Հովհաննես Թումանյան

[vartabooyr]

ԺՊՏՈՒՆ ԱՉՔԵՐ

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԹՈՒՄԱՆՅԱՆ

Դու մի՛ հավատա Ժըպտուն աչքերին.
Շատ անգամ նըրանք ծաղիկներ են վառ,
Բուսած կորըստյան անդունդի ծայրին,
Միամիտ մարդկանց քարշելու համար։

Ահա պոետն էլ պատրանքով հարբած՝
երվեց մի անգամ Ժըպտուն աչքերի,
Ու որքա՜ն տանջվեց, տառապեց խաբված,
Ու որքա՜ն սըրտում գանգատներ ունի...

Դու շատ մի՛ խաբվիր Ժըպտուն աչքերից.
Շատ անգամ նըրանք ծաղիկներ են վառ,
Ծըլում են սըրտի ավերակներից,
Տըխուր հատակը ծածկելու համար։

Ահա պոետն էլ՝ տառապած մի մարդ,
Որ սրտում այնքան գանգատներ ունի,
Բայց հաճախ այնպես Ժըպտում է զըվարթ,
Ասես թե քեզնից բախտավոր լինի։

[vartabooyr]

ԱԽԹԱՄԱՐ

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԹՈՒՄԱՆՅԱՆ
1891 թ

Ծիծաղախիտ Վանա ծովի
Փոքրիկ գյուղից առափնեայ
Ծովն է իջնում գաղտագողի
Ամեն գիշեր մի տղայ։

Շովն է մտնում առանց նաւակ,
Բազուկներով առնացի
Ջուրը ճողփում լող է տալի
Դեպի կըղզին դիմացի։

Խաւար կըղզուց պարզ ու պայծառ
Մի լույս կանչում է նրան.
Մի վառ փարոս նրա համար
Չըմոլորի էն ճամփան։

Սիրուն Թամարն ամեն գիշեր
Այնտեղ կրակ է անում,
Եւ ըսպասում է անհամբեր
Այնտեղ մօտիկ դարանում։

Ծըփում է ծովն ալեծածան
Ծըփում է սիրտը տըղի,
Գոռում է ծովն ահեղաձայն
Նա կըռվում է կատաղի։

Եւ Թամարը սըրտատըրոփ
Արդեն լսում է մոտիկ
Ջրի ճողփյուն ու ողջ մարմնով
Սիրուց այրվում է սաստիկ։

Լըռեց։ Ծովի խավար ափին
Կանգնեց սեւ-սեւ մի ըստւեր…
Ահա եւ նա…իրար գըտան…
Խորհըրդավո՛ր լուռ գիշեր…

Միայն ալիքը Վանա ծովի
Մեղմ դիպչում են եզերքին.
Եւ հեղհեղուկ հեռանում են
Շըշունջներով անմեկին։

Նըրանք ասես փըսփըսում են
Ու աստղերը կամարից
Ակնարկելով բամբասում են
Լիրբ, անամոթ Թամարից…

Բամբասում են կույսի սըրտում
Ժամ է արդէն…ու կըրկին
Մինն ալեկոծ ծովըն է մըտնում,
Մյուսն աղոթում եզերքին…

Բայց մի անգամ չարկամ մարդիկ
Նըրանց գաղտնիքն իմացան,
Լույսը հանգցրին սեւ ու սաստիկ
Մի մութ գիշեր դիվական։

Մոլորվեցավ Խավար ծովում
Լողորդ տըղան սիրահար,
Ու բերում է հողմը բերո՜ւմ
Հառաչանքներն- «Ա՜խ, Թամա՜ր…»

Մոտ է ձայնը սեւ խավարում,
Ժայռերի տակ սեպացած,
Ուր ամեհի ծովն է գոռում,
Մերթ կորչում է խլացած
Ու մերթ լըսւում ուժասպառ.
«Ա՜խ, Թամա՜ր…»

Առաւօտյան ծովը ծըփաց.
Ափը ձըգեց մի դիակ,
Նըրա շուրթին պաղ, կարկամած,
Ասեղ մեռած ժամանակ
Սառել էին երկու բառ.
«Ա՜խ, Թամա՜ր…»

Այն օրվանից սըրա համար
Կըղզին կոչվեց Ախթամար։


AKHTAMAR
HOVHANNES TUMANYAN
1891
Translated into Enblish by Vladimir Rogoff


Beside the laughing lake of Van
A little hamlet lies;
Each night into the waves a man
Leaps under darkened skies

He cleaves the waves with mighty arm,
Needing no raft or boat,
And swims, disdaining risk and harm,
Towards the isle remote.

On the dark island burns so bright
A piercing, luring ray:
There's lit a beacon every night
To guide him on his way.

Upon the island is that fire
Lit by Tamar the fair;
Who waits, all burning with desire,
Beneath the shelter there.

The lover's heart-how doth it beat!
How beat the roaring waves!
But, bold and scorning to retreat
The elements he braves.

And now Tamar the fair doth hear,
With trembling heart aflame,
The water splashing-oh, so near,
And fire consumes her frame.

All quiet is on the shore around,
And, black, there looms a shade;
The darkness utters not a sound,
The swimmer finds the maid.

The tide-waves ripple, lisp and splash
And murmur, soft and low;
They urge each other, mingle, clash,
As, ebbing out, they go.

Flutter and rustle the dark waves,
And with them every star
Whispers how sinfully behaves
The shameless maid Tamar;

Their whisper shakes her throbbing heart…
'This time, as was before!
The youth into the waves doth dart,
The maiden prays on the shore.

But certain villains, full of spite
Against them did conspire,
And on a hellish, mirky night
Put out the guiding fire.

The luckless lover lost his way,
And only from afar
The wind is carrying in his sway
The moans of: "Ah, Tamar!"

And through the night his voice is heard
Upon the craggy shores,
And, though it's muffled and blurred
By the waves' rapid roars,

The word fly forward-faint they are-
"Ah, Tamar!"
And in the morn the splashing tide
The hapless youth cast out,

Who, battling with the water, died
In an unequal boat;
Cold lips are clenched, two words they bar:
"Ah, Tamar!"
And ever since, both near and far,
They call the island Akhtamar

[Fantazy]

Քառյակներ

***

Աղբյուրները հնչում են ու անց կենում,
Ծարավները տենչում են ու անց կենում,
Ու երջանիկ ակունքներին երազուն՝
Պոետները կանչում են ու անց կենում:

***

-Է՛ս է, որ կա… ճիշտ ես ասում. թասըդ բե՛ր:
-է՛ս էլ կերթա՝ հանց երազում, թասըդ բե՛ր:
Կյանքն հոսում է տիեզերքում զընգալեն,
Մեկն ապրում է, մյուսն ըսպասում.թասըդ բե՛ր:

***

Մի հավք զարկի ես մի օր,
Թռա՜վ գնաց վիրավոր:
Թըռչում է միշտ իմ մըտքում
Թևը արնոտ ու մոլոր:

***

Երազումըս մի մաքի
Մոտըս եկավ հարցմունքի.
-Աստված պահի քո որդին,
Ո՞նց էր համը իմ ձագի…

***

Հե՜յ ագահ մարդ, հե՜յ անգոհ մարդ, միտքըդ երկար, կյանքըդ կարճ,
Քանի՜ քանիսն անցան քեզ պես, քեզնից առաջ, քո առաջ.
Ի՜նչ են տարել նրանք կյանքից, թե ի՛նչ տանես դու քեզ հետ,
Խաղաղ անցիր, ուրախ անցիր երկու օրվան էս ճամփեդ:

***

Ծով է իմ վիշտն անափ ու խոր,
Լիքն ակունքով հազարավոր.
Իմ զայրույթը լիքն է սիրով,
Իմ գիշերը՝ լիքն աստղերով:

[Fantazy]

ԱՂԲՅՈՒՐ

Սարի լանջին, ժայռի տակ,
Ջուր էր բխում սառնորակ
Ու ցրվելով խոտերում
Իզուր ճահիճ էր դառնում;

Նրա առջև մի խոր գուշ
շինեց հավիվն ու անուշ
Խաղ ասելով նա տարավ
Ջրեց հոտը իր ծարավ:

Պախրեն անցավ էն սարից՝
Շոգից հանած չոր լեզուն.
Կուշտ-կուշտ խմեց աղբյուրից,
Ապա նայեց աստըծուն:

Անցվորն եկավ տոթակեզ,
Սառն աղբյուրին որ հասավ,
Գլխարկն առավ ու չոքեց՝
Խմեց, սիրտը հովացավ:

Ու տվավ իր օրհնանքը
Անցվոր մարդը էն բարի.
«Քո շինողի օր-կյանքը
Ջրի նման երկարի՜…»:


Ավելացվել է 6 րոպե անց
ՀԱՅՈՑ ՎԻՇՏԸ


Հայոց վիշտտը անհուն մի ծով,
Խավար մի ծով ահագին,
Էն սև ծովում տառապելով,
Լող է տալիս իմ հոգին:

Մերթ վայրացկոտ ծառս է լինում
Մինչև երկինք կապուտակ,
Ու մերթ հոգնած սուզվում, իջնում
Դեպի խորքերն անհատակ:

Ոչ հատակն է գտնում անվերջ
Ու ոչ հասնում երկնքին…
Հայոց վշտի մեծ ծովի մեջ
Տառապում է իմ հոգին:

[ihusik]

Գիտե՞ք որ Թումանյանն ունեցել է տաս զավակ` չորս որդի և վեց դուստր. Մուշեղ, Աշխեն, Նվարդ, Արտավազդ, Համլիկ, Արփենիկ, Անուշ, Արեգ, Սեդա, Թամար:

Մի անգամ Թումանյանի կինը՝ տիկին Օլգան հյուրերի ներկայությամբ գանգատվում է ամուսնուց, թե՝ օրերով տուն չի գալիս, իրեն ամբողջովին նվիրել է հասարակական գործնեությանը:

Թումանյանը պատասխանում է.
- Ճիշտ ես ասում, բայց տասը անգամ գիշերները տանը հո քնած կլինե՞մ:

Փարվանա
(հատված - մուլտֆիլմից եմ գրի առել)

- Գա՞նձ ես ուզում՛ ոսկի՞, արծա՞թ, անգին քարե՞ր ու գոհա՞ր, ա՞ստղ ես ուզում, մենք երկնքից վար կբերենք քեզ համար:

- Ինչի՞ս են պետք ոսկի, արծաթ և կամ աստղը երկնքի, ոչ էլ գոհար եմ պահանջում սեր ընկերից իմ կյանքի. ես նրանից հուր եմ ուզում՝ անշեջ հուրը սրբազան: Ով կբերի անշեջ հուրը՝ նա է ընտրած իմ փեսան:
...
- Հայրիկ, ինչու՞ ետ չդարձան էն քաջերը սիրատենչ: Մի՞թե, հայրիկ, ինձ մոռացան, էլ չե՞ն բերիլ հուրն անշեջ:

- Կգա դստրիկ իմ թանկագին, հեշտ չի բերվում հուրն անշեջ: Շա՜տ-շատ անգամ բերող հոգին ինքն է այրվում նրա մեջ: