերեզման որդու դագաղի առջև,... որ որդին տեսնի իր մորը և....
Այսպիսի օրինակներ, դե բնականաբար շատ կան:
Մեր պարերի ձևը, ինչքան հիշում եմ, կոչվում է “ուղիղ”: Հարցը կայանանում է նրանում, որ ոչ մի իրանային խաղեր, /օրինակ լատինաամերիկյան, պորտապար/... այդպիսի շարժումներ չկան պարերի մեջ, քանզի դա բերում է վաղաժամ սեռական հասունացման: Կանանց պարերի մեջ հատուկ է այն, որ պարելու ժամանակ չպետք է երևան կնոջ թեևատակերը, քանի որ այդ անհարգի էր:
Յուրաքանչյուր պարի մեջ, յուրաքանչյուր շարժում ունի իր իմաստը և կատարելու հատուկ ձևը:
Սա այն չնչին ինֆորմացիան, որ ես կարողացա տալ մեր հզոր արժեքներից մեկի` պարի մասին... ես դեռ ավելի կլրացնեմ ինֆորմացիան այս նյութում:
301թ. քրիստոնեությունից հետո, ավերվեց մեր ամբողջ մշակույթը... այնուհետև եկեղեցու կողմից սկսեցին հետապնդվել պարուսուցիչները: Ժողովրդի պահպանողական գծի շնորհիվ, դեռևս բան պահպանվել է:

Դու խոստացել էիր ինչ-որ փաստեր ներկայացնել: Եթե դու 5000 պարի առկայությունը համարում ես ապացույց այն բանի, որ մենք առաջին սափիենսն ենք, ապա կներես, փաստը չի ընդունվում:

Ամեն դեպքում, շատ հետաքրքիր հետազոտություն է: Ինձ դուր եկավ: Կարդացել էի սրա մասին, շնորհակալություն, որ հիշեցրիր:

Քրիստոնեության ընդունումից հետո, նախաքրիստոնեական մշակութային արժեքներ շատ երկրներում են վերացվել: Ընդհանրապես քաղաքակրթություններն իրար հաջորդելիս, նախորդից շատ բաներ փոխառելով շատ բաներ էլ ոչնչացրել են: Ի միջի այլոց, Հայկական Առաքելական Եկեղեցին երևի այն առանձնահատուկ դեպքն է, որը հեթանոսական ավանդույթներից շատ բան է պահպանել, ի տարբերություն ասենք Կաթոլիկ կամ Ուղղափառ եկեղեցիների: Միայ Վարդավառի տոնն ինչ ասես արժե:

Միանշանակ ընդունում եմ, որ կարելի է հետազոտություններ կատարել ու ասենք գտնել մեր պարերի արմատները, վերականգնել որոշ ավանդական պարեր: Ինձ էլ առանձնապես դուր չի գալիս Թաթուլ Ալթունյանական պարային արվեստը, սովետի ազագերի բարեակամության սինդրոմով, տարօրինակ տարազներով, հյուսիս-կովկասյան մոտիվներով:

5.000 կամ 50.000 պարի առկայությունն էլի մեզ առաջին, երկրորդ կամ տասներորդ սափիենս չի սարքում:

Բայց քանի որ դու ըստ քեզ փաստ ես ներկայացրել (անհայտ է թե ինչ ապացուցելու համար), ապա երկու փաստ ի հակադրում քո բերած մեկ “փաստի”, ինչպես խոստացել էի: Չնայած գրազ չես եկել:

1. Հնդկական Բրահատ-Նատյամ պարային ոճը համարվում է աշխարհի հնագույն դասական պարերից մեկը: Երաժշտությունը, որի տակ պարում են այս պարը իր արմատներով գնում է մինչև հինդուիզմի ակունքները` Բհատկի: Պարային շարժումների գրեթե բոլոր տարրերը կարելի է գտնել հինդուիստական տաճարների վրա արված քանդակներում:
2. Պաղեստինի տարածքում հայտնաբերվել են բազմաթիվ կավե ամաններ, որոնք թվագրվում են մ.թ.ա երրորդ հազարամյակով, ու որոնց վրա նկարված են պարային տեսարաններ:

Հիմա հարց. Է հետո ի՞նչ: Ինչ մի մեծ բան է ասենք շատ ու քիչ պար ունենալը: Հիմա չսկսենք առանձին դետալներ քննարկել, թե հայկական “ուղիղ” պարն է ավելի առաջնային հոմոսափիենսական թե հնդկական Բրահատ-Նատյամը: Քանի որ դա ոչինչ չի նշանակում:

Այբուբենը….

Ինչիպիսի լիրիկական սկիզբ … Այբուբենը… հողն ու ջուրը…
Կներես, շեղվեցի:

Մեր այբուբենը Մեսրոպ Մաշտոցը չի ստեղծել: Բերեմ դրան համապատասխան ամենապարզ փաստերից մեկը:
Ագանթագեղոս պատմիչն իր գիրքը գրել է հայերեն տառերով, իսկ այդտեղ գրված էր, որ ինքն ականատես է եղել 301թ. ից հետո բոլոր իրադարձություններին:
Եղիշեն էլ գրել է, որ Մաշտոցը գնաց փնտրելու. ինչը? հարց է առաջանում: Ավերելով ամբողջ մշակույթը, արգելեցին նաև օգտագործել հայոց այբուբենը..., ոչնչացնելով նաև հայատառ նյութերը/Ագանթագեղոսը պալատի պատմիչն էր/ սակայն 1 դար անց հասկացան, որ չի լինում ժողովրդին սովորեցնել հունական և ասորական գրերով... և Մաշտոցին կարգադրեցին վերականգնել այն: Նա գնաց փնտրելու գեթ մի հայտառ նյութ: և գտավ:
Շատ պարզ է այն եզրակացությունը, որ իբր նա գնաց ուսումնասիրի այլոց լեզուն և այլն... քանի որ այդժամանակ պալատում կաին շատ հույներ և ասորիներ:

Ագաթանգեղոսի նման տրյուկների շաաաատ պատմիչներ են դիմել: Նրանք պատմությունը ներկայացնում են այնպես կարծես թե իրենք ականատեսն են:
Երկու փաստ, ի հակադրում մեկի:
1. Հոմերոսն իր Իլիականը գրելուց նույնպես ամեն ինչ այնպես է նկարագրում, որ տպավորություն է ստեղծվում, որ ինքն ականատեսն էր:
2. Դանթեն Քավարանը, Դժոխքը, Դրախտը նկարագրում է այնպես, որ ինքը մտել է, մի լաաաաաավ ֆռֆռացել է ու դուրս է եկել, որ մեզ բոլորիս պատմի, թե ինչ է այնտեղ կատարվում:

Ու էլի հարց. Է հետո ի՞նչ:

Եղիշեն էլ գրել է, որ Մաշտոցը գնաց փնտրելու. ինչը? հարց է առաջանում: Ավերելով ամբողջ մշակույթը, արգելեցին նաև օգտագործել հայոց այբուբենը..., ոչնչացնելով նաև հայատառ նյութերը/Ագանթագեղոսը պալատի պատմիչն էր/ սակայն 1 դար անց հասկացան, որ չի լինում ժողովրդին սովորեցնել հունական և ասորական գրերով... և Մաշտոցին կարգադրեցին վերականգնել այն: Նա գնաց փնտրելու գեթ մի հայտառ նյութ: և գտավ:
Շատ պարզ է այն եզրակացությունը, որ իբր նա գնաց ուսումնասիրի այլոց լեզուն և այլն... քանի որ այդժամանակ պալատում կաին շատ հույներ և ասորիներ:
Էլի կան փաստեր այս նյութի վերաբերյալ, այնքան շատ ու համոզիչ, որ այն կասկածի տակ առնելը նույնիսկ անհնար է:... եթե ցանկանում եք, կարող եմ բերել:

Փաստորեն 301թվականին արգելել էին, հետո 406 թվականին հանկարծ որոշեցին թույլ տալ: Տարօրինակ է: Մաշտոցը գիտնական էր: Նրա կատարած աշխատանքը թեագնահատելը սրբապծղծություն է: Մաշտոցը արամեական, փյունիկյան ու հունական այբուբենների ու հայոց լեզվի առանձհատկությունների խորը ուսումնասիրության արդյունքում ստեղծել է ունիկալ այբուբեն: Ստեղ են ասել, ղուրբան ըլնեմ Մաշտոցի արևին:

Լավ, ասենք արգելել էին, ոչնչացրել էին: Լավ այդ ոնց են ոչնչացչել որ մի հատ, մի հատիկ, մի ճռթիկ կտոր էտ գրերից չի մնացել: Դու հավատում ես, որ դա հնարավոր է: Հազար տարվա թուրքական լծից ու Ցեղասպանությունից հետո մի հատ հսկայական Մատենադարան ունենք: Այդ ինչպես 301 թվին պիտի ամեն ինչ ոչնչացրած լինեին, որ մի բան չմնար:

Արտաշիսյանները դրամ էին հատում Քրիստոնեության ընդունունից 400 տարի առաջ, բոլոր պահպանված դրամները հունատառ են: Լավ դրանք մարդ չէի՞ն, հայ չէի՞ն, երկու հատ էլ հայատառ դրամ հատեին էլի: Մենք էլ հայտնաբերեինք: Թե մեր դաժան տերտենրերը հատուկ միայն հայատառերն են վերացրել, իսկ հունատառերը պահպանել են:

Լավ, բա ամեն ինչ վերացնելուց հետո Էրեբունիի, Կարմիր Բլուրի ու Վանի սեպագիր արձանագրությունները ինչի՞ չեն վերացրել: Դրանք էլ են չէ՞ նախաքրիստոնեական:

Շարունակելի....

[Ռուֆուս]

Ամբիոնախոս ձյա, ես քո փոխարեն գոհ ու շնորհակալ կլինեի արդեն նրանից, որ որպես հայասկիզբ ալամ քաղաքակրթության ապացույց էստեղ մեջտեղ չի բերվում բազմաչարչար լեզվաբանությունը...թեև առաջին էջերը չեմ կարդացել, միգուցե և բերվում են:

Ես օրինակ նախկին ֆորումից ծանոթ եմ մի պայծառ գաղափարի, ըստ որի կամ մի շարք բառեր, որոնք ապացուցում են, որ հայերն արիացի են ու էլի տենց սափիենսային պահեր:

Ահա այդ շարքը, եթե ճիշտ եմ հիշում

Արև
արվեստ
արյուն
մարդ
արարել

և այլն:

Երբ ես այբ բառերը ապացույց բերողին համեստաբար հիշեցրի, որ`

արդուկ
արբել
արտաքնոց
և
արվամոլ

բառերը նույնպես ար-ով են սկսում` խնդրելով բացատրել այդ բառերի (հատկապես վերջինի )կապը մեր ինքնության հետ, ինձ չկարողացան խելքին մոտ պատասխան տալ:

Այնպես որ դիմացիր:

Զան, դու սԱՐ բառը մոռացար....... Զարմանում եմ, ախր ոնց կարելի էր դա մոռանալ, չէ որ մենք էնքան հպարտ ենք մեր լեռնցի լինելով, որ սար բառի մեջն էլ ենք էդ անտեր "ԱՐ"-ը խցկել.......

Լավ թեման փակենք, լեզվաբանական "դիսկուսիաների" հավես չունեմ