է՞, թե՞ ա (գրու՞մ է, թե՞ գրում ա)

[REAL_ist]

Ուզում ես ասել հանե՞նք «գրական լեզու» հասկացությունը, ու ով ոնց ուզի, որ բարբառով ու ժարգոնով ուզի գրի։

Մարդը տենց բան չասեց, ուղղակի ա-յով տարբերակն էլ հանգիստ կերպով կարա մցվի գրական լեզու, լեզուն ստատիկ չի, որ անփոփոխ մնա միշտ, ժամանակի հետ այն պետքա զարգանա, իր մեջ ներառելով խոսակցականի մեջ տարածված ձևեր: Մեր այսօրվա գրական լեզուն նույնպես նման զարգացումա ապրել:

[Շինարար]

Մարդը տենց բան չասեց, ուղղակի ա-յով տարբերակն էլ հանգիստ կերպով կարա մցվի գրական լեզու, լեզուն ստատիկ չի, որ անփոփոխ մնա միշտ, ժամանակի հետ այն պետքա զարգանա, իր մեջ ներառելով խոսակցականի մեջ տարածված ձևեր: Մեր այսօրվա գրական լեզուն նույնպես նման զարգացումա ապրել:

Այնպես է ստացվում, որ մինչև ես ուզում եմ իմ տեսակետը պաշտպանել, արդեն մեկ ուրիշը դա արած է լինում: Այս թեմայում սա արդեն երկրորդ դեպքն է: Շնորհակալ եմ, ավելին ասելու կարիք էլ չկա:
Եթե մենք ունենք երկու՝ «ու» և «և» շաղկապները, դրանից քաոս լեզվում չի առաջանում, նույնը և օժանդակ բայերի դեպքում կլինի: Իհարկե, մենք ինչ-որ առումով այստեղ յուղ ենք վառում, որովհետև ինչպես քննարկման մասնակիցներից մեկը արդարացիորեն նշեց՝ մեզ ոչ ոք չի հարցնում, բայց ով գիտի՝ ինչից ինչ կդառնա:

[Հայկօ]

մենք ինչ-որ առումով այստեղ յուղ ենք վառում, որովհետև ինչպես քննարկման մասնակիցներից մեկը արդարացիորեն նշեց՝ մեզ ոչ ոք չի հարցնում

Մարդ ես, մեկ էլ տեսար՝ ինձ հարցրին :

[Yeghoyan]

Այ օրինակ իրա կարծիքը ստեղ ու իրա ասածը հիմնավորված են ու ճիշտ են, իսկ քո գրառումների կեսից շատը ասում ես դու սխալ ես կարծիքդ սխալ Ա:
ետ դուք ովքեր եք, ու ինչ գիտես որ ՁԵՐ ասածը մեկ ուրիշի մտածածից բարձր Ա՞

Ցանկացած ճիշտ /կարծիք/ ինչ որ մեկի համար ճիշտ է, մյուսի համար սխալ, չի կարող միանշանակ սխալ կամ ճիշտ լինել, և հավասարապես ընդունվել բոլորի կողմից: Այստեղ ամենք իր կարծիքն է արտահայտում և ՄԵՆՔԸ վերաբերում է նրանց ում կարծիքով սխալ է ,,ա,,-ն գրական համարելը:
Եվ խնդրեմ ճիշտ հասկացեք իմ գրածները ոչ մի դեպքում ես իմ կարծիքը բարձր չեմ համարել մյուսների մտածացից:

[Արշակ]

Լավ է, որ իտալացուն դուր է եկել մեր լեզուն, բայց դա դեռ չափանիշ չի։ Ու ընդհանրապես, չափանիշը բարեհունչ լինելու մեջ չի։ Գրական լեզվի մեջ փոփոխություն կատարեկլու համար պիտի մի փոքր հիմնավորում լինի, որը ես այս թեմայում չտեսա։

Իսկ չափանիշը ո՞րն է քո կարծիքով։ Կարծում եմ կարևոր չափանիշներից մեկն էլ բարեհնչությունն է, որով ժողովուրդը հղկում, ֆիլտրում է իր լեզուն։
Ասածս չի նշանակում, թե ա–ն ավելի բարեհուն եմ համարում է–ից, կամ հակառակը։

Շատ ճիշտ նկատեցիր, որ «է»-ն մեր համար ավելի բարձր արժեք ունի (կամ գոնե պիտի ունենա)։

Ինչու՞։ Ինչու՞մ է է–ի առավել մեծ արժեքը ա–ի նկատմամբ։
Ինքս էս հարցով հստակ կարծիք չունեմ, ուղղակի հետաքրքիր է, թե դու ըստ ինչի՞ ես արժեվորում կամ արժեզրկում։

[Լեո]

Վայ քո, էս ինչքան եք ծավալվել
Դե լավ, թող մտնի էդ «ա»-ն գրական լեզու
գրական հայերեն, Ա՛:

Մենք էսօր շատ ավելի լուրջ խնդիրներ ունենք՝ կապված լեզվի հետ, քան «ա»-ն է:

[Yeghoyan]

Իհարկե իմ ասելուն ոչ մեկը չի էլ նայելու, որովհետև ես ընդամենը տեսակետ եմ հայտնում, տեսակետ, որն ունեն շատերը:

Սակայն այս տրամաբանությամբ գրողին պարտքս եմ համարում հակադարձել, որ քո ճիշտ կամ սխալ համարելուն ոչ մեկն էլ չի նայելու: Չի նայելու հասարակ պատճառով, որովհետև եթե «ա»-ն մտնի գրական լեզու, դա ինքնաբերաբար է լինելու, ոչ թե հրովարտակով: Որովհետև եթե դու համարում ես որ սխալ ա, ուրիշներն էլ համարում են որ ճիշտ ա, ու ճիշտն ասած էդ ճիշտ համարողների մեջ լեզվաբաններ էլ կան, գիտնականներ էլ կան, հայրենասերներ էլ կան, ու նույնիսկ, ենթադրում եմ, մարշրուտկի շոֆեր էլ կլինի, որ տենց ա համարում

ու քո կարծիքով ես պնդում էի հա՞, թե իմ ճիշտ կամ սխալ համարելուն են նայելու: իմ գրածը նաև ինձ էր վերաբերում, ինչպես նաև բոլոր նրանց ովքեր մեր նման են մտածում:
Ես մտածում եմ,որ սխալ կլինի ,,ա,,-ն գրական համարել:
ինչքա՞ն ժամանակ է,քանի՞ դար է, որ գրական լեզվի մեջ կիրառվել ու շարունակում են հիմա ել օգտագործվել ,,է,, , դե եկենք վերցնենք ու օգտագործենք ,,ա,,-ն, ի՞նչ կարիք կա վիճելու, երկար-բարակ գրելու, փողոցում էլ, դպրոցում էլ , կառավարության նիստերին էլ կխոսենք ոչ այնքան հաճելի տոնով, իրար լավ էլ կհասկանանք, ամեն ինչ մի մակարդակի կհասնի, կլինի միայն առօրյա խոսակցական լեզու, ինչը երբեք էլ չենք կարող համարել գրական:

[Արամ]

ու քո կարծիքով ես պնդում էի հա՞, թե իմ ճիշտ կամ սխալ համարելուն են նայելու: իմ գրածը նաև ինձ էր վերաբերում, ինչպես նաև բոլոր նրանց ովքեր մեր նման են մտածում:
Ես մտածում եմ,որ սխալ կլինի ,,ա,,-ն գրական համարել:
ինչքա՞ն ժամանակ է,քանի՞ դար է, որ գրական լեզվի մեջ կիրառվել ու շարունակում են հիմա ել օգտագործվել ,,է,, , դե եկենք վերցնենք ու օգտագործենք ,,ա,,-ն, ի՞նչ կարիք կա վիճելու, երկար-բարակ գրելու, փողոցում էլ, դպրոցում էլ , կառավարության նիստերին էլ կխոսենք ոչ այնքան հաճելի տոնով, իրար լավ էլ կհասկանանք, ամեն ինչ մի մակարդակի կհասնի, կլինի միայն առօրյա խոսակցական լեզու, ինչը երբեք էլ չենք կարող համարել գրական:

երևում է հայոց լեզվի ապագայով շատ ես հետաքրքրված երևի անցյալնել կիմանաս, ետ խի ա հենց Է-ն գրական իսկ ա-ն բացասական, լօլ այսինքն ա-ն էլ ժառգոնային

[Yeghoyan]

երևում է հայոց լեզվի ապագայով շատ ես հետաքրքրված երևի անցյալնել կիմանաս, ետ խի ա հենց Է-ն գրական իսկ ա-ն բացասական, լօլ այսինքն ա-ն էլ ժառգոնային

Ոչ ոք չի ասում թե ,,ա,, ժառգոնային է, առօրյա խոսակցականի մի մասն է:Բոլորս էլ այն օգտագործում ենք, ու կարծում եմ որպես հայ մեզ բոլորիս պետք է հետաքրքրի հայոց լեզվի ապագան:

[Արամ]

Ոչ ոք չի ասում թե ,,ա,, ժառգոնային է, առօրյա խոսակցականի մի մասն է:Բոլորս էլ այն օգտագործում ենք, ու կարծում եմ որպես հայ մեզ բոլորիս պետք է հետաքրքրի հայոց լեզվի ապագան:

սենց ասեմ, Է-ն գրականա, բայց ա-ն ոչ գրական, խի ա տենց?

[Rammstein]

Իսկ չափանիշը ո՞րն է քո կարծիքով։ Կարծում եմ կարևոր չափանիշներից մեկն էլ բարեհնչությունն է, որով ժողովուրդը հղկում, ֆիլտրում է իր լեզուն։

Ես առաջին նախադասությունովս նկատի ունեմ, որ իտալացին չափանիշ չի։ Կարող է իտալացուն դուր է եկել, ֆրանսիացուն կամ մեկ այլ իտալացու դուր չգար։

Ինչու՞։ Ինչու՞մ է է–ի առավել մեծ արժեքը ա–ի նկատմամբ։

Ոչմիբանում։ Արժեքը ոչ թե է-ի կամ ա-ի մեջ է, այլ ներկայիս գրական լեզվի, որը նման անհիմն կերպով փոխելը համարում եմ անթույլատրելի։

Ինձ անկեղծ, հեչ չի հետաքրքրում` կլինի «է», «ա» թե «ճ», բայց հետաքրքրում է, որ ամեն մեկի քմահաճույքով, «զարգացման» քողի տակ լեզուն չաղավաղվի, չխեղաթյուրվի։

[Ռուֆուս]

Եվ գյումրեցիների մեծամասնությունը նույնպես երբեք "ա"-ի չի անցնում:

Ես էլ լիքը գյումրեցիներ գիտեմ, ովքեր կյանքի մեծ մասը Երևանում են ապրել ու "ա"-ի չեն անցել: Բացի ինձանից

Երբ նոր էի Երևան տեղափոխել, ահավոր անսովոր էր "ա"-ով խոսելը, բայց մի վեց-յոթ տարի անց ես էլ սկսեցի մեկ մեկ "ա" օգտագործել, մինչև որ դա դարձավ սովորական բան: Հիմա Երևանում սովորաբար "ա"-ով եմ խոսում, մեկ մեկ անգիտակցաբար անցնելով "է"-ի, Գյումրիում ընտանիքիս անդամների հետ միայն "է"-ով եմ խոսում, մնացածի հետ կամ "ա"-ով կամ "է"-ով (ընտրությունը էլի գիտակցաբար չի լինում):

Մեկ էլ մի բան էլ եմ նկատել, երբ Գյումրի եմ գալիս, առաջին օրը Երևանի բարբառով եմ խոսում, եր Երևան եմ գալիս՝ առաջին օրը Գյումրիի բարբառն եմ օգտագործում

Ինչ վերաբերվում է այստեղ ծագած անիմաստ վեճին, խնդրում եմ լեզուն հանգիստ թողեք իր հունով զարգանա: Եթե "ա" ձևը այնքան ուժեղ լինի, որ կարողանա ժամանակի ընթացքում փոխարինել "է" ձևին, հալալ է իրեն Լեզուն չի կարելի արհեստականորեն կաղապարների մեջ դնել, թե չէ կունենանք աղքատիկ, հասարակության պահանջներին չհամապատասխանող հնացած լեզու:

[Chuk]

Ես «ա»-ի դեմ ոչինչ չունեմ, գուցե շատերի համար ավելի գեղեցիկ է, քան «է»-ն, բայց պետք է լեզուն պահպանել, որպեսզի Բաբելոն չդառնա։ Դու հանգիստ կարդում ես Պետրոսյան Մարինեի գրածը, գուցե ուրիշը հանգիստ չկարդա։ Դա արդեն Բաբելոնի պատմության միկրո օրինակ է։ Կամ ի՞նչ է, Մարինեն էդքան «չափանիշ» է՞, որ մարդիկ (այդ թվում դու) հարմարվեն նրա լեզվին։ Ինքը պիտի, պարտավոր է հարմարվել ներկայիս գրական լեզվին։

Իսկ ո՞վ ասաց, որ Մարինեն չափանիշ է:
Ո՞վ ասաց, որ պետք է հարմարվենք:
Ոչ մեկը հարգելիս: Ուշադիր հետևիր խոսակցությանը: Քննարկման մասնակիցներից մեկն ասաց, որ եթե «ա»-ով գրվի, կարդալ չի լինի, իմ լեզվով ասեմ, դիզկոնֆորտ կլինի, ես մի փոքրիկ օրինակ վրա ցույց տվեցի, որ պարտադիր չէ, որ դիզկոնֆորտ լինի:

Ինչ վերաբերվում է կոնկրետ Մարինեի դեպքին, ապա այնքան էլ համաձայն չեմ: Մարդը գտնում է, որ պիտի գրի խոսակցական լեզվով, ճիշտ այնպես, ինչպես որ Թումանյանը գտնում էր, որ ոչ թե գրական լեզվով պետք է գրեր, այլ լոռվա բարբառով: Ու շատ տարածված ու հիմնավորված տեսակետի համաձայն հեղինակին պարտադրել չի կարելի, որքան էլ դու, գուցե և ես, հակառակ կարծիքն ունենանք:

Հետո ինչո՞ւ պետք է «ա»-ով ձեւը դառնա գրական, որովհետեւ մեծամասնությո՞ւնն է դա ուզում։ Դա սխալ տրամաբանություն է, չի կարելի միշտ նայել մեծամասնությանը, մեծամասնությունն էլ կարող է սխալվել, ու շատ հաճախ էլ սխալվում է։ Չի կարելի թքել փոքրամասնության վրա։

Իսկ ո՞վ ասեց թքել փոքրամասնության վրա: Ընդամենը ասվում է, որ ժամանակի ընթացքում «ա»-ն կարող է մտնի գրական լեզու ու այո՛, կարող է: Ի դեպ ես թեմայում քիչ եմ հանդիպել տեսակետներ, ըստ որոնց պարտադիր պետք է մտնի: Մեծ մասս ուղղակի չենք բացառում ու նորմալ ենք վերաբերվում մտնելու հավանականությանը: Իսկ եթե մոտենանք քո, ի դեպ սխալ, տրամաբանությամբ, ապա փոքրամասնությունը կարող է թքել մեծամասնության վրա: Որտև այո՛, եթե ամեն ինչ բերելու ենք «թքելու լեզվի», ապա այդ տրամաբանությամբ կամ մեծամասնությունն է փոքրամասնության վրա թքում, կամ փոքրամասնությունը մեծամասնության: Եթե այս տրամաբանությունը գործող լիներ, անձամբ ես կնախընտրեի, որ մեծամասնությունը թքեր փոքրամասնության վրա, որպեսզի թքոտվողները քիչ լինեին: Բայց բարեբախտաբար այդ տրամաբանությունը սխալ է, ոչ մեկը ոչ մեկի վրա չի թքում, այլ ընդամենը հնարավոր է, որ մի օր այդ օժանդակ բայը մտնի գրական լեզվի մեջ, ինքնաբերաբար, այլ ոչ թե ինչ-որ մեկի կամ մեկերի որոշմամբ, հրովարտակով:

Լրիվ համաձայն եմ, «ա»-ն շատ էլ գեղեցի ձեւ ա, ու ոչ մի աղտեղություն չկա դրա մեջ, բայց ամեն գեղեցիկ բան չի, որ պետք ա մտցնել գրական լեզվի մեջ։ Օրինակ` իմ, ու թերեւս շատ այլ հայերի համար ավելի գեղեցիկ ու հարմար է «մառշուտնի» ձեւը, քան «երթուղային»։ Արժի՞ դրա համար ու լեզուն կենդանի պահելու համար այդ բառը փոխել։

Գուցե և մի օր «մառշռուտնի» ձևն այնքան կիրառվող լինի, այնքան մտնի մարդկանց բառապաշարի մեջ, որ տեղափոխվի նաև գրական լեզու: Ես ինքս չեմ ուզի, որ դա լինի, քանի որ «երթուղային» ձևն առավել գեղեցիկ ու բարեհունչ եմ համարում: Սակայն եթե ինքն այդաստիճան գործածվող լինի ու մտնի, ապա կամքն է ժողովրդի, ով ժամանակի ընթացքում կերտում է տվյալ պահի գրական լեզուն

Ինձ շատ հետաքրքիր է այն, որ մարդիկ, որոնք համարում են, որ դասական ուղղագրությանն անցնելը դժվար կլինի կամ չգիտեմ ինչ, հիմա ասում են, որ «ա»-ին անցնելու դեպքում աշխարհը շուռ չի գա։

Իսկ ինձ շատ հետաքրքիր է, որ երկու իրարից էապես տարբերվող հասկացություններ համեմատում ես: Սակայն թյուրըմբռնումներ չլինելու համար ավելի պարզ ներկայացնեմ.

- Դասական ուղղագրությանն անցնելը լինելու է պարտադրաբար, այն փոխելու է ողջ ժողովրդի խոսակցական լեզուն ու գրական լեզուն, այն չի լինելու հարազատ, այլ լինելու խորթ և խրթին, լինելու է կտրուկ՝ իր բոլոր հետևանքներով:

- «ա» գրական լեզու մտնելու դեպքում (եթե իհարկե մտնի, քանզի այստեղ ոչ մեկը չի պնդել որ մտնելու է, կամ ցանկություն չի հայտնել որ մտնի, այլ միայն հնարավորությունն է հաշվի առել), մտնելու է սահուն, մտնելու է հանգիստ, ժամանակի ընթացքում, այն խորթ ու խրթին չի լինելու, մարդկանց համար լինելու է հարազատ, քանի որ հենց իրենք են ինքնաբերաբար մտցրել:

Եթե այնպես լինի, որ ժամանակի ընթացքում սահուն կերպով մարդիկ անցնեն դասական ուղղագրությանը, ապա դա ևս սարսափելի չի լինի: Բայց դա պետք է լինի ինքնաբերաբար, ժամանակի երկար կտրվածքում ու սահուն: Մինչդեռ առաջարկվող տարբերակը կտրուկն է, Արշակի ասած, տապոռով վիրահատությունը:

Հուսով եմ տեսակետս գոնե այս անգամ պարզ է, անկախ նրանից, դրան համաձայն կլինես, թե ոչ:

[Շինարար]

Մարդ ես, մեկ էլ տեսար՝ ինձ հարցրին :

Ես էլ եմ այդ հույսով:

Իրականում, շատ լավ է, որ այսքան ծավալվել ենք այս հարցի շուրջ, այն որ ավելի լուրջ խնդիրներ կան, բան չունեմ ասելու, բայց սա էլ է խնդիր, որ քննարկման կարիք ունի: Եվ ուրախալի է, որ այսքան արձագանք գտավ այս թեման:

[Շինարար]

Բոլորս էլ գիտենք, որ բանավոր խոսքում մարդկանց 90 տոկոսը է-ի փոխարեն ասում է ա:
Կուզեի իմանալ ձեր կարծիքը: Որն է ճիշտ. կենդանի-խոսակցական լեզուն դարձնել գրական նորմատիվային, թե հակառակը:

Այս թեմայի բացումը ուղղակի ողջունում եմ: