Սևանա լիճը որպես իրավաբանական անձ :


Զարմանահրաշ ու թովիչ հագուստով է զարդարված Սևանա լիճը առավոտյան : Մեղմ փչող հովիկը կամ զեփյուռը , որին Երևանում օգոստոսին ՙհողմ կամ բուք՚ կանվանեին , զովացնում է առանց այդ էլ արդեն տանջված ու արևից կիզված սիրտդ , մարմինդ , հոգիդ :
Նայում ես ափից Սևանա լճին ու թվում է , թե այն անդադար հոսում է չգիտես ուր , բայց միևնույն է , դարձյալ անսպառ է մնում նրա ավազանը : Մերթընդմերթ ծովի վրայից կամ ափից լսվում են ճայերի ճվողյունները , որոնք , տարօրինակ է , բայց երեխայի ծիծաղի ձայն են հիշեցնում : Բայց դա չէ , որ նրանց Սևանի զարդն է դարձնում : Ասես ամպերի մի վիթխարի ջոկատ տարածվում են սպիտակաթույր ճայերը ամբողջ Սևանա լճի ափամերձ ջրի մակերևույթի վրա ծածկելով լճի բնանկարը և անգամ ճաճանչափայլ ու բոցակեզ հորիզոնը :
Արևի նորածագ ճառագայթները , մինչ ես լուռ շատախոսում էի ձեր հետ , վառ կարմրով ներկեցին դիմացի թերակղզին ժամանակին Սևանա կղզին , այժմ ասես ծովի մեջ խրված մի նետի տեսք ունեցող Սևանա թերակղզին : Սարերի վրա տեղ-տեղ կարելի է ինչ-որ սև հետքեր տեսնել . ուշադիր նայողը կհասկանա , որ դրանք ամպերի ստվերներն են , որոնք ընկնում են լեռնալանջերին :
Լեռները շրջապատում են լիճը : Թվում է լեռները խոսում են քո հետ , թվում է ուզում են հայտնել իրենց սրտի ցավը , դարդերը կամ վերջապես ձանձրացել են անվերջ այդպես լուռ ու անդադար կանգնելուց , ՙհավերժ պահապանի ՚ դերը խաղալուց . և ու~մ են պաշտպանում , նրանց , ովքեր իրենց ե±ն ոչնչացնում … ասես հայցում են նրանք թոշակի գնալ , սակայն այս ամենը նրանք լուռ են անում :
Գեղեցիկ է արշալույսի շողերով ցողված Սևանի ավազանը : Ախ~ այդ լիճը .. ինչպե~ս է բուրում իր բուրմունքով , ինչպե~ս է թովում իր թովքով , ինչպե~ս է ձգում իր մագնիսով , ինչպես հանգստություն պարգևում իր տեսքով :
Կախարդուհի է Սևանա լիճը , և ոչ-ոք զերծ չէ այդ կախարդանքից . նստում ես ափին , նայում լճին , ու սիրտդ թպրտում է մանկան նման , ուզում ես դու էլ ճայ լինես , սլանաս Սևանի վրայով , ասես մի կարապ վայրէջք կատարես , լողաս լճի ողորկ մակերևույթին անասելի ու աննկարագրելի բավականություն ու հաճույք ստանալով : Այո’ , Սևանաը կարող է և իվիճակի է հանգստացնել ընդարմացած ուղեղդ :
Հիրավի , որ մեծ է լճի զմայլքը : Ամեն ակնթարթին ասես ասես մի կամակոր արքայադստեր պես , մի նոր հագուստով է ներկվում Սևանա լիճը կապտա-կանաչավուն , դեղնա-կանաչավուն , կապույտ-արծաթագույն , և իրականում սա է Սևանա լճի զմայլքը : Ինչ ասացի , լճի …… աստված կսիրե’ք , այստեղ մի ամբողջ ծով է անծիր , անվերջ , մուգ կապույտ ու խաղաղ , հանգիստ ու մեղմ հանդարտության շտեմարան :
Երեկո է : Արդեն հոգնած արևը պատրաստվում է մայր մտնել և շուտափույթ իր գիրկն է հավաքում իր փոքրիկ ճառագայթներին : Սևանա լիճը անհանգիստ է , թվում է ինչ-որ մեկը խախտել է նրա մշտնջենական անդորրը : Ոչմիտեղից եկող ալիքները համարձակորեն խայտում են ափին : Քամին ինձ չի թողնում տեղից վեր կենալ : Նրա աղմուկը տանջում է բացասական զգացումներս : Ինչ-որ սրբազան սարսուռ է հաամկում հոգիդ , երբ մենակ ես երեկոյան Սևանա ափին : Թվում է դու Էդիպն ես , իսկ Սևանը Սֆինքսը և զրուցում եք միմյանց հետ , չնայած-որ ոչ մեկդ ոչ մի բառ չի արտասանել : Իսկ Սևանը , ……. , այն նորից փոխել է զգեստը : Եթե չլիներ թույլ կապույտ երանգը , կարելի է կարծել , թե կանգնած ես կանաչով պատված դաշտավայրի եզրին :
Հորիզոնի վրա միակ տեսանելի կերպարը մառախուղի մեջ թաղված Սևանա կղզին է , որն ասես մի կախարդական տեսիլք լինի : Թվում է ինչ-որ խորհրդավորությամբ է այն լցված , ու անհասանելի բարձրունք է , որտեղ տաղված են աներևակայելի գանձեր : Եվ , եթե չլիներ այն ՙնեղ արահետը՚ , որը կղզին կապում է ցամաքի հետ , կարելի է կարծել , որ Ստիվենսոնը հենց այս ՙԳանձեի Կղզու՚ մասին է պատմել իր գրքում : Դատարկ է ծովը լուռ ու սրընթաց :
Մայրամուտի շողերը իրենց օրհասական վերջին կայծերն են հղում , և Սևանա լիճը ըղմկվում է կիսախավարի մեջ , ինչու± կիսախավարի , որովհետև աբողջ լճի հայելանման մակերևույթը պսպղում է Լուսնի մխիթարող շողիկներից :
Գեղեցիկ է Սևանը Հայաստանում : Իրար զուգահեռ ալիքների անընդհատ հաջորդականությունները , որոնք թվում է , թե վերջ չունեն , իրարից առաջ ընկնելով , խարազանում են ափը , և այդ գործընթացը այնքան գեղեցիկ երանգ ունի , որ ակամա հայացքդ կանգ է առնում ափամերձին :
Տարօրինակ ու խորհրդավոր է Սևանը . երբևէ հարցրեք մի ՙսևանասերի ՚, ինչ զգացում է ապրում գիշերը Սևանի հետ մնալիս : Սևանը ձգող է ինչպես մագնիսը , տարօրինակ , նույն-իսկ փոքր-ինչ վախենալի ինչպես Լոխ-Նեսսը , սառը ինչպես հանգուցյալը , բայց ինչ-որ անբնական հրայրք կա նրա սրտում , որ չնայած վախին ու ցրտին , ուզում ես լինել Սևանում , զգալ ,հոտ քաշել , շոշափել , տեսնել և յոթերրորդ զգայարանով շփվել Սևանի հետ :
Նայում ես այս հոգեզմայլ տեսարաններին ու չես կարողանում պատկերացնել , որ այստեղով ժամանակին Բեշիրն է անցել , որ Աշոտ Երկաթն է այստեղ կռվել :
Իսկ սարերը լռում են , մտքում երևի քմծիծաղ տալով , թե ՙ այ մարդիկ , դուք ի±նչ գիտեք ինչ է եղել , միայն մենք ենք և այս ջրի վերջին կտորը ,որ գիտենք իրականում ինչ է եղել , մենք ենք ձեր պատմությունը , մենք էինք ,որ կանգնած էինք այստեղ այնժամ , երբ Նոյը խարսխեց իր տապանը մեր ընկերուհու վրա : Դուք ի±նչ գիտեք աշխարհի բանից ՚ :
Զարմանալի է , Երևանում Սևան անունը տալիս են լողալու բնազդով , իսկ երբ Սևանում ես , երբեմն նույնիսկ չես էլ ուզում լողանաս այլ միայն բավարարվում ես նրանով , որ Սևանը կա , գոյություն ունի , որ կողքիդ է , որ ապրում ես քո թանկարժեք ժամանակից գեթ մի քանի ակնթարթ նրա հետ , և այն ատեսանելի վախը ,որ առկա է մեր յուրաքանչյուրի մեջ , այստեղ արդեն բոլորովին ուրիշ կերպ է իրեն պահում , այստեղ զգում ես , որ թիկունքիդ կանգնած է մի այնպիսի հզոր թիկնապահ , որ մի աբողջ ժողովուրդ է փրկել , թագավորների ու ակամա նյարդային բջիջներդ թուլանում են , իսկ ռեցեպտորներիդ ամբողջ ուշադրությունը կենտրոնանում է Գեղամա ծովի վրա : Ուզում ես թափավազքով առաջ մղվել , թռչել Սևանի վրայով ու անէանալ , տարրալուծվել , ամեն մի հյուլեյով առանձին զգալ այն գերագույն հաճույքը , բավականությունն ու բավարարվածությունը , որը տալիս է Սևանա լիճը :
Արդեն առավոտ է , սպիտակ ամպերը ծածկում են Սևանը : Կարծես գզգզված բամբակի ահռելի կտորներ լինեն այդ ամպերը , որոնք անկանոն կերպով լողում են երկնքում : Բայց ահա ասես ինչ-որ մի ՙԱդամ Սմիթի անտեսանելի ձեռքով՚ կարգավորվեցին նրանց շարքերը , այժմ ամբողջ Սևանը շրջապատող պարսպասարերին խոյանում է մի ուրիշ պարիսպ ամպերը շրջան կազմելով օղակել են ավազանը գրկող լեռները : Իսկ ամպերը շաժվում են դեպի լիճը , թվում է սարերի վրայից մի վիթխարի ձյունատեղում է գալիս և ուր որ է կճխլի մեզ ու կթափվի Սևանա լիճը իր ճերմակ լավայի տակ առնելով Սևանը :
Այսօր Սևանը ՙկարճ-կապույտ՚ շրջազգեստ է հագել : Թեթև ալեկոծություն է , ու զեփյուռը չի թողնում լսել ալիքների ափին դիպչելու ձայնը , այն անընդհատ խաղում է ականջիդ մեջ : Ինչ-որ աննկարագրելի հաճույք պարուրում է հոգիդ ու չես ուզում այստեղից քայլ անել : Որոշ մարդիկ զրկանքների են գնում , ամբողջ կյանքում փափագում են դրախտ ընկնել , իսկ Սևանի շրջակայքում բնակվող մարդիկ նույնիսկ չեն էլ կասկածում , որ իրենք արդեն գտնվում և ապրում են այդ դրախտում :
Յուր կապույտ ու լայն փեշերը տարածելով Գեղամա և Զանգեզուրի լեռների հարևանությամբ , թե’ մոտից և թե’ հեռվից ամենատարբեր զգեստներով զարդարուն իր նեքին աշխարհն է մեր առաջ բացում Գեղամա ծովը :
Եկե’ք , ուրեմն պաշտպանենք ու պահպանենք մեր վեջին լիճը , չոլ ու հանդերի արանքում ընկած մեր վերջին ջրի կտորն ու խոնավ վայրը , մեր պատմության նախշը , մեզ սնող ու կերակրող , և վերջապես մեր ներաշխարհի գաղտնիքների անխոնջ պահապանին , որ յուրաքանչյուրիս համար մի առանձին իրեն համապատասխան դուռն է բացում .............. մեր Սևանա լիճը :

Սևան 2001
Հատուկ Պինգվինաշենի համար