Բարոյական խիզախություն / moral courage / Zivilcourage

[ivy]

Գերմանիայում առաջին անգամ "Zivilcourage" (արտասանությամբ՝ «ցիվիլքուղաժե») տերմինի հետ մոտ 10 տարի առաջ եմ առնչվել, երբ ոստիկանների կողմից կազմակերպվող մի կուրսի հանդիպեցի, որը նաև էս թեմային էր անդրադառնում։
Գրեմաներում տերմինը մի մասով նշանակում է՝ քաղաքացիական, մյուս մասով՝ քաջություն, խիզախություն։
Բացատրվում է մոտավորապես հետևյալ կերպ։
"Zivilcourage"-ը ներառում է տհաճ կամ նույնիսկ սպառնալից իրավիճակում սեփական անվտանգությունն ու հարմարավետությունը մի կողմ դնելու պատրաստակամությունը և կարողությունը՝ արդար համարվող գործին տեր կանգնելու և համապատասխան քայլեր ձեռնարկելու համար:
Էն կուրսը, որ ոստիկաններն էին անցկացնում, հատկապես նրա վրա էր շեշտ դնում, թե ոնց պահել քեզ, երբ ականատես ես լինում հասարակական որևէ արարքի, որը քեզ համար անընդունելի է, բայց միևնույն ժամանակ կարող է դրանում ներքաշվելը վտանգավոր լինել։ Ասենք՝ տեսնում ես, թե ոնց են մի խումբ ջահելներ ինչ-որ մեկին նեղում տրանսպորտում կամ փողոցում։ Ոնց պահես քեզ։

Ժամանակի հետ գնացի տերմինի հետևից ու տեսա, որ անգլերենում "civil courage" էդքան էլ չի օգտագործվում (թեև մի երկու տեղ աչքովս ընկել է), այլ ընդունված է "moral courage" անվանումը, ասել է թե՝ «բարոյական քաջություն» կամ «բարոյական խիզախություն»։
Ու թեև գերմաներենի հետ սահմանումները մոտ են իրար, էստեղ շեշտը հենց բարոյական արժեքների վրա է։ Խոսքը նրա մասին է, թե ինչքանով է մարդ պատրաստ վեր կանգնել իր արժեքների համար, եթե անգամ իրավիճակը հեչ ձեռնտու չի իր համար, ասենք՝ պատժի վտանգ կա։
Ասենք, ականատես լինելով խտրականության՝ դրան դեմ դուրս գալու խիզախություն ունենալ (լինի դա ռասիզմ, սեքսիզմ, հոմոֆոբիա, թե ուրիշ մի բան), էն դեպքում, երբ իրավիճակը կարող է պայթյունավտանգ լինել, և ինքը տուժի դրանից։ Բայց անգամ իմանալով վտանգի մասին՝ մարդ հետ չկանգնի իր բարոյական արժեքներից և քաջություն ունենա դա արտահայտելու։

Ինձ համար սա շատ կարևոր թեմա է, հատկապես՝ դաստիարակության հարցում։ Որ երեխային սովորեցնես ուժ ու քաջություն ունենալ՝ սեփական արժեքների համար պայքարելու, եթե նույնիսկ գիտի / կարծում է, որ աջակցություն չի ստանալու։ Այլ ոչ թե գնալ կոնֆորմիզմի ճանապարհով, որովհետև էդպես հեշտ է ու հարմար։ Որ պատրաստ լինի նաև ուրիշների համար վեր կանգնել, եթե անարդարության է ականատես լինում։

Կարող է և էդքան էլ միանշանակ հարց չի, որովհետև ապահովությունն ու անվտանգությունն այնուամենայնիվ կարևոր թեմա է։ Ինչի՞ գլուխ դնեմ, եթե մենակ տուժելու եմ դրանից։ Արդյո՞ք բարոյական արժեքներն ավելի կարևոր են, քան ապահովությունն ու բարեկեցությունը։

Վերջ, էս էի ուզում ասել
Ուրախ կլինեմ լսելու ձեր կարծիքները թեմայի շուրջ։
_______________________________________________________________________________

Թեմային առնչվող նախաքննարկումը՝ էստեղ։

[One_Way_Ticket]

Ես ունիվերսալ սկզբունքայնությանը դեմ եմ։ Ամեն կոնկրետ իրավիճակում պիտի նայես՝ քո գործողություններն ինչ ռեալ արդյունք կարող են տալ, ընդ որում արդյունքը պարտադիր չէ, որ լինի անարդարությունն ուղղելը։ Ինքդ քեզնից գոհ մնալը, ուրիշների կողմից հարգանքի արժանանալը նույնպես արդյունք է։ Հարցը նրանում է, արդյոք այն արժանի փոխհատուցում է կրած վնասի համար։

Ասենք, բերված օրինակում, երբ մի խումբ մարդ մեկին նեղում է, լիքը վարիացիաներ կան։ Արդյոք դու այդ մեկին ճանաչում ես, քանի հոգի են նեղողները, շանս կա՞, որ եթե դու խառնվես, կողքից էլի մարդ կխառնվի, և այլն։ Կախված իրավիճակից, իմ գործողությունները տարբեր կլինեն։

[Վիշապ]

Մեր քաղքենի դարում քաղաքացիական խիզախությունն արտահայտվում է ֆեսյբուքներում «համարձակ» մեսիջներ ու ստատուսներ դնելով ։ճ
«Պատահական սխալներ» ուղղելու ռիսկային քայլերն ու հերոսությունները վայթե ավելի շատ կինոներում ու տիկտոկներում կարելի է տեսնել բեմադրության տեսքով, քան թե իրականության մեջ։ Իսկ իրականության մեջ, ըստ իմ ողորմելի կյանքի փորձի` գրեթե միշտ բոլոր տեսակի «անբարոյական», կամ «սխալ» դրսևորումները երկու կողմ ունեն, որտեղ թե ագրեսորները ու թե զոհերը, կամ սխալի դեպքում, տուժվողները քաղում են սեփական հիմարության, կամ նախկին սխալների պտուղները մի ինչ–որ իրադարձության տեսքով։

Ասենք ես հավասարաչափ խղճում եմ ծեծկռտուքի մեջ թե ծեծողներին ու թե ծեծվողներին, ու ասենք ծեծվողի մարմինը կարելի է փորձել փրկել, որ ավելի վնասվածքներ չստանա, բայց ծեծողի ու ծեծվողի խիղճն ու հոգին փրկելը շատ, շատ ավելի բարդ ու տևական գործ է։

Մյուս կողմից, ինձ թվում է, որ եթե մարդս ականատես է որևէ անարդարության ակտի, դա մեսիջ է կյանք կոչված ծրագրի կողմից, բայց պարտադիր չի, որ հենց անմիջապես գործողության մղելու համար, միգուցե ուրիշ պատճառով է։ Օրինակ ասենք էն հումորի մեջ, որ էկսհիբիցիոնիստ մանյակը մորքուրին իր ինտիմ մասերն է ցուցադրում, ապա մորքուրը ճիշտ է կողմնորոշվում, ասելով` «թու՜, ձու մոռացա առնել» ։Ճ

Ասենք Սան Ֆրանցիսկոյի կասկածելի փողոցներով քարշ գալիս, եթե մի խաչմերուկից աջ թեքվելիս նկատում ես փողոցին ընկած մերկ զոմբիների, դա ոչ թե ենթադրում է, որ պիտի բաճկոնովդ դրանց ծածկես ու զանգես 9-11, կամ օգնություն գոռաս, որ մնացած անցորդները ուշադրություն դարձնեն, այլ` պիտի ձախ թեքվեիր։

Ու առհասարակ, հերոսությունը դեպքերի մեծամասնությունում անշնորհակալ գործ է, ու շատ ժամանակ անարդարության, կամ դժբախտության ակտի ականատես լինելը տեղով արդեն պատիժ է, որը հաճախ պետք է հոժարակամ ընդունել, ավելի մեծ պատժից խուսափելու համար։ Ասենք ակնհայտ դեպքերում, երբ քո միջամտությունը իսկապես իրատեսականորեն (ըստ քո տվյալ պահի տեսանկյունի) կարող է լավացնել ընդհանուր վիճակը, երևի պիտի ստիպված միջամտես։ Օրինակ Շավարշ Կարապետյանի դեպքը կարելի է հիշել, իմ կարծիքով ինքը պատահական չի գտնվել դեպքի վայրում, ու վայթե ճիշտ որոշում է կայացրել։

One_Way_Ticket–ի հետ համաձայն եմ, որ ոչ մի ունիվերսալ բան չկա, ամեն ինչ խիստ սուբյեկտիվ է, ու պետք չի շատ սրտին մոտ ընդունել, եթե ասենք աշխարհը փրկելու համար մարդս բավականաչափ կամք ու խիզախություն չունի տուտուզը դիվանից պոկելու ու փողոց դուրս գալու համար։ Կործանվելն էլ է բնական ընտրություն

[ivy]

Նախ ասեմ, որ իմ բացած թեմաներում սովորաբար բոլոր կարծիքները, որոնք կարդում եմ, շնորհակալում եմ, այսինքն՝ «շնորհակալություն կարծիքի համար», ինչը չի նշանակում, թե անպայմանորեն համաձայն եմ էդ կարծքիների հետ։

Հիմա թեմայի վերաբերյալ։
Ինձ համար մեծ տարբերություն կա, թե բարոյական խիզախություն ցուցաբերելով՝ ինձ ֆիզիկական վնասի տակ եմ դնում, թե միայն հոգեկան-բարոյական։
Ֆիզիկական վնասից հաստատ կխուսափեմ, այսինքն՝ եթե իմանամ, որ ծեծվելու, ֆիզիկական բռնության ենթարկվելու կամ մեռնելու վտանգ կա, հաստատ չեմ խառնվի․ ես իմ մարմնի հանդեպ չափազանց հոգատար եմ ու զգույշ։
Բայց եթե խոսքը նրա մասին է, որ իմ դիրքով մնալու եմ իմ արժեքներին հավատարիմ և դրա պատճառով կարող է հոգեպես-բարոյապես տուժեմ՝ ինչ-որ բանից զրկվեմ (ասենք՝ աշխատանքից, դիրքից, հարգանքից), վատ վերաբերմունքի արժանանամ, ընկերներ կորցնեմ (արդյո՞ք ընկերներ էին), թարս հայացքներ ստանամ, մենակ մնամ, միևնույն է կանեմ։ Դուրս կգամ անարդարության, խտրականության ու իմ պատկերացրած այլ բացասական երևույթների դեմ։
Խոսքը միայն վիրտուալ հարթակների մասին չի իհարկե։

Հետաքրքիրն էն է, որ հաճախ կողքից ուրիշ մարդիկ էլ կան, որ քո կարծիքին են, բայց սպասում են, որ մեկն առաջին քայլն անի, ու դրանից հետո իրենք էլ են միանում։ Նույնիսկ էն պարագայում, երբ թվում է՝ խմբում լրիվ մենակ ես քո տեսակետի / արժեքների հետ, մեկ էլ զգում ես, որ չէ, էս կողքինները ընդամենը չէին համարձակվում առաջինը լինել՝ բացասական երևույթի դեմ դուրս գալուց։ Ու շատ արագ միանում են քեզ։
Սա իմ փորձից եմ ասում։

[One_Way_Ticket]

Նախ ասեմ, որ իմ բացած թեմաներում սովորաբար բոլոր կարծիքները, որոնք կարդում եմ, շնորհակալում եմ, այսինքն՝ «շնորհակալություն կարծիքի համար», ինչը չի նշանակում, թե անպայմանորեն համաձայն եմ էդ կարծքիների հետ։

Հիմա թեմայի վերաբերյալ։
Ինձ համար մեծ տարբերություն կա, թե բարոյական խիզախություն ցուցաբերելով՝ ինձ ֆիզիկական վնասի տակ եմ դնում, թե միայն հոգեկան-բարոյական։
Ֆիզիկական վնասից հաստատ կխուսափեմ, այսինքն՝ եթե իմանամ, որ ծեծվելու, ֆիզիկական բռնության ենթարկվելու կամ մեռնելու վտանգ կա, հաստատ չեմ խառնվի․ ես իմ մարմնի հանդեպ չափազանց հոգատար եմ ու զգույշ։
Բայց եթե խոսքը նրա մասին է, որ իմ դիրքով մնալու եմ իմ արժեքներին հավատարիմ և դրա պատճառով կարող է հոգեպես-բարոյապես տուժեմ՝ ինչ-որ բանից զրկվեմ (ասենք՝ աշխատանքից, դիրքից, հարգանքից), վատ վերաբերմունքի արժանանամ, ընկերներ կորցնեմ (արդյո՞ք ընկերներ էին), թարս հայացքներ ստանամ, մենակ մնամ, միևնույն է կանեմ։ Դուրս կգամ անարդարության, խտրականության ու իմ պատկերացրած այլ բացասական երևույթների դեմ։
Խոսքը միայն վիրտուալ հարթակների մասին չի իհարկե։

Հետաքրքիրն էն է, որ հաճախ կողքից ուրիշ մարդիկ էլ կան, որ քո կարծիքին են, բայց սպասում են, որ մեկն առաջին քայլն անի, ու դրանից հետո իրենք էլ են միանում։ Նույնիսկ էն պարագայում, երբ թվում է՝ խմբում լրիվ մենակ ես քո տեսակետի / արժեքների հետ, մեկ էլ զգում ես, որ չէ, էս կողքինները ընդամենը չէին համարձակվում առաջինը լինել՝ բացասական երևույթի դեմ դուրս գալուց։ Ու շատ արագ միանում են քեզ։
Սա իմ փորձից եմ ասում։

Իմ դեպքում ես տենց հստակ տարանջատում չեմ անում ֆիզիկականի ու հոգեկանի միջև։ Ընդ որում, ոչ շատ վաղուց այդ հարցն իմ համար ոչ թե աբստրակտ էր, այլ շատ կոնկրետ։
Խոսքը չպատվաստվածների նկատմամբ սահմանափակումների մասին է։ Ես դրանք սխալ էի համարում ու մինչև վերջ QR կոդ չունեցա։ Այդ սկզբունքի խաթր ստիպած եմ եղել ահագին նվաստացուցիչ հանգամանքներում հայտնվել, որոնք ինչպես հարևան թեմայում նշեցի, չեն մոռացվել, բայց հիմա խոսքը դրա մասին չէ։ Խոսքը նրա մասին է, որ եթե երկրում ապրելու իրավունքի վրա տարածվեր սահմանափակումը, շատ դժվար որոշման առաջ էի կանգնելու։ Չեմ բացառում, որ ընտրեի գնալ պատվաստվել, չնայած ոչ մի ֆիզիկական վնաս չէր սպառնում։ Երկու հատ քաղաքացիություն ունես, գնա, քո երկրներում ապրի, այնտեղ բողոքի ինչքան սիրտդ ուզում է։ Մյուս կողմից, մի երկու ֆիզիկական չափալախը որոշմանս վրա հաստատ չէին ազդի։

[մարդ եղած վախտ]

Իմ համար նման իրավիճակները շրջադարձային են եղել, որտև միանգամից լիքը մարդ կամ աչքիցս ընկել ա կամ ինչ֊որ մարդիկ միանգամից բարձրացել են։ Բարձրանալը դեռ understatement ա:

Ես սեռական փոքրամասնության մաս եմ, նաև իգական սեռի, ու էն, որ լիքը մարդ ստիպված ա ինձ մարդու պես վերաբերվել նաև էն պատճառով ա, որ ինչ֊որ մարդիկ ում ես չեմ ճանաչում, բարոյական խիզախություն են դրսևորել նախկինում։ Ես էդ գործողությունների պտուղներն եմ քաղում ամեն օր իմ արտոնյալ կյանքը ապրելով ու ինչ֊որ չափով ինձ պարտավոր եմ զգում կանգնել այլ մարդկանց համար, որտև իմ համար կանգնել են։ Ցավոք, չեմ կարա ասեմ թե բացարձակ բոլոր իրավիճակներում հենց տենց էլ վարվել եմ, բայց աշխատում եմ ինչքան հնարավոր ա շատ տենց իրավիճակների կողքով անտարբեր չանցնել։

Հետաքրքիրն էն է, որ հաճախ կողքից ուրիշ մարդիկ էլ կան, որ քո կարծիքին են, բայց սպասում են, որ մեկն առաջին քայլն անի, ու դրանից հետո իրենք էլ են միանում։ Նույնիսկ էն պարագայում, երբ թվում է՝ խմբում լրիվ մենակ ես քո տեսակետի / արժեքների հետ, մեկ էլ զգում ես, որ չէ, էս կողքինները ընդամենը չէին համարձակվում առաջինը լինել՝ բացասական երևույթի դեմ դուրս գալուց։ Ու շատ արագ միանում են քեզ։
Սա իմ փորձից եմ ասում։

Ինձ թվում ա էն մարդիկ, ովքեր ևս զգում են, որ ինչ֊որ բան ա կատարվում, որ իրանց արժեքներին դեմ ա ու կուզեին ինչ֊որ բան ասել/անել, հաճախ լռում են, որտև ուղղակի չգիտեն թե ինչ կարան ասեն/անեն։ Եթե հավես ունենաս փորձով կիսվելու, շատ հետաքրքիր կլինի կարդալ, թե կոնկրետ իրավիճակներ ոնց են անցել։

Մերսի թեմայի համար

[Վիշապ]

Էն Լուի ՍԻ Քեյի «իհարկե, բայց միգուցե»-ի նման, իհարկե ներկայիս հասարակարգի ու օրենքների ու մարդկային վերաբերմունքի նախկինի համեմատ շատ ավելի արդար իրավիճակը ձեռք է բերվել բազմաթիվ մարդկանց խիզախություննների, անձնազոհության ու պայքարի գնով: Բայց, միգուցե ֆաշիզմն ու ռասիզմն է՞լ են քաղաքացիական խիզախության դրսևորումներ, ասենք հրեաներից ազատվելու կոչ անողները բազմաթիվ ռիսկերի են չէ՞ ենթարկվել, օրինակ Հիտլերը 42 անգամ մահափորձի է ենթարկվել:

[Արամ]

Եթե որպես մարդ ինչ որ արժեքներ ունես, սահմանել ես դրանք ու դրանք քո integrity-ի մաս են, ուրեմն էդ արժեքների համար պետք ա կռվես, թե հոգեբանորեն ու թե ֆիզիկապես։ Եթե չես կռվելու, ուրեմն չունես էդ արժեքները։
Որպեսզի մի քիչ էլ սրեմ թեման, ասեմ, որ ես համոզված եմ, որ մարդը պետք ա ինչ որ արժեքների set ունենա, որի համար ինքը պատրաստ ա թեկուզ և իռացիոնալ․ բայց մեռնի։ Հակառակ դեպքում, տենց մարդիկ իմ համար ահավոր անհասկանլի են, ոնց որ լինեն էս աշխարհում, բայց նաև չլինեն։ Իրանց թվում ա, որ իրանք կյանքից վեր են ու իրանց տենց "ժիզնեննիյ" բաների մեջ չկան, ունիվերսալ պոֆիգիստ են։

[ivy]

Ինձ թվում ա էն մարդիկ, ովքեր ևս զգում են, որ ինչ֊որ բան ա կատարվում, որ իրանց արժեքներին դեմ ա ու կուզեին ինչ֊որ բան ասել/անել, հաճախ լռում են, որտև ուղղակի չգիտեն թե ինչ կարան ասեն/անեն։ Եթե հավես ունենաս փորձով կիսվելու, շատ հետաքրքիր կլինի կարդալ, թե կոնկրետ իրավիճակներ ոնց են անցել։

Մերսի թեմայի համար

Էս թեմայում փորձով կիսվելը գլուխ գովալու պես բան կլինի, դրա համար մի թեթև կանդրադառնամ երկու օրինակի։

Մեկը մոբբինգի թեմա էր (շա՜տ վաղուց), ու պետք էր բոլորին իրար գլխի հավաքել, նաև մարդկանց, ովքեր ավելի բարձր դիրքերի են, քանի որ մենակ ներքին խոսակցություններով հարցը չէր լուծվելու։ Ու գիտեի, որ իմ խոսքը մի խումբ մարդկանց (էդ թվում՝ ղեկավարի) խոսքի դեմ է լինելու, բայց ինձ համար կարևոր էր, որ բոլորը լսեին ու շանս լիներ մոբբինգի ենթարկվող մարդուն էդ իրավիճակից հանելու։ Շատ ծանր էր ինձ հոգեպես էդ ամբողջի դեմ դուրս գալը, բայց ընթացքում զգացի, որ ուրիշ աջակիցներ էլ են հայտնվում խմբում։

Մյուս օրինակը մոտ մի 2-3 տարի առաջ էր, երբ կյանքումս առաջին (և կարծում եմ՝ վերջին) անգամ ինքս թիմի ղեկավար էի, ու մեր կազմակերպության բոլոր 12 բաժնի ղեկավարները ամիսը մեկ հանդիպում էի սուպերվիզիայի, որի ընթացքում պիտի հնարավորություն ունենային իրենց «ղեկավարային» դերին առնչվող խնդիրների մասին խոսել և աջակցություն ստանալ՝ մեկը մյուսից ու նաև սուպերվիզորից։
Ես նոր էի էդ խմբում, քանի որ նոր էի անցել թիմային ղեկավարի դիրքին, ու ինձ հենց առաջին հանդիպման ժամանակ պարզ դարձավ, որ էս մարդիկ հավաքվում են իրար գլխի, (նաև ամբողջ կազմակերպության ղեկավարին խումբ բերելով), ու վատաբանում են իրենց աշխատողներին՝ անուններով։ Թե բա սա փակ խումբ է, և ամբողջ խոսացածը մնում է խմբում, կարող ենք խոսել ումից ուզենք։
Ես իհարկե կարող էի հասկանալ, որ մարդ ինչ-որ խնդրի վերաբերյալ թեմա ունի և ուզում է արտահայտվել՝ անոնիմ կոնտեքստով։ Բայց էստեղ հնչում էին անուններ, ու էդ մարդկանց բոլորս ճանաչում էինք։ Առանց էդ մարդկանց իմացության և մասնակցության՝ իրենց կոխում էին ցեխը ու հանում, ամեն տեսակի չհիմնավորված ենթադրություններով ու սպեկուլացիաներով։ Այ էսպիսի «սուպերվիզիա»։
Էնպես չի, որ ես մարդկանց մասին ուրիշների հետ երբևէ չեմ խոսում կամ իրենց էս կամ էն գիծը չեմ քննարկում, բայց էդ օֆիցիալ խումբը, որը ոչ այլ ինչ էր, քան աշխատանքում լեգիտիմ դարձրած կեղտոտ բամբասանք, ուղղակի անընդունելի էր ինձ համար։ Ու հնարավոր չէր լռել․ պիտի դուրս գայի թե իմ «պաշտոնակից» կոլեգաների, թե կազմակերպության ղեկավարի, թե սուպերվիզորի դեմ։
Էդպես էլ արեցի երկրորդ հանդիպման ժամանակ՝ ասելով, որ ինձ համար ընդունելի չի կոլեգաներին հանել բեմահարթակ՝ առանց իրենց ներկայության, ու ես սրան չեմ մասնակցելու։ Սուպերվիզորը թե բա՝ դու շատ ջահել ես, անփորձ, մեր խելոք մեթոդները չես հասկանում, բլա բլա։ Էն որ փաստարկ չունեն՝ անցնում են «ջահելությանը», ինչը սկի հիմնավորված էլ չէր 40 տարեկան յեքա էշիս դեպքում։ Էտեղ արյունը բարձրացավ ճակատիս, ու ինչ մտածում էի իրենց խմբի մասին, ասեցի։ Մի պահ քար լռություն էր։ Հետո կոլեգաներից մեկը շնորհակալություն հայտնեց՝ ասելով, որ լրիվ հասկանում է ինչ նկատի ունեմ, մի քանիսն էլ միացան ու ասեցին, որ իրականում իրենց վատ են զգում, երբ խմբում խոսակցությունները անհատների ուղղությամբ է գնում։
Հետո, երբ ես արդեն էնտեղ չէի, իմացա, որ սուպերվիզորին փոխել են ու էդպիսի «օրգիաներ» էլ չեն անում։

Էդպես։