է՞, թե՞ ա (գրու՞մ է, թե՞ գրում ա)

[Լեո]

Ես էլ եմ առօրյայում խոսում «ա»-երով, որովհետև չեմ ցանկանում սպիտակ ագռավ լինել, բայց օրինակ երբեք չեմ կարդա գիրք, որը «ա»-երով է գրված կամ կկարդամ տհաճությամբ:

[Chuk]

Ես էլ եմ առօրյայում խոսում «ա»-երով, որովհետև չեմ ցանկանում սպիտակ ագռավ լինել, բայց օրինակ երբեք չեմ կարդա գիրք, որը «ա»-երով է գրված կամ կկարդամ տհաճությամբ:

Ժամանակին եղել եմ տեսակետիդ կրողը: Ուրեմն մի գրող-հրապարակախոս կա, Մարինե Պետրոսյան: Շատ հետաքրքիր հոդվածներ էր գրում: Բայց դժվարությամբ էի կարդում, որովհետև շատ-շատերի պես ինքն էլ «ա»-ի կողմնակիցն ա, ու «ա»-երով ա գրում: Ես էլ նյարդայնանում էի: Բայց ախր նյութը շատ հետաքրքիր էր: Մի քանի բան կարդալուց հետո, հանկարծ նկատեցի, որ շատ հանգիստ կարդում եմ:

Հիմա հաջորդ կետի մասին: Ինձ հարցրիր Շեքսպիրի «Լիր արքայի» մասին, համարելով, որ դրա «ա»-երով գրելը անընդունելի ա: Ախր շատ արագ ու հեշտ ապացուցեցի, որ «ա»-երով գրվածը կարող ա նորմալ ընդունվել: Ապացույցս Սևակի բանաստեղծություններից մեկի «է»-երը «ա» սարքելն ու ներկայացնել էր, իսկ հետո քո և Եղոյանի այդ տարբերակը նորմալ ընդունելը այնքան ժամանակ, քանի դեռ կարծում էիք, որ հենց Սևակն է էդպես գրել

Իրականում «ա»-ն ինչ-որ աղտեղություն չի, տգեղ չի, ընդամենը ձև ա, ոճ: Դրանից չի կախված լեզվի գեղեցկությունը ու ճկունությունը: Իրականում ա-ն բավական էլ գեղեցիկ ձև ա: Սովորության հարց է:

Հ.Գ. Գրական ձևում ես «ա»-ի գործածումը չեմ ընդունում, ես պարզապես ներկայացնում եմ տրամաբանություն ու վերլուծություն ու ցույց տալիս, որ դա սարսափելի չի, հերիք չի, դեռ կա հնարավորություն կամ հավանականություն, որ մտնի գրական լեզվի մեջ, ու ճիշտն ասած այդ դեպքում ոչ աշխարհը շուռ կգա, ոչ երկրագունդը քառակուսի կդառնա, ոչ էլ հայերը երկրի երեսից կվերանան կամ էլ նրանց գեղեցիկ լեզուն՝ հայերենը, կկորի:

[Արշակ]

Ինձ հետաքրքիր է՝ որո՞նք են այդ բավարար պայմանները Այն, որ «ա»-ն այսօր առօրյա խոսակցական լեզվում խիստ գործածական է, դա հաստատ դեռ հիմք չէ:

Լեզուն միշտ նորոգվում է, բայց ոչ երբեք աղճատումների ու աղավաղումների միջոցով: Զանգվածների լեզուն չի կարող գրական լեզու դառնալ:

Զարմացնում ես:

Առօրյա խոսակցականում այսօր կան հարյուրավոր աղավաղումներ, որոնք նույնպես «ա»-ից ոչ պակաս են գործածվում: Մի՞թե այդ բոլոր սխալները մի օր գրական կդառնան

Կա՞ աշխարհում գեթ մի լեզու, որ չունենա այդ «անջատվել» բայը: Թե կա, ես փոխում եմ ազգությունս (Սևակ):

Եթե վերոնշյալս տեղի ունենա, ես առանց Սևակի դրած պայմանի էլ կփոխեմ ազգությունս:

Լեո, եթե դրա պատճառով ազգությունդ ուզում ես փոխել, ապա արդեն կարող ես փոխել, որովհետև զանգվածների լեզուն արդեն մի քանի անգամ դառել է գրական լեզու, երբ գրաբարից անցել են միջին հայերենի, իսկ հետո նաև ժամանակակից հայերենի՝ էն հայերենը, որով դու հիմա գրում ես՝ զանգվածներին վերևից նայելով։

Նման պրոցեսներ մշտապես լինում են լեզուներում, ուզես, թե չուզես։ Նենց որ, ինչպես Chuk–ն արդեն ասաց, հնարավոր է, որ մի օր էլ նման բան լինի է ու ա–ի հետ կապված, ու դրա մեջ սարսափելի բան չեմ տեսնում։
Իհարկե, լեզվաբանները, գրողներն ու լեզվի հետ առնչվող այլ մասնագետներ որոշ դեր ունեն լեզվի զարգացման մեջ (չնայած նրանց միջամտությունն էլ երբեմն անհաջող վիրահատության պես է լինում), բայց գլխավոր դերը, միևնույն է, միշտ մնում է հասարակ ժողովուրդին՝ քո ասած զանգվածներին։ Ու ժողովրդի հավաքական իմաստությունից, ներքին կուլտուրայի մակարդակից կախված՝ լեզուն կարող է կատարելագործվել, հղկվել, կամ էլ հակառակը։ Իզուր չի որ ասում են լեզուն արտացոլում է տվյալ ժողովրդի էությունը։ Լավ, արդեն շատ փիլիսոփայեցի։

[Rammstein]

Ժամանակին եղել եմ տեսակետիդ կրողը: Ուրեմն մի գրող-հրապարակախոս կա, Մարինե Պետրոսյան: Շատ հետաքրքիր հոդվածներ էր գրում: Բայց դժվարությամբ էի կարդում, որովհետև շատ-շատերի պես ինքն էլ «ա»-ի կողմնակիցն ա, ու «ա»-երով ա գրում: Ես էլ նյարդայնանում էի: Բայց ախր նյութը շատ հետաքրքիր էր: Մի քանի բան կարդալուց հետո, հանկարծ նկատեցի, որ շատ հանգիստ կարդում եմ:

Ես «ա»-ի դեմ ոչինչ չունեմ, գուցե շատերի համար ավելի գեղեցիկ է, քան «է»-ն, բայց պետք է լեզուն պահպանել, որպեսզի Բաբելոն չդառնա։ Դու հանգիստ կարդում ես Պետրոսյան Մարինեի գրածը, գուցե ուրիշը հանգիստ չկարդա։ Դա արդեն Բաբելոնի պատմության միկրո օրինակ է։ Կամ ի՞նչ է, Մարինեն էդքան «չափանիշ» է՞, որ մարդիկ (այդ թվում դու) հարմարվեն նրա լեզվին։ Ինքը պիտի, պարտավոր է հարմարվել ներկայիս գրական լեզվին։

Հետո ինչո՞ւ պետք է «ա»-ով ձեւը դառնա գրական, որովհետեւ մեծամասնությո՞ւնն է դա ուզում։ Դա սխալ տրամաբանություն է, չի կարելի միշտ նայել մեծամասնությանը, մեծամասնությունն էլ կարող է սխալվել, ու շատ հաճախ էլ սխալվում է։ Չի կարելի թքել փոքրամասնության վրա։

Իրականում «ա»-ն ինչ-որ աղտեղություն չի, տգեղ չի, ընդամենը ձև ա, ոճ: Դրանից չի կախված լեզվի գեղեցկությունը ու ճկունությունը: Իրականում ա-ն բավական էլ գեղեցիկ ձև ա: Սովորության հարց է:

Լրիվ համաձայն եմ, «ա»-ն շատ էլ գեղեցի ձեւ ա, ու ոչ մի աղտեղություն չկա դրա մեջ, բայց ամեն գեղեցիկ բան չի, որ պետք ա մտցնել գրական լեզվի մեջ։ Օրինակ` իմ, ու թերեւս շատ այլ հայերի համար ավելի գեղեցիկ ու հարմար է «մառշուտնի» ձեւը, քան «երթուղային»։ Արժի՞ դրա համար ու լեզուն կենդանի պահելու համար այդ բառը փոխել։

***

Ինձ շատ հետաքրքիր է այն, որ մարդիկ, որոնք համարում են, որ դասական ուղղագրությանն անցնելը դժվար կլինի կամ չգիտեմ ինչ, հիմա ասում են, որ «ա»-ին անցնելու դեպքում աշխարհը շուռ չի գա։

Գրական ձևում ես «ա»-ի գործածումը չեմ ընդունում, ես պարզապես ներկայացնում եմ տրամաբանություն ու վերլուծություն ու ցույց տալիս, որ դա սարսափելի չի, հերիք չի, դեռ կա հնարավորություն կամ հավանականություն, որ մտնի գրական լեզվի մեջ, ու ճիշտն ասած այդ դեպքում ոչ աշխարհը շուռ կգա, ոչ երկրագունդը քառակուսի կդառնա, ոչ էլ հայերը երկրի երեսից կվերանան կամ էլ նրանց գեղեցիկ լեզուն՝ հայերենը, կկորի:

Էդ ու՞մ մտքով ա անցել, որ ես պետք է ակումբի թարգմանությունը փոխեմ
Կամ մենք մեր դպրոցական դասագրքերը, ուսումնական ձեռնարկները փոխենք, գեղարվեստական գրքերը վերահրատարակենք:
Էդ ու՞մ մտքով ա անցել, որ այնքան բարոյական իրավունք ունի, որ ՀՀ ողջ բնակչությանը կարող է գրչի մի հարվածով մայրենի լեզվից անգրագետ սարքի:

[Շինարար]

Հետո ինչո՞ւ պետք է «ա»-ով ձեւը դառնա գրական, որովհետեւ մեծամասնությո՞ւնն է դա ուզում։ Դա սխալ տրամաբանություն է, չի կարելի միշտ նայել մեծամասնությանը, մեծամասնությունն էլ կարող է սխալվել, ու շատ հաճախ էլ սխալվում է։ Չի կարելի թքել փոքրամասնության վրա։

***

Եթե ա-ն դառնում է գրական, չի նշանակում, որ է-ն դուրս է մղվում, փոքրամասնության վրա ոչ ոք չի թքում, յուրաքանչյուրն ազատ է լինում օգտագործելու իր նախընտրած տարբերակը:

[Rammstein]

Եթե ա-ն դառնում է գրական, չի նշանակում, որ է-ն դուրս է մղվում, փոքրամասնության վրա ոչ ոք չի թքում, յուրաքանչյուրն ազատ է լինում օգտագործելու իր նախընտրած տարբերակը:

Ուզում ես ասել հանե՞նք «գրական լեզու» հասկացությունը, ու ով ոնց ուզի, որ բարբառով ու ժարգոնով ուզի գրի։

[REAL_ist]

Ուզում ես ասել հանե՞նք «գրական լեզու» հասկացությունը, ու ով ոնց ուզի, որ բարբառով ու ժարգոնով ուզի գրի։

Մարդը տենց բան չասեց, ուղղակի ա-յով տարբերակն էլ հանգիստ կերպով կարա մցվի գրական լեզու, լեզուն ստատիկ չի, որ անփոփոխ մնա միշտ, ժամանակի հետ այն պետքա զարգանա, իր մեջ ներառելով խոսակցականի մեջ տարածված ձևեր: Մեր այսօրվա գրական լեզուն նույնպես նման զարգացումա ապրել:

[Շինարար]

Մարդը տենց բան չասեց, ուղղակի ա-յով տարբերակն էլ հանգիստ կերպով կարա մցվի գրական լեզու, լեզուն ստատիկ չի, որ անփոփոխ մնա միշտ, ժամանակի հետ այն պետքա զարգանա, իր մեջ ներառելով խոսակցականի մեջ տարածված ձևեր: Մեր այսօրվա գրական լեզուն նույնպես նման զարգացումա ապրել:

Այնպես է ստացվում, որ մինչև ես ուզում եմ իմ տեսակետը պաշտպանել, արդեն մեկ ուրիշը դա արած է լինում: Այս թեմայում սա արդեն երկրորդ դեպքն է: Շնորհակալ եմ, ավելին ասելու կարիք էլ չկա:
Եթե մենք ունենք երկու՝ «ու» և «և» շաղկապները, դրանից քաոս լեզվում չի առաջանում, նույնը և օժանդակ բայերի դեպքում կլինի: Իհարկե, մենք ինչ-որ առումով այստեղ յուղ ենք վառում, որովհետև ինչպես քննարկման մասնակիցներից մեկը արդարացիորեն նշեց՝ մեզ ոչ ոք չի հարցնում, բայց ով գիտի՝ ինչից ինչ կդառնա:

[Chuk]

Ես «ա»-ի դեմ ոչինչ չունեմ, գուցե շատերի համար ավելի գեղեցիկ է, քան «է»-ն, բայց պետք է լեզուն պահպանել, որպեսզի Բաբելոն չդառնա։ Դու հանգիստ կարդում ես Պետրոսյան Մարինեի գրածը, գուցե ուրիշը հանգիստ չկարդա։ Դա արդեն Բաբելոնի պատմության միկրո օրինակ է։ Կամ ի՞նչ է, Մարինեն էդքան «չափանիշ» է՞, որ մարդիկ (այդ թվում դու) հարմարվեն նրա լեզվին։ Ինքը պիտի, պարտավոր է հարմարվել ներկայիս գրական լեզվին։

Իսկ ո՞վ ասաց, որ Մարինեն չափանիշ է:
Ո՞վ ասաց, որ պետք է հարմարվենք:
Ոչ մեկը հարգելիս: Ուշադիր հետևիր խոսակցությանը: Քննարկման մասնակիցներից մեկն ասաց, որ եթե «ա»-ով գրվի, կարդալ չի լինի, իմ լեզվով ասեմ, դիզկոնֆորտ կլինի, ես մի փոքրիկ օրինակ վրա ցույց տվեցի, որ պարտադիր չէ, որ դիզկոնֆորտ լինի:

Ինչ վերաբերվում է կոնկրետ Մարինեի դեպքին, ապա այնքան էլ համաձայն չեմ: Մարդը գտնում է, որ պիտի գրի խոսակցական լեզվով, ճիշտ այնպես, ինչպես որ Թումանյանը գտնում էր, որ ոչ թե գրական լեզվով պետք է գրեր, այլ լոռվա բարբառով: Ու շատ տարածված ու հիմնավորված տեսակետի համաձայն հեղինակին պարտադրել չի կարելի, որքան էլ դու, գուցե և ես, հակառակ կարծիքն ունենանք:

Հետո ինչո՞ւ պետք է «ա»-ով ձեւը դառնա գրական, որովհետեւ մեծամասնությո՞ւնն է դա ուզում։ Դա սխալ տրամաբանություն է, չի կարելի միշտ նայել մեծամասնությանը, մեծամասնությունն էլ կարող է սխալվել, ու շատ հաճախ էլ սխալվում է։ Չի կարելի թքել փոքրամասնության վրա։

Իսկ ո՞վ ասեց թքել փոքրամասնության վրա: Ընդամենը ասվում է, որ ժամանակի ընթացքում «ա»-ն կարող է մտնի գրական լեզու ու այո՛, կարող է: Ի դեպ ես թեմայում քիչ եմ հանդիպել տեսակետներ, ըստ որոնց պարտադիր պետք է մտնի: Մեծ մասս ուղղակի չենք բացառում ու նորմալ ենք վերաբերվում մտնելու հավանականությանը: Իսկ եթե մոտենանք քո, ի դեպ սխալ, տրամաբանությամբ, ապա փոքրամասնությունը կարող է թքել մեծամասնության վրա: Որտև այո՛, եթե ամեն ինչ բերելու ենք «թքելու լեզվի», ապա այդ տրամաբանությամբ կամ մեծամասնությունն է փոքրամասնության վրա թքում, կամ փոքրամասնությունը մեծամասնության: Եթե այս տրամաբանությունը գործող լիներ, անձամբ ես կնախընտրեի, որ մեծամասնությունը թքեր փոքրամասնության վրա, որպեսզի թքոտվողները քիչ լինեին: Բայց բարեբախտաբար այդ տրամաբանությունը սխալ է, ոչ մեկը ոչ մեկի վրա չի թքում, այլ ընդամենը հնարավոր է, որ մի օր այդ օժանդակ բայը մտնի գրական լեզվի մեջ, ինքնաբերաբար, այլ ոչ թե ինչ-որ մեկի կամ մեկերի որոշմամբ, հրովարտակով:

Լրիվ համաձայն եմ, «ա»-ն շատ էլ գեղեցի ձեւ ա, ու ոչ մի աղտեղություն չկա դրա մեջ, բայց ամեն գեղեցիկ բան չի, որ պետք ա մտցնել գրական լեզվի մեջ։ Օրինակ` իմ, ու թերեւս շատ այլ հայերի համար ավելի գեղեցիկ ու հարմար է «մառշուտնի» ձեւը, քան «երթուղային»։ Արժի՞ դրա համար ու լեզուն կենդանի պահելու համար այդ բառը փոխել։

Գուցե և մի օր «մառշռուտնի» ձևն այնքան կիրառվող լինի, այնքան մտնի մարդկանց բառապաշարի մեջ, որ տեղափոխվի նաև գրական լեզու: Ես ինքս չեմ ուզի, որ դա լինի, քանի որ «երթուղային» ձևն առավել գեղեցիկ ու բարեհունչ եմ համարում: Սակայն եթե ինքն այդաստիճան գործածվող լինի ու մտնի, ապա կամքն է ժողովրդի, ով ժամանակի ընթացքում կերտում է տվյալ պահի գրական լեզուն

Ինձ շատ հետաքրքիր է այն, որ մարդիկ, որոնք համարում են, որ դասական ուղղագրությանն անցնելը դժվար կլինի կամ չգիտեմ ինչ, հիմա ասում են, որ «ա»-ին անցնելու դեպքում աշխարհը շուռ չի գա։

Իսկ ինձ շատ հետաքրքիր է, որ երկու իրարից էապես տարբերվող հասկացություններ համեմատում ես: Սակայն թյուրըմբռնումներ չլինելու համար ավելի պարզ ներկայացնեմ.

- Դասական ուղղագրությանն անցնելը լինելու է պարտադրաբար, այն փոխելու է ողջ ժողովրդի խոսակցական լեզուն ու գրական լեզուն, այն չի լինելու հարազատ, այլ լինելու խորթ և խրթին, լինելու է կտրուկ՝ իր բոլոր հետևանքներով:

- «ա» գրական լեզու մտնելու դեպքում (եթե իհարկե մտնի, քանզի այստեղ ոչ մեկը չի պնդել որ մտնելու է, կամ ցանկություն չի հայտնել որ մտնի, այլ միայն հնարավորությունն է հաշվի առել), մտնելու է սահուն, մտնելու է հանգիստ, ժամանակի ընթացքում, այն խորթ ու խրթին չի լինելու, մարդկանց համար լինելու է հարազատ, քանի որ հենց իրենք են ինքնաբերաբար մտցրել:

Եթե այնպես լինի, որ ժամանակի ընթացքում սահուն կերպով մարդիկ անցնեն դասական ուղղագրությանը, ապա դա ևս սարսափելի չի լինի: Բայց դա պետք է լինի ինքնաբերաբար, ժամանակի երկար կտրվածքում ու սահուն: Մինչդեռ առաջարկվող տարբերակը կտրուկն է, Արշակի ասած, տապոռով վիրահատությունը:

Հուսով եմ տեսակետս գոնե այս անգամ պարզ է, անկախ նրանից, դրան համաձայն կլինես, թե ոչ:

[Rammstein]

Իսկ ինձ շատ հետաքրքիր է, որ երկու իրարից էապես տարբերվող հասկացություններ համեմատում ես: Սակայն թյուրըմբռնումներ չլինելու համար ավելի պարզ ներկայացնեմ.

- Դասական ուղղագրությանն անցնելը լինելու է պարտադրաբար, այն փոխելու է ողջ ժողովրդի խոսակցական լեզուն ու գրական լեզուն, այն չի լինելու հարազատ, այլ լինելու խորթ և խրթին, լինելու է կտրուկ՝ իր բոլոր հետևանքներով:

- «ա» գրական լեզու մտնելու դեպքում (եթե իհարկե մտնի, քանզի այստեղ ոչ մեկը չի պնդել որ մտնելու է, կամ ցանկություն չի հայտնել որ մտնի, այլ միայն հնարավորությունն է հաշվի առել), մտնելու է սահուն, մտնելու է հանգիստ, ժամանակի ընթացքում, այն խորթ ու խրթին չի լինելու, մարդկանց համար լինելու է հարազատ, քանի որ հենց իրենք են ինքնաբերաբար մտցրել:

Եթե այնպես լինի, որ ժամանակի ընթացքում սահուն կերպով մարդիկ անցնեն դասական ուղղագրությանը, ապա դա ևս սարսափելի չի լինի: Բայց դա պետք է լինի ինքնաբերաբար, ժամանակի երկար կտրվածքում ու սահուն: Մինչդեռ առաջարկվող տարբերակը կտրուկն է, Արշակի ասած, տապոռով վիրահատությունը:

Հուսով եմ տեսակետս գոնե այս անգամ պարզ է, անկախ նրանից, դրան համաձայն կլինես, թե ոչ:

Դեռեւս այդպիսի դեպք չգիտեմ, որ արմատներից շեղված լեզուն ինքնաբերաբար վերադառնա հետ։ Եթե ազատ թողնենք մեր լեզուն էլ, ինքնաբերաբար ավելի ու ավելի կհեռանա նախնականից (ինչը միշտ տեղի է ունեցել)։ Այսինքն` սահուն անցումները լեզվին հեռացնում են արմատներից։ Ես դա համարում եմ շատ վատ։ Գուցե քո կարծիքով արմատներից հեռանալը վատ չէ՞…

Գուցե և մի օր «մառշռուտնի» ձևն այնքան կիրառվող լինի, այնքան մտնի մարդկանց բառապաշարի մեջ, որ տեղափոխվի նաև գրական լեզու: Ես ինքս չեմ ուզի, որ դա լինի, քանի որ «երթուղային» ձևն առավել գեղեցիկ ու բարեհունչ եմ համարում: Սակայն եթե ինքն այդաստիճան գործածվող լինի ու մտնի, ապա կամքն է ժողովրդի, ով ժամանակի ընթացքում կերտում է տվյալ պահի գրական լեզուն

Այ հենց այստեղ է ամենամեծ թյուրիմացությունը։ Ժողովուրդը չի կարող կերտել գրական լեզու։ Ժողովուրդը կարող է կերտել բարբառներ` ամեն մեկը իրեն հոգեհարազատ ձեւով։ Եթե ասում ես, որ ժողվուրդն է կերտում գրական լեզուն, ապա պիտի ասես, թե որ ժողովուրդը` եթե գյումրեցուն թողնես, ապա մի ձեւով կկերտի, խոյեցին` այլ ձեւով, երեւանցին` լրիվ այլ կերպ։

Իսկ ո՞վ ասաց, որ Մարինեն չափանիշ է:
Ո՞վ ասաց, որ պետք է հարմարվենք:
Ոչ մեկը հարգելիս: Ուշադիր հետևիր խոսակցությանը: Քննարկման մասնակիցներից մեկն ասաց, որ եթե «ա»-ով գրվի, կարդալ չի լինի, իմ լեզվով ասեմ, դիզկոնֆորտ կլինի, ես մի փոքրիկ օրինակ վրա ցույց տվեցի, որ պարտադիր չէ, որ դիզկոնֆորտ լինի:

Ինքդ ես գրել, որ որոշ ժամանակ նյարդայնանում էիր։ Ուրեմն դիսկոմֆորտ եղել է (թեկուզ ժամանակավոր)։ Հետո վարժվել ես այդ լեզվին, այսինքն` հարմարվել ես, գուցե ակամա։

[Շինարար]

Այ հենց այստեղ է ամենամեծ թյուրիմացությունը։ Ժողովուրդը չի կարող կերտել գրական լեզու։ Ժողովուրդը կարող է կերտել բարբառներ` ամեն մեկը իրեն հոգեհարազատ ձեւով։ Եթե ասում ես, որ ժողվուրդն է կերտում գրական լեզուն, ապա պիտի ասես, թե որ ժողովուրդը` եթե գյումրեցուն թողնես, ապա մի ձեւով կկերտի, խոյեցին` այլ ձեւով, երեւանցին` լրիվ այլ կերպ։

Իսկ գրական լեզուն կերտվում է հենց այդ ժողովրդական բարբառներից: Ժամանակակից գրական լեզվի հիմնաքարերից մեկի դնող Խ. Աբովյանի մոտ կարդում ես այնպիսի բարբառախոսություններ, նույնը Պ. Պռոշյանի մոտ… Գրական լեզուն բարբառներից է ստեղծվում, իհարկե անընդհատ հղկվում է, բայց անհրաժեշտ է, որ այն անընդհատ նաև սնուցվի բարբառներից: Իհարկե, բարբառից գրական լեզվի միջոցով պետք է ազնվացվեն միայն այն տարրերը, որոնք ժամանակի փորձությանն են դիմացել, ա օժանդակը ոչ միայն դիմացել է այդ փորձությանը, այլ ի սկզբանե եղել է, գրական լեզվի ձևավորման ընթացքում, չգիտես ինչու դուրս է մղվել նրանից, սակայն տես, որ ժողովուրդը հավատարիմ է մնում դրան:
Է-ի և ա-ի այս հակամարտության հետ կապված մի անեկդոտ հիշեցի, չգիտեմ, թե որքանով է տեղին այս թեմայում, բայց պատմեմ.
Էս էշը գնում ա Մեսրոպ Մաշտոցի մոտ, թե՝ Մեսրոպ Վարդանիչ, չի լինի՞, որ Է-ն դարձնես այբուբենի առաջին տառ, Մաշտոցը, թե՝ էշ ջան, ո՞նց կլինի, հունարենում, պարսկերենում, անգլերենում, բոլոր լեզուներում ա-ն ա առաջին տառը, էշն էլ, թե՝ դու գիտես, դու ու քու վատությունը, ինձ ավանակ էլ են ասում:
Արամայիս Սահակյանի ոճով ավելացնեմ, որ հո-հո-հո մենք է-ով էլ ենք յոլա գնում, բայց ա-ն գրական լեզվում ոչ միայն չէր խանգարի այլև ավելի բազմազան կդարձներ մեր գրական խոսքը և ավելի գեղեցիկ:

[Chuk]

Դեռեւս այդպիսի դեպք չգիտեմ, որ արմատներից շեղված լեզուն ինքնաբերաբար վերադառնա հետ։ Եթե ազատ թողնենք մեր լեզուն էլ, ինքնաբերաբար ավելի ու ավելի կհեռանա նախնականից (ինչը միշտ տեղի է ունեցել)։ Այսինքն` սահուն անցումները լեզվին հեռացնում են արմատներից։ Ես դա համարում եմ շատ վատ։ Գուցե քո կարծիքով արմատներից հեռանալը վատ չէ՞…

Ես էլ եմ կարծում, որ հետ չենք գա, ու դրանում սարսափելի ոչինչ չեմ տեսնում: Մեր հիմիկվա լեզուն բավական լավն է ու կգոյատևի

Այ հենց այստեղ է ամենամեծ թյուրիմացությունը։ Ժողովուրդը չի կարող կերտել գրական լեզու։

Միթե՞
Կարծու՞մ ես գրական լեզվում մտած բառերը նախապես խոսակցականում չեն եղել

Ինքդ ես գրել, որ որոշ ժամանակ նյարդայնանում էիր։ Ուրեմն դիսկոմֆորտ եղել է (թեկուզ ժամանակավոր)։ Հետո վարժվել ես այդ լեզվին, այսինքն` հարմարվել ես, գուցե ակամա։

Ոչ, պարզապես «նախապաշարումով» էի մոտենում: Դեռևս «անաղարտ լեզվի կոմպլեքսը» չէի հաղթահարել

[Rammstein]

Մեր հիմիկվա լեզուն բավական լավն է ու կգոյատևի

Կգոյատեւի։ Գրաբարն էլ կմեռնի։

Կարծու՞մ ես գրական լեզվում մտած բառերը նախապես խոսակցականում չեն եղել

Լեզուն միայն բառեր չեն։

Դեռևս «անաղարտ լեզվի կոմպլեքսը» չէի հաղթահարել

Ուրախ եմ, որ հաղթահարեցիր։

[Dragon]

Ենթադրում եմ, դա միայն ընտրյալները գիտեն, իսկ զանգվածները ոչինչ չե՞ն հասկանում:

Զանգվածները չեն հասկանում այնքան, որքան ընտրյալները: Այս հարցում ընտրյալները լեզվաբաններն են, որոնք լեզուն շատ ավելի լավ են հասկանում` իր ողջ պատմական զարգացման մեջ, քան սովորական անհատներս` լեզուն մեկ կոնկերտ ժամանակահատվածում (մեր ապրած կյանքում) դիտարկելիս և հետևություններ անելիս:

<.................... ընդամենը հնարավոր է, որ մի օր այդ օժանդակ բայը մտնի գրական լեզվի մեջ, ինքնաբերաբար, այլ ոչ թե ինչ-որ մեկի կամ մեկերի որոշմամբ, հրովարտակով:>

Զուտ տեսականորեն ամեն ինչ էլ հնարավոր է: Բայց լեզվի մեջ ոչ մի բան ինքնաբերաբար չի հատնվում և դառնում կանոն: Քո ասած <ինչ-որ մեկի կամ մեկերի> որոշմամբ է լինում: Լեզվական բարեփոխումներն էլ գիտնական մարդիկ են անում, մեծ լեզվաբանները:
Վերջին այդպիսի բարեփոխումները արվեցին 1922 թվականին` Մանուկ Աբեղյանի կողմից: Նրա գիտական հիմնավորումները այո' հրովարտակի նման ընդունվեց որպես ճշմատություն, որպես կանոն-նորմա: Այսօրվա գրական-գրավոր հայերենի տեսքը այդ ժամանակ է սահմանվել: Իհարկե հետագայում, այլ նշանավոր լեզվաբների կողմից էլ է լեզուն ճշգրտումների ենթարկվել, բայց ոչ այն չափով և այնպես շրջադարձային ինչպես Աբեղյանը արեց: Հիմնաքարը էլի մնաց Աբեղյանական բարեփոխումը:
Ճիշտ է լեզուն աընդհատ զարգացող երևույթ է, անընդհատ ճշգրտվում և մաքրվում է, փոփոխությունների կարիք լինում է, բայց այդ փոփոխությունները հենվում են լուրջ գիտական ուսումնասիրությունների հիման վրա, այլ ոչ թե անձերի կամ հասաևակության ինչ որ շրջանակի կողմից դա ընդունելի կամ չընդունելի համարվելու վրա: Անկախ նրանից դա մեծամասնություն է, թե փոքրամասնություն: Միակ բանը որ միշտ հաշվի է առնվում այն է, որ գրավոր լեզուն պետք է կենդանի մնա, անճանաչելիության չափ չհեռանա լեզուն կրողներից(բանավոր), հնարավորինս ճիշտ, մատչելի լինի և գիտական հիմնավորվածություն ունենա:
Եթե մի օր հույժ կարիք լինի փոփոխել <է>-ի և <ա>-ի գործածության սահմանները դա կրկին լեզվաբաններն են անելու` իհարկե մեծ ու նշանավոր, որոնց խոսքը արժեք և կիրառություն կունենա, հակառակ պարագայում, ցանկացածի նշած տարբերակը դատապարտված է լինելու չկիրառության:
Անձամբ ես գոնե մոտակա 50 տարում հորիզոնում ոչ այդիպի հարց եմ տեսնում, ոչ էլ այնպիսի լեզվաբան, ով կանդրադառնա այդ խնդրին:
Վաղուց սահմանվել է <է>-ն գրական տարբերակ է, <ա>-ն բարբառային, խոսակցական:
Բարեփոխումներից բացի, լեզուն պահպանել է պետք, այլապես 10 տարին մեկ <բարեփոխումներ> կլինեն:

Հ.Գ. Որպես պարզաբանում.
Թեմայի սկզբում արված գրառումներիս մեջ մտքեր կան, որոնք ոչ թե իմ համոզմունքն են այլ հեգնական են: Զայրույթ, որ չի պահպանվում մեր լեզուն:

[Chuk]

Զանգվածները չեն հասկանում այնքան, որքան ընտրյալները: Այս հարցում ընտրյալները լեզվաբաններն են, որոնք լեզուն շատ ավելի լավ են հասկանում` իր ողջ պատմական զարգացման մեջ, քան սովորական անհատներս` լեզուն մեկ կոնկերտ ժամանակահատվածում (մեր ապրած կյանքում) դիտարկելիս և հետևություններ անելիս:



Զուտ տեսականորեն ամեն ինչ էլ հնարավոր է: Բայց լեզվի մեջ ոչ մի բան ինքնաբերաբար չի հատնվում և դառնում կանոն: Քո ասած <ինչ-որ մեկի կամ մեկերի> որոշմամբ է լինում: Լեզվական բարեփոխումներն էլ գիտնական մարդիկ են անում, մեծ լեզվաբանները:
Վերջին այդպիսի բարեփոխումները արվեցին 1922 թվականին` Մանուկ Աբեղյանի կողմից: Նրա գիտական հիմնավորումները այո' հրովարտակի նման ընդունվեց որպես ճշմատություն, որպես կանոն-նորմա: Այսօրվա գրական-գրավոր հայերենի տեսքը այդ ժամանակ է սահմանվել: Իհարկե հետագայում, այլ նշանավոր լեզվաբների կողմից էլ է լեզուն ճշգրտումների ենթարկվել, բայց ոչ այն չափով և այնպես շրջադարձային ինչպես Աբեղյանը արեց: Հիմնաքարը էլի մնաց Աբեղյանական բարեփոխումը:
Ճիշտ է լեզուն աընդհատ զարգացող երևույթ է, անընդհատ ճշգրտվում և մաքրվում է, փոփոխությունների կարիք լինում է, բայց այդ փոփոխությունները հենվում են լուրջ գիտական ուսումնասիրությունների հիման վրա, այլ ոչ թե անձերի կամ հասաևակության ինչ որ շրջանակի կողմից դա ընդունելի կամ չընդունելի համարվելու վրա: Անկախ նրանից դա մեծամասնություն է, թե փոքրամասնություն: Միակ բանը որ միշտ հաշվի է առնվում այն է, որ գրավոր լեզուն պետք է կենդանի մնա, անճանաչելիության չափ չհեռանա լեզուն կրողներից(բանավոր), հնարավորինս ճիշտ, մատչելի լինի և գիտական հիմնավորվածություն ունենա:
Եթե մի օր հույժ կարիք լինի փոփոխել <է>-ի և <ա>-ի գործածության սահմանները դա կրկին լեզվաբաններն են անելու` իհարկե մեծ ու նշանավոր, որոնց խոսքը արժեք և կիրառություն կունենա, հակառակ պարագայում, ցանկացածի նշած տարբերակը դատապարտված է լինելու չկիրառության:
Անձամբ ես գոնե մոտակա 50 տարում հորիզոնում ոչ այդիպի հարց եմ տեսնում, ոչ էլ այնպիսի լեզվաբան, ով կանդրադառնա այդ խնդրին:
Վաղուց սահմանվել է <է>-ն գրական տարբերակ է, <ա>-ն բարբառային, խոսակցական:
Բարեփոխումներից բացի, լեզուն պահպանել է պետք, այլապես 10 տարին մեկ <բարեփոխումներ> կլինեն:

Հ.Գ. Որպես պարզաբանում.
Թեմայի սկզբում արված գրառումներիս մեջ մտքեր կան, որոնք ոչ թե իմ համոզմունքն են այլ հեգնական են: Զայրույթ, որ չի պահպանվում մեր լեզուն:

Դռագոն, այն ինչ Աբեղյանը արեց, ես որակում եմ որպես տապոռով վիրահատություն Բայց դա եղել ու անցել ա, իսկ հիմա այս թեման Աբեղյանի մասին չի ու ծավալվել չեմ ուզում:

Հիմա խոսում ենք «ա» օժանդակ բայի գրական լեզու մտնելու հնարավորության մասին: Նորից կպնդեմ, եթե այն մտնի, մտնելու է ինքնաբերաբար, մտցնելու է ժողովուրդը, այլ ոչ թե քո մասնագետները, որովհետև նորմալ պայմաններում լեզուն ոչ թե լեզվաբաններն են զարգացնում, ձևափոխում ու եսիմ ինչ անում, այլ հենց ինքը՝ ժողովուրդը: Լեզվաբանները առավելագույն դեպքում վերջում միայն հաստատում են: Իսկ լեզուն ձևափոխությունների է ենթարկվում ՀԵՆՑ ժողովրդի կողմից: