Աթեիզմ

[Varzor]

Ի պաշտպանություն Վիստի ասեմ… կրոնը ստիպում ա, վախացնում ա, ամաչացնում ա որ մարդիկ ընդունեն, ապրեն ու ենթարկվեն մի բանի որը զուտ հավատալու վրա ա… մի խոսքով խաբում են… դա կարա վնաս հասցնի մարդուն…

Մեֆ, էլի ընդհանրացնում ես: Ախր ոչ բոլոր կրոններն են ստիպում ու վախացնում: Կան կրոններ որոնք ուղղակի ինչ-որ բանի հասնելոի ուղի են մատնացույց անում:

Աթեիզմը էդ ամեն ինչի դեմ ա… աթեիզմը չի ընդունում աստծո գոյությունը ու ասում ա որ դու պարտավոր չես անել բաներ որոնք հիմնված են զուտ հավատալու վրա, մի բանի որի գոյությունը երբեք ապացուցված չի եղել ու չի լինելու…

Ընգեր ջան, ցանկացած մարդ էլ լիքը բաներա անում զուտ հավատալու վրա, իսկ դեռևս գոյությունը չապացուցված բաներին հավատալը երբեմն գիտության թռիչքների է բերում:
Եթե գիտնականը չհավատա իր իսկ առաջ քաշված վարկածին, որը ոչ մի գործնական ապացույց չունի, ապա նա վարկած չի էլ առաջ քաշի: Գիտությունը հավատում է ելնելով փաստերից և նույնիսկ ինտուիցիայից: հավատացյալն էլ իր փաստերն ու ինտուիցիան ունի: Ու վերջիններիս շարքին են դասվում այնպիսի բնական երևույթները, որոնք տեղի են ունենոմ, բայց գիտության կողմից ոչ մի բացատրություն չեն ստանում: Ասենք ոնց կարա մարդ ընկնի 9-րդ հարկից ու կենդանի մնա? Կամ վրեդ մի մագազին մոտիկից կրակեն, բայց ոչ մի հատ չկպնի և այլն: Ու նման "հրաշքի" միջով անցած մարդուն դու ուզում ես համոզել, որ գիտությունից դուրս աշխարհ չկա?

[Mephistopheles]

Իմ գրառման մեջ որտեղ տեսար գերբնականի գոյության ապացույց կամ հերքում?
Ու ընդհանրապես որևէ բանի գոյություն ունենալը կախված չէ դրա մասին մեր ունեցած գիտելիքներից և հավատալ-չհավատալուց: Ես ընդամենը կարող եմ պնդել, որ չեմ տիրապետում բաբա յագայի գոյության մասին հավաստող փաստերին, ոչ ավելին:

Ավելի կարճ ասեմ ու The End. "Աստված" հասկացողությունը և հավատքը առկա են առանց կրոնը, իսկ կրոնն առանց դրանց գոյություն չունի:

հա, կախված չի, բայց դու չես կարող դա կիրառել էս պարագայում… հնարավոր չի, որովհետև դու կոնկրետ հասկացության մասին ես խոսում… ինչի մասին որ գիտելիք չունենք, չգիտենք նաև դրա գոյության մասին… եթե գոյության մասին գիտենք ուրեմն որոշ գիտելիք ունենք…

Աստված Հասկացությունը առանց կրոնի գոյություն չունի… աստծո հասկացությունը կրոնն ա ներմուծել մարդկային քաղաքակրթության մեջ ու եթե դու հանում ես աստծո հասկացությունը կրոնի բնագավառից ուրեմն բարի եղիր, տրակտոր ախպեր, նշել թե որ բնագավառ ես ներմուծում ու եթե եղածների միջից ոչ մեկի մեջ չես ներմուծում ապա ինչ նոր բնագավառ ես ստեղծում ու աստծո գաղափարը դիտարկում էդ բնագավառի, կամ ոլորտի մեջ… հակառակ դեպքում խոսելու տեղ չունե… պետք չի դատարկ-դատարկ բառերն իրար հետևից շարել… դու չես կարող ասել կրոնից դուրս ա ու վերջ… ասածիդ մեջ տրամաբանություն չկա…


հավատն էլ հավատքի հետ մի խառնի…

[Mephistopheles]

Մեֆ, էլի ընդհանրացնում ես: Ախր ոչ բոլոր կրոններն են ստիպում ու վախացնում: Կան կրոններ որոնք ուղղակի ինչ-որ բանի հասնելոի ուղի են մատնացույց անում:

մի հատ տենց կրոնի անուն տուր…

Ընգեր ջան, ցանկացած մարդ էլ լիքը բաներա անում զուտ հավատալու վրա, իսկ դեռևս գոյությունը չապացուցված բաներին հավատալը երբեմն գիտության թռիչքների է բերում:
Եթե գիտնականը չհավատա իր իսկ առաջ քաշված վարկածին, որը ոչ մի գործնական ապացույց չունի, ապա նա վարկած չի էլ առաջ քաշի: Գիտությունը հավատում է ելնելով փաստերից և նույնիսկ ինտուիցիայից: հավատացյալն էլ իր փաստերն ու ինտուիցիան ունի: Ու վերջիններիս շարքին են դասվում այնպիսի բնական երևույթները, որոնք տեղի են ունենոմ, բայց գիտության կողմից ոչ մի բացատրություն չեն ստանում: Ասենք ոնց կարա մարդ ընկնի 9-րդ հարկից ու կենդանի մնա? Կամ վրեդ մի մագազին մոտիկից կրակեն, բայց ոչ մի հատ չկպնի և այլն: Ու նման "հրաշքի" միջով անցած մարդուն դու ուզում ես համոզել, որ գիտությունից դուրս աշխարհ չկա?

գիտության թռիչքը ոչ մի կապ չունի գոյություն չունեցող բաներին հավատալու հետ… տեխնոլոգիան, միգուցե, բայց ոչ գիտությունը…
բացարձակապես սխալ բաներ ես ասում… նախ եթե փաստեր կան, ապա այն միանշանակ ընդունվում ա ու հավատալն արդեն առնում ա աբսուրդ… երկրորդ գիտնական վարկած առաջ չի քաշում զուտ հավատալու հիման վրա, վարկածն առաջ ա քաշվում ունեցած գիտելիքների ու տրամաբանական շխթա կազմելու հիման վրա, որն էլ հետո կամ ապացուցվում ա կամ հերքվում… երկու դեպքում էլ գիտությունը շահում ա… ինտուիցիան բավարար չի վարկած առաջ քաշելու համար…

[Mephistopheles]

Տիգ, "նյութը" գիտական սահմանում ունի: Մեֆը խասյաթի համաձայն խառնումա մատերիան և նյութը: Ի դեպ նշեմ, որ նյութերի և մատերիաների ոչ բոլոր տեսակներն են բացահայտված:

դե հիմա ճիշտը դու ասա… առանց մատերիան նյութի հետ խառնելու…

[Sambitbaba]

աստծո հասկացություն կրոնից դուրս գոյություն չունի… չկա տենց բան… օքե՞յ… աստծոււն միայն կարելի ա հավատալ ուրիշ ոչինչ, իսկ կրոնը հենց հավատալու ու անիմանալիի վախի վրա ա հիմնված, ուրիշ ոչինչ… անտրամաբանական բաներ ես ասում…

Մեֆ ջան, իսկ ինչպե՞ս վարվել ինձ ու ինձ պես շատերի հետ, ովքեր ընդունում են Աստծո գոյությունը, բայց հրաժարվում են կրոնից: Մենք ինչ է, գոյություն չունե՞նք… չկա՞նք…

աստծոււն միայն կարելի ա հավատալ ուրիշ ոչինչ

Սրանով դու կրկնում ես կրոնի ամենամեծ սահմանափակումը և հաստատում ես, որ աթեիզմը կրոնի հարազատ եղբայրն է:
Իսկ Աստծոն կարելի է նաև ճանաչել: Եվ որքան ավելի շատ ճանաչես, այնքան ավելի կանսահմանանաս ինքդ էլ: /Կոնկրետ քեզ նկատի չունեմ:/

Չնայած, կոնկրետ քո սահմանափակ լինելը տեսնում եմ նրանում, օրինակ, որ երբ գրածդ նախադասությունը սկսվում է "Աստված" բառով, դու այն սկսում ես փոքրատառով: Երբ նախադասության մեջ ես այդ անում, կարող ես պատճառաբանել, որ դա քեզ համար հատուկ անուն չէ, ու ես կհամաձայնվեմ, չնայած ինձ համար հատուկ անուն է: Իսկ նախադասությունը մեծատառով սկսելու անհրաժեշտությունը հասարակ քերականություն է ու կրոնի հետ կապ չունի, չէ՞:

Հուսով եմ չես կարծում, որ իմ անգրագետ հալով փորձում եմ քերականության դասեր տալ: Ողղակի ցանկանում եմ ասել, որ նախադասությունը միտումնավոր փոքրատառով սկսելը ցույց է տալիս, որ քո հայացքները քեզ ստիպում են սահմանափակվել փոքրատառի վրա:

[Mephistopheles]

Մեֆ ջան, իսկ ինչպե՞ս վարվել ինձ ու ինձ պես շատերի հետ, ովքեր ընդունում են Աստծո գոյությունը, բայց հրաժարվում են կրոնից: Մենք ինչ է, գոյություն չունե՞նք… չկա՞նք…

Սամ ջան, ստեղ մի հատ ֆունդամենտալ հարց կա… երբ դու ընդունում ես աստծո գույությունը, բայց կրոնը չես ընդունում, աստված քո համար դառնում ա անձնական կատեգորիա… այսինքն դու ասում ես "աստված ինձ համար գոյություն ունի"… սա հիմնովին տարբերվում ա կրոնի պնդումից որ "աստված գոյություն ունի"… քա դեպքում քո աստծո ընդունումը քո անձնական ներքնաշխարհի ամբողջականության ֆակտոր ա, այսինքն առանց դրա քո ներքնաշխահրն ամբողջական չի, բայց աստծո գոյությունը չի պարտադրվում ուրիշներին… ես դրա հետ խնդիր չունեմ և նույնիսկ չեմ կարող վիճել որ քո համար աստված գոյություն չունի… քո աստծո ընդունումը ինձ համար չափանիշ չի լինում քանի դեռ դու ինձ չես դատում կամ իմ բարոյական նկարագիրը չես պայմանավորում քո անձնական աստծո ընդունմամբ…

մինչդեռ կրոնը հենց դրանով էլ պայմանավորում ա իմ նկարագիրը որովհետև նա ընդունում ա աստծո գոյությունը ոնց որ գրավիտացիայի գոյությունը… ստեղ ես կարամ վիճեմ ու պետք ա վիճեմ ու պահանջեմ որ ապացուցեն, քանի որ իրենք պարտադրում են հասարակությանն ու ինձ այդ թվում իրենց հավատքը… պատմությունը դա ա ցույց տալիս…

դուք տեղ ունեք հասարակության մեջ այնպես ինչպես ցանկացած մարդ…

"աստված գոյություն ունի" պնդումը նույնն ա ինչ "գրավիտացիա գոյություն ունի"-ն հետևաբար և ապացուցման կարիք ունի…

"աստված ինձ համար գոյություն ունի"-ն պնդում չի այլ անձնական գործ ա, որը ապացուցման կարիք չունի ինձ համար քանի որ հենց սկզբից աստծո գոյությունը պայմանավորում ա տվյալ անձի հետ…

Սրանով դու կրկնում ես կրոնի ամենամեծ սահմանափակումը և հաստատում ես, որ աթեիզմը կրոնի հարազատ եղբայրն է:
Իսկ Աստծոն կարելի է նաև ճանաչել: Եվ որքան ավելի շատ ճանաչես, այնքան ավելի կանսահմանանաս ինքդ էլ: /Կոնկրետ քեզ նկատի չունեմ:/

Չնայած, կոնկրետ քո սահմանափակ լինելը տեսնում եմ նրանում, օրինակ, որ երբ գրածդ նախադասությունը սկսվում է "Աստված" բառով, դու այն սկսում ես փոքրատառով: Երբ նախադասության մեջ ես այդ անում, կարող ես պատճառաբանել, որ դա քեզ համար հատուկ անուն չէ, ու ես կհամաձայնվեմ, չնայած ինձ համար հատուկ անուն է: Իսկ նախադասությունը մեծատառով սկսելու անհրաժեշտությունը հասարակ քերականություն է ու կրոնի հետ կապ չունի, չէ՞:

Հուսով եմ չես կարծում, որ իմ անգրագետ հալով փորձում եմ քերականության դասեր տալ: Ողղակի ցանկանում եմ ասել, որ նախադասությունը միտումնավոր փոքրատառով սկսելը ցույց է տալիս, որ քո հայացքները քեզ ստիպում են սահմանափակվել փոքրատառի վրա:

իսկ բացի հավատալուց ուրիշ ի՞նչ ա հնարավոր անել Սամ… ոնց պիտի ճանաչես աստծուն Սամ, եթե նրա գոյությունն անապացուցելի ա, իսկ ճանաչել նշանակում ա հասկանալ ու տեսնել որը և խոսում ա նրա մասին որ "աստված գոյություն ունի", որն էլ տանում ա ապացուցման անհրաժեշտությանը… իսկ դա անհնար ա… երբ որ մարդն իր կյանքն ու հնարավորությունները պայմանավորում ա ևս մեկ՝ երրորդ գոյով, սա արդեն սահմանափակում ա արդեն եղած սահմանափակումների վրա… նամանավանդ որ նրա գոյությունն անապացուցելի ա…

Սամ ջան, ես քերականական կանոնները չեմ պահպանում գրելուց… սա էլ վերացնում ա իմ սահմանափակությունը… եթե հետևեմ քերականական կանոններին, ապա դա կլինի ևս մեկ սահմանափակում, չէ՞… կանոնն ինքնին սահմանափակում ա…

[Sambitbaba]

իսկ բացի հավատալուց ուրիշ ի՞նչ ա հնարավոր անել Սամ… ոնց պիտի ճանաչես աստծուն Սամ, եթե նրա գոյությունն անապացուցելի ա, իսկ ճանաչել նշանակում ա հասկանալ ու տեսնել որը և խոսում ա նրա մասին որ "աստված գոյություն ունի", որն էլ տանում ա ապացուցման անհրաժեշտությանը… իսկ դա անհնար ա… երբ որ մարդն իր կյանքն ու հնարավորությունները պայմանավորում ա ևս մեկ՝ երրորդ գոյով, սա արդեն սահմանափակում ա արդեն եղած սահմանափակումների վրա… նամանավանդ որ նրա գոյությունն անապացուցելի ա…

VisTolog-ի խոսքերից
Հարցը էդքան էլ վատ զգալը չի: Եթե քո համար աստված ամենակարող ու և այլն և այլնա, ուրեմն դու կարողա ուրախ լինես երբ քեզ շնորհակալ լինելու փոխարեն աստծունա լինում, բայց քանի որ ինձ համար աստված (եթե նույնիսկ կա) ոչ մի լավ բան չի ներկայացնում, ես չեմ ուզում որ իմ փոխարեն ինքը լավ խոսքերի արժանանա:

Մարդկության մեծամասնության գլխավոր պրոբլեմն այս հարցում այն է, որ նա կերել է կրոնի տված կուտը, որ Աստված՝ ասածդ "երրորդ գոյն" է, Մեֆ ջան, կամ մի տեղ քո իսկ հիշատակած էն մուխտառ բիձեն, որ փիս գայիշնիկի պես ամպերի հետևը թաքնված, պատճառ է ման գալիս, որ տուգանի: Եվ ինչ խոսք, որ ձեզպեսները չեն ցանկանում ընդունել էդ կեղտոտ բիձուն և շատ ճիշտ էլ անում են: Ինձպեսներն էլ չեն ընդունում այդպիսի Աստծո:
Բայց հետաքրքիրն այն է, որ դուք անառարկելիորեն ընդունել եք կրոնի՝ ձեր վզին փաթաթած Աստծո իր ցանկացած տարբերակը և համարում եք, որ եթե Աստված լիներ, ուրեմն հենց այդպիսին էլ պետք է լիներ, և ուրիշ ոչ մի կերպ, այնպես որ ավելի լավ է չլինի:

Իսկ ի՞նչ, եթե Աստված այնուամենայնիվ "երրորդ գոյ" չի, կապրիզնի ծերունի չի, բոբո չի, ումից պետք է վախենալ: Եթե Աստված՝ իրոք որ Տիգի ասած Ամեն Ինչն է, այսինքն մի հսկայական ամբողջականություն է, որն իր մեջ պարունակում է ամեն ինչ, այդ թվում նաև ինձ ու քեզ էլ, Վիստ ջան, Մեֆին էլ… Եվ եթե իրերին նայում ես ամբողջական Աստծո տեսանկյունից, այդ դեպքում արդեն լիովին իմաստազրկվում է քո զայրույթը, թե ինչու՞, լավությունը դու ես անում, իսկ շնորհակալությունը Աստծոն է բաժին ընկնում: Որովհետև՝ իմ առաջարկած տարբերակում դուք երկուսդ՝ մեկ եք, և ում էլ շնորհակալուրյուն հայտնեն, միևնույն է, շնորհակալ են քեզանից: Քանզի Աստված՝ քո մեջ է ապրում և միայն քո մեջ, այլ ոչ թե ինչ-որ անհայտ տեղ:

Հա, Մեֆ ջան, իսկ ինչու՞ է անպայման անհրաժեշտ ապացուցել Աստծո գոյությունը: Եթե, ասենք, ես ապացուցեմ ու դու ընդունես, դու դրանով ինձ ծառայությու՞ն ես մատուցելու, կամ լավությու՞ն ես անելու: Կամ ես՝ քեզ: Հիշում եմ, փոքր ժամանակ մորս ազնվորեն ասում էի. "Եթե խոստանաս պաղպաղակ առնել, էփածդ բորշը կուտեմ": Չե՞ս կարծում, որ նման մի բան կստացվեր մեկմեկու ինչ-որ բան ապացուցելը: Առավել ևս այս հարցում:

Ուղղակի ինձ համար մի քիչ տխուր է, որ մարդիկ շարունակում են ապրել Աստծո մասին այդ հինավուրց ու փթած պատկերացումներով, որ Աստված՝ պերսոնա է, - թե հավատացյալները և թե աթեիստները: Դրա հետ մեկտեղ Աստծոն վերագրել են հազար ու մի մարդկային հատկություններ, ինչի հետևանքն է այն, որ հավատացյալները սարսռում են Աստծոց, իսկ աթեիստները խորշում ու հրաժարվում:

Ժող ջան, ես ոչ ոգու ոչինչ ապացուցել չեմ ցանկանում, առավել ևս, որ ինքս էլ որևէ կրոնի առաջարկած Աստծո չեմ ընդունում: Բայց ես անվերապահորեն ընդունում եմ Աստծոն իր ամբողջականության մեջ, իմ հասկացածով, իմ պատկերացումներով: Եվ ինձ շատ ավելի հարմարավետ եմ զգում Աստծո հետ, քան այն տարիներիս, երբ ապրում էի առանց Աստծո:

[Sambitbaba]

"Գերբնական" նշանակում ա բնականից դուրս…բնականից վեր… ինչ որ կա, արդեն բնական ա… գերբնական գիտական բառ չի, զգացական ա… եթե աստված գերբնական ուժ ա նշանակում ա գոյություն չունի… նշանակում ա դու բանավիճելու հիմք չունես…

Սա էլ, կարծում եմ, մոտեցումից է կախված:
Գերուժ ասելով կարծեմ թե հասկանում ենք, որ խոսքը գնում է մի ուժի մասին, որը սովորական, կամ, ինչպես դու ես ասում, բնական պայմաններում չի հանդիպում: Եվ սակայն դա բոլորովին էլ չի նշանակում, որ այն ընդհանրապես գոյություն չունի: Ուղղակի այն հանդիպում է արտասովոր, անբնական, "գերբնական" պայմաններում:
Նույնը կարելի է ասել գերհոգնածության մասին, - չափից շատ, բնականից շատ հոգնած:
Գերակատարելու մասին…
Այս տեսանկյունից նայելու դեպքում գերբնականն էլ կարելի է դիտել որպես չափազանց բնական, այսինքն, մեր պատկերացումից դուրս բնական մի բան:

Եվ սա լրիվ այլ մտքերի է բերում…

[VisTolog]

Մարդկության մեծամասնության գլխավոր պրոբլեմն այս հարցում այն է, որ նա կերել է կրոնի տված կուտը, որ Աստված՝ ասածդ "երրորդ գոյն" է, Մեֆ ջան, կամ մի տեղ քո իսկ հիշատակած էն մուխտառ բիձեն, որ փիս գայիշնիկի պես ամպերի հետևը թաքնված, պատճառ է ման գալիս, որ տուգանի: Եվ ինչ խոսք, որ ձեզպեսները չեն ցանկանում ընդունել էդ կեղտոտ բիձուն և շատ ճիշտ էլ անում են: Ինձպեսներն էլ չեն ընդունում այդպիսի Աստծո:
Բայց հետաքրքիրն այն է, որ դուք անառարկելիորեն ընդունել եք կրոնի՝ ձեր վզին փաթաթած Աստծո իր ցանկացած տարբերակը և համարում եք, որ եթե Աստված լիներ, ուրեմն հենց այդպիսին էլ պետք է լիներ, և ուրիշ ոչ մի կերպ, այնպես որ ավելի լավ է չլինի:

Բայց ես անվերապահորեն ընդունում եմ Աստծոն իր ամբողջականության մեջ, իմ հասկացածով, իմ պատկերացումներով: Եվ ինձ շատ ավելի հարմարավետ եմ զգում Աստծո հետ, քան այն տարիներիս, երբ ապրում էի առանց Աստծո:

Դե հիմի ինչ տարբերություն կրոնից ես իմացել էդ աստծո մասին, ուրիշ գրքերից թե քո սեփական երևակայությունից: Ամեն մեկը ստեղծումա իրա աստծուն:

[Mephistopheles]

Մարդկության մեծամասնության գլխավոր պրոբլեմն այս հարցում այն է, որ նա կերել է կրոնի տված կուտը, որ Աստված՝ ասածդ "երրորդ գոյն" է, Մեֆ ջան, կամ մի տեղ քո իսկ հիշատակած էն մուխտառ բիձեն, որ փիս գայիշնիկի պես ամպերի հետևը թաքնված, պատճառ է ման գալիս, որ տուգանի: Եվ ինչ խոսք, որ ձեզպեսները չեն ցանկանում ընդունել էդ կեղտոտ բիձուն և շատ ճիշտ էլ անում են: Ինձպեսներն էլ չեն ընդունում այդպիսի Աստծո:
Բայց հետաքրքիրն այն է, որ դուք անառարկելիորեն ընդունել եք կրոնի՝ ձեր վզին փաթաթած Աստծո իր ցանկացած տարբերակը և համարում եք, որ եթե Աստված լիներ, ուրեմն հենց այդպիսին էլ պետք է լիներ, և ուրիշ ոչ մի կերպ, այնպես որ ավելի լավ է չլինի:

Սամ ջան, խոսքը աստծո տեսակի մասին չի… ոնց որ տեսնում ես տեսակներն այնքան շատ են, որ ընդհանուր հայտարարի չեն գալիս… սա դեռ քիչ ա, հիմա էլ անձնական աստվածների "վարկածն" ա առաջ քաշվում… մենք աստծո ոչ մի տարբերակ չենք ընդունում ու երբեք չենք ասում "եթե Աստված լիներ, ուրեմն հենց այդպիսին էլ պետք է լիներ", մենք ասում ենք "ձեր նկարագրած աստված գոյություն ի կարող ունենալ ձեր երևակայությունից դուրս"

Իսկ ի՞նչ, եթե Աստված այնուամենայնիվ "երրորդ գոյ" չի, կապրիզնի ծերունի չի, բոբո չի, ումից պետք է վախենալ: Եթե Աստված՝ իրոք որ Տիգի ասած Ամեն Ինչն է, այսինքն մի հսկայական ամբողջականություն է, որն իր մեջ պարունակում է ամեն ինչ, այդ թվում նաև ինձ ու քեզ էլ, Վիստ ջան, Մեֆին էլ… Եվ եթե իրերին նայում ես ամբողջական Աստծո տեսանկյունից, այդ դեպքում արդեն լիովին իմաստազրկվում է քո զայրույթը, թե ինչու՞, լավությունը դու ես անում, իսկ շնորհակալությունը Աստծոն է բաժին ընկնում: Որովհետև՝ իմ առաջարկած տարբերակում դուք երկուսդ՝ մեկ եք, և ում էլ շնորհակալուրյուն հայտնեն, միևնույն է, շնորհակալ են քեզանից: Քանզի Աստված՝ քո մեջ է ապրում և միայն քո մեջ, այլ ոչ թե ինչ-որ անհայտ տեղ:

Սամ ջան, "իսկ եթե" ասելով չի մենակ… երբ որ ասում ես "եթե" դրանից հետո պիտի ասես "ապա" որպեսզի նրա գոյությունը դառնա քննարկման խնդիր… եթե էս լիներ, կամ էն լիներ, կամ սենց լիներ, կամ նենց լիներ… տենց շատ բան կարա լինի… դու ասում ես "եթե… Ամեն Ինչն է", սա ի՞նչ ա փոխում, սա ո՞ր հարցի պատասխանն ա տալիս, սա ինքնին անիմաստ արտահայտություն ա… գիտությանը պարզ ա որ ամբողջ տիեզերքը կազմված ա "մասնիկներից", նույնն էլ մենք ու մեր մոլորակը արեգակնային համակարգի հետ, այսինքն ամեն ինչը… այսինքն մենք ամբողջի մի մասն ենք… ինչ… սա քեզ հիմք ա՞ տալիս պնդելու որ աստված գոյություն ունի, իհարկե ոչ…

Հա, Մեֆ ջան, իսկ ինչու՞ է անպայման անհրաժեշտ ապացուցել Աստծո գոյությունը: Եթե, ասենք, ես ապացուցեմ ու դու ընդունես, դու դրանով ինձ ծառայությու՞ն ես մատուցելու, կամ լավությու՞ն ես անելու: Կամ ես՝ քեզ: Հիշում եմ, փոքր ժամանակ մորս ազնվորեն ասում էի. "Եթե խոստանաս պաղպաղակ առնել, էփածդ բորշը կուտեմ": Չե՞ս կարծում, որ նման մի բան կստացվեր մեկմեկու ինչ-որ բան ապացուցելը: Առավել ևս այս հարցում:

անհրաժեշտ ա որպեսզի նախ ամեն ինչ հալած յուղի տեղ չընդունցի և որպեսզի ճշմարտությունն իմանանք փաստերի հիման վրա, ոչ թե երևակայությունների հիման վրա… մարդկության ամբողջ ձգտումն իրականությունն իմանալն ա որն էլ նրան կպարգևի հնարավոր մաքսիմալ ազատություն… ճշմարտությունից բացի ոչինչ քեզ ազատություն չի կարող տալ, ամեն ինչ կախված ա դրանից և մարդու ճշմարտության ընկալումից…

Ուղղակի ինձ համար մի քիչ տխուր է, որ մարդիկ շարունակում են ապրել Աստծո մասին այդ հինավուրց ու փթած պատկերացումներով, որ Աստված՝ պերսոնա է, - թե հավատացյալները և թե աթեիստները: Դրա հետ մեկտեղ Աստծոն վերագրել են հազար ու մի մարդկային հատկություններ, ինչի հետևանքն է այն, որ հավատացյալները սարսռում են Աստծոց, իսկ աթեիստները խորշում ու հրաժարվում:

մենք աստծո որևէ պատկերացմամբ չենք ապրում, մենք չենք ընդունում որևէ պատկերացում աստծո մասին և ոչ էլ գոյությունը որպես օբյեկտիվ իրականություն… ինչ ֆորմա, բնույթ կամ չգիտեմ ինչ էլ ունենա…

Ժող ջան, ես ոչ ոգու ոչինչ ապացուցել չեմ ցանկանում, առավել ևս, որ ինքս էլ որևէ կրոնի առաջարկած Աստծո չեմ ընդունում: Բայց ես անվերապահորեն ընդունում եմ Աստծոն իր ամբողջականության մեջ, իմ հասկացածով, իմ պատկերացումներով: Եվ ինձ շատ ավելի հարմարավետ եմ զգում Աստծո հետ, քան այն տարիներիս, երբ ապրում էի առանց Աստծո:

Խնդրեմ Սամ ջան… եթե քեզ պետք ա աստված, կարող ես ստեղծել ու հարմարավետ ապրել նրա հետ, որևէ աթեիստ քեզ չի կարող բան ասել դրա համար… ուղղակի դու բանավիճելու point չունես…

[Mephistopheles]

Սա էլ, կարծում եմ, մոտեցումից է կախված:
Գերուժ ասելով կարծեմ թե հասկանում ենք, որ խոսքը գնում է մի ուժի մասին, որը սովորական, կամ, ինչպես դու ես ասում, բնական պայմաններում չի հանդիպում: Եվ սակայն դա բոլորովին էլ չի նշանակում, որ այն ընդհանրապես գոյություն չունի: Ուղղակի այն հանդիպում է արտասովոր, անբնական, "գերբնական" պայմաններում:
Նույնը կարելի է ասել գերհոգնածության մասին, - չափից շատ, բնականից շատ հոգնած:
Գերակատարելու մասին…
Այս տեսանկյունից նայելու դեպքում գերբնականն էլ կարելի է դիտել որպես չափազանց բնական, այսինքն, մեր պատկերացումից դուրս բնական մի բան:

Եվ սա լրիվ այլ մտքերի է բերում…

Սամ ջան, օբյեկտիվ իրականությունը տեսանկյունից չի կախված… եթե մի բան կա բնության մեջ, ուրեմն բնական ա… բնական պայմաններ ասելով ի՞նչ ես հասկանում ու անբնական ասելով ինչ ես հասկանում… մի հատ բնականի ու անբնականի օրինակ բեր… սովորաբան անբնական են անվանում էն պայմաններին որոնց բացատրությունը չունեն, բայց դա չի նշանակում որ այդ պայմանները բացատրություն ընդհանրապես չունեն… այսինքն անտրամաբանական են…

Գերհոգնածությունը սխալ օրինակ էլ Սամ ջան, որովհետև գերհոգնածություն նշանակում ա թույլատրելիից ավելի հոգնել… այսինքն հոգնել ավելի շատ քան մարմինդ կարող է տանել… սա գո արգումենտին չի օգնում…

[Sambitbaba]

Սամ ջան, խոսքը աստծո տեսակի մասին չի… ոնց որ տեսնում ես տեսակներն այնքան շատ են, որ ընդհանուր հայտարարի չեն գալիս… սա դեռ քիչ ա, հիմա էլ անձնական աստվածների "վարկածն" ա առաջ քաշվում… մենք աստծո ոչ մի տարբերակ չենք ընդունում ու երբեք չենք ասում "եթե Աստված լիներ, ուրեմն հենց այդպիսին էլ պետք է լիներ", մենք ասում ենք "ձեր նկարագրած աստված գոյություն ի կարող ունենալ ձեր երևակայությունից դուրս"

Ըստ իս, Մեֆ ջան, Աստծոն դու ես տեսակավորում, երբ նրան ամփոփում ես միայն և միայն կրոնի մեջ: Իսկ իմ համոզմունքն այն է, որ Աստծոն հնարավոր չէ տեսակավորել, որովհետև ինչպիսի Աստծո մասին էլ խոսես, միևնույն է, նույն Աստծո մասին ես խոսելու: Ուղղակի, քանի որ նրա համար անհնար ոչինչ չկա և քանի որ նա մեզ խոստացել է կամքի ազատություն, իր բառարանում մեզ համար նա պահել է մի բառ ընդամենը: Այդ բառն է. "այո": Եվ երբ մեզանից մեկը ասում է. "Աստված, ինձ համար դու այս տեսակն ես", - նա ասում է. "Այո", և դառնում է հենց այդ տեսակը: Նույնիսկ քեզ համար, Մեֆ ջան, երբ դու ասում ես. "Դու չկաս", - նա ասում է. "Ճիշտ ես, Մեֆ ջան, ես չկամ": Եվ նա չի լինի այնքան ժամանակ, քանի դու այդպես ես կարծում:
Հիշեցնեմ, որ սա իմ կարծիքն է ընդամենը և ոչ թե օրենք:

"Անձնական աստվածների" պահով էլ, երբ ես ասում եմ, որ Աստված քո մեջ է, դա բոլորովին չի նշանակում, որ ես "անձնական Աստված" եմ փորձում ստեղծել: Մեֆ ջան, պատկերացրու անվերջանալի քանակության մատրյոշկաներ: Մեկը մյուսի ներսում: Կամ մեկը մյուսի դրսում: Հիմա, եթե նրանց քանակությունն անվերջանալի է, ի՞նչ տարբերություն, դու ներսից դուրս ես ընկալում այդ անվերջանալիությունը, թե՞ դրսից ներս: Դրանից անվերջանալիությունը կխախտվի՞… Եվ ամենակարևորը, որ, որ կողմից էլ նայես, միևնույն է, մատրյոշկա ես տեսնելու, ուրիշ ոչինչ:
Ներսի Աստծո մասին ասածս էլ նույնն է. ի՞նչ տարբերություն, Աստված է ներսից, թե դու ես ներսից կամ հակառակը: Որ կողմից էլ նայես, նույն մատրյոշկան է:

Սամ ջան, "իսկ եթե" ասելով չի մենակ… երբ որ ասում ես "եթե" դրանից հետո պիտի ասես "ապա" որպեսզի նրա գոյությունը դառնա քննարկման խնդիր… եթե էս լիներ, կամ էն լիներ, կամ սենց լիներ, կամ նենց լիներ… տենց շատ բան կարա լինի…

"Եթե" բառը ես օգտագործում եմ այն պատճառով միայն, որ չեմ ցանկանում շեշտել, որ հենց այդպես է, որ կա: Դրանով ես փորձում եմ առաջարկել քեզ դիտարկել /ընդամենը դիտարկել, Մեֆ ջան/ Աստծոն ոչ միայն քո տեսանկյունից, ու նաև փորձել ուրիշի /ասենք՝ իմ/ տեսանկյունի մեջ էլ ինչ-որ տրամաբանություն գտնել:

դու ասում ես "եթե… Ամեն Ինչն է", սա ի՞նչ ա փոխում, սա ո՞ր հարցի պատասխանն ա տալիս, սա ինքնին անիմաստ արտահայտություն ա…

Շատ բան է փոխում, Մեֆ ջան, և առաջին հերթին այն, որ այդ դեպքում ես ու դու, ուզենք թե չուզենք, հավատանք թե չհավատանք, արդեն իսկ այդ Ամեն Ինչի անբաժան մասնիկներն ենք, ու նաև կատարյալ ենք անկախ նրանից, թե կոնկրետ այս պահին հանդես ենք գալիս աղբակույտի՞, թե՞ ոսկու սալիկի դրսևորման մեջ, որովհետև կատարյալ Աստծո մասնիկը չի կարող կատարյալ չլինել, ինչ որակի մեջ էլ որ նա լինի: Նույնիսկ հիշատակածդ Թալիաթը: Նույնիսկ Հիտլերը: Ստալինը: Թող նույնիսկ մեզ այսօր հասանելի չէ այդպիսի ընկալումը: Բայց եթե մենք ընդունում ենք "Ամեն Ինչ" Աստծոն, դա մեզ հնարավորություն է տալիս հուսալ, որ մի օր մենք կբացահայտենք մեզ համար այդ գաղտնիքը… Եթե, իհարկե, համոզենք մեզ, որ կատարյալի մեջ սխալ բան չի կարող լինել:
Քո կարծիքով, ուրիշ էլ ի՞նչ կարող է նշանակել "գարու հատիկի չափ հավատ" հասկացությունը, եթե ոչ սա…

գիտությանը պարզ ա որ ամբողջ տիեզերքը կազմված ա "մասնիկներից", նույնն էլ մենք ու մեր մոլորակը արեգակնային համակարգի հետ, այսինքն ամեն ինչը… այսինքն մենք ամբողջի մի մասն ենք… ինչ… սա քեզ հիմք ա՞ տալիս պնդելու որ աստված գոյություն ունի, իհարկե ոչ…

Գիտությանը պարզ ա միայն այն, ինչ նա պարզել է իր համար… մինչև այսօր: Ըստ այդմ էլ երեկ, օրինակ, քեզ համար քիչ ավելի շատ "անբնական" բաներ կային, քան այսօր, իսկ վաղն էլ՝ փոքր ինչ ավելի քիչ "անբնական" բաներ կմնան, քան այսօր, քանզի գիտությունը հենց նրանով է գիտություն, որ ամեն Աստծո օր մի նոր բան է պարզում իր համար, և դրանով իսկ "անբնականը" դարձնում է "բնական":

Մեֆ ջան, քո ասած "Ամբողջն" ու իմ ասած "Աստված" նույն բանն են, ինձ համար ուրիշ Աստված գոյություն չունի, հասկանու՞մ ես: Եթե քեզ ավելի հարմար կլինի, կարող ենք ընդհանրապես չօգտագործել "Աստված" բառը և մնանք "Ամբողջին", առավել ևս, որ "Աստված"՝ ինձ համար այնքան էլ այն բառը չի, ինչը համապատասխանում է իմ պատկերացմանը: Ես ավելի մեծ հաճույքով օգտագործում եմ "Արարիչ" բառը. դա ավելի մոտ է իմ հասկացածին:

[Sambitbaba]

անհրաժեշտ ա որպեսզի նախ ամեն ինչ հալած յուղի տեղ չընդունցի և որպեսզի ճշմարտությունն իմանանք փաստերի հիման վրա, ոչ թե երևակայությունների հիման վրա… մարդկության ամբողջ ձգտումն իրականությունն իմանալն ա որն էլ նրան կպարգևի հնարավոր մաքսիմալ ազատություն… ճշմարտությունից բացի ոչինչ քեզ ազատություն չի կարող տալ, ամեն ինչ կախված ա դրանից և մարդու ճշմարտության ընկալումից…

Հասանք "ճշմարտությանը"…
Երևի նկատած կլինես, Մեֆ ջան, որ ես այդ բառը չեմ օգտագործում, քանզի համոզված եմ, որ նույնիսկ երկու մարդու համար բացարձակ միանման ճշմարտություններ ուղղակի չկան:

Ցավոք…

…Գրեցի այս բառն ու, գիտե՞ս, սրտով զգացի, որ իրոք, ինձ համար շատ ցավալի է, որ դու սովորություն չունես կարծիք հայտնել իմ գրվածքների մասին… Այնպես որ ես չգիտեմ, կարդացել ես դու նրանք, թե ոչ: Այս պահին խոսքը "Նոր Դար, Նոր Էջի…" մասին է: Այնտեղ ահագին կան իմ "ճշմարտություններից": Լիքը դեպքեր, որ իրականում տեղի են ունեցել ինձ հետ վերջին տարիներին: Ես նկարագրել եմ դրանք փոքրիկ պատմվածքների տեսքով: Եթե չես կարդացել, խնդրում եմ, կարդա մի երկուսը /"Ուգոն" անպայման կարդա/: Ու հետո ասա, թե ինչպես կարելի է ինձ ու քեզ գալ մի ընդհանուր ճշմարտության, եթե երկուսս էլ մինչև վերջ մնալու ենք մեր դիրքերի վրա:
Ցավոք, այդպես էլ չծանոթացանք իրական կյանքում, բայց հուսամ, որ արդեն երեք տարեկան ակումբային ծանոթությունից հետո մտքովդ չի անցնի, որ հնարել եմ այդ պատմությունները, բայց պնդում եմ, որ իրականություն են…

բնական պայմաններ ասելով ի՞նչ ես հասկանում ու անբնական ասելով ինչ ես հասկանում… մի հատ բնականի ու անբնականի օրինակ բեր… սովորաբան անբնական են անվանում էն պայմաններին որոնց բացատրությունը չունեն, բայց դա չի նշանակում որ այդ պայմանները բացատրություն ընդհանրապես չունեն… այսինքն անտրամաբանական են…

Բնական է, երբ երկար տարիներ վարժված սպորտսմենը բարձրացնում է տրակտորը, իսկ անբնական է, երբ մայրը բարձրացնում է ավտոմեքենան, որպեսզի նրա տակից հանեն իր զավակին… Բնական է, երբ յոգը քայլում է ածուխների վրայով, բայց եթե բոլորը քայլեին, արդեն անբնական կլիներ… Բնական է, երբ մորժերը կոտրում են սառույցն ու լողանում են ահավոր սառը ջրում, իսկ անբնական է, երբ իննը տարեկան աղջնակը, ջրավազանի՝ մինչև իր գոտկատեղը հասնող սառը ջրի մեջ կանգնած, հաշվի չառնելով իր ցրտահարվող ոտքերի ցավը, վեր բարձրացրած ձեռքերի վրա մոտ չորս ժամ պահում է չորս տարեկան անծանոթ երեխային, որպեսզի, ինչպես հետագայում ինքը կասի. "փոքրիկը չթրջվի"…

Բայց գիտես, Մեֆ ջան, ինչպես գիտության մասին խոսելիս, այնպես էլ այսեղ, երբ խոսում ենք սրտի մասին, ես համոզված եմ, որ մենք բոլորս էլ հնարավորություն ունենք այդ փոքրիկ աղջնակի անբնական արարքը սովորական ապրելակերպ դարձնելու, քանզի մենք բոլորս էլ, լինելով այն Կատարյալ-Ամեն-Ինչ-Աստծո անբաժան մասնիկները, այսօրվա այս պահին ինչ մակարդակի վրա էլ որ գտնվենք, միևնույն է, մի ճանապարհ ունենք միայն մեր առջևում. ճանապարհ, որը վերադարձնում է մեզ դեպի կատարելություն:

Գերհոգնածությունը սխալ օրինակ էլ Սամ ջան

Ինչու՞ է սխալ, Մեֆ ջան: Մի՞թե համարյա նույն բանը չենք ասում:
Դու ասում ես. գերհոգնածություն նշանակում ա թույլատրելիից ավելի հոգնել:
Ես ասում եմ. գերհոգնածություն նշանակում է չափից շատ, բնականից շատ հոգնած:



Հ.Գ. Ափսոս, "Ակումբում" չեն կազմակերպում "Հաճելի զրուցակից" մրցույթը: Հաստստ, առաջնությունը քեզ կտայի…

[Varzor]

մի հատ տենց կրոնի անուն տուր…

Մանիականություն, բուդդայականության որոշ ուղղություններ: Մանրամասների համար ջուջըլը քեզ փեշքեշ` փորփրի

գիտության թռիչքը ոչ մի կապ չունի գոյություն չունեցող բաներին հավատալու հետ… տեխնոլոգիան, միգուցե, բայց ոչ գիտությունը…
բացարձակապես սխալ բաներ ես ասում… նախ եթե փաստեր կան, ապա այն միանշանակ ընդունվում ա ու հավատալն արդեն առնում ա աբսուրդ… երկրորդ գիտնական վարկած առաջ չի քաշում զուտ հավատալու հիման վրա, վարկածն առաջ ա քաշվում ունեցած գիտելիքների ու տրամաբանական շխթա կազմելու հիման վրա, որն էլ հետո կամ ապացուցվում ա կամ հերքվում… երկու դեպքում էլ գիտությունը շահում ա… ինտուիցիան բավարար չի վարկած առաջ քաշելու համար…

Էլի ճռռ?
Մի հատ ցույց կտաս, որ ես ասել եմ, թե գիտության թռիչքը կապ ունի գոյություն չունեցող բաներին հավատալու հետ?
գոյություն չունեցող = ապացուցված է, որ գոյություն չունի:
Իմ ասածը չապացուցված, բայց ենթադրյալ գոյություն ունեցողն է: տարբերությունը հսկայական է:
Կոնկրետ օրինակ բերեմ.
Գիտությունը իր ունեցած փաստերի ու ինտուիցիայի հաշվին ենթադրում է, որ ինչ-որ մի ժամանակ անկենդան նյութից առաջացել է կենդանի բջիջ: Ու էդ ենթադրողները երևի նաև հավատում են իրենց ասածին` ավելի շատ ինտուիտիվ, քան թե փաստերից ելնելով:
Գիտությունն ունի աքսիոմներ և դրանց վրա է հիմնվում: Կրոնն ունի դոգմաներ, իսկ հավատը ավելի շատ էմոցիոնալ և ինտուիտիվ հասկացողություն է և ունի իր ուրույն տրամաբանությունը:

[Varzor]

դե հիմա ճիշտը դու ասա… առանց մատերիան նյութի հետ խառնելու…

Քո հարազատ լեզվով
Մատերիա
Նյութ
Համառոտ` գիտական սահմանումով (ֆիզիկա, քիմիա) նյութը մատերիայի մի մասն է ընդամենը: Կոպիտ ասած` Մենդելեևի աղյուսակում առկա կամ բացակայող, բայց աղյուսակի օրինաչափությանը ենթարկվող տարրերից բաղկացած մի բան: Օրինակ. լույսը նյութ չի, բայց մատերիայի դրսևորում է:
Ուստի հոգևորը կարող է լինել նաև առանց նյութի: