Էվոլուցիան Մեզոզոյան դարաշրջանից մինչև մեր օրերը

[Վիշապ]

...

Իսկ մի քանի հազար տարին մարդու նման բարդ օրգանիզմի ու ուղեղի նման բարդ օրգանի համար ժամանակ չի, էս առումով ավելի շատ բարեկամի հետ եմ համաձայն, ու կարծում եմ, որ մի քանի տասնյակ հազար (եթե ոչ հարյուր հազար) տարի առաջ ապրած մարդկանց եթե ծնվելուց հետո տեղափոխեինք հիմա, ոչ մենք տարբերություն կզգայինք, ոչ իրենք։
Եթե էդքան հեշտ լիներ ուղեղի զարգացումը, հիմա էլ շատ մեծ հստակ տարբերություններ կտեսնեինք տարբեր ռասաների ու տարբեր տարածքներում ապրող մարդկանց միջև, բայց ոնց որ թե տարբերություններն էնքան մեծ չեն հազարամյակներով ցիվիլիզացիա ունեցած ու գրեթե վերջերս նորմալ գիր ունեցած մարդկանց սերունդների մեջ, որ անզեն աչքով նկատենք։

...

Ի՞նչ չափանիշով ես որոշում տարբերությունները։ Ֆիզիկական-կառուցվածքային տեսակետից կարող է մեծ տարբերություն չտեսնենք:
Բայց ֆունկցիոնալ մագնիսառեզոնանսային շերտագրությունով (fMRI, իմիջայլոց MRI-ը հայ է հայտնագործել՝ Ռեյմոնդ Դամադյան, դու կիմանաս) զգալի տարբերություններ կարող են նկատվել նույնիսկ նույն ռասսայի, ցեղի, կամ ավելին՝ նույն ընտանիքի անդամների մեջ։
Տարբեր մարդիկ նույն խնդիրը ահագին տարբեր կերպ են լուծում, կամ չլուծում:
Ու տարբերությունները ավելի շատ ոչ թե գեներով, կամ կենսաբանական հատկանիշներով են պայմանավորված, այլ միջավայրով ու արտաքին ազդեցություններով, որը կրել է մարդը բեղմնավորումից ու սաղմից սկսած:

Ասենք կոնկրետ ես իմ սեփական ուղեղի ֆունկցիոնալության վրա ահռելի ազդեցություն եմ տեսնում կենսակերպիցս։ Մի քիչ տորթ ու շաքարեղեն, ու ինտելեկտս իջնում է ավստրալոպիտեկի մակարդակի։ Մի երկու կում վիսկի, ու կեցցեն նեանթերդալցիները։
Աղիների միկրոֆլորան լուրջ ազդեցություն ունի նեյրոտրանսմիտերների, ու դրանցով պայմանավորված՝ ուղեղի ֆունկցիոնալության, արտադրողականության, մտածելակերպի, էմոցիաների, ռեակցիաների վրա։
Ներկայիս մոլորակի վրա վայթե կարելի է հանգիստ գտնել երկու անհատ, որոնց ուղեղների ֆունկցիոնալությունների տարբերությունը մի քանի միլիոն էվոլյուցիոն տարի է:

Բայց եթե միջինացնենք, ապա նման է, որ մարդուն «ցանելուց» հետո Աստված թողել է ինքնուրույն զարգանա, մեր ներկայիս պրոբլեմն այն է, որ չգիտենք ճիշտ ենք զարգացել, թե խիյարը թարս է աճել…
Ասենք հնարավոր է, մեր ուղեղները արդեն հեռակա հաղորդակցվելու ֆունկցիոնալություն ունեին, բայց մենք չենք ջոկել՝ սարքել ենք տրանզիստորներ ու ինտերնետ…

[Freeman]

Ի՞նչ չափանիշով ես որոշում տարբերությունները։ Ֆիզիկական-կառուցվածքային տեսակետից կարող է մեծ տարբերություն չտեսնենք:

Բայց ֆունկցիոնալ մագնիսառեզոնանսային շերտագրությունով (fMRI, իմիջայլոց MRI-ը հայ է հայտնագործել՝ Ռեյմոնդ Դամադյան, դու կիմանաս) զգալի տարբերություններ կարող են նկատվել նույնիսկ նույն ռասսայի, ցեղի, կամ ավելին՝ նույն ընտանիքի անդամների մեջ։
Տարբեր մարդիկ նույն խնդիրը ահագին տարբեր կերպ են լուծում, կամ չլուծում:
Ու տարբերությունները ավելի շատ ոչ թե գեներով, կամ կենսաբանական հատկանիշներով են պայմանավորված, այլ միջավայրով ու արտաքին ազդեցություններով, որը կրել է մարդը բեղմնավորումից ու սաղմից սկսած:

Ասենք կոնկրետ ես իմ սեփական ուղեղի ֆունկցիոնալության վրա ահռելի ազդեցություն եմ տեսնում կենսակերպիցս։ Մի քիչ տորթ ու շաքարեղեն, ու ինտելեկտս իջնում է ավստրալոպիտեկի մակարդակի։ Մի երկու կում վիսկի, ու կեցցեն նեանթերդալցիները։
Աղիների միկրոֆլորան լուրջ ազդեցություն ունի նեյրոտրանսմիտերների, ու դրանցով պայմանավորված՝ ուղեղի ֆունկցիոնալության, արտադրողականության, մտածելակերպի, էմոցիաների, ռեակցիաների վրա։
Ներկայիս մոլորակի վրա վայթե կարելի է հանգիստ գտնել երկու անհատ, որոնց ուղեղների ֆունկցիոնալությունների տարբերությունը մի քանի միլիոն էվոլյուցիոն տարի է:

Բայց եթե միջինացնենք, ապա նման է, որ մարդուն «ցանելուց» հետո Աստված թողել է ինքնուրույն զարգանա, մեր ներկայիս պրոբլեմն այն է, որ չգիտենք ճիշտ ենք զարգացել, թե խիյարը թարս է աճել…
Ասենք հնարավոր է, մեր ուղեղները արդեն հեռակա հաղորդակցվելու ֆունկցիոնալություն ունեին, բայց մենք չենք ջոկել՝ սարքել ենք տրանզիստորներ ու ինտերնետ…

Էստեղ քննարկում էինք հիմա գալ հասարակության մեջ ապրել, հետևաբար երևի համալսարան ավարտել, դաժե գիտական գործունեություն ունենալ, ասենք իմ կարծիքն էն էր, որ հանգիստ 10+ հազար տարի առաջվա մարդը կարա գա ու պրոֆեսոր դառնա էն հավանականությամբ, ոնց հիմա կարան մարդիկ։
Թե չէ էդ հարցը շատ ճիշտ ես տալիս, հիմա դաժե մեր ինտելեկտը որոշելու բոլորի կողմից ընդունված լավ տարբերակ չկա, տարբեր տեղերում տարբեր ձևերով փորձում ենք չափել, բայց շատ խախուտ ա դեռ էդ ոլորոտը։
Ու fMRI—ի պահով՝ տարբերությունն էնքան մեծ ա, որ հիմա հնարավոր ա մոդելների սովորացնել, որ ինչ որ մարդու պատկերացրած պատկերներն ստանա, մտքի մեջ մտածած մտքերը արտասանի, բայց էդ ամեն մարդու համար առանձին պետք ա սովորացնել։ Այսինք ոչ թե տարբերվում ենք մենակ մտածողության հնարավորությամբ, այլ բջջային մակարդակի վրա ահավոր մեծ տարբերություններ կան բոլորիս մեջ։

Ապրելակերպի պահով՝ հմո եմ, բայց ֆիզիկական ակտիվությունն ու մտավոր աշխատանքն էլ շատ մեծ դեր ունեն, դաժե ուղեղի կառուցվածքային փոփոխության կարա բերի մտավոր աշխատանքը։

Կարծում եմ, հնարավոր է, օրինակ՝ գործիքներ սարքելն ու կիրառելը, կրակի կիրառումը. մարդու մտածողությունը շատ ավելի բազմաբնույթ է, ներառյալ՝ աբստրակտ մտածողությունը:

Կարծում եմ նայած թե ինչքան աբստրակտ կդիտարկենք դրանց, բոլորն էլ կարելի ա էլի լիքը կենդանիների մոտ գնել։
Օրինակ ագռավները որ ընկույզ են դնում ռելսերի վրա ու ջարդում, դրանով իրենք մեր տրանսպորը որպես գործիք են օգտագործում։ Նոր բան չեն ստեղծում, բայց օրինակ լիքը կենդանիներ էլ բներ են սարքում, ինչը կարելի ա ասել նոր բան ա։

Բայց էս հարցը ուրիշ առումով ա ավելի շատ ինձ հետաքրքիր, մենակ քեզ չեմ հարցնում՝ արդյո՞ք մեր հիմնական առավելությունը հաղորդակցությունը չի, որը էնքան զարգացած ա, որ թույլ ա տալիս տարբեր ցեղերի ու սերունդների մեջ ինֆորմացիայի կայուն կուտակմանն ու փոխանցմանը։
Եթե մարդւո ուղեղը թողնենք նույն աստիճանի վրա, բայց հանենք իրար հետ շփվելու հնարավորությունը, կտարբերվե՞նք մյուս կենդանիներից։
Ու հակառակն էլ՝ եթե ագռավներին խոսքի կենտրոն տայինք ուղեղում, կարող ա՞ մի օր իրենք էլ հադրոնային կոլայդեր սարքեին։

Ագռավը մի քիչ ծայրահեղ օրինակ ա, բայց օրինակ դելֆիններին ու շիմպանզեներին եթե խոսքի կենտրոն տայինք, կարող ա լուրջ հասարակություններ ունենային մեզ մրցակից

[Վիշապ]

Կոնկրետ ագռավները կարգին ինտելեկտուալ թռչուններ են: Ես ագռավների կողքով, որ անցնում եմ, բարևում եմ, երբ հեծանվով քշում եմ, ու արահետի վրա ագռավները իմ պատճառով թռնում են, ներողություն եմ խնդում, լուրջ եմ ասում:
Էն միտքը, թե իբր մարդիկս միակ բանական կենդանիներն ենք, հնացած հիմար միտք է։ Բոլոր կենդանիներն էլ բանականություն ունեն, շատերը կոլեկտիվ, ցանցային բանականություն ունեն, ասենք մրջյունները, մեղուները։
Տանս մեջ թափառող սարդը, որին փորձում եմ հնարավորինս քաղաքավարի դուրս տանել, գոնե էնքան բանականություն ունի, որ պայքարում է իր կյանքի համար մինչև իրեն մոտենալը։ Դա բնազդ չի, ինտելեկտ է։ Բնազդը ընդհանրապես սխալ, անիմաստ հասկացություն է։ Կոնրադ Լորենցը ռասիստ հիմարի գլուխ էր, դրան անիմաստ Նոբելյան մրցանակ են տվել։

[Բարեկամ]

Ասենք կոնկրետ ես իմ սեփական ուղեղի ֆունկցիոնալության վրա ահռելի ազդեցություն եմ տեսնում կենսակերպիցս։ Մի քիչ տորթ ու շաքարեղեն, ու ինտելեկտս իջնում է ավստրալոպիտեկի մակարդակի։

Ինչի ինչը էն չի ո՞ր...

Համ էլ, եթե կյանքումդ, ինչպես ասում ես, միայն երկու նպատակ կա, կարճաժամկետ էն էլ՝ ավելացնել հաճույքները և պակասեցնել տառապանքները, ավստրալոպիտեկի մոտ էլ երևի թե հենց էդ երկուսն էին, ընդ որում՝ պարզունակ ինտելեկտի պայմաններում էդ նպատակներն ավելի հեշտ ա իրագործել։

[Վիշապ]

Ինչի ինչը էն չի ո՞ր...

Համ էլ, եթե կյանքումդ, ինչպես ասում ես, միայն երկու նպատակ կա, կարճաժամկետ էն էլ՝ ավելացնել հաճույքները և պակասեցնել տառապանքները, ավստրալոպիտեկի մոտ էլ երևի թե հենց էդ երկուսն էին, ընդ որում՝ պարզունակ ինտելեկտի պայմաններում էդ նպատակներն ավելի հեշտ ա իրագործել։

Ասեմ՝ ավստրալոպիտեկների արուները զուգակցվում են մեկից ավելի իգականների հետ, բայց իմ իրավիճակում ու ներԳա դրությամբ դա պեչչի։
Բացի այդ՝ ավստրալոպիտեկի ինտելեկտով ես իմ գործերը մինչև էկող տարի չեմ հասցնելու։ Էլի մանր-մունր թերություններ կան, շատ չխորանամ։
Նեանդերթալ վիճակը մի քիչ ավելի բարենպաստ է սնունդի մոմենԴով։

Հ․Գ․ Բայց դու ո՞նց էն հոյակապ անձրևային ռոմանտիկ թեման շեղեցիր դեպի ձանձրալի մարդիկս․․․

[Բարեկամ]

Հ․Գ․ Բայց դու ո՞նց էն հոյակապ անձրևային ռոմանտիկ թեման շեղեցիր դեպի ձանձրալի մարդիկս․․․

Այ որ հարցիս պատասխանած լինեիր, թեման կվերադառնար․

Բայց դրա ինչն ա քեզ դրական էմոցիա պարգևում

[Վիշապ]

Այ որ հարցիս պատասխանած լինեիր, թեման կվերադառնար․

Բարեկամ ջան, զգացողությունները բառերով ձևակերպելիս վերածվում են դատողությունների, այսինքն ոչնչանում են։
Պատկերացրու տղան աղջկան ասում է՝ «ես քեզ սիրում եմ», աղջիկը հարցնում է՝ «բայց իմ ի՞նչն ես սիրում»:
Որ սկսի բացատրել, կպարզվի ոչ մի սիրելու բան էլ չկա, դրա համար որոշ խելացի գիտնականներ խորհուրդ են տալիս ոչ թե ճիշտ պատասխաններ որոնել, այլ ճիշտ հարցեր տալ:

[Բարեկամ]

Բարեկամ ջան, զգացողությունները բառերով ձևակերպելիս վերածվում են դատողությունների, այսինքն ոչնչանում են։
Պատկերացրու տղան աղջկան ասում է՝ «ես քեզ սիրում եմ», աղջիկը հարցնում է՝ «բայց իմ ի՞նչն ես սիրում»:
Որ սկսի բացատրել, կպարզվի ոչ մի սիրելու բան էլ չկա, դրա համար որոշ խելացի գիտնականներ խորհուրդ են տալիս ոչ թե ճիշտ պատասխաններ որոնել, այլ ճիշտ հարցեր տալ:

Եթե բացատրելուց պարզվի՝ սիրելու բան չկա, կարող ա պարզի նաև՝ որ երևի չի էլ սիրում, այլ էդ ուրիշ բան էր։
Աշխարհում ամեն ինչն էլ բացատրվում ա, չնայած ում եմ ասում - ըստ քեզ, ամեն ինչ քաոս ա կամ պատահականություն։
Զգացողություններն էլ են բացատրվում, ավելի ճիշտ՝ ոչ թե զգացողությունները, այլ պատճառը, թե ինչն ա, ավելի ճիշտ՝ ինչու ա տվյալ բանը առաջացնում այս կամ այն զգացողությունը։
Եթե ասեիր, օրինակ, ժամանակակից գիտությունը ենթադրում ա, որ էդ քո ասած ժամանակաշրջանում մայրամուտները տասը անգամ ավելի երկար էին տևում, քան ներկայումս, ու ես էլ ասեի՝ վայ ինչ ռոմանտիկ ժամանակաշրջան ա եղել, եկեք վերապրենք՝ քննարկելով, ու դու էլ ասեիր՝ մայրամուտի ինչն ա ռոմանտիկ, ես հաստատ քեզ հանգամանալից կբացատրեի, թե ինչը։ Բայց անդադար անձրևների ռոմանտիզմը չեմ ընկալում, չեմ ասում՝ տենց բան չկա, ես չեմ ընկալում, մտածեցի՝ կարող ա դու իմանաս, քանի որ ընկալում ես, կամ ներողություն՝ զգում։
Հա, ու եթե փորձեիր բացատրել, հենց ու թեմայի քննարկում կստացվեր։ Թե չէ եթե ես էլ քեզ պես անբացատրելի ընկալեի, դու կասեիր՝ մի հիանա բան, ես կասեի՝ մոգական, դու կասեիր՝ պարզապես հիասքանչ, ես կասեի՝ անդիմադրելի հմայիչ, ու երջանիկ կժպտայինք, որ գյոզալ թեմա ենք քննարկում։

[Վիշապ]

..., ու դու էլ ասեիր՝ մայրամուտի ինչն ա ռոմանտիկ, ես հաստատ քեզ հանգամանալից կբացատրեի, թե ինչը։ ...

Մայրամուտի ի՞նչն ա ռոմանտիկ:

Ինչպես էլ բացատրես, ես քեզ իմ «կարծիքով» կարող եմ հակադարձել ինվերսելով, կամ բացասելով երևույթները:
Նույն մտավոր փորձը կարելի է անել կամայական երևույթի վերաբերյալ կամայական զգացողության հանդեպ։

Քո ու իմ իրականությունները սուբյեկտիվ են ու շատ հարցերում կարող են չհամընկնել:

Դու դեռևս հրաժարվում ես ընդունել, որ իմաստը մտացածին հասկացություն է, որով դու արդարացնում ես քո ընկալումներն ու շուրջբոլորին նպատակներ ես վերագրում։ «Իմաստ» բառի հենց իմաստը դա է:

Այ, քո ասած 200 միլիոն տարի առաջվա մարդուն, որը երկու միլիոն տարի անընդմեջ անձրևների մեջ է ապրել, դժվար թե կբացատրես, թե մայրամուտի ինչն է ռոմանտիկ, բայց ինքը քեզ շատ երկար ու բարակ կարող է բացատրել անձրևի հազարավոր երանգների մասին:
Կամ, պատկերացրու, քո զգացողությունները բացատրում ես Կայենին, որը սպանեց իր եղբորը՝ Աբելին, որին տարել էր դաշտ, մայրամուտը դիտելու...

[Բարեկամ]

Մայրամուտի ի՞նչն ա ռոմանտիկ:

Ինչպես էլ բացատրես, ես քեզ իմ «կարծիքով» կարող եմ հակադարձել ինվերսելով, կամ բացասելով երևույթները:
Նույն մտավոր փորձը կարելի է անել կամայական երևույթի վերաբերյալ կամայական զգացողության հանդեպ։

Քո ու իմ իրականությունները սուբյեկտիվ են ու շատ հարցերում կարող են չհամընկնել:

Դու դեռևս հրաժարվում ես ընդունել, որ իմաստը մտացածին հասկացություն է, որով դու արդարացնում ես քո ընկալումներն ու շուրջբոլորին նպատակներ ես վերագրում։ «Իմաստ» բառի հենց իմաստը դա է:

Դե հենց դա էլ քննարկումն ա․ երբ փոխանակում ենք մեր սուբյեկտիվ ընկալումները։ Արդյունքում՝ իմ սուբյեկտիվ ընկալումը գուցե հետաքրքիր գտնես, ես էլ՝ քոնը։ Հետաքրքիր գտնել՝ չի նշանակում համաձայնվել կամ չհամաձայնվել։ Լավ բան ասեցիր՝ մտավոր փորձ։ Քննարումը հենց մտավոր փորձի փոխանակումը չի՞։ Դրա համար չե՞նք հավաքվել էս ակումբում․ մտավոր փորձի փոխանակման։ Տեղեկությունների աղբյուրներով փոխանակման համար ուրիշ կայքեր կան՝ թեմատիկ-մասնագիտացված։
Դու չէի՞ր ուզում խոսեինք անդադար թափվող անձրևների ռոմանտիզմից։ Փորձեցի խոսել, ասեցիր՝ խոսելիք չի, զգացողության մակարդակում ա։ Բա ի՞նչ էիր առաջարկում․ ա՜խ ու վա՜խ ձայնարկություններից բաղկացած գրառումնե՞ր․․․

Հարցնում ես՝ մայրամուտի ի՞նչն ա ռոմանտիկ, ու առանց պատասխան ակնկալելու ավելացնում՝ ինչպես էլ բացատրես, ․․․ և այլն։ Այսինքն, հարցդ հռետորական էր, համարում ես, որ քննարկելու բան չկա, որովհետև ամեն բացատրությանս քո կարծիքը կհակադրես։ Բա հակադրի։ Դա էլ հենց քննարկումն ա։ Տարակարծությունը չի՞ մտքին սնունդ տալիս։ Ես, անձամբ, մտքի սննդի հետևից եմ մտնում ես ակումբը։ Դու՝ չգիտեմ։

Եթե դեռ հետաքրքիր ա, թե ես կոնկրետ իմ սուբյեկտիվ կարծիքով մայրամուտը ինչու եմ ռոմանտիկ համարում, կփորձեմ բացատրել, այսինքն՝ կփորձեմ զգացողությունը կամ դրա առաջացման գործոնները՝ հանձինս մայրամուտի, փոխանցել կամ վերարտադրել բառերով։ Ու մտքովս չէր անցնում, որ դա անհետաքրքիր ա, որովհետև դու նման զգացողություններ մայրամուտից չես ունենում։ Բայց եթե հետաքրքիր չի, չեմ բացատրի, իհարկե, բայց էդ դեպքում գուցե հուշե՞ս էդ անձրևների ինչը քննարկենք։

[Վիշապ]

Բարեկամ ջան, թեթև տար: Չէ՞ որ դու բարեկամ ես: Ես իմ իմացած ողջ աղմուկը ի ցույց եմ դնում, դե վալիդացիայի համար... էհ, ... դե որ քննարկվի
Բայց ես մի անգամ բերանիցս թռցրել եմ, թե ինչի եմ գրում, տես 4-րդ կետը։

Իսկ անձևը խորհրդանշում է միասին գողտրիկ ապաստան որոնելու, պատսպարվելու, կաթիլների ներդաշնակ մելանխոլիկ ձայնի ներքո մտերմություն հաստատելու, բնության զարթոնքի, դրական սպասելիքների, խաղաղության ու ինտիմության ելևէջներ, երկու միլիոն տարի տևած այդպիսի հետաքրքիր դրվագ մոլորակի կյանքում, դե մի քիչ դրական երևակայություն ու աբստրակցիա, որպեսզի անպայմանորեն չասոցացվի ցեխի, մթի ու ցրտի մեջ անձրևային կոշիկներ, կուրտկա ու մեկ էլ տաք վաննա անհույս որոնելու սթրեսների հետ։
Ըհը, տեսա՞ր, զգացողությունները մնացին հուշերում, դատողություններն ու վալիդացիաներն եկան մեյդան։

Peace and love

[Բարեկամ]

Բարեկամ ջան, թեթև տար: Չէ՞ որ դու բարեկամ ես:

Ոչ միայն թեթև եմ տանում, այլև հաճույք եմ ստանում, տի շտո Քեզ լրիվ ազատ զգա՝ ինչ մտածում ես, ասա։
Գրելուս տոնը երևի էն չի, հա՞

Իսկ անձևը խորհրդանշում է միասին գողտրիկ ապաստան որոնելու, պատսպարվելու, կաթիլների ներդաշնակ մելանխոլիկ ձայնի ներքո մտերմություն հաստատելու, բնության զարթոնքի, դրական սպասելիքների, խաղաղության ու ինտիմության ելևէջներ, երկու միլիոն տարի տևած այդպիսի հետաքրքիր դրվագ մոլորակի կյանքում, դե մի քիչ դրական երևակայություն ու աբստրակցիա, որպեսզի անպայմանորեն չասոցացվի ցեխի, մթի ու ցրտի մեջ անձրևային կոշիկներ, կուրտկա ու մեկ էլ տաք վաննա անհույս որոնելու սթրեսների հետ։

Ըհը, տեսա՞ր, զգացողությունները մնացին հուշերում, դատողություններն ու վալիդացիաներն եկան մեյդան։

Ես էլ փորձեմ մայրամուտը վալիդացնել։

Էն, որ օրը հորիզոնը սկսում ա հյութալի կարմրանարնջամանուշակագույն երագների փափուկ անցումներով մգվել․ օրվա ավարտն ա, ու էդ օրը, որն արդեն խիտ ու լեցուն ա ապրվածով, հիմա պիտի ավարտվի, ու ափսոսանք կա դրանից, ափսոսանքն էլ փոխվում ա կարոտի, դրան էլ հաջորդում ա թախիծը, ու աչքդ չես կարողանում կտրել հեռացող օրվա լեցունության էդ գունային ջերմությունից, որ կամաց-կամաց խամրում ա հորիզոնում, ու վերջ․․․
Բա ռոմանտիկ չի՞

[Բարեկամ]

Ամեն դեպքում էվոլյուցիոն փոփոխության համար պայմաններ են պետք, որոնք էդ փոփոխության պահպանման համար նպաստավոր պայմաններ կստեղծեն, իսկ դրանից տարբերվողներին՝ կմաքրեն։
Շատից քչից հասարակություն ունենալուց հետո մարդկության մեջ էդ պայմաններն էլ չկան, սերունդ թողնելու համար հեչ պարտադիր չի առանձնահատուկ ավելի խելացի լինել, ավելի հեշտ ա պատկերացնել, թե էդ ոնց ա խանգարում, քան օգնում։ Իհարկե խելքն առավելություն տալիս ա, բայց հասարակության մեջ էնքան կտրուկ չի էդ առավելությունը, որ մի քանի հազար տարում էական փոփոխություններ լինեին հաշվի առնելով մնացած պատահական գործոնները ու հաշվի առնելով, որ խելքը ոչ միշտ ա հետ պահում հիմար որոշումներից

Հոմոչգիտեմինչից, ով քարե բրիչ էր սարքում, մինչև հոմոսապիենս, ով անիվը հնարեց, մի քանի հարյուր (կամ, չգիտեմ, տասնյակ) հազար տարվա էվոլյուցիա պետք եղավ, իսկ ընդամենը մի քանի տարում գենետիկ ինժեներիան նենց կայծակնային էվոլյուցիա ա նախապատրաստել, որ թող ու փախի։

[Freeman]

Հոմոչգիտեմինչից, ով քարե բրիչ էր սարքում, մինչև հոմոսապիենս, ով անիվը հնարեց, մի քանի հարյուր (կամ, չգիտեմ, տասնյակ) հազար տարվա էվոլյուցիա պետք եղավ, իսկ ընդամենը մի քանի տարում գենետիկ ինժեներիան նենց կայծակնային էվոլյուցիա ա նախապատրաստել, որ թող ու փախի։

Էդ էվոլյուցիայի հետ կապ չունի, ինքը հենց հասարակության զարգացումն ա, որը գնալով ավելի արագ ա լինում։ էդ անհամեմատ ավելի արագ պրոցես ա, քան տեսակի էվոլյուցիան, բայց դրա էվոլյուցիոն հիմքերը վաղուց են դրվել։

Երբ հոմոչգիտեմինչը քարե բան էր սարքում, ինքը շատ քիչ ուրիշ հոմոչգիտեմինչերի հետ կարար հաղորդակցվեր, ողջ մնալու խնդիր ուներ, ամեն երկար անձրևը լուրջ խնդիր էր իր համար, որը պետք էր լուծել։

Բայց գնալով հեշտացան հաջորդ քայլերը, էդ թվում հազարամյակ տևած անիվի կառուցման շնորհիվ, մարդիկ ստեղծեցին մեծ հասարակություններ, դաշտեր, սննդի ու անվտանգության վրա ծախսվող ժամանակն էնքան կրճատեցին, որ արդեն կարող էինք հատուկ մարդկանց տրամադրել, որ գնան հայտնագործություններ անեն ու աշխարհի մյուս ծայրում ստեղծված գործքներն էլ կարող ենք օգտագործել, իրենք ավելի լավ գործիքներ ստեղծեցին ու եկանք էսօրվան։

Բայց որպես տեսակ մենք համարյա չենք փոխվել, եթե հիմա մեր նորածիններին բռնենք տեղափոխենք ուրիշ մոլորակ, որտեղ կլինեն նույն պայմաններն, ինչ էստեղ էին հազարարավոր տարիներ առաջ, իրենք ավելի արագ գենետիկա չեն ստեղծի, այլ էլի բազմաթիվ սերունդների ընթացքում կստեղծեն անիվ, իսկ հետո գնալով ավելի արագ պրոգրես կունենան, մինչև իրար ատոմային ռումբով վերացնելը

[Freeman]

Էդ էվոլյուցիայի հետ կապ չունի, ինքը հենց հասարակության զարգացումն ա, որը գնալով ավելի արագ ա լինում։ էդ անհամեմատ ավելի արագ պրոցես ա, քան տեսակի էվոլյուցիան, բայց դրա էվոլյուցիոն հիմքերը վաղուց են դրվել։

Երբ հոմոչգիտեմինչը քարե բան էր սարքում, ինքը շատ քիչ ուրիշ հոմոչգիտեմինչերի հետ կարար հաղորդակցվեր, ողջ մնալու խնդիր ուներ, ամեն երկար անձրևը լուրջ խնդիր էր իր համար, որը պետք էր լուծել։

Բայց գնալով հեշտացան հաջորդ քայլերը, էդ թվում հազարամյակ տևած անիվի կառուցման շնորհիվ, մարդիկ ստեղծեցին մեծ հասարակություններ, դաշտեր, սննդի ու անվտանգության վրա ծախսվող ժամանակն էնքան կրճատեցին, որ արդեն կարող էինք հատուկ մարդկանց տրամադրել, որ գնան հայտնագործություններ անեն ու աշխարհի մյուս ծայրում ստեղծված գործքներն էլ կարող ենք օգտագործել, իրենք ավելի լավ գործիքներ ստեղծեցին ու եկանք էսօրվան։

Բայց որպես տեսակ մենք համարյա չենք փոխվել, եթե հիմա մեր նորածիններին բռնենք տեղափոխենք ուրիշ մոլորակ, որտեղ կլինեն նույն պայմաններն, ինչ էստեղ էին հազարարավոր տարիներ առաջ, իրենք ավելի արագ գենետիկա չեն ստեղծի, այլ էլի բազմաթիվ սերունդների ընթացքում կստեծղեն անիվ, իսկ հետո գնալով ավելի արագ պրոգրես կունենան, մինչև իրար ատոմային ռումբով վերացնելը

Հ․ գ․ Որ ասում եմ էվոլյուցիայի համար քիչ ա էս ընթացքը ու չենք փոխվել, իզուր չեմ անընդհատ նշում, որ նկատի ունեմ ուղեղի նման բարդ օրգանի էվոլյուցիան, որովհետև ավելի պարզ համակարգերն ավելի արագ են փոխվում, օրինակ մաշկի գույնը, աչքերի ձևը մի քանի հազար տարի ուրիշ պայմաններում ապրելու ընթացքում փոխվում ա, բայց դրանք ավելի պարզ օրգաններ են ու իրենց թեթև փոփոխությունը չի բերի էնքան ծանր հետևանքների, ինչպես կլինի օրինակ ուղեղի դեպքում։

Ասենք մարդիկ երբ գնացել են հյուսիսում ապրելու, մաշկի մեջից սկսել են կորցնել մելանինը, ինչը բերել ա մաշկի ավելի բաց գույնի, որ վիտամին Դ-ի մեծ կորուստ չունենանք, որովհետև հյուսիսում ավելի քիչ ա արևը, իսկ մուգ մաշկը էդ քիչն էլ ա կլանում։
Բայց ուղեղի մեջ որևէ նյութի մի թեթև ավել/պակասն էլ ա բերում անհամեմատ տարբեր հետևանքների (համոզվելու համար տանը կարող եք փորձ անել, մի քանի միլիգրամ լսդ ընդունելով ։Դ)

Իսկ մյուս մեծ տարբերությունը, որը կարծում եմ ամենամեծ խնդիրը կլինի մի քանի հազար տարի առաջվա մարդուն մեր ժամանակ բերելը՝ իմուն համակարգն ա, երբ մենք սերունդներով հարմարվել ենք ներկայիս բակտերիաներին ու վիրուսներին, բայց էդ հազար տարի առաջվա չուվակի մոտ մի հատ փռշտանք, կարող ա գրիպի նենց բարդացումներ առաջանան, որ մենք մենակ սպիդի դեպքում ենք տեսնում։