Շառլի Էբդո/Charlie Hebdo

[John]

Հոս, «մեղք» ասելով ես հասկանում եմ սխալ բան անել: Էդ մարդը սխալ բան չի արել, կան այլ մարդիկ, որ իրա չսխալին սխալ բան անելով են պատասխանել, այսինքն մեղք են գործել, մեղավոր են:

Մնացածն էլ ավելի փիլիսոփայական ոլորտ ա: Օրինակ էս զոհված տղերքը չզոհվածներից նրանով են տարբերվում, որ հիմա կարող ա սկսեն վերանալ էդ տաբուները՝ կրոնական թեմաներով ծաղրանկար չանելու: 2011-ին ինչքան հիշում եմ ոչ մեկը ռիսկ չէր անում տենց ծաղրանկար տպել ու իրանք առանձնանում էին, էսօր համաշխարհային սաղ մամուլը տպում ա ու սաղով պայքարում են էդ խոսքի, մտքի ազատության համար: Ու էդ էս տղերքի պայքարի արդյունք կարելի ա համարել, որտև արատավորի դեմ ծաղրանկարով պայքարելն էլ ա պայքար:

Հարց չկա Արտ ջան, բայց «արատավորը» ի՞նչն ա ստեղ։ Մուհամեդը՞։ Եթե չէ՝ թող կոնկրետ երևույթին կամ մարդուն ծաղրեն գոնե, Մուհամեդն ի՞նչ գործ ունի։

Իսկ ընդհանրապես, ես ուժեղ մարդու չգիտեմ, որ ինչ որ երևույթ կամ ինչ-որ մեկի դեմ պայքարելու համար վերջինիս ծաղրի։ Էդ թուլության, իրավիճակը չվերահսկելու հետ ա ասոցացվում իմ մոտ։ Էն որ էլ ոչ մի տարբերակ չկա ուրիշ, էդ ա մնում․․․ Էս էն դեպքի մասին է, երբ ծաղրը ներկայացվում է որպես պայքարի միջոց։

Կարող ա իմ պատկերացումը սխալ ա կամ ուղղակի «ուժեղի» մասին իմ պատկերացումներն են տարբեր ձերինից․․․ Ու մի անգամ էդ մասին գրել եմ, էլի ասեմ, ավելի շատ, քան քաղաքական գործիչները, Հայաստանում ոչ ոք չի ծաղրվել։ Եթերում, բեմում ու ամենուր։ Դրական փոփոխություն՝ զրո։ Ուղղակի հասարակ qաq սրտի մխիթարանք․ «Սաշիկի մասին էս վերջի անեկդոտը լսե՞լ ես»․․․ Էդ կարա խնդալու լինի, կամ չլինի, բայց պայքարի միջո՞ց։ ԹԵրահավատ եմ։

Հիմա նայի, եթե ի սկզբանե խոսքի ազատության հասնելն էր նպատակը, ու, հենց դրա համար է ծաղրվել Մուհամեդը, էդ մի տեսակ իմ սրտով չի։ Էդ տարբերակը խոսքի ազատության հասնելու։
Եթե ի սկզբանե նպատակը ինչ-որ այլ արատավոր երևույթի դեմ պայքարն էր․․․ Որի հետ Մուհամեդը անմիջական կապ ուներ՝ էլի չեմ հասկանում, մի՞թե լավագույն տարբերակը պայքարի ծաղրն է։ Հա, պայքարի ձև է, հարց չկա, ոնց որ աղոթելը, որ երկնքից վեց զրոյով դոլլար ընկնի, էլի տարբերակ է, բայց ՕԳԳն․․․ Չեմ փորձել, բայց երևի զրո։

[Mephistopheles]

Հարց չկա Արտ ջան, բայց «արատավորը» ի՞նչն ա ստեղ։ Մուհամեդը՞։ Եթե չէ՝ թող կոնկրետ երևույթին կամ մարդուն ծաղրեն գոնե, Մուհամեդն ի՞նչ գործ ունի։

Իսկ ընդհանրապես, ես ուժեղ մարդու չգիտեմ, որ ինչ որ երևույթ կամ ինչ-որ մեկի դեմ պայքարելու համար վերջինիս ծաղրի։ Էդ թուլության, իրավիճակը չվերահսկելու հետ ա ասոցացվում իմ մոտ։ Էն որ էլ ոչ մի տարբերակ չկա ուրիշ, էդ ա մնում․․․ Էս էն դեպքի մասին է, երբ ծաղրը ներկայացվում է որպես պայքարի միջոց։

Կարող ա իմ պատկերացումը սխալ ա կամ ուղղակի «ուժեղի» մասին իմ պատկերացումներն են տարբեր ձերինից․․․ Ու մի անգամ էդ մասին գրել եմ, էլի ասեմ, ավելի շատ, քան քաղաքական գործիչները, Հայաստանում ոչ ոք չի ծաղրվել։ Եթերում, բեմում ու ամենուր։ Դրական փոփոխություն՝ զրո։ Ուղղակի հասարակ qաq սրտի մխիթարանք․ «Սաշիկի մասին էս վերջի անեկդոտը լսե՞լ ես»․․․ Էդ կարա խնդալու լինի, կամ չլինի, բայց պայքարի միջո՞ց։ ԹԵրահավատ եմ։

Հիմա նայի, եթե ի սկզբանե խոսքի ազատության հասնելն էր նպատակը, ու, հենց դրա համար է ծաղրվել Մուհամեդը, էդ մի տեսակ իմ սրտով չի։ Էդ տարբերակը խոսքի ազատության հասնելու։
Եթե ի սկզբանե նպատակը ինչ-որ այլ արատավոր երևույթի դեմ պայքարն էր․․․ Որի հետ Մուհամեդը անմիջական կապ ուներ՝ էլի չեմ հասկանում, մի՞թե լավագույն տարբերակը պայքարի ծաղրն է։ Հա, պայքարի ձև է, հարց չկա, ոնց որ աղոթելը, որ երկնքից վեց զրոյով դոլլար ընկնի, էլի տարբերակ է, բայց ՕԳԳն․․․ Չեմ փորձել, բայց երևի զրո։

Ջոն ջան… բացարձակապես կարևոր չի թե ձաղրանկարի նպատակը որն ա… բայց ծաղրանկարի համար մարդ սպանողը հանցագործ ա, ֆանատ ա ու հասարակության համար վտանգավոր ա… էսի քննարկման նյութ չի կարա լինի…

…իսկ որ ասում ես խոսքի ազատություն, ապա դա չի նշանակում որ պետք ա հնչվի միայն "լավ" մտքեր… խոսքի ազատություն նշանակում ա որ ցանկացած միտք, տեսանկյուն, կարծիք իրավունք ունի արտահայտվելու և գոյություն ունենալու ու դրա համար մարդը պտի չպատժվի… ոչ մեկի կողմից առավել ևս "սամասուդի" ձևով…

…դուրս ա գալիս ամեն սայքոփաթ կարա մարդ սպանի նկարի համար ու մենք պտի զգույշ լինե՞ն… օրենք փոխե՞նք… վարյանտ չկա…

[Շինարար]

Հարց չկա Արտ ջան, բայց «արատավորը» ի՞նչն ա ստեղ։ Մուհամեդը՞։ Եթե չէ՝ թող կոնկրետ երևույթին կամ մարդուն ծաղրեն գոնե, Մուհամեդն ի՞նչ գործ ունի։

Իմ հին նեղվածությունները հիշեմ: Մի թվիակումբում Տիգրան Մեծի մասին թեմա էի բացել, հարցումով, թե ով է Տիգրան Մեծը ու հումորային տարբեևակներ էի առաջարկել, գուցե շատ անհաջող հումոր էր, բայց դե ինքան կարողացել էի: Բնականաբար ակումբում բավականին կոպիտ գանահարության արժանացա, թեմաս էլ փակվեց ինչքան հիշում եմ՝ ոչ թե որ չէր կարելի, այլ որ էդ ղալմաղալն անցնի-գնա:


Մուհամմադը պատմության մեջ ինձ համար ամենահետաքրքիր կերպարն ա, չգիտեմ՝ ես շատ բալետ եմ անում իրան, ինքը շատ մարդկային կերպար ա՝ մարդու նման, ոչ թե ինչ-որ իդեալական հերոս: Էս իմ անձնական մոտեցումն իր հանդեպ, ֆորումում չէ, բայց որ անմիջական զրույց ա լինում, ես սիրում եմ իր մասին քիչ ըմ հումորով (գուցե անհաջող) համեմած պատմեմ՝ դրական տրամադրված լինելով էդ կերպարի հանդեպ: Խի՞ եմ ես իր մասին հումորով պատմում: Որովհետև ինքը էնպիսի կերպար ա, որի մասին տեղյակ ա համարյա ողջ մարդկությունը, որը փոխել ա համաշխարհային պատմության ընթացքը, ու եթե մեկը նման մեծ ազդություն ունի նման մեծ թվով մարդկանց վրա, լիովին բնական ա, որ նման մեծ թվով մարդիկ քննարկելու են իրան՝ ամենքն իր ձևով: Մեկը գիտականորեն, մյուսը կրոնի տեսակետից, երրորդը՝ արվեստի, չորրորդը՝ բամբասանքի, հինգերորդը՝ չարախոսության, վեցերորդը՝ հումորով, յոթերորդը՝ ես՝ անհաջող հումորով ու խիստ կիսատ-պռատ, շատ բան սխալ իմանալով, ութերորդը՝ ծաղրելով: Դրանից խուսափել չի լինի, Նապոլեոնից ենք խոսում, քննարկում, պատմում անեկդոտներ, Անգլիայի թագուհուց, Պուտինից, Օբամայից, սիրիացիք՝ Բաշարից, հայերով՝ Սերժից, Վարդան Մամիկոնյանից, Տիգրան Մեծից (փորձեցի, չստացվեց), Լևոնից, Վանոյից, Վազգենից, ու հազար ու մի բան ու հազար ու մի ձև: Ու էս բոլորը համաշխարհային պատմության մեջ իրենց դերով շատ են զիջում Մուհամմադին, ու բնական ա, որ Մուհամմադի մասին շատ ավելի են խոսում, շատ ավելի տարբեր կերպ են խոսալու, շատ ավելի հակասական կարծիքներ են հնչելու ու էդ կարծիքները լիքը հակասական ձևերով են արտահայտվելու: Էդ ըտենց ա՝ ասել Ջիգարխանյանը, ու ուրիշ կերպ չի կարա լինի՝ ուզենք ես ու դու, թե չէ:

[Mephistopheles]

[Մարկիզ]

Ես իհարկե մասնագետ չեմ տվյալ ոլորտում, բայց ուզում եմ կարծիքս ասել Մուհամեդի մասին: Վստահ եմ, որ Մուհամեդն իր ժամանականների ամենախորամանկ մարդկանցից մեկն է եղել: Մուհամեդը հենց դրանով է այդչափ «մարդկային» ու «իրական», որ կարողացել է արդյունավետ սկզբունքներ մշակել, ժամանակաշրջանի համար թարմ ու մարդկային պահանջներին (գոնե իր տարածաշրջանի մարդկանց բնորոշ) լավագույնս համապատասխանող վարքագծային կանոնակարգ գծել՝ հետագայում իր ու իր ցեղի ռազմատենչ, նվաճողական քաղաքականություն իրագործելու նպատակով: Համոզված եմ՝ էդ մարդը, ամեն նոր գործողություն պլանավորելիս, «իսկական մուսուլմանի» վարքագծային նոր կանոն է հնարել (կողքիններն էլ դե ծափ են տվել): Օրինակ՝ մի ամբողջ ցեղ է սպանել կամ ստրկացրել, թազա սուրահ (չգիտեմ ոնց է կոչվում) է հնարել, տասնհինգ անգամ պսակվել է (ընդ որում՝ մի երկու անգամ երևի երեխայի հետ), հետո էլ դա արդարացրել իսկական մուսուլմանի վարքագծային թափ-թազա կանոնով և այլն:

Այնպես որ՝ ի տարբերություն մյուս կրոնների, իսլամն իր առաջանալու հենց սկզբից փաստացի ծառայել է քաղաքական նպատակների ու իրեն արդարացրել: Լավագույն օրինակն Արաբական խալիֆայությունն է, որը դժվար թե լիներ, եթե չլիներ իսլամը: Հիմա էլ է իսլամն այդ նպատակներին ծառայում: Հեռու չգնանք. քանի երկիր կա, որ կոչվում է «իսլամական հանրապետություն», քանի իսլամական պետություն կա, որտեղ միապետություն է փաստացի ու քանի երկիր էլ կա, որտեղ Շարիաթի օրենքներն են գործում: Փաստը մնում է փաստ՝ այդ պետությունների հասարակություններին միավորված ու խելոք-հանգիստ պահում է իսլամը, ու եթե այդ երկրներում «իսլամին մի բան լինի», ապա այդ պետությունների կառավարող կլաններն ուղղակի կվերանան: Մեկ այլ օրինակ էլ կա. դա վահաբիզմն է, որի միջոցով արաբներին հաջողվել է անկախանալ թուրքերից ու ստեղծել իրենց պետությունը՝ ներկայիս Սաուդյան Արաբիան: Ու փաստացի այսօր Սաուդյան Արաբիայի պետական կրոնը հենց իսլամի այդ ուղղությունն է: Ստացվե՞ց էլի քաղաքական նպատակահարմարություն Սաուդ-մաուդների համար: Էսօրվա տեռորիստներն էլ հենց այս ուղղության ներկայացուցիչն էր են՝ Թալիբանը, Իսլամական պետությունը, Ալ Քայդան, Բոկա Հարամ-մարամը և այլ տականքներ:

Բացի այդ, իսլամին ընդհանուր առմամբ մի շատ մեծ բացասական կողմ էլ ունի. շատ է մտած իր հետնորդների կյանք՝ կենցաղ, ընտանիք, կենսակերպ և այլն, միգուցե ավելի շատ, քան միջնադարում քրիստոնեությունն էր մտած եվրոպացիների կյանք: Հա, մի տեսակ շատ է խորն է: Խոսքս վերաբերվում է մուսուլմանական պետությունների հիմնական մասին և դրանց բնակիչներին: Դրա համար էլ իսլամը չի հարմարվում մարդկության զարգացման փաստի հետ ու բնականաբար կոնֆլիկտ է առաջանում: Իհարկե, եղած կոնֆլիկտը սովորաբար օգտագործվել/ում է տարբեր պետությունների կողմից, ինչը բնական է:

Վայ, երկար ստացվեց: Ընդամենը, ուզում էի ասել ատում եմ իսլամի ահա այս հետնորդներին (ծայրահեղականներին) ու դրանց ոչ թե ծաղրել է պետք, այլ սատկացնել, բնաջնջել: Ինչ վերաբերվում է ծաղրանկարներին, ապա ասեմ, որ միջնադարից այս կողմ երևի ոչ մի մարդ չի սպանվել քրիստոնեական կրոնին ձեռ առնելու համար: Ու եթե անգամ (չնայած՝ չեմ հավատում) այդ ահաբեկչությունների ետևում այլ երկրների հատուկ ծառայություններն են, մեկ է՝ ցիվիլ աշխարհը պետք է ծայրահեղականության դեմն առնի՝ բնաջնջի, վերացնի էդ «հիվանդությունը»: Էդ երկրներն ու հասարակությունները պետք է փոխվեն, զարգանան մարդկության զարգացմանը համընթաց: 21-րդ դարը նրա համար է 21-րդ դար, որ աննորմալ է (հակաբնական է) 87 հատ կնիկ ունենալ, մարդկանց գլուխներ կտրել, ամբողջ ազգեր ու ցեղեր մորթել, հանցագործության համար ձեռ ու ոտ կտրել, հրապարակային մահապատժի ենթարկել, քարերով տալ-սպանել, քիթ ու ականջ կտրել և այլն:

[Մարկիզ]

Մի քանի ամիս առաջ մի հատ վիդեո տեսա յութուբում, որն իհարկե այստեղ չեմ տեղադրի... Եթե պինդ նյարդեր ունեք, մտեք ու ինքներդ նայեք: Առհասարակ ատում եմ բռնությունը, բայց էդ վիդեոն, որ նայեցի ահագին ուրախացա: Իրաքցի կառավարականները Իսլամական պետության տականքներից էին բռնել մի քանի հոգու: Ու ասեմ՝ ինչ էին անում. թիկունքները բացում էին, լավ, բավականին խորը (ամբող մաշկի հաստությամբ) կտրվածներ անում ու վրեն աղ ցանում... Իհարկե, կառավարական զորքերի համար դա ամոթալի բան է, հասկանում եմ, բայց ախր շատ տականք են ու էդ մարդկանց զուտ մարդկայնորեն հասկանում ես՝ աղ ցանողներին: Գերիներից կային մի երկուսը՝ լացում էին: Արա, մտածում ես էլի, այ եզ, բա եթե պիտի լացես, ինչի՞ ես երեխեք սպանում, կանանց ու երեխաների վրա գին կպցնում, բազառներում ծախում, մարդկանց գլուխներ կտրում-դնում ցցերի վրա, դիակների հետ նկարվում-գցում ինտերնետ, հայվան: Վերջը, ահագին խնդացի... Էն եզդիների սպանդից տպավորություններն էլ դեռ թարմ էին..:/

[Շինարար]

Նենց տեղին բացասական վարկանիշներ կտայի Արեային ու Մարկիզին, մտքերն արտահայտելու էս ձևը, ոգևորվելու էս ձևը մենակ կարա տանի դեպի հետագա պառակտման, մարդկանց երկու ճակատների բաժանման ու ոչ մի լավ բանի:


Արեա ջան,մի քիչ ուսումնասիրի, թե էդ մուսուլմաններ, էդ թվում՝ էքստրեմիստները,էդ ոնց եղավ որ հայտնվեցին Ֆրանսիայում, սկսեցին վայելել էդ ժողովրդի ստեղծածը, ինչքանով որ ժողովրդի, ում հաշվին ստեղծածը և այլն: Անթույլատրելի բաներ են կատարվում, ու հա, ես էլ եմ դեմ դավադրությունների տեսություններին, բայց էս էքստրեմիզմի ակունքները, դրդապատճառները շատ դժվար ա փնտրել ու վստահ չեմ, որ հօգուտ քաղաքակիրթ աշխարհի կլինի, ես որ չգիտեմ: Քանի որ բոլորս էլ սիրողական մակարդակի վերլուծություններ ենք անում, չունենք էն անհրաժեշտ բազան երևույթները խորությամբ վերլուծելու, եկեք գոնե էքստրեմիստորեն չարտահայտենք մեր կարծիքները: Սաղս էլ կարանք սխալ լինենք: Ճիշտն էն ա, որ ծայրահեղականությունը բերեց նրան, ինչին բերեց, ուրեմն անընդունելի ա: Ուրեմն մենք զերծ մնանք:


Մարկիզի գրածներին արձագանքելս էլ չեկավ: Ուղղկաի ասեմ, իմ կարծիքով տենց սխալ ա:Էդ աղը ցանելը մի այլ մարդու՝ նախկինում իսլամիստներին չհամակրողի, բայց էլի շատ սենց զգայուն մարդու, նետելու ա իսլամիստների գիրկը, ընդամենը:

[Մարկիզ]

Այսինքն՝ ինչո՞վ է իմ գրածը պառակտման տանում: Որ ասում եմ՝ Մուհամեդը խորամանկ ա եղե՞լ... Բայց պատմությունն է ոնց որ ապացուցում դա: Չլինի՞ մարգարե է: )) Գրել եմ՝ իսլամն օգտագործվում է քաղաքականություն իրականացնելու համար ու նախկինում էլ այդ նպատակով է օգտագործվել: Դա էլ է փաստ և բազում օրինակներ կան: Պառակտում եմ, երբ ասում եմ՝ իսլամը չի՞ հարմարվում մարդկության զարգացմանը: Բայց դա էլ է փաստ: Այսինքն՝ ձև բռնենք՞՞՞... Այսինքն՝ հասկանանք ու լռե՞նք, երբ մարդու գլուխ են կտրում, մազերից բռնում ու հեռախոսով նկարվում, գցում ինտերնետ, այն էլ՝ 21-րդ դարում ու հետն էլ մյուսներին ասում «գյավուր»:

[Վահե-91]

Վստահ եմ, որ Մուհամեդն իր ժամանականների ամենախորամանկ մարդկանցից մեկն է եղել:

Մուհամեդն էլ, Հիսուսն էլ աշխարհի ամենաշուստրի մարդիկ են եղել, որ մի քանի հազարամյակ ա անցել, բայց մարդիկ հլը իրանց հավատում են:

[Մարկիզ]

Մուհամեդն էլ, Հիսուսն էլ աշխարհի ամենաշուստրի մարդիկ են եղել, որ մի քանի հազարամյակ ա անցել, բայց մարդիկ հլը իրանց հավատում են:

Չեմ կարծում, որ Հիսուսին ու Մուհամեդին համեմատության եզրեր ունեն: Ամենամեծ տարբերությունն այն է, որ գոնե մեզ հասած տեղեկությունների համաձայն, Մուհամեդն իր «ուսմունքի» և գաղափարների պտուղները վայելել է, իսկ Հիսուսը՝ ոչ (մեղմ ասած): Շատ, շատ մեծ՝ սարեր-ձորերի տարբերություն կա երկու ուսմունքների ծագման և տարածման միջև: Քրիստոնեաներն առաջին դարից սկսած հալածվել են, ի տարբերություն մահմեդականների... Քրիստոնեությունը, եթե միջնադարյան շրջանում իրականացված գազանությունները հանենք, հիմնականում չի տարածվել ուժի միջոցով և չի ծառայել քաղաքական շահերի (սկզբնական շրջանում նկատի ունեմ, որովհետև հետո՝ միջնադարում, արդեն ողջ Եվրոպան քրիստոնեա է եղել): Մահմեդականների դեպքում հակառակն է եղել: Արաբական խալիֆայության ստեղծման հիմնական միջոցն ու լծակը եղել է իսլամն ու այդ ուսմունքը:

Ի դեպ, իսլամը, միևնույն ժամանակ, անցյալում բավականին ճկուն է եղել և հարմարվող: Դրա մասին է վկայում այն փաստը, որ Մուհամեդի և նրա մերձավորների կողմից մշակված կանոնների համաձայն, իսլամի հետնորդները կարող են չպարտադրել իրենց շրջապատին իրենց գաղափարները, եթե (ուշադրություն) նրանք կազմում են փոքրամասնություն: Սա այն ժամանակներում շատ կարևոր է եղել, քանի որ այս հանգամանքը իսլամը դարձրել է կենսունակ ցանկացած հասարակությունում: Այսինքն՝ տղա ջան, եթե տենում ես ուժդ չի պատում, սուս-փուս ապրի... Այ երբ կտեսնես, որ շատացել ես ու հզորացել, էդ ժամանակ էլ ոտքի կանգնի ու անհավատներին կոտորի, շեղված հավատացյալների (այդ թվում՝ քրիստոնեաների) վզին մեծ հարկեր դիր կամ էլ պարտադրի իսլամիզացում: