Զանազան լեզվական հարցեր

[Եղիայեան]

Շատ բարեհունչ բառ մը չէ «ցաւազատել»-ը:
Զերծել-ով ունինք արդէն շատ վայելուչ բարդութիւններ՝ ախտազերծել, ականազերծել, վնասազերծել, վարակազերծել, վտանգազերծել, մանրէազերծել եւ այլն:

[Եղիայեան]

Արեւելահայերէնը ունի նաեւ յետայսու (հետայսու) սխալագրութիւնը եւս, որ բաւական կը գործածուի: Անշուշտ արեւմտահայերու մէջ եւս զայն սխալմամբ գործածողներ կան, բայց արեւմտահայ բառարանագիրները տեղ չեն տար անոր:
Յետ (հետ) յետադրութիւնը կը պահանջէ սեռական հոլով խնդիր, օրինակ՝ յետ մահու, յետ Քրիստոսի, յետ սակարկաութեան եւ այլն: Իսկ «այսու» դերանունը գործիական հոլով է, կը նշանակէ «ասով»: Եթէ անպայման պիտի սրբագրենք այս բառը, ապա պիտի ըսենք՝ յետ այսր կամ յետ ասորիկ: Սակայն ասոնք յանձնարարելի ու կենսունակ կառոյցներ չեն:
Ունինք շատ վայելուչ այսուհետեւ, այդուհետեւ, այնուհետեւ բառերը, որոնք լայնօրէն գոհացուցիչ են:

[Շինարար]

Հարգելի Եղիայան, ինձ թվում ա՝ այդքան էլ ազնիվ զբաղմունք չէ արևելահայերեն բառերը սխալ հանելը, նույնիսկ քիչ մը ծիծաղելի է նայվում: Հանգամանքների բերումով այնպես ա ստացվել, որ մեր լեզուն երկու գրավոր տարբերակներ ունի, որոնցից մեկը հիմնված է Պոլսի բարբառի վրա, մյուսը՝ Երևանի կամ Արարատյան ասենք գուցե, դեռ կարող էր էնպես ստացվել, որ Թբիլիսիի բարբառի հիման վրա էլ առանձին գրական տարբերակ զարգանար: Հիմա այդ երկու գրական տարբերակները ինքնուրույն իրարից հեռու զարգացման ուղի են անցնում՝ համալրվում նոր բառերով, բառերը իմաստափոխվում են, երբեմն կորցնում են նախնական իմաստը, ձեռք բերում նոր իմատներ, երբեմն նոր բառեր են ստեղծվում, որոնք գուցե էդքան էլ ճիշտ կամ ամբողջականորեն չեն արտահայտում այն հասկացությունը, որը նշանակում են, բայց հասարակությունը ընդունում ա այդ բառերը, յուրացնում դրանք, ընկալում այն նշանակությամբ, որով նախատեսված է ընկալել: Պետք չէ կռվել, բողոքել, միմյանց ծաղրել: Եկեք սիրենք իրար, ես շատ եմ սիրում արևմտահայերենը. ինձ համար աշխարհի ամենագեղեցիկ լեզուն ա՝ արևելահայերենից գեղեցիկ, բայց երբ արևմտահայերենի լեզվակիրը սկսում է քննադատել հայերեն լեզվի էն տարբերակը, որով ես եմ խոսում, նույնիսկ վիրավորական ա: Պետք չի տենց: Սիրեք մեր արևելահայերենը էնպես, ինչպես մենք ենք սիրում ձեր և մեր արևմտահայերենը: Մեզ մոտ նույնիսկ մի տեսակ classy ա խոսքի մեջ երբեմն արևմտահայերեն բառեր, շարադասություն, հնչողություն օգտագործելը: Մենք ձեզ սիրում ենք Հայաստանում:

[Եղիայեան]

Սիրելի՛ Շինարար,
Մեր սէրը նուազ չէ Ձեր ու Ձեր բարբառի հանդէպ, սրան կարող ես լիարժէք հաւատալ: Թող որ ինքս ամբողջ հայերէնը, իր բոլոր արտայայտութիւններով, կը դաւանեմ մէկ ու միասնական լեզու:
Այսուհանդերձ, սխալ կառոյցներ կը գտնուեն ու կարող են սպրդել ամէն տեղ, եւ տեսաբանի պարտականութիւնն է սրբագրել դրանք եւ զգուղացնել անտեղեակները, ճիշտ այնպէս, ինչպէս չափահասը կ'առաջնորդի անզգուշ մանուկը:
Ես կ'առաջարկեմ, որ «յետայսուի»-ի մասին հարցնէք Ձեր գրաբարագէտներին, ու նրանք պիտի հաստատեն իմ մտահոգութիւնը:
Իսկ սխալ կառոյցը պէտք է միշտ խոտելի լինի բոլորըիս համար:
Մենք եղբայրներ ենք, եւ իբր այդպիսին կը շարադրեմ այս տողերը:
Ողջ մնաս ու մնաք:

[Եղիայեան]

Սիրելինե՛ր,
Բանասէր բարեկամ մը ինծի կը հարցնէ, թէ ծանօ՞թ եմ այն քերթուածին, որ կը սկսի հետեւեալ չորս տողերով՝
Ես գիտեմ շատ անուններ,
Անուններ կարճ ու երկար,
Սիրուն, քնքուշ անուններ
Տղայի ու աղջկայ...
Կ'ղաչեմ, եթէ գիտցող կայ սրա հեղինակի անունը, թող բարեհաճի անյապաղ տեղեկացնել:
Կանխայայտ շնորհակալութիւն:

[Chuk]

Սիրելի՛ Շինարար,
Մեր սէրը նուազ չէ Ձեր ու Ձեր բարբառի հանդէպ, սրան կարող ես լիարժէք հաւատալ: Թող որ ինքս ամբողջ հայերէնը, իր բոլոր արտայայտութիւններով, կը դաւանեմ մէկ ու միասնական լեզու:
Այսուհանդերձ, սխալ կառոյցներ կը գտնուեն ու կարող են սպրդել ամէն տեղ, եւ տեսաբանի պարտականութիւնն է սրբագրել դրանք եւ զգուղացնել անտեղեակները, ճիշտ այնպէս, ինչպէս չափահասը կ'առաջնորդի անզգուշ մանուկը:
Ես կ'առաջարկեմ, որ «յետայսուի»-ի մասին հարցնէք Ձեր գրաբարագէտներին, ու նրանք պիտի հաստատեն իմ մտահոգութիւնը:
Իսկ սխալ կառոյցը պէտք է միշտ խոտելի լինի բոլորըիս համար:
Մենք եղբայրներ ենք, եւ իբր այդպիսին կը շարադրեմ այս տողերը:
Ողջ մնաս ու մնաք:

Սխալ կառույցները կարող են ժամանակի ընթացքում դառնալ ճիշտ՝ մտցնելով նոր կանոններ:
Լեզուները եղել ու շարունակում են մնալ կենդանի օրգանիզմներ: Եթե տվյալ բառը լեզվի մեջ մտել է, դարձել է խոսակցական լեզվի անբաժանելի մաս, եթե այն տեղ է գտել բառարաններում, եթե լայնորեն գործածվել է մամուլում, եթե ժամանակակից ու ոչ ժամանակակից հայ գրողները այն կիրառել են ստեղծագործություններում, եթե թարմանիչներն օգտագործել են իրենց թարգմանություններում, ապա այդ բառն արդեն լիարժեք ճիշտ բառ է դարձել:

Տեսբանը կարող է ընդամենը լեզվական վերլուծություն անել ու ասել, որ սկզբնավորման ժամանակ այն առաջացել է սխալ կազմությամբ, բայց այսօր ինքն արդեն ճիշտ բառ է:

Իսկ բառարանագետները պարտավոր են այդ բառը ներկայացնել բառարաններում, թեկուզ նշելով, որ սկզբնավորման ժամանակ այն առաջացել է սխալ կազմությամբ:

[Եղիայեան]

Կարկինը այսքան լայն բանալն ալ խոհեմութիւն չէ, այլապէս լեզուն շատ շուտ կ'ողողուի խոտան բառերով: Ինչ կը վերաբերի յէտայսու-ին, ապա Աղայեան զայն կը նկատէ «հնացած» եւ կու տայ «այսուհետեւ» հոմանիշը: Սուքիասեանի հոմանիշներու բառարանը կը դնէ՝ «Տե՛ս այսուհետեւ», այսինքն՝ չ'ընդունիր զայն, իսկ Ակադեմիայի քառահատորը ոչ իսկ տեղ կու տայ անոր:
Ահա այսպիսի «բառ»-ի մը դէմ է որ նկատողութիւն ըրած եմ:

[Sambitbaba]

Ժող, ինչպե՞ս է հնչում հայերեն "Крестный путь" արտահայտությունը...

[Լեո]

Ժող, ինչպե՞ս է հնչում հայերեն "Крестный путь" արտահայտությունը...

Խաչի ճանապարհ:

[Sambitbaba]

Խաչի ճանապարհ:

Դե, սա բառացի թարգմանությունն է... Շնորհակալ եմ, իհարկե, Լեո ջան, բայց, հաշվի առնելով, որ դա աստվածաշնչյան այն ճանապարհի անունն է, որով Հիսուս տանում էր իր խաչը, ինձ թվում է, որ կարող է կոնկրետ, արդեն ինչ-որ կերպ հաստատված արտահայտություն լինել:

Ասենք, օրինակ, խաչելության ուղի կամ ճանապարհ...

Չգիտեմ, կարող է և հենց ասածդ է, որ կա: Ուղղակի եթե գիտես հաստատ, ասա, խնդրում եմ, լա՞վ...

[Chuk]

Դե, սա բառացի թարգմանությունն է... Շնորհակալ եմ, իհարկե, Լեո ջան, բայց, հաշվի առնելով, որ դա աստվածաշնչյան այն ճանապարհի անունն է, որով Հիսուս տանում էր իր խաչը, ինձ թվում է, որ կարող է կոնկրետ, արդեն ինչ-որ կերպ հաստատված արտահայտություն լինել:

Ասենք, օրինակ, խաչելության ուղի կամ ճանապարհ...

Չգիտեմ, կարող է և հենց ասածդ է, որ կա: Ուղղակի եթե գիտես հաստատ, ասա, խնդրում եմ, լա՞վ...

Իմ դուրը չի գալիս «խաչի ճանապարհ» տարբերակը, բայց ինքը լայնորեն տարածված տարբերակ ա։

[Լեո]

Դե, սա բառացի թարգմանությունն է... Շնորհակալ եմ, իհարկե, Լեո ջան, բայց, հաշվի առնելով, որ դա աստվածաշնչյան այն ճանապարհի անունն է, որով Հիսուս տանում էր իր խաչը, ինձ թվում է, որ կարող է կոնկրետ, արդեն ինչ-որ կերպ հաստատված արտահայտություն լինել:

Ասենք, օրինակ, խաչելության ուղի կամ ճանապարհ...

Չգիտեմ, կարող է և հենց ասածդ է, որ կա: Ուղղակի եթե գիտես հաստատ, ասա, խնդրում եմ, լա՞վ...

Հաստատ չեմ կարող ասել, բայց ինձ միայն էս տարբերակն է հայտնի, ուրիշ որևէ կերպ չեմ լսել կամ հանդիպել գրականության մեջ:

Օրինակ էս վիդեոյում հենց «Խաչի ճանապարհ» է կոչվում: Ու քանի որ տեսանյութն էլ Շողակաթ հեռուսաընկերությունն է պատրաստել, ապա կարծում եմ, որ սա հենց հայերեն ընդունված տարբերակն է:

[Sambitbaba]

Լեո ջան, Արտ ջան, շատ-շատ շնորհակալ եմ: Փաստորեն, հենց այդպես էլ կա... Ինձ էլ դուր չի գալիս, բայց ինչ արած...

[Փոքրիկ շրջմոլիկ]

Պարենքիմա թե պարենխիմա ?

[Աթեիստ]

Պատենքիմա, «խ»-ն ռուսերենից ա եկել։