Մաշտոցյա՞ն, թե՞ Աբեղյանական ուղղագրություն

[Sambitbaba]

Մաշտոցին վերաբերվող ուրիշ ոչ մի տեղ չգտա, այդ պատճառոով որոշեցի այստեղ գրել...

Այսօր մի տեղ կարդացի.

"Կարակալլա կեսարի պատմիչ Փլավիոս Փիլոստրատոսը Մաշտոցից 150 տարի առաջ իր "Վարք Տիանա Ապողոնի" գործի մեջ բերում է մի փաստ. "Մի ժամանակ Պանֆիլիայում բռնել էին մի էգ հովազ, որի վզի ոսկյա օղակի վրա հայերեն տառերով փորագրված էր. "Արշակ թագավոր՝ Նյուսիական աստծուն", այսինքն Դիոնիսին":

Փնտրեցի Վիքիում Փիլոստրատոսի կյանքի թվերը և իրոք. 170—247... Այդ տեղն էլ գրքի մեջ գտա, հենց ամենասկզբներում...

Մաշտոցից երկու դար առա՞ջ... Նա դեռ գրել է երկու դար առաջ, իսկ պատմությունն ավելի վաղվա՞ է...


Ի՞նչ կասեք, ժողովուրդ:

[Lion]

Եղբայր, նայիր այստեղ, էջ 513-514:

[StrangeLittleGirl]

Նոր մի հետաքրքիր բան նկատեցի էս թեմայում: Նախ, որ քվեարկությանը չէի մասնակցել: Երկրորդ, թե ոնց ա հարցը ձևակերպված: Աբեղյանականի կողքը գրած ա խորհրդային, որ միանգամից բացասական ֆոնի վրա ընկալվի: Բայց ակումբն էդ կուտը չի կերել

[Lion]

Մեկը ես գործնականում վստահ եմ, որ Մաշտոցից առաջ մենք գրային համակարգ ունեցել ենք: Ավելին, մի ռոմանտիկ գեղեցիկ տեսություն ունեմ, առանց որևէ աղբյուրագիտական հիմնավորման, որն ունի այս տեսքը: Երբ 301 թ-ին քրիստոնեության ընդունման հետ կապված մեր մշակույթը ծանր հարվածներ ստացավ, մի ինչ որ պահ Տրդատ Մեծը գիտակցում է, որ ծանր հարված են հասցնում մշակույթին, բայց, քանի որ պետք էր հին ամեն ինչը ջնջել, այդ թվում նաև այբուբենը, նա մի գաղտնի կառույց է ստեղծում, որը պետք է հետևեր հայ տառերի պահպանությանը և հետո, երբ կրքերը կհանդարտվեն, նորից դրանք մեջտեղ բերեր: 405-406 թվականներին, հենց իրոք, կրքերն արդեն հանդարտվել էին, առաջին քրիստոնեական մոլեռանդության պահերն անցել էին և արդյունքում իսկը ժամանակն էր մեր տառերը մեջտեղ բերելու: Այս տեսությունն, իհարկե, որևէ կերպ չի նվազեցնում Մաշտոցի վաստակը, որն իրականում ոչ թե ստեղծել, այլ հիմնովին վերանորոգելով կարգի է գցել մեր այբուբենը՝ իր ժամանակի ֆոնետիկ փոփոխություններին համապատասխան:

Կարծում եմ, որ Հայոց արքաները հորից որդի, նախորդից հաջորդին, Տրդատից սկսած որպես մի ազգային-պետական գաղտնիք իրար են փոխանցել այս տեղեկատվությունը և ահա Վռամշապուհը մի ինչ որ պահի այդ տեղեկատվությունը մեջտեղ է բերում: Հետաքրքիր են այս առումով Կորյունի խոսքերը՝ <Յայնժամ պատմէր նոցա արքայն վասն առն ուրումն ասորւոյ եպիսկոպոսի ազնուականի՝ Դանիէլ անուն կոչեցելոյ, որոյ յանկարծ ուրեմն գտեալ նշանագիրս աղփաբետաց հայերէն լեզու> (Тогда царь рассказал им о неком сирийце, благопристойном епископе по имени Даниэл, внезапно нашедшем письмена алфавита армянского языка) - Դանիելը <հանկարծ> գտել էր Հայոց գրեր, պատկերացնում եք, ոչ թե ստեղծել էր, այլ գտել՝ հանկարծ, ու այդ մասին իմանում է կամ արդեն ավելի ճիշտ գիտեր Հայոց արքան...

[Sambitbaba]

Շնորհակալություն գրքի համար, Լիոն ջան, շատ հետաքրքրեց, հաճույքով կկարդամ…

Կարդացածս հոդվածում ասվում էր նաև, որ Տիգրան Մեծի արծաթեդրամի հակառակ կողմում էլ հայերեն գրեր կան: Փորձեցի լուսանկարը գտնել համացանցում, բայց ամեն տեղ միայն դեմքից է... Կարո՞ղ է, դրա տեղն էլ իմանաս, Լիոն ջան...

Մի անգամ արդեն գրել էի ինչ-որ տեղ, բայց կուզեի կարծիքդ իմանալ:
Սա հատված է մի նամակից, որը Ելենա Բլավացկայան գրել է մորաքրոջը, որտեղ մեկնաբանում է իր "Քողազրկված Իսիդան" գիրքը.

Նյու- Յորք,1877
"Մեր ասորեագետները խոստովանում են, որ հնագույն Աքքադ քաղաքի բնակիչները (ըստ Ռոլինսոնի տվյալների) եկել են այնտեղ, ամենայն հավանականությամբ, Հայաստանից, սովորեցնելով մոգերին մի հոգևոր լեզվի, որն իրենից ինչ-որ սուրբ լեզու էր ներկայացնում: Այլ խոսքերով ասած, դրանք այն արիացիներն էին, ում լեզվի հետ նմանապես կապված է նաև մեր սլավոնական լեզվի ծագումը:"

Ես այդ նամակն ունեմ մի տեղ, փորփրեցի ու Ռոլինսոնի մի երկու գիրք էլ գտա, բայց կարդալու հեչ ժամանակ չկա ցավոք:

Դու այս մասին ինչ-որ բան գիտե՞ս...

Ուղղակի ինձ թվում է, որ եթե բերողը հայերն էին, հո չինարենը չէին բերելու, չէ՞...

[Lion]

Տիգրանի դրամների վրա, ինչքան գիտեմ, հելլենիստական տառեր են, թեև դրամագիտությանը ծանոթ եմ միայն ամենաընդհանուր իմաստով: Ինչ վերաբերվում է բերված նամակին, ապա բավականին հայտնի փաստ է, որ Միջագետքյան քաղաքկրթությունների համար սրբազան երկիր էր Հայկական լեռնաշխարհը: Այդ մասին մանրամասն կարող ես նայել օրինակ այստեղ, այստեղ, այստեղ կամ հարակից թեմաներում...

[Progart]

Աբեղյանականի կողքը գրած ա խորհրդային, որ միանգամից բացասական ֆոնի վրա ընկալվի: Բայց ակումբն էդ կուտը չի կերել

Բա որ խորհրդային չի, ի՞նչ է ։ճ

[Progart]

Ի դեպ, դասական կամ համազգային ուղղագրությամբ շատ բառերի իմաստն ու արմատն ավելի լավ եմ հասկանում։
Իսկ դասականին դեմ արտահայտվողները հիմնականում նշում են, որ «անգրագետ» կդառնանք։ Չենք դառնա, որովհետև արդեն անգրագետ ենք, իսկ կանոնները, որ պիտի իմանանք շատ քիչ են։
Ամենածիծաղելին֊բա ո՞նց ենք սովորելու։ ։Դ

[StrangeLittleGirl]

Բա որ խորհրդային չի, ի՞նչ է ։ճ

Խորհրդայինը խորհրդային, բայց հիմնականում դասական ուղղագրության կողմնակիցները դոշ են ծեծում, թե բոլշևիկները հայերենը վերացնելու համար են փոխել ուղղագրությունը և այլն։ Մի խոսքով, բացասական երանգ են ուզում հաղորդել։

Ի դեպ, դասական կամ համազգային ուղղագրությամբ շատ բառերի իմաստն ու արմատն ավելի լավ եմ հասկանում։
Իսկ դասականին դեմ արտահայտվողները հիմնականում նշում են, որ «անգրագետ» կդառնանք։ Չենք դառնա, որովհետև արդեն անգրագետ ենք, իսկ կանոնները, որ պիտի իմանանք շատ քիչ են։
Ամենածիծաղելին֊բա ո՞նց ենք սովորելու։ ։Դ

Պրոգարտ ջան, դու միջին վիճակագրականից շատ տարբերվող, շատ խելացի ու մտածող մարդ ես, հետևաբար քեզ համար մի քանի կանոն սովորելը հեշտ ա, բառերի ծագումն էլ ավելի ա հետաքրքրում։ Բայց դու վերցրու միջին վիճակագրական հային, որի համար խոշոր հաշվով մեկ ա, թե բառերը ոնց են առաջել, որը դպրոցը կամ համալսարանն ավարտելուց հետո գիրք չի բացել։ Դու պատկերացնու՞մ ես, թե ինչքան բարդ ա լինելու էդ հեշտ թվացող կանոնները։

Ասենք եթե մի օր Հայաստանը որոշեց անցնել դասական ուղղագրությանը, դու պատկերացնու՞մ ես՝ ինչ ա լինելու։ Էդքան ուսուցիչների ո՞վ ու ի՞նչ միջոցներով ա վերապատրաստելու։ Բնակչությանը ո՞նց են վերակրթելու։ Ի՞նչ ա լինելու աբեղյանական ուղղագրությամբ տպագրված հսկայական քանակությամբ գրականության հետ։

Հետո, ինչու՞ ես կարծում, որ պետք ա անցնել դասական ուղղագրության։ Ես վստահ եմ, որ դրան դեմ մարդկանցից ոչ մեկը չի ասում, թե 20-ականներին ճիշտ բան էր ուղղագրությունը փոխելը։ Բայց եթե հետ փոխելու հարց կար, պիտի էն ժամանակ արվեր, ոչ թե 90 տարի հետո, երբ դասական ուղղագրությունն արդեն պատմություն ա դարձել։

Մեկ էլ սփյուռքն ա միասնական ուղղագրություն ուզում։ Բայց էդ դեպքում ուղղակի կարելի ա դասական ուղղագրությունն էլ ընդունել որպես պաշտոնական ուղղագրություն, որ արևմտահայերենի կրողները չնեղվեն։ Օրինակ, Նորվեգիան երկու ուղղագրություն ունի։ Ուղղակի երբ իրենցը բարեփոխեցին, «դասականից» չհրաժարվեցին, թողեցին, որ կողքից գոյություն ունենա։ Ու ոնց որ նորմալ ստացվում ա։

[Progart]

Էստեղ աւելի կարևոր է միասնական ուղղագրութիւն ունենալը։ Անցումը միանգամից չի լինելու, ու սա դասականի կողմնակիցները յաճախ են նշում։ Միջին վիճակագրական հայը էսպես թէ էնպես սխալներ անում է, ի՞նչ անենք, սխալները ճի՞շտ համարենք, որպեսզի միջին վիճակագրական հայը խնդիրներ չունենայ։
Ուսուցիչներին կրթելը, Գրքերը, բնակչութեանը կրթելը միայն ժամանակի հարց են, իմ կարծիքով ուղղագրութիւնը պիտի փոխեինք անկախ դառնալուց յետոյ։ Ու այժմ անընդհատ ձգձգելը, խնդրին լուրջ չվերաբերվելը սխալ եմ համարում։
Բոլշևիկեան ուղղագրութեանն անցնելը քաղաքական պատճառներ ուներ, ինչքան էլ փորձեն դա հերքել կամ հիմա անտեսել։

Փոփոխութիւն, իմ կարծիքով, պէտք է, և կարելի է անել որոշ չափով. բայց եթէ որևէ փոփոխութիւն պիտի վերացնի մեր ուղղագրութեան միութիւնը և մեր երկու գրական լեզուներն իրարուց աւելի հեռացնի, աւելի լաւ է, որ չլինի։ Իսկ մինչ այդ, ձեռք պիտի քաշել ամէն հին ու նոր փոփոխութիւններից և դառնալ աւանդական ուղղագրութեանը։ Այս է ուղիղ ճանապարհը։
Մանուկ Աբեղյան, «Արարատ» ամսագիր, 1913

Մի խօսքով․
Քո տված հարցերին շատ յաճախ են անդրադառնում ու պատասխանները կան։
https://www.youtube.com/watch?v=w9f8gA3x2c4 եթէ հաշուի չառնենք, որ ֆիլմում մարդիկ կային, որոնց խոսելը բացասական տրամադրութիւն կարող է ստեղծել, այստեղ հարցերիդ պատասխանները կան։
Մակինցեանի ծրագրի մասին երևի տեղեակ ես․

«Անձամբ ես ոչ մի դեպքում ոչ մի ձայն չէի տա այդ ռեֆորմին, այլև չէի առաջարկի ժողկոմխորհին քննության, եթե նրան չհամարեի մի աստիճան՝ դեպի լատինական գիրը անցնելու գործը դյուրացնելու համար: Եթե հայերենի ուղղագրության ռեֆորմին վիճակված է սառչել, մնալ կես ճանապարհին, այս դեպքում ավելի լավ կլիներ առանց այլևայլի դառնալ էլի հին ուղղագրության, որ Աբեղյանից առաջ առանց աղմուկի մի քանի հայ հեղինակների նախաձեռնությամբ բավական կանոնավորվել էր: Մենք կատարելապես համոզվեցինք, որ ընդունված ռեֆորմը մեզ խզեց, անջատեց արտասահմանի հայկական տարրերից: Հենց միայն այս հանգամանքը այնքան ծանրակշիռ է, որ հարկադրում է նոր ուղղագրությունը վերացնելու մեջտեղից»

Սա ինքն է ասել, երբ չստացվեց անցնել լատինական գրերին։

[Progart]

Իսկ եթէ ամէն ինչում նայենք մարդկանց յարմարութեանը պիտի գրենք օրինակ՝ վարթ, վորովհետև և այլն․․․
Ես դեմ եմ ։Ճ

[reminilo]

... լավ գտա

[Progart]

Վաղը կուղարկեմ (:

[Progart]

Լաւ: Եթէ պետք լինի ինչ որ բան, դիմի, մեծ սիրով կօգնեմ (:

[reminilo]

Լաւ: Եթէ պետք լինի ինչ որ բան, դիմի, մեծ սիրով կօգնեմ (:

եղավ, շնորհակալութիւն (: