Թարգմանչաց մրցույթ N4. թարգմանությունները

[Շինարար]

Ասենք՝ եթե արաբերենից ուզենաս վանկերի քանակով թարգմանություն անես, ինձ թվում ա՝ գործը ֆաքափ ա լինելու: Չնայած էդպիսի պատմություն կա, որ ոնց ա Գրիգոր Մագիստոսը պնդել, որ կարող ա պահպանել արաբական տաղաչափությունը ամբողջական տրակատատում՝ կարծեմ հազար տողանի, բայց չեմ կարդացել, չգիտեմ ու չեմ պատկերացնում: Հնդեվրոպական լեզու չի, բոլորովին ուրիշ տրամաբանություն ունի, երկար ու կարճ վանկերի միջոցով հնարավոր ա էնպիսի ներքին մեղեդայնություն ստանալ, որ անթարգմանելի ա: Դրա համար ռիթմը ոչ միայն վերջին ու մեջտեղի վանկերով ա պահպանվում: Հիմնականում վերջին վանկը ամբողջությամբ նույնն ա՝ նույն բաղաձայնը, որին հաջոդում ա նույն ձայնավորը: Ու լեզուն թույլ ա տալիս անթիվ անհամար բառեր բերել էդ աստիճանի նույն վանկով: Դրա համար շատ բանաստեղծություններ ու նույնիսկ ժողովածուներ կոչվում են վերջին վանկի անունով: Ասենք եթե ոտանավորի վերնագիրը Նունիյաթ ա, կարելի ա ենթադրել, որ յուրաքանչյուր տող վերջանում ա «նա» վանկով, դե արի կրկնիր թարգմանության մեջ: Իհարկե ժամանակից պոեզիայում դա էդքան հրամայական չի, ասենք բայց էս ոտանավորում տողերի մեծ մասը վերջանում ա «դա» վանկով, իսկ էդ «դա»-ին նախորդում ա բաղաձայն պլուս «ա» վանկ, ու էս դեռ ամենը չի, մեջտեղերում էլ ոչ մշտապես բայց տարբեր երկտողերում կրկնող վանկեր կան, ասենք առաջին ու երկրորդ տողերում միայն հինգ հատ «թու» կամ «թուն» վանկ կա, մի հատ էլ «թին», ու սա ինչ-որ բառերի կրկնության շնորհիվ չի, այլ լեզվի քերականությունը էնպիսին ա, որ թ-ով վանկեր շատ են, անցյալ ժամանակի կազմությունում, հոգնակի իգական սեռի կազմությունում, եզակի իգական սեռի կազմությունում: Մենակ առաջին տողում վեց հատ երկար «ա»-ով վանկ կա, պատկերացրա կարճ ձայնավորների հետ զուգակցությամբ ինչ մեղեդայնություն կապահովի դա տեքստին և այլն, և այլն: Ոտանավորի մեջ է իմաստ էլ պետք չի որ ականջ շոյի: Բայց հայերեն թարգմանելիս եթե սրա վրա կենտրոնանաս, ինձ թվում ա սին գործ կլինի, կամ պիտի եզակի հանճար լինես, կամ գուցե մեծ փորձառության դեպքում հնավոր լինի: Իմ բախտը բերեց ուղղակի, որ հաճախ ա կրկնում «ունեմ» բառը, նույնիսկ ինձնից ինչ-որ բան հայտնաբերելու կարիք չեղավ: Ասենք՝ վերջին բառը մեկ էլ՝ հայրենիք, հասկանում եմ՝ ժամանակակից հայի համար հայրենիքը երևի ուրիշ ձև ա հնչում, պաղեստինցու համար լրիվ ուրիշ, ու գուցե շատ տգեղ լինի, որ ասեմ բանալացնում ա տեքստը վերջում հենց էդ բառը, ես լրջորեն մտածում էի տեղը գրել՝ տուն, բայց էդքան մեղեդայնությունից հետո էդ հայրենիքն էլ բնագրում չի խանգարում:

Մի խոսքով՝ չեմ կարծում, որ շատ պետք ա կառչել վանկերից, բայց ինչ-որ չափ պետք ա ընտրել, որը քո տրամանանությամբ և զգացողությամբ բնագրի շունչը կփոխանցի: Հետո էլի գուցե Վիշապը գա ասի՝ էդ մարդու ասածը չես կարողացել փոխանցել բայց ինձ թվում ա՝ էս դեպքում գոնե քեզ կբավարարի էնքանով, որ քո առաջ դրած խնդիրը լուծել ես:

Գրեցի՝ պրծա, նոր գիտակցեցի, թե ինչ-որ մեկը մինչև հիմա այլ կարծիքի էր, էս մի գրառմամբ իմ թարգմանության ամբողջ թուլությունը վեր հանեցի Զատո հավես էր: Ի միջի այլոց, ինչ-որ մեկը տեղյա՞կ ա՝ Հայաստանում գրահրատարակիչների հետ ոնց ա կապը գործում, ասենք եթե ուզեմ արաբերենից՝ արձակ, իսկ ավելի լավ ա՝ դրամատուգիա թարգմանեմ, ինչքանո՞վ կհետաքրքրվեն, ո՞նց կարելի ա կապվել, ու իրավունքների հետ կապված ինչքանո՞վ են իրանք օգնում, նաև մեջը փող կա՞՝ հոնորար-բան

[Ծլնգ]

Բայց էս անգամ, հիշելով Ծլնգի ասածը, որոշեցի, այնուամենայնիվ, մի քիչ որոնումներ անել ինտերնետում, տեսնել` թե ինչ կարծիքներ կամ գուցե սահմանված կանոններ կան է էդ հարցի հետ կապված: Մի երկու տեղ հանդիպեցի էն միտքը, որ թարգմանության ժամանակ դա պարտադիր է: Էլ շատ չխորացա:

Էս ես չէի ասում՝ Արէան էր, ես միայն հետը համաձայնվում էի: Ու իրա բերած երգի հետ համեմատությունը ահագին լավն էր, որ ամեն բանաստեղծություն ունի իր մեղեդին, ու եթե դա չես պահպանում, ապա երգի միայն բառերն ես թարգմանում ու դնում այլ մեղեդու վրա․․․ իմ համար սա կլինի ոչ թե թարգմանություն, այլ փոխադրություն։ Ու նույնն էլ հակառակը․ եթե չափը պահպանված է, բայց լուրջ իմաստային բացթողումներ կան, ապա նորից՝ յուրային ինտերպրետացիոն փոխադրություն ա, ոչ թե թարգմանություն․․․ բայց դե սրա մասին ահագին խոսել ենք արդեն։

Ի դեպ, էնտեղ մի արտահայտություն կար` soppy-stern, որի իմաստը, չնայած ահագին որոնումներիս, էդպես էլ չկարողացա հստակ պարզել: Նույնիսկ ռուսերեն մի քանի թարգմանություն գտա, որոնցից ամեն մեկում տարբեր կերպ էր թարգմանված: Ես ինքս էլ տարբերակներից ամեն մեկում տարբեր եմ թարգմանել` հույս ունենալով, որ գոնե մեկը իսկական իմաստին մոտ կլինի, չգիտեմ` ինչքանով է հաջողվել: Ընդհանուր առմամբ թարգմանածս երկու տարբերակներից ես ինքս երկրորդն եմ համեմատաբար ավելի հաջող համարում:

Իմ հասկանալով սա վերաբերում ա երեխու նկատմամբ վարվելակերպին, այսինքն որպես ծնող մի շատ անողնաշար են (soppy, էն որ երեխուն դաստիարակելու ձևը միշտ հուզականալն ու նեղանալն ա), մի շատ խստապահանջ (stern), ինչը երեխուն լղոզված ուղերձ ա փոխանցում՝ նպաստելով fucked-up-ությանը։ Ու հաջորդ տողում էլ՝ կամ էլ երեխու մոտ իրար են կրծում։ Այսինքն ընդհանուր երեխու նկատմամբ բացասական ծնողության նկարագրություն ա։

[Ուլուանա]

Lisbeth, նախ շնորհակալ եմ գրածներիս սենց ադեկվատ արձագանքելու համար :

Փորձը ցույց ա տալիս որ հանգերի, վանկերի ու ռիթմի պահպանումը գործի պրիմիտիվ ու էժան լինելուց չեն ազատում, դաժը եթե տաս օր ես նստել սաղ հաշվել ու գրել։

Հա, համաձայն եմ, որ պրիմիտիվությունը մենակ նշածս չափանիշներով չի որոշվում, իսկ կոնկրետ Պոյի իմ թարգմանության դեպքում, իմ կարծիքով, հենց վանկերը պահելու հետևանքով ա առաջացել էդ նկատածդ պրիմիտիվությունը: Գուցե սխալվում եմ, չգիտեմ: Համենայնդեպս, ահագին սահմանափակված եմ ինձ զգացել էդ վանկերի քանակի պատճառով:

Էստեղ պետք ա ասեմ, որ գուցե քո թարգմանածի մասին կտրուկ կարծքիցս շատ ես ազդվել, կներես։ Սարեր ձորեր ընկնել չեմ սիրում ու ոնց մտածում տենց էլ ասում եմ, առանց անձնական վիրավորանք հասցնելու նախատրամադրության։ Ու քո կարծիքի համար շնորհակալ եմ, չնայած որ ինքը մասամբ ա քոնը։

Գիտեմ, որ անձնական վիրավորանք հասցնելու միտում չես ունեցել, հատկապես որ չգիտեիր էլ` ով ա հեղինակը, որ ուզենայիր վիրավորել: Բայց արտահայտվելուդ ձևն ամեն դեպքում կոպիտ էր, կարծում եմ` կարելի էր ավելի կոռեկտ արտահայտվել` միաժամանակ ասելիքդ տեղ հասցնելով:

Իսկ ի՞նչ նկատի ունես` ասելով, որ կարծիքս մասամբ ա իմը: Լավ չհասկացա:

[Ծլնգ]

Էդքան էլ համաձայն չեմ, որ ցանկացած գործ կարաս իմ ասած տրամաբանությամբ բանալ համարես: Ու պոեզիայում հազար հատ գրավչություն կարելի ա գտնել, մանավանդ եթե սիրահար ես չափածոյի՝ սիրուն բառախաղեր, հնչյունների հետ խաղեր, քո ասած էմոցիոնալությունը, սիրուն պատկերներ, չգիտեմ, ռիթմ և այլն, փիլիսոփայություն, քո ասած պարզությունը, կամ քո չսիրած բարդությունը, նայած ճաշակ, բայց ախպոր պես, կոնկրետ էս ոտանավորում ֆաքափի մասը ինձ թվում շատ էլ հաջող ա, ես դրա հետ խնդիր չունեմ, բայց հենց երկրորդ տողը որ ասում ա They may not mean to, but they do, նենց տպավորություն ա, որ ևս մի տող ա պետք, որ քառատող լրացնի, հատուկ չեն անում, բայց անում են, ոնց որ ասենք ոտանավոր լինի՝ ես սիրում եմ քեզ, հաջորդ տողը՝ չէ, իրոք սիրում եմ, ինձ համար հենց երկրորդ տողից էնքան թուլանում ա ողջ ասելիքը, որ էլ չեմ ուզում առաջ գնալ: Գիտեմ՝ հեշտ ա քննադատելը, կարաս ասես՝ դրա կեսի չափ գրի և այլն, բայց սենց էրեսին շպպացնելով սկսվող գործը պիտի ամեն տողում ավելի ուժեղ ապտակ բերի, ստացվում ա, որ բացի առաջին տողից ու վերջին տողից էն մնացածը ուղղակի լցրել ա տողերով, որ երեք քառյակ ստացվի:

Բայց սենց պրոֆեսոր-պրոֆեսոր որ խոսում եմ, ես ինձ դուր չեմ գալիս, զուտ իմ անձնական մոտեցումն եմ ասում, ու չէի ասի, եթե ակումբում բավականին քննադատական մոտեցում չլիներ ասենք Սևակի նկատմամբ, ով ահագին ուժեղ ա մեկ-երկու ուժեղ կամ հաճախ էլ ոչ թե ուժեղ այլ հենց տպավորիչ ուղղակի տողերի արանքը ոչինչ չասող տողերով լցնելուց, զուգահեռ էլ ուժեղ ա էդպիսի ուրիշների ոտանավորները քննադատելուց:

Թէ չէ հասկանալի ա, որ քվանտային մեխանիկա չեն բացատրելու ժամանակակից պոեզիայով, բայց ինձ համար օրինակ Սահյանի շատ ու շատ բանաստեղծություններում ամեն տողը ավելի ու ավելի ա ականջ շոյում, բայց ինքն էլ կունենա իհարկե բանալություններ: Պլյուս, մի քիչ գուգլեցի էս ընթացքում Լարկինի մասին, ու որպես տիպ էլ առանձնապես դուրս չեկավ, կարող ա դատողությանս վրա դա էլ ա ազդում:

Իմ համար էլ եսիմ ինչ մի երևելի գործ չի, բայց կարծում եմ մի քիչ շատ ես քացու տակ գցում։ Ի դեպ անունն էլ․․․ ասում են Սթիվենսոնի «Ռեքվիեմ»-ից ա փոխառել․

 •

• 

 Սեղմել՝ ցույց տալու համար

Under the wide and starry sky
Dig the grave and let me lie.
Glad did I live and gladly die,
And I laid me down with a will.

This be the verse you grave for me;
Here he lies where he longed to be,
Home is the sailor, home from sea,
And the hunter home from the hill.

Այսինքն մարդը իր տապանաքարի ասելիքն ա ասում, որ ինքը fucked-up ա, ու ծնողներն էլ են դրա մեջ դեր խաղացել, չնայած ինքը դրանց չի մեղադրում (they may not mean to, but they do) ու սաղս էլ սենց ենք վոբշըմ, նենց որ կյանքը տուֆտա բան ա, ես էլ մեջը fucked-up լուզըր եմ․․․․ ու մարդը ոչ ամուսացել ա, ոչ էլ երեխա ա ունեցել, նենց որ սրանով միգուցե ասում ա, որ ես ինքս ինձնով fucked-up լինելով, գոնե ժառանգներիս fuck up չեմ արել։

Նենց որ կարծում եմ չարժի սրան ոնցոր խրատ դիտել, այլ հեղինակի ինքն իր նկատմամբ վերաբերմունք է թերևս․․․

[Ուլուանա]

Էս ես չէի ասում՝ Արէան էր, ես միայն հետը համաձայնվում էի: Ու իրա բերած երգի հետ համեմատությունը ահագին լավն էր, որ ամեն բանաստեղծություն ունի իր մեղեդին, ու եթե դա չես պահպանում, ապա երգի միայն բառերն ես թարգմանում ու դնում այլ մեղեդու վրա․․․ իմ համար սա կլինի ոչ թե թարգմանություն, այլ փոխադրություն։ Ու նույնն էլ հակառակը․ եթե չափը պահպանված է, բայց լուրջ իմաստային բացթողումներ կան, ապա նորից՝ յուրային ինտերպրետացիոն փոխադրություն ա, ոչ թե թարգմանություն․․․ բայց դե սրա մասին ահագին խոսել ենք արդեն։

Հըմ... Իմ հիշելով` հակառակը` դու էիր բնագրի վանկերի քանակը չպահելը մատնանշում որպես թերություն, իսկ Արէան քեզ քննադատում էր վանկեր հաշվելու համար: Լավ, թող Արէան գա, ասի: Ամեն դեպքում կարևորն էն ա, որ դու չես ժխտում, որ տենց ես համարում: )

Ի դեպ, եթե նայենք հայտնի տարբեր դասական թարգմանություններ ու համեմատեք բնագրերի հետ, էնքան թե՛ իմաստային, թե՛ կառուցվածքային փոփոխություններ ու նույնիսկ սխալներ կան դրանցում, որ, չգիտես ինչի, սենց մեզ նման ոչ ոք չի դրել, քլնգել, կամ էլ կարող ա` քլնգողներ էլ են եղել, բայց ամեն դեպքում հաստատվել ու ներկայացվել են հանրությանը` որպես շատ հաջող թարգմանություններ, որոնց որակն իսկի չի քննարկվել, շատերը ոչ էլ համեմատել են, որ պարզեն` ինչքան անճշտություններ կան, ու որ իրականում լրիվ քո ասած փոխադրության կատեգորիային են պատկանում :

[Շինարար]

Իմ համար էլ եսիմ ինչ մի երևելի գործ չի, բայց կարծում եմ մի քիչ շատ ես քացու տակ գցում։ Ի դեպ անունն էլ․․․ ասում են Սթիվենսոնի «Ռեքվիեմ»-ից ա փոխառել․

 •

• 

 Սեղմել՝ ցույց տալու համար

Under the wide and starry sky
Dig the grave and let me lie.
Glad did I live and gladly die,
And I laid me down with a will.

This be the verse you grave for me;
Here he lies where he longed to be,
Home is the sailor, home from sea,
And the hunter home from the hill.

Այսինքն մարդը իր տապանաքարի ասելիքն ա ասում, որ ինքը fucked-up ա, ու ծնողներն էլ են դրա մեջ դեր խաղացել, չնայած ինքը դրանց չի մեղադրում (they may not mean to, but they do) ու սաղս էլ սենց ենք վոբշըմ, նենց որ կյանքը տուֆտա բան ա, ես էլ մեջը fucked-up լուզըր եմ․․․․ ու մարդը ոչ ամուսացել ա, ոչ էլ երեխա ա ունեցել, նենց որ սրանով միգուցե ասում ա, որ ես ինքս ինձնով fucked-up լինելով, գոնե ժառանգներիս fuck up չեմ արել։

Նենց որ կարծում եմ չարժի սրան ոնցոր խրատ դիտել, այլ հեղինակի ինքն իր նկատմամբ վերաբերմունք է թերևս․․․

Էդ դեպքում ուրեմն հաջողվել ա իր հանդեպ վերաբերմունքը փոխանցել ընթերցողին

[Ծլնգ]

Հըմ... Իմ հիշելով` հակառակը` դու էիր բնագրի վանկերի քանակը չպահելը մատնանշում որպես թերություն, իսկ Արէան քեզ քննադատում էր վանկեր հաշվելու համար: Լավ, թող Արէան գա, ասի: Ամեն դեպքում կարևորն էն ա, որ դու չես ժխտում, որ տենց ես համարում: )

Լավ չես հիշում․ Արէան ասում էր, որ իմ տարբերակի մեջ կան 9րդ վանկեր, ես էլ պնդում էի, որ ճիշտ յամբիկ ռիթմը պահպանելուն չշեշտված 9րդ վանկերը չեն խանգարում, իսկ խստապահանջ 8-վանկանի մոտեցումը հայերենի վերջին վանկի վրա շեշտի պատճառով խախտում ա յամբիկ ռիթմը։ Նույնն էլ ստեղ, ի դեպ։

Ժխտելը որն ա, հա, իմ թարգմանությանը մոտեցումը ռիթմի պահպանել էլ է ներառում։

Ի դեպ, եթե նայենք հայտնի տարբեր դասական թարգմանություններ ու համեմատեք բնագրերի հետ, էնքան թե՛ իմաստային, թե՛ կառուցվածքային փոփոխություններ ու նույնիսկ սխալներ կան դրանցում, որ, չգիտես ինչի, սենց մեզ նման ոչ ոք չի դրել, քլնգել, կամ էլ կարող ա` քլնգողներ էլ են եղել, բայց ամեն դեպքում հաստատվել ու ներկայացվել են հանրությանը` որպես շատ հաջող թարգմանություններ, որոնց որակն իսկի չի քննարկվել, շատերը ոչ էլ համեմատել են, որ պարզեն` ինչքան անճշտություններ կան, ու որ իրականում լրիվ քո ասած փոխադրության կատեգորիային են պատկանում :

Դե հա, բայց ասենք թումանյանական պուշկինը մի ուրիշ կարգի հրաշք ա։ Պաստերնակի շեքսպիրյան սոնտներն էլ են լավը․․․ Բայց հենց սենց բարդությունների պատճառով չափածո թարգմանողները նախընտրում են ազատ թարգմանություն կոչել իրենց արածը, շատ դեպքերում նույնիսկ չափածոն հանգավորված արձակի վերածելով, ոիրենց ունեցած խնդրիրն էլ նպատակային լսարանին այլալեզու պոեզիայի նմուշներին ծանոթացնելն է, ոչ թե լաբորատոր էքսպերիմենտներ անելը։

Հա, ու եթե չեք փորձել, թարգմանությունների նկատմամբ հետաքրքրություն ունեցողներին խորհուրդ կտամ փորձել երգերի տեքստեր թարգմանել, այնպես, որ նույն երաժշտությամբ երգել լինի այդ թարգմանությունը․․․ ահագին հավես վարժություն ա։

[Ուլուանա]

Դե հա, բայց ասենք թումանյանական պուշկինը մի ուրիշ կարգի հրաշք ա։ Պաստերնակի շեքսպիրյան սոնտներն էլ են լավը․․․ Բայց հենց սենց բարդությունների պատճառով չափածո թարգմանողները նախընտրում են ազատ թարգմանություն կոչել իրենց արածը, շատ դեպքերում նույնիսկ չափածոն հանգավորված արձակի վերածելով, ոիրենց ունեցած խնդրիրն էլ նպատակային լսարանին այլալեզու պոեզիայի նմուշներին ծանոթացնելն է, ոչ թե լաբորատոր էքսպերիմենտներ անելը։

Ի դեպ, օրինակ, անգլերենից ռուսերեն թարգմանելը շատ ավելի հեշտ ու ներդաշնակ ա, քան անգլերենից հայերենը: Ես ինքս չափածոն որևէ լեզվից ռուսերեն թարգմանած չկամ, բայց զուտ թարգմանությունները կարդալով` զգում եմ, որ ռուսերեն թարգմանությունները շատ ավելի մոտ են բնագրին, քան հայերեն թարգմանությունները: Իհարկե, էստեղ կարելի ա ենթադրել, որ գուցե ուղղակի հայերը լավ չեն թարգմանում, չգիտեմ, գուցե դա էլ կա, բայց զուտ լեզվական առանձնահատկություններով պայմանավորված` կարծում եմ` օբյեկտիվորեն էլ տենց ա:

Հա, ու եթե չեք փորձել, թարգմանությունների նկատմամբ հետաքրքրություն ունեցողներին խորհուրդ կտամ փորձել երգերի տեքստեր թարգմանել, այնպես, որ նույն երաժշտությամբ երգել լինի այդ թարգմանությունը․․․ ահագին հավես վարժություն ա։

Հա, երգի դեպքում հաստատ է՛լ ավելի բարդ կլինի, որովհետև թարգմանության մեջ, բացի ամեն ինչից, պետք ա նաև բառերը հարմարեցնել երգի շեշտադրությանը:

[Ծլնգ]

Ի դեպ, օրինակ, անգլերենից ռուսերեն թարգմանելը շատ ավելի հեշտ ու ներդաշնակ ա, քան անգլերենից հայերենը: Ես ինքս չափածոն որևէ լեզվից ռուսերեն թարգմանած չկամ, բայց զուտ թարգմանությունները կարդալով` զգում եմ, որ ռուսերեն թարգմանությունները շատ ավելի մոտ են բնագրին, քան հայերեն թարգմանությունները: Իհարկե, էստեղ կարելի ա ենթադրել, որ գուցե ուղղակի հայերը լավ չեն թարգմանում, չգիտեմ, գուցե դա էլ կա, բայց զուտ լեզվական առանձնահատկություններով պայմանավորված` կարծում եմ` օբյեկտիվորեն էլ տենց ա:

Վանկաշեշտական չափը հայերենին ահագին խորթ ա, բայց լայն տարածում ունի թե՛ անգելերենում, թե՛ ռուսերենում․․․ ու դե չափածոյի մշակույթներն էլ այդ լեզուներով ավելի հարուստ են։

Հա, երգի դեպքում հաստատ է՛լ ավելի բարդ կլինի, որովհետև թարգմանության մեջ, բացի ամեն ինչից, պետք ա նաև բառերը հարմարեցնել երգի շեշտադրությանը:

բանաստեծություններում էլ, Ուլուանա ջան, բանաստեղծություններում էլ

[Ուլուանա]

Վանկաշեշտական չափը հայերենին ահագին խորթ ա, բայց լայն տարածում ունի թե՛ անգելերենում, թե՛ ռուսերենում․․․ ու դե չափածոյի մշակույթներն էլ այդ լեզուներով ավելի հարուստ են։


բանաստեծություններում էլ, Ուլուանա ջան, բանաստեղծություններում էլ

Պարզ ա, որ բանաստեղծություններում էլ: Բայց շատ դեպքերում կարող ա թարգմանությունը որպես բանաստեղծություն` լրիվ նորմալ հնչել, բայց որպես երգ` ոչ` կախված հենց երաժշտությունից:

[Ուլուանա]

Մի բան էլ ասեմ ու ժամանակավորապես թռնեմ էս թեմայից:

Սա, իհարկե, օգտակար փորձ էր բոլորիս համար, հետաքրքիր ուսումնասիրություն էր, Այվիին էլ շնորհակալություն կազմակերպելու համար: Բայց հաջորդ անգամ, եթե իմ կարծիքը հաշվի առնվի, դեմ կլինեմ էս ֆորմատին, երբ ով ինչ ուզում` թարգմանում է, ու չկա որևէ ընդհանուր հիմք, որով կարելի է առաջնորդվել թարգմանությունները գնահատելիս ու համեմատելիս: Ի վերջո, չնայած մրցույթ չի, բայց, մեկ է, էլի գնահատում ու համեմատում ենք` առանձնացնելով ու նշելով մեզ համար լավագույն տարբերակը, չէ՞: Իսկ գնահատելու ու հատկապես համեմատելու համար պիտի լինեն հավասար պայմաններ: Իսկ էսպես`մեկը հավանում է էսինչ տարբերակը, որովհետև բնագիրն էլ էր հավանել, մյուս տարբերակներն իսկի չեն հետաքրքրում, որովհետև բնագրերն էլ չեն հետաքրքրել: Մյուսը պոեզիայից բան չի հասկանում, դրա համար հավանում է էն, որի իմաստն է դուր գալիս իրեն: Մեկի թարգմանածը երկար բանաստեղծություն է, մյուսինը` կարճ, մեկի վանկերը շատ են, մյուսինը` քիչ, մեկն իմաստային առումով է բարդ թարգմանելը, մյուսը` կառուցվածքային առումով, մեկը գրավիչ թեմա ունի, մյուսը` բանալ ու ծեծված, էն մյուսի բնագիրը, բացի թարգմանողից, ոչ ոք չի հասկանում, որ հնարավոր լինի հենց թարգմանությունը գնահատել, ոչ թե տեքստը` առանձին վերցված, և այլն: Մի խոսքով` շատ խառը ու անհավասար պայմաններ են: Եթե նպատակը զուտ հայերեն թարգմանությունների թիվն ավելացնելն է, ամեն մարդ ցանկության դեպքում էլի կարող է իր համար թարգմանել, դնել համապատասխան թեմաներում, իսկ եթե ինչ-որ համատեղ նախաձեռնություն ենք անում, որի դեպքում լավ ու վատի համեմատություն պիտի արվի, լավ կլինի` ինչ-որ ընդհանուր հիմքեր ստեղծենք դրա համար, թե չէ` զուտ չափածո լինելը շատ քիչ է, հատկապես որ նույնիսկ չափածոների մեջ, օրինակ, Շինարարի թարգմանությունը, ոչ մի կերպ չկարողացա ընկալել որպես չափածո, ասենք, եթե չնշվեր, որ չափածո ա, մտքովս էլ չէր անցնի:

Համենայնդեպս, ասեմ, որ էս գրածովս որևէ մեկի թարգմանությունը չեմ փորձում նսեմացնել, ու ընդհանրապես սա բնավ քննադատություն չի ո՛չ թարգմանողների, ո՛չ կարծիք արտահայտողների, ո՛չ էլ կազմակերպչի նկատմամբ. տրված պայմաններում ամեն մեկն արել ա էն, ինչ իրենից պահանջվում էր: Պարզապես համարում եմ, որ նախաձեռնության էս ֆորմատը լուրջ թերություն ունի, ու արժե դա հետագայում հաշվի առնել: Էլի թող մրցույց չլինի, բայց թարգմանելու համար ընտրվի կոնկրետ ստեղծագործություն` բոլորի համաձայնությամբ:

[Skeptic]

Մի քանի պատճառներից ելնելով՝ փորձեցի օրիգինալի ռիթմին ու հանգերի կառուցվածքին համապատասխան թարգմանություն էլ անել։ Ստացվեց սենց․

Հ․ Ֆ․ Լավքրաֆթ - «Հուսալքում»

Գիշերն էանում են, ճչում,
Եվ անտառներում հառաչում․
Քամու մեջ խելագար թռչում
Տեսքեր դժոխանման։
Ճարճատող ճյուղերում լսում,
Ճահճացող լճերում խոսում,
Հատում են ափը, երիզում
Դևերը հուսալքման։

Կիսով չափ հիշում եմ կարծես,
Նախքան երկինքը մոխրատես
Մարեց ավյունս հրակեզ,
Երանությունն էր տիրում։
Երկինքը փայլում էր, ասես
Ոսկուց լիներ ճառագագես․
Դա երազում էր պարզապես
Դիսն իր խորը թմբիրում։

Ժամը հոսում է, չքանում,
Կիսագիտելիքներ հանում,
Կուրորեն քայլում, հեռանում
Կուսական դաշտի միջով։
Դժբախտ ճամփորդը տրտնջում,
Հայացքն առ կրակն է շրջում,
Մրկկահավի կանչն ականջում
Անճար քշվում դեպի ծով։

Նենգ թևեր են բախվում օդում,
Ու ոգիներ են հոշոտում,
Չտեսնված բաներ բոթում
Ցանկասեր երկնքի տակ։
Ստվերներ՝ կորցրած խնդության,
Չարքեր ապագա տխրության,
Ձուլվում են ամպում խենթության,
Որ պատեն հոգին համակ։

Ովքեր դեռ ողջ են, ողբում են,
Դառնության ցավում դողում են,
Իսկ Ֆուրիաները խողում են
Անդորր ու խաղաղություն։
Բայց կհաջորդի այս բանտին
Եվ կգա պիղծ կյանքից անդին
Մոռացություն, որ փարատի
Որոնումներն ապարդյուն։


Բնագիրը.

 •

• 

 Սեղմել՝ ցույց տալու համար

H. P. Lovecraft – “Despair”

O’er the midnight moorlands crying,
Thro’ the cypress forests sighing,
In the night-wind madly flying,
Hellish forms with streaming hair;
In the barren branches creaking,
By the stagnant swamp-pools speaking,
Past the shore-cliffs ever shrieking;
Damn’d daemons of despair.

Once, I think I half remember,
Ere the grey skies of November
Quench’d my youth’s aspiring ember,
Liv’d there such a thing as bliss;
Skies that now are dark were beaming,
Gold and azure, splendid seeming
Till I learn’d it all was dreaming—
Deadly drowsiness of Dis.

But the stream of Time, swift flowing,
Brings the torment of half-knowing—
Dimly rushing, blindly going
Past the never-trodden lea;
And the voyager, repining,
Sees the wicked death-fires shining,
Hears the wicked petrel’s whining
As he helpless drifts to sea.

Evil wings in ether beating;
Vultures at the spirit eating;
Things unseen forever fleeting
Black against the leering sky.
Ghastly shades of bygone gladness,
Clawing fiends of future sadness,
Mingle in a cloud of madness
Ever on the soul to lie.

Thus the living, lone and sobbing,
In the throes of anguish throbbing,
With the loathsome Furies robbing
Night and noon of peace and rest.
But beyond the groans and grating
Of abhorrent Life, is waiting
Sweet Oblivion, culminating
All the years of fruitless quest.

[Արշակ]

Էդքան էլ համաձայն չեմ, որ ցանկացած գործ կարաս իմ ասած տրամաբանությամբ բանալ համարես: Ու պոեզիայում հազար հատ գրավչություն կարելի ա գտնել, մանավանդ եթե սիրահար ես չափածոյի՝ սիրուն բառախաղեր, հնչյունների հետ խաղեր, քո ասած էմոցիոնալությունը, սիրուն պատկերներ, չգիտեմ, ռիթմ և այլն, փիլիսոփայություն, քո ասած պարզությունը, կամ քո չսիրած բարդությունը, նայած ճաշակ, բայց ախպոր պես, կոնկրետ էս ոտանավորում ֆաքափի մասը ինձ թվում շատ էլ հաջող ա, ես դրա հետ խնդիր չունեմ, բայց հենց երկրորդ տողը որ ասում ա They may not mean to, but they do, նենց տպավորություն ա, որ ևս մի տող ա պետք, որ քառատող լրացնի, հատուկ չեն անում, բայց անում են, ոնց որ ասենք ոտանավոր լինի՝ ես սիրում եմ քեզ, հաջորդ տողը՝ չէ, իրոք սիրում եմ, ինձ համար հենց երկրորդ տողից էնքան թուլանում ա ողջ ասելիքը, որ էլ չեմ ուզում առաջ գնալ: Գիտեմ՝ հեշտ ա քննադատելը, կարաս ասես՝ դրա կեսի չափ գրի և այլն, բայց սենց էրեսին շպպացնելով սկսվող գործը պիտի ամեն տողում ավելի ուժեղ ապտակ բերի, ստացվում ա, որ բացի առաջին տողից ու վերջին տողից էն մնացածը ուղղակի լցրել ա տողերով, որ երեք քառյակ ստացվի:

Իմ համար երկրորդ տողը շատ էլ տեղին էր․ ընդհանրապես համաձայն չեմ, թե տող լցնելու համար էր դրած։ Բայց էդ հեչ․ ճաշակին ընկեր չկա

Ինչ վերաբերում ա պոեզիայի գրավչությանը, իսկ ես կասեի՝ նպատակին, էդ սաղ թվարկածդ հազար ու մի բանը ճիշտ ես ասում, բայց իմ կարծիքով դրանք բոլորն էլ տեղավորվում են ասածս լակոնիկության ու ուղեղի մեջ դաջվելու, տպավորվելու հատկության մեջ։ Բառախաղերը խտացնում են բառի իմաստային կշիռը, այսինքն՝ քիչ բառերով շատ բան ես ասում, ռիթմը, հանգերը մեծացնում են հիշվելիությունը, ասվածի ազդեցիկությունը, սիրուն պատկերները նույնպես, ընդհանրապես նյութը ինչքան գունեղ ա, էմոցիոնալ լիցք ունի, էնքան ուժեղ ա մեխվում ուղեղում։ Մի խոսքով, էս բոլորը ընդամենը տարբեր գործիքներ են՝ նույն վերջնական էֆեկտին ծառայող։ Հենց էդ ուղեղում դարջվելու բարձր արդյունավետությունն ա պոեզիայի իսկ ավելի ընդհանուր՝ գեղարվեստական գրականության ու արվեստի իմաստը իմ ջոկելով

[Jarre]

Քանի որ ես մտադիր չէի հեռու մնալ, փորձեցի Արշակի տարբերակը կիրառել պրակտիկորեն ու տեսնել ինչ կստացվի։ Ահա այն՝

Քաքմեջ են անում քեզ հերդ, մերդ
Գուցե չեն ուզում, բայց դե անում են,
Իրենց սխալներն լցնում են մեջդ,
Մի բան էլ վրից, հատուկ քեզ համար, ավելացնում են։

Բայց նրանց նույնպես քաքմեջ են արել,
Նաֆթալինահոտ գլխարկ-բաճկոնով ինչ-որ հիմարներ,
Ով կես ժամանակ փսլնքոտ-ծանր են կարծես թե եղել,
Իսկ մյուս կեսը կրծել են գուցե իրար կոկորդներ։

Մարդը տալիս է տանջանք մյուսին,
Որ խորանում է անդունդի նման,
Ինչքան կարող ես արագ հեռացիր,
Ու մի թող քեզնից և ոչ մի ժառանգ։

հ․գ․ կետադրիր ինքդ

LisBeth, ճիշտն ասած որպես թարգմանություն չեմ գնահատում, այլ որպես հայերեն՝ ինձ հասանելի տարբերակ։ Շատ հավանեցի էս թարգմանությունդ։ Իմ կարծիքով շատ բնական ու հզոր է ստացվել։ Բայց «քաք մեջ»-ը ու «fucked up»-ը իմ ընկալմամբ համարժեք չեն։ Գիտեմ, որ դա Արշակի առաջարկած տարբերակն է ))) Թեև էս թարմանածիդ մեջ շատ համահունչ է ու ներդաշնակ է, բայց իմ համար fuck-ը (կամ ինչպես բրիտանացիներն են արտասանում՝ ֆուքը) շատ ավելի «հաճելի», հասկանալի ու բովանդակալից է, քան «քաք»-ը։ Դա իմ համար մի տեսակ շատ շատ գռեհիկ է գրականության մեջ։ Ժամանակին ես ինքս սկսեցի այդ բառը հաճախ օգտագործել, այդ թվում նայև Ակումբում, բայց հիմա որ հետ եմ նայում, մեղմ ասած շատ ներվայնանում եմ։ Իսկ գրականության մեջ չգիտեմ ինչ ձև պիտի օգտագործվես, որ էդ «քաք»-ը ուտվի։ Մի խոսքով մի կողմից թարգմանությունդ հավանում եմ, մյուս կողմից էդ բառը մի տեսակ կուլ չի գնում ))

[Jarre]

Ես էլ եկա ինքնաբացահայտվելու :
Ճիշտն ասած` բացահայտումս թողեցի վերջում, որ հնարավորինս շատ անկողմնակալ կարծիքներ կարդամ, բայց ոնց որ թե կարծիքներ հայտնողները շատ քիչ են: Հատկապես Հայկօյի կարծիքը շատ հետաքրքիր կլիներ կարդալ ներկայացված բոլոր թարգմանությունների մասին` հաշվի առնելով, որ թարգմանիչ է, նաև իմ ճանաչած ամենագրագետ ու կիրթ մարդկանցից մեկը:

Հա, ես էլ եմ սպասում Օ-ի քոմենթներին
Էս հարցում նա God level ա իմ համար

Ես թարգմանել եմ Լարկինի This Be The Verse-ի առաջին և երկրորդ տարբերակները (գրառումներ #6 և #7), ինչպես նաև Պոյի Dream Within A Dream-ը (էն հինգերորդ դասարանի մակարդակի դարձրած պրիմիտիվ ոտանավորը):

Փաստորեն քո թարգմանածներից մեկը իմ ընտրածներից է՝ #6-ը ։ Ապրե՛ս, շատ լավ ես թարգմանել, ինչպես մնացած հավանածս տարբերակների թարգմանիչները։ Բոլորին մեկ անգամ ևս շնորհակալություն

Ես կարծեցի, որ 6-նու 7-ը տարբեր տարբեր մարդիկ են թարգմանել։ Հիմա որ հասկանում եմ, որ նույն մարդն է թարգմանել մեղմ ասած զարմացած եմ։ Փաստորեն դա էլ կարելի է համարել տաղանդ։ Որ էդքան տարբեր ձևերով ես թարգմանել։ Համենայն դեպս ինձ համար դա տաղանդ է։

նաև fuck up-ը թարգմանելու գայթակղությունը կար:

Մի փոքր շեղվեմ... Իմ համար սա ավելի շատ հոգեբանափիլիսոփայական հարց է, քան թարգմանչական։ Հետաքրքիր է, ինչու ենք մենք էդքան զգայուն նման բառերի նկամամբ։ Հիշում եմ, որ էն անցած կյանքումս երբ երեսուն փաստերը գրել էի, էս թեմային էլ էի անդրադարձել.... Ուղղակի իրոք իմ համար սա խնդիր է, որ մեր համար fuck-ը էդ կարգի խնդիր կամ հետաքրքրություն ներկայացնող թեմա է։

Ինչ վերաբերում է fuck up արտահայտությանը, ապա իմ գրած երկու տարբերակներն էլ «գցել» և «կյանքը փչացնել», կարծում եմ, ինչ-որ չափով հաղորդում են իմաստը տվյալ համատեքստում, թեև ընդունում եմ, որ լիարժեք թարգմանություն չեն: Արշակի առաջարկած «քաքմեջ անել» տարբերակն էլ էր մտքովս անցել թարգմանելու ժամանակ, բայց մտածեցի` բանաստեղծության համար մի քիչ շատ կոպիտ է, չնայած fuck-ն իր բուն իմաստով, իհարկե, շատ ավելի անպարկեշտ բառ է, բայց անգլերենում, կարծում եմ, բոլորս էլ գիտենք, որ բավական «ուժը կորցրած» բառ է` հայերեն համարժեքի հետ անհամեմատելի: Բայց գուցե սխալվել եմ «քաքմեջը» մերժելով, չգիտեմ: Շինարարի առաջարկած «ձախողելը» կհամապատասխաներ, եթե խոսքն անշունչ առարկայի մասին լիներ, օրինակ` գործը ձախողել, բայց մարդուն ձախողել` առնվազն հայերենում ճիշտ չի հնչում, կարծում եմ:

Իմ համար էլ պարադոքսը կայանում է նրանում, որ քո թարգմանած տարբերակները շատ ավելի մեղմ են և չեն փոխանցում fuck-up-ը, իսկ «քաք մեջ»-ը շատ գռեհիկ է....

Ընդհանրապես կուզենայի մի հատ հստակ պարզել` բնագրի վանկերի քանակը թարգմանության մեջ պահպանելն իրոք պարտադիր պայման է լուրջ, պրոֆեսիոնալ թարգմանությունների դեպքում, թե թույլատրելի է մի երկու վանկ ավելացնել-պակասեցնելը: Իմանամ, հետագայում էլ հաշվի առնեմ, էլի, որ սրանից հետո դրա պատճառով «հինգերորդ դասարանի մակարդակի պրիմիտիվ թարգմանություններ չանեմ» :

Իմ խիստ սուբյեկտիվ պատկերացմամբ՝ ոչ, պարտադիր չէ։ Պարտադիր է, եթե դու ուզում ես քեզ ցույց տալ որպես սուպեր թարգմանիչ։ Բայց եթե նպատակդ է, փոխանցել ընթերցողին նույն ուժը, էներգիան, միտքը....... ինչը որ բնագրում է, ապա պարտադիր չէ։