Ինքնություն և պատկանելություն

[ivy]

Ամեն անգամ երբ ցանկություն է առաջանում օրագրային գրառում անել, մտածում եմ, թե Ակումբում գոյություն ունեցող թեմաներից որ մեկում դա կսազեր, որ թեման թարմացնեմ գրառմամբ՝ օրագրում գրելու փոխարեն, կամ եթե չկա հարմար թեմա, նորը բացեմ, գուցե ուրիշներն էլ ուզեն կարծիք արտահայտել։
Մի խոսքով, սա էլ կարող էր օրագրային գրառում լինել, բայց փոխարենը մտածեցի նոր թեմա բացել, որովհետև ձեր կարծքիներն էլ են հետաքրքիր։

Ինչքան փնտրեցի, «պատկանելություն» բառի փոխարեն ավելի հարմար բառ չգտա, թեև «պատկանելը» ճիշտ իմաստը չի, ավելի շուտ նկատի ունեմ՝ ինչ-որ բանի մաս լինելը։
Ու թե սա ինչքանով է կարևոր մեր ինքնության համար։
Վերջերս օրագրերից մեկում արծածվել էր էս թեման՝ հեղինակն ուզում էր իրեն ինչ-որ համայնքի մաս զգալ։
Անկախ էդ գրառումից՝ ես ինքս էլ հաճախ եմ մտածում ինչ-որ խմբի մաս լինելու կամ չլինելու մասին, ու թե դա որքանով է անդրադառնում իմ ինքնության վրա։
Հարցն էն է, որ ես ինձ ոչ մի խմբի մաս չեմ զգում։ Ու ինչքան էլ նոր խմբեր ու համայնքներ են հայտնվում կյանքումս, ես ինձ ամեն տեղ outsider եմ զգում։ Սա երբեմն ընդունում եմ հանգիստ, որպես փաստ, բայց երբեմն անհանգստացնում է, որովհետև ինչ-որ ձևով ազդում է ինքնությանս վրա։ Խոսքը բոլոր տեսակի «պատկանելությունների» մասին է՝ ազգային, ընտանեկան, թիմային և այլն։
Երևի Ակումբը կարելի է բացառություն համարել, բայց դե սա էլ ավելի շուտ «տարածք» է ինձ համար, քան «խումբ»։

Մեկ-մեկ նաև խորը տխրություն եմ ապրում «չպատկանելու» զգացումից։ Ու մենակություն։ Բայց դե սա նաև ազատության լայն զգացողություն է տալիս՝ բոլոր տեսակ կապվածություններից դուրս հանող։ Նաև երևի ինչ-որ չափով ազատում է պատասխանատվության զգացումից որոշակի խմբի արածների-չարածների համար․ «ես միևնույն է դրա մասը չեմ»։

Ամեն դեպքում, մտածում եմ, թե ինչքանով է ինչ-որ բանի մաս լինելը, էս դեպքում՝ չլինելը, ազդում իմ ինքնության վրա։ Ու գուցե նաև իմ գոյությանն իմաստի վրա։ Ի՞նչ ես դու մենակ՝ միլիարդների մեջ։ Փոշու հատիկ։ Անիմաստ սպառող։ Ինչի համար ես ընդհանրապես ապրում, հանգիստ կարող էիր և չլինել։ Ու էստեղից գալիս է նորից իմ կյանքում անընդհատ պտտվող էքզիստենցիալ ճգնաժամն ու գոյության անիմաստությունը։

[Վիշապ]

Մարդիկս սոցիալական կենդանիներ ենք, ու խմբավորումները պաշտպանական ու գոյատևման միջոցներ են, որոնցում մենք մեզ ավելի պաշտպանված ու ապահով ենք զգում։
Պայծառ օրինակ է պետությունը։ Լավ է, երբ քաղաքացիները իրենց պետության մաս են զգում, վատ է, որ չեն զգում։ Էն դեպքերում, երբ որ պետության մեջ որոշ վերին արտի ցորեններ ավելի փոքր խմբավորումներ են կազմում ու տրորում են մյուսներին, ապա մյուսների պատկանելիության զգացումը թուլանում է, ու թուլանում է պետությունը։
Բացարձակ առումով որևէ բանի չպատկանելը կարող է լավ հնչել, թե իբր ազատությունն է գլխավորը, բայց դա ինքնախաբեություն է, մենք բոլորս իրար հետ կապված ենք բազմաթիվ ազդեցություններով, ընհանուր շահերով, բնական ու արհեստածին գործոններով; Օրինակ մինիմում բոլոր մարդկանց մոլորակի վրա միավորում է երկրի ձգողականության ուժը։ Օրինակ հենց հիմա ես մեջքով բազմոցին նստած կարող եմ պատկերացնել, որ զգում եմ 8 միլիարդ կենդանի մարդկանց մեջքերը, ոտքերը, ու էլի ինչ-որ վերջույթներ, ու մեջքս տաքանում է․․․ Ա՜խ, կամա՛ց ըտեղ․․․

Բայց կյանքի ու գոյության իմաստի հետ ես պատկանելությունը չէի կապի։ Էդ պետք է հարցնել ծրագիրը գրողին։ Իսկ ես որպես ինժեներ, կարծում եմ, որ պատահականությունից ծրագիր չի կարող առաջանալ, բայց էս ուրիշ թեմա է։

[ivy]

Բայց կյանքի ու գոյության իմաստի հետ ես պատկանելությունը չէի կապի։

Ինձ համար էս թեմաներն էնքանով են կապված, որ ինչ-որ բանի մաս լինելով՝ կարող ես զգալ քեզ մի ընդհանուր գործի պիտանի օղակ, ինչ-որ «միսիայի» բաղադրիչ մաս, ինչը ահագին իմաստալից կարող է դարձնել գոյությունը։

[մարդ եղած վախտ]

Մի քիչ մտածեցի՝ ինչ գրել էս թեմայով ու որոշեցի ուղղակի տեսնել ինչ մտքեր են հոսում էս տեքստը կարդալուց ու էդ հոսքը փոխանցել առանց կոնկրետ կառուցվածք պարտադրելու։

Նախ հետաքրքիր էր, որ երբ փորձեցի մտածել թե պատկանելիություն ու ինքնություն հասկացությունները ինձ համար ոնց են առնչվում, զգացի, որ էս պահին առերևույթ էդքան էլ կապված չեն։ Ինչ-որ բանի մաս լինելու կարիքը ինձ մոտ կարծես թե նախ ապահովության կարիքի հետ ա կապված։ Ուզում եմ լինեմ համայնքի մաս, որտեղ մարդիկ իրար մասին հոգ են տանում ու ուզում եմ ինչ-որ տիպի ապահովության ցանց ունենամ շուրջս։

Տարիներ շարունակ համայնքի պատկանելու հետ ես էլ եմ խնդիրներ ունեցել ու լրիվ կիսում եմ էդ outsider լինելու զգացողությունը։ Հաճախ համայնքի մաս լինելու կոնֆլիկտի մաս էր էն, որ համայնքի հետ էդքան էլ համաձայն չէի, կամ թվում էր համայնքի մաս լինելով կորում եմ համայնքում, կամ հա, համայնքի սխալ որոշումների, գործողությունների համար ես էլ եմ պատասխանատու դառնում։ “Սխալ” լինելը ինձ համար անընդունելի էր։ Ավելի լավ էր մեռնեի, քան սխալ լինեի/սխալ բան անեի։ Հիմա էլ նախընտրում եմ անել ճիշտ բաներ, բայց “սխալ”ի նկատմամբ վերաբերմունքս ահագին փոխվել ա։ Վերջերս ղեկավարիս հետ մի հատ քննարկում ունեցանք, որտեղ ինքը ասեց, որ իրա համար կյանքում ամենակարևոր բանը ճիշտ լինելն ա, թեկուզ եթե դրա պատճառով իրա կյանքը տառապանքի վերածվի. ես ասեցի, որ իմ համար հիմա ամենակարևորը երջանիկ լինելն ա. եթե կարամ ընտրեմ, երջանկությունը կնախընտրեմ ցանկացած այլ արժեքի համեմատ (գիտեմ, որ ըտեղ վեհություն չկա)։ Մենակ լինելով ես ունեմ ազատություն ճշտի շուրջ չբանակցելու, բայց հիմա ավելի շուտ կարիք ունեմ մենակ չլինելու, դրա համար ինձ թվում ա պատրաստ եմ նաև թևերս քշտելու ու նստելու “ճշտի” քննարկումների։

Կարծեմ հասա ինքնության հետ ինչ-որ չափով առնչվող մտքերի (կամ էլ չէ)։ Համայնքի հետ կոֆլիկտի մաս էր նաև էն, որ ինձ թվում էր մեծ թվով մարդկանց մեջ կկորեմ, իմ կարծիքը կկորի ու ես գուցե թույլտվություն չեմ ունենա ըտեղ լինելու եթե ինձ ամբողջությամբ չնվիրեմ համայնքին, կամ եթե շատ տարբեր լինեմ։ Դրա հետ լիքը վախեր էին գալիս կարծեմ - մի կողմից մերժվելու, մյուս կողմից կորելու: Հիմա սենց հեռվից էդ վախերը շատ պակասած են (կարող ա փոխվի համայնքի ներսում լինելուց). ավելի հանգիստ եմ մտքերս կիսելու հետ ու մերժվելն ու համայնքը կորցնելն էլ կարամ տանեմ։
Նաև հիմա ավելի բաց եմ ինքնության հետ խաղերի նկատմամբ։ Այսինքն եթե համայնքի մաս եմ, պակաս վախենալու ա էդ կպցնել իմ ինքնությանը մի օր ու հանել ինքնությունից մի ուրիշ օր։ Փոխարենը, ինձ թվում ա ես համայնք ունենալու վիճակից վերցնելու բաներ ունեմ, ու ուզում եմ կարողանամ էդ բաները վերցնել։

Ու վերջում իմաստի մասին… ամենախորքում իմ համոզմունքը էն ա, որ իմաստ չկա (որտև բացարձակապես ամեն ինչ մի օր վերանալու ա՞). բայց նաև պարբերաբար պատահում ա, որ երբ ինձ լավ եմ զգում էդ անիմաստությունը պակաս էական ա դառնում։ Ու տենց տաֆտալոգիայով կարող ա իմաստը էդ պահերն են, երբ ամեն ինչ նույն ձև անիմաստ ա, բայց ես ինձ լավ եմ զգում : ) #ԼալայԴամա (բայց աչքիս դու այլ իմաստի մասին էիր խոսում)

[Ուլուանա]

...“Սխալ” լինելը ինձ համար անընդունելի էր։ Ավելի լավ էր մեռնեի, քան սխալ լինեի/սխալ բան անեի։ Հիմա էլ նախընտրում եմ անել ճիշտ բաներ, բայց “սխալ”ի նկատմամբ վերաբերմունքս ահագին փոխվել ա։ Վերջերս ղեկավարիս հետ մի հատ քննարկում ունեցանք, որտեղ ինքը ասեց, որ իրա համար կյանքում ամենակարևոր բանը ճիշտ լինելն ա, թեկուզ եթե դրա պատճառով իրա կյանքը տառապանքի վերածվի. ես ասեցի, որ իմ համար հիմա ամենակարևորը երջանիկ լինելն ա. եթե կարամ ընտրեմ, երջանկությունը կնախընտրեմ ցանկացած այլ արժեքի համեմատ (գիտեմ, որ ըտեղ վեհություն չկա)։ Մենակ լինելով ես ունեմ ազատություն ճշտի շուրջ չբանակցելու, բայց հիմա ավելի շուտ կարիք ունեմ մենակ չլինելու, դրա համար ինձ թվում ա պատրաստ եմ նաև թևերս քշտելու ու նստելու “ճշտի” քննարկումների։

Ինձ համար էլ ա միշտ «ճիշտ» լինելն ամենակարևորը եղել, ու դրան խանգարող ցանկացած բան` անընդունելի ու քննարկման ոչ ենթակա: Բայց ժամանակի ընթացքում «ճշտի» նկատմամբ վերաբերմունքս ինչ-որ չափով փոխվել ա: Նենց չի, որ հիմա պատրաստ եմ արժեքներիս վրայով անցնելու հանուն երջանկության, չէ, իհարկե, ուղղակի հիմա գիտակցում եմ, որ էդ «ճիշտ» լինելու ձգտման հիմքում շատ դեպքերում հիվանդագին, անառողջ ընկալումներ են եղել ընկած: Ճշտի «բզիկից» հիմա էլ լրիվ չեմ ձերբազատվել, բայց հիմա էլ մոլուցք չի, կատեգորիկ չի, քննարկման ենթակա ա, ու հա, երջանիկ լինելը, եթե դրա համար ուրիշին չես վնասում, ճիշտ լինելուց ավելի կարևոր ա, ըստ իս:

[One_Way_Ticket]

Ես դեռ 15 տարի առաջ եմ հասկացել, որ ինձ միայն ռուսալեզու համայնքի մաս կարող եմ զգալ, ու այդ ժամանակվանից շատ բան չի փոխվել։

Հայերի մեջ ես ինձ երբեք հարմարավետ չեմ զգացել։ Դրա համար տարբեր պատճառներ կան, խորանալու հավես չկա։ Սա բնականաբար չի վերաբերվում առանձին վերցրած մարդկանց։

Դե իսկ անգլերենը չափազանց օտար լեզու է։ Կողքից երբեմն երբ անգլերեն խոսակցություն եմ լսում, որտեղ ակնհայտ է, որ զրուցակիցներից գոնե մեկի համար անգլերենը հեռու է մայրենի լինելուց, միշտ նույն թեթև թեմաներն են․ ճամփորդություն, մշակույթների տարբերություն, և այլն։ Նման թեթև թեմաներով խորը հոգևոր կապ չես ստեղծի։

Մելբուրնի ռուսալեզու համայնքը երևի ամենամոտն է եղել, որտեղ պատկանելիություն եմ զգացել։ Հոյակապ ընկերներ ունեի, իրենց շրջապատում կարող էի ինձ թույլ տալ լինել այնպիսին, ինչպիսին կամ։ Այսինքն, հիմա էլ ունեմ, բայց ցրվեցինք տարբեր քաղաքներով ու երկրներով։ Կապ պահպանում ենք, ամեն տարի որոշում ենք հանդիպել, բայց դե արդեն ահագին իրարից հասցրել ենք կտրվել, ինչն օրինաչափ է։

Լեզվից բացի ևս մեկ ֆակտոր, որ վերջին տարիներին կարևոր դարձավ, ու ծայրը դեռ չի երևում, քաղաքականությունն է։ Ինձ անհնար է գտնվել ուլտրաձախերի շրջապատում, իրենց համար էլ էրևի ես եմ անտանելի՝ տատիկ սպանող (կովիդից չպատվաստված) ու մոլորակ կործանող (միս շատ ուտող)։ Լատվիայում՝ անգլալեզու էքսպատների հետ շփումը դադարեցնելն ու ֆեյսբուքյան բոլոր խմբերից հեռանալու պատճառը ոչ թե լեզուն էր, այլ քաղաքականությունը։ Եթե պայմանական Ֆաուչին ասեր, որ կովիդի տարածումը կանխելու համար պետք է տրնգի պարել, բոլոր չպարողներին նենց bullying-ի կենթարկեին, որ քիչ չէր թվա։

Եվ վերջապես, ֆինանսական գործոնն էլ իր դերն ունի։ Ռիգայում իմ եկամուտը միջինից այնքան բարձր է, որ դա անհնար է թաքցնել։ Ես չեմ էլ փորձում թաքցնել, ու այդ թեմայով ակնհայտ ակնարկներ իրականում այդքան էլ շատ չեն արվում, բայց դե թեկուզ պրակտիկ դժվարություններ՝ համայնքի մաս զգալու համար ստեղծում է։ Ասենք, լիքը մարդու չեմ կարող ասել․ "էսօր երեկո արի մի տեղ նստենք"՝ գիտենալով, որ իր համար դա լուրջ բեռ է լինելու։ Ավստրալիայում այդ խնդիրը չկար։

[Վիշապ]

Ինձ համար էս թեմաներն էնքանով են կապված, որ ինչ-որ բանի մաս լինելով՝ կարող ես զգալ քեզ մի ընդհանուր գործի պիտանի օղակ, ինչ-որ «միսիայի» բաղադրիչ մաս, ինչը ահագին իմաստալից կարող է դարձնել գոյությունը։

Հա, դե դրա ամենաէֆեկտիվ ձևը կրոնն է։ Գնում ու դառնում ես Եհովայի վկա, կամ միանում ես մորմոններին: Երկրորդ տարբերակը քաղաքականության մեջ մտնելն ու մաֆիային միանալն է:
Իրականում ավելի շատ մարդուն երևի սոցիալացվելն է օգնում, քան թե կոլեկտիվ աշխատանքն ու ընդհանուր նպատակները, այսինքն ժամանակ առ ժամանակ անհրաժեշտ է մտերիմներով խմբվել ու լիցքաթափվել, որովհետև ընդհանուր գործերը շատ ժամանակ հոգնեցնող են ու ձանձրալի, ու միսիաների կարևորությունն էլ կասկածելի։
Ասենք, ես ավելի շուտ կգերադասեմ հեծանվով գնալ ու հեծանվորդ ընկերներիս հետ առավոտ մի ժամ սուրճ խմել ու ամբաղ-զամբաղ թեմաներից զրուցել, քան թե նույն ժամանակ ինչ-որ կոլեկտիվի հետ միսիաներ իրականացնել։ Իմ գործի տեղի սեփական խնդիրներս լուծելն արդեն ինձ բավարար է։ Որ սաղ մնացի, թոշակային տարիքում լիքը կամավորական գործեր կան, որոնց կմասնակցեմ, երևի ճիշտը ֆիզիկական գործերն են, առանց կարևորությանը մեծ նշանակություն տալու։ Շատ բաներ վայթե իրականում էդքան կարևոր չեն, ինչքան որ մարդիկս ենք փորձում ֆետիշացնել։ Օրինակ կյանքը էդքան կարևոր չի։ Ասենք ես որ չլինեի, էլի ամեն ինչ օքեյ կլիներ, ես էլ օքեյ կլինեի Հետևաբար մնացած բաներն էլ էս մեծ տիեզերքում առանձնապես կարևոր չեն, հանգիստ է պետք ընդունել ու ընբոշխնել ներկան։ Ապագայի մասին չափից ավելի մտածելը տագնապներ է առաջացնում, ոնց որ ասենք անցյալի մասին չափից ավելի մտածելը՝ դեպրեսիա։

[StrangeLittleGirl]

Ինքնության ու պատկանելության հարցերն ինձ շատ վաղուց ու շատ երկար են հուզել։ Հատկապես Հայաստանում չապրող հայերի մոտ անհնար ա, որ էս հարցերը չլինեն՝ լինի դա Հայաստանից գնացած մեկը, թե դրսում ծնված-մեծացած։ Իմ դեպքում հատկապես սուր էր, երբ մի քաղաքում ապրում էի, մյուսում՝ աշխատում։ Ոնց որ ոչ մի տեղ չլինեի։ Ու մինչև էդ չգիտեի, թե տեղն ինչքան ուժեղ կապ ունի ինքնության հետ։ Բայց ինքնությունն ու պատկանելությունն իրար հետ շատ ուղղակի չէի կապի, որովհետև կյանքիս հենց էդ նույն հատվածում եմ ամենաուժեղ պատկանելությունը զգացել։

Ընդհանրապես, կյանքումս ուր գնացել եմ, միշտ էլ պատկանելություն զգացել եմ, ավելի ճիշտ՝ եթե էնպիսի խմբեր չեն էղել, որոնց պատկանելիության զգացում եմ ունեցել, ուղղակի ստեղծել եմ էդ խմբերը՝ լինի օնլայն, թե իրական կյանքում։ Ու սովորաբար էդ խմբերը ստեղծվել են ըստ ինքնությանս կոնկրետ ասպեկտի պահանջի։ Ստեղծելով խմբեր՝ արդեն պատկանելության կանոնները ես եմ թելադրում, ես եմ որոշում, որ էս խմբին պատկանում եմ։

Պատկանելության մասով ու ինքնությանս ամենամեծ հարված հասցնողը Հայաստանն ա։ Համալսարանս, ընտանիքս ու ուսանողական միությունս չհաշված՝ Հայաստանում երբեք պատկանելություն չեմ զգացել ո՜չ դպրոցում, ո՜չ ակումբում, ո՜չ շատ կարճաժամկետ աշխատավայրերում։ Շատ եմ մտածել, թե ինչու ա տենց, եկել եմ էն եզրակացության, որ հայերս շատ լավ ենք մարդկանց մի փոքր տարբերության համար out-group անելու ու ամեն առիթ-անառիթ էդ տարբերությունն աչք խոթելու։ Ու սա հատկապես անտանելի ա դարձել պատերազմից հետո։ Բայց նույնիսկ էս դեպքում էլ, քանի որ հայկական ինքնությունս էր ճգնաժամի մեջ, ուղղակի ստեղծեցի կամ մասնակցեցի հայերից բաղկացած մի քանի խմբերի ստեղծմանը, որտեղ շատ լայն իմաստով իրար նման մարդկանցով ենք հավաքվում։ Հետաքրքիր ա, որ էդ խմբերից մեկում էլ ենք շատ քննարկումներ ունենում ինքնության մասին։ Օրինակ, շատերը չեն ուզում սփյուռքահայ կոչվել տարբեր պատճառներով, որոնցից մի երկուսն իրանք իրանց ընկալում են որպես «Հայաստանում ապրող», չնայած արդեն ուրիշ երկրի քաղաքացիություն ունեն։

Հայկական իրականության մեջ նաև տաբու ա մի քանի ազգային ինքնություն ունենալը։ Ես իմ ինքնությունների հետ պատերազմներում վերջը հանգել էի էն եզրակացության, որ հեչ պարտադիր չի որոշել, թե որ մի քաղաքում եմ ապրում ու ինչ մի ազգային ինքնություն ունեմ. կարող եմ ապրել մի քանիսում ու ունենալ մի քանի ինքնություն։ Բայց հայկական միջավայրերում եթե հանկարծ ասեմ, որ ես հավասարապես հայ ու դանիացի եմ ինձ համարում, կռիվ կդառնա։

Ընդհանրապես, որպես գրող ինքնության ու պատկանելության հարցերն ինձ շատ հոգեհարազատ են, ու ինչ էլ գրում եմ, լայն իմաստով ինքնության ու պատկանելության մասին են, նույնիսկ երբ որոշում եմ վերջ, հաջորդն ուրիշ թեմայով ա լինելու։ Ու մի հատ էլ շատ լավ գիրք խորհուրդ տամ էս թեմաներով. Միլան Կունդերայի «Անտեղյակությունը»։ Վերջերս վերընթերցեցի, գլխիցս դուրս չի գալիս։

[Ուլուանա]

Ես էլ ինքնությունն ուղղակիորեն չէի կապի պատկանելության հետ: Իհարկե, կապ կա, բայց ոչ էնքան, որ միանշանակ մեկը մյուսով պայմանավորվի: Ես, օրինակ, ինչ ինձ հիշում եմ, ինքնության խնդիր չեմ ունեցել, բայց պատկանելության խնդիրը միշտ եղել ա:

Եթե պատկանելության զգացումը դիտարկենք բացարձակ իմաստով, ապա ես ոչ մի միջավայրում էլ, բացի ընտանիքիցս (և՛ հայրական, և՛ իմ ստեղծած), էդ զգացումը լիարժեք չեմ ունեցել: Դեռ որ շատ խորանանք, նույնիսկ ընտանիքում դա բացարձակ (100 %-անոց) չի եղել, ու դա լրիվ նորմալ եմ համարում: Ընտանիքիցս դուրս, կյանքումս երկու համայնք եմ մտաբերում, որոնցում զգալի չափով ունեցել եմ պատկանելության զգացում, թեև հեռու է եղել բացարձակ լինելուց, բայց դա չի խանգարել, որ ինձ լավ զգամ դրանցում ու ինձ համայնքի մաս զգամ: Դրանցից մեկում ժամանակավոր եմ եղել (Եղվարդում, որտեղ սովորել եմ միայն 10-րդ դասարանում, ընդ որում` առաջին հայացքից փաստացի լքիը խանգարող բան կար իմ` տվյալ համայնքում պատկանելության զգացում ունենալուն, ու համոզված եմ, որ ավելի երկար մնալուս դեպքում էդ պատկանելության զգացումից շատ բան չէր մնա), մյուսում էլ պատկանելությանս զգացումն է ժամանակավոր եղել (Ակումբը` առաջին 2 տարիներին), ավելի ճիշտ` ժամանակի ընթացքում գնալով նվազել է:

Մնացած համարյա ամեն տեղ պատկանելության զգացում շատ ավելի քիչ է եղել: Օրինակ, ինձ հավատացյալ, հոգևոր (spiritual) մարդ համարելով ` ոչ մի կրոնի կամ ուսմունքի հետևորդ չեմ ու երբևէ չեմ եղել, ոչ մեկը մինչև վերջ իմը չի, որ ինձ դրա մաս համարեմ կամ զգամ, թեև կան կրոններ ու ուսմունքներ, որոնք բավական մոտ են իմ ընկալումներին: Նույն կերպ սոցիալական ցանկացած համայնքում: Ցանկացած տեղ, ինչքան էլ լավ զգամ ինձ, outsider լինելու գիտակցումը առնվազն պարբերաբար այցելում է (իրականում տարբեր համայնքներ կան, որոնց մաս եմ ու ընդհանուր առմամբ ինձ լավ եմ զգում դրանցում): Ուղղակի ես հիմա նորմալ եմ վերաբերվում էն փաստին, որ ոչ մի համայնքում էլ 100 %-անոց պատկանելության զգացում չեմ ունենում, ու չեմ ակնկալում, որ ընտանիքիցս դուրս պիտի ունենամ: Մի ժամանակ շատ ծանր էի տանում, տառապում էի ամեն տեղ outsider լինելու գիտակցումից, բայց հիմա` չէ:

Ընդհանուր առմամբ համայնքները կարևորում եմ ու համարում եմ, որ առողջ գոյատևման համար արժե, որ մարդ գոնե ինչ-որ համայնքների մաս լինի` թեկուզ լիարժեք պատկանելության զգացում չունենալով: Կարծում եմ` արժեքների ու հետաքրքրությունների որոշակի տոկոսի համընկնումը պետք է բավարար համարել ու բացարձակ համընկնում չակնկալել: Համենայնդեպս, ես հիմա էդպես եմ նայում էդ հարցին, ավելի շուտ փորձում եմ կենտրոնանալ էն ամենի վրա, ինչն ինձ միավորում է էդ համայնքի մյուս անդամների հետ` ընդհանուր արժեքներ, հետաքրքրություններ, մոտեցումներ, ստեղծվող համընդհանուր օգուտ, իսկ չհամընկնող բաները փորձում եմ թեթև տանել: