Պատմական անկյուն

[Arjo]

Պրոլետարական դիկտատուրայի առաջին փորձը Ֆրանսիայում՝ Փարիզի կոմունա

1871 թվականին Ֆրանսիայի ազգային գվարդիայում ձևավորվեց մի նոր իշխանական մարմին՝ կենտրոնական կոմիտեն։ Այն յուրօրինակ էր իր տեսակով, որ տարբերվում էր Ֆրանսիայում մինչև այդ գոյություն ունեցող կառավարման համակարգերից։ Այս մարմնի ստեղծման նախաձեռնողները եղել են Ֆրանսիայի գյուղացիական խավի ստեղծողները։ Ազգային գվարդիայի կենտրոնական կոմիտեի նպատակն էր պաշտպանել հանրապետական կարգերը՝ ընդ որում հեղափոխության միջոցով բարելավելով երկրի սոցիալ-քաղաքական հարաբերությունները։ Շուտով կենտրոնական կոմիտեի հեղինակությունը մեծացավ երկրի տարբեր հատվածներում և հատկապես մայրաքաղաք Փարիզում։ Վախենալով նոր հակակառավարական ընդվզումից՝ գործող իշխանությունները որոշեցին զինաթափել իրենց հսկողության սահմաններից դուրս եկած ազգային գվարդիան՝ ազգային միասնություն և կարգ ու կանոն հաստատելու նպատակով։ Այս փորձի իրագործման ժամանակ մարտի 18-ին երկրում սկսվեց նոր ապստամբություն, որն էլ պսակվեց հաջողությամբ։ Կենտրոնական կոմիտեն իր պարտքն էր համարում Ֆրանսիայում ստեղծել կայուն զարգացող ազգային պետություն։ Այս ճանապարհին առաջին քայլը եղավ այն, որ նորաստեղծ պետությունն անվանվեց Փարիզի կոմունա։ Մարտի 26-ին տեղի ունեցավ կոմունայի խորհրդի ընտրությունները, որից երկու օր հետո՝ ամսի 28-ին, հանդիսավոր կերպով հռչակվեց Փարիզի կոմունայի ծնունդը։ Երկրի կառավարումը հանձնվեց կոմունաների պատգամավորչական ժողովին։ Փարիզի կոմունան նպատակ ուներ երկիրը հասցնելու տնտեսական կատարելության՝ բացառելով վերջինիս ռազմականացումը։ Երաշխավորելով քաղաքացու և անհատի ազատությունները՝ կոմունան միևնույն ժամանակ իր ձեռքն էր վերցնում երկրի տնտեսական կազմակերպումը, որպեսզի զերծ մնա մարդու աշխատանքի շահագործումից։

[Arjo]

Փարիզի կոմունայի պատմական նշանակությունը նրանում էր, որ այն կոտրեց բուրժուական պետական ապարատը և ստեղծեց նոր ձևի պետություն, որը պատմության մեջ պրոլետարիատի դիկտատուրայի առաջին ձևն էր։ Փարիզի կոմունան մի շարք հռչակագրերով վերացրեց մշտական բանակը և այն փոխարինեց զինված ժողովրդով՝ հանձին Ազգային գվարդիայի։ Այնուհետև իշխանությունների նախաձեռնությամբ եկեղեցին անջատվեց պետությունից, վերացվեց ոստիկանական պրեֆեկտուրան, կրթությունը դարձավ անվճար և այլն։ Փարիզի կոմունայի ստեղծած նոր պետական իշխանության հիմքում ընկած էին ժողովրդավարական սկզբունքները, բոլոր պաշտոնյաների ընտրովիությունը, պատասխանատվությունը և պաշտոնյաների փոխարինելիությունն ու ղեկավարման կոլեգիալությունը։ Սակայն այսպիսի պետության ստեղծումը հակասոլւմ էր Ֆրանսիայի հասարակական զարգացմա մակարդակին, այդ իսկ պատճառով այն դուրս չեկավ Փարիզի սահմաններից և շուտով դատապարտվեց կործանման։ Ապրիլի 2-ին վերսալյան զորքերը գրոհեցին կոմունարների առաջապահ դիրքերը։ Չնայած բոլոր դժվարություններին (հրետանու անբավարարություն, փորձառու և որակյալ հրամանատարների պակասություն և այլն)՝ կոմունարները ցույց տվեցին հերոսական դիմադրություն։ Մայիսի 21-ին վերսալյան մոտ 100 հազարանոց բանակը ներխուժեց Փարիզ և մեկ շաբաթ տևած արյունալի մարտերից հետո Փարիզի կոմունան տապալվեց։ 1871 թվականի պրոլետարական հեղափոխության ջախջախումն ուղեկցվում է աննախադեպ հակահեղափոխական ալիքով։ Տասնյակ հազարավոր կոմունարներ գնդակահարվեցին առանց դատի։ Գնդակահարվածների, տաժանակրության դատապարտվածների, բանտարկվածների, ինչպես նաև հալածանքների հետևանքով Ֆրանսիայից հեռացածների ընդհանուր թիվը հասնում էր 100 հազարի։

Փարիզի կոմունան գոյություն է ունեցել ընդամենը 72 օր, սակայն նման կարճ ժամանակամիջոցում այն հասցրել է կարևոր դեր խաղալ Ֆրանսիայի պատմության մեջ։

[Arjo]

Ֆրանսիայի գաղութատիրական քաղաքականությունը 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին

Եվրոպայի պետությունների տնտեսական զարգացմանը զուգընթաց 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի առաջին կեսերին լայն տարածքում գտավ իմպերիալիզմը։ Տնտեսության թռիչքային զարգացումը պահանջում էր հումքի նոր աղբյուրներ, արտադրանքի վաճառահանման շուկաներ և այլն։ Այսպիսով Ֆրանսիան, ինչպես նաև եվրոպական մի շարք այլ պետություններ (Մեծ Բրիտանիա, Գերմանիա, Իտալիա, Իսպանիա, ՊորտուԳալիա, Բելգիա, Նիդերլանդներ) սկսեցին զավթել տնտեսապես և քաղաքապես ավելի թույլ երկրների տարածքները՝ այնտեղ հաստատելով իրենց գաղութային վարչակարգը։ Ազգերի միջև գաղութատիրական նվաճումների մրցավազքին եռանդուն տեմպերով մասնակցում էին ֆրանսիացիները։ 20-րդ դարի կեսերին իր գաղութների թվով Ֆրանսիան աշխարհում զիջում էր միայն Բրիտանական կայսրությանը։ 19-րդ դարի ֆրանսիական առաջին գաղութները ստեղծվեցին Հյուսիսային Աֆրիկայում։ Դեռևս 1847 թվականին ֆրանսիական զորքերը գրավել էին Ալժիրը և դարձրել Ֆրանսիայի գաղութ։ 1881 թվականի ապրիլի 28-ին ֆրանսիական գաղութարար զորքերը ներխուժեցին Թունիս և չնայած Մուհամմադ աս-Սադիքի գործադրած մեծ ջանքերին՝ 1883 թվականի հունիսի 8-ին Թունիսը դարձավ գաղութային տարածք։ Ավելի ուշ ֆրանսիացիների գրավեցին նաև Մարոկկոն, որի համար մրցավազքի մեջ էին նաև Մեծ Բրիտանիան և Իսպանիան։ Մարոկկոյի Տանժեր նավահանգիստը դարձավ կապի օղակ Ֆրանիսայի և հյուսիսաֆրիկյան գաղութների միջև։ Այնուամենայնիվ հերթական անգամ ձախողվեցի Եգիպտոսը գրավելու ֆրանսիական կառավարության բաղձալի երազանքը։ 1882 թվականին անգլո-եգիպտական պատերազմն ավարտվեց բրիտանացիների հաղթանակով և Եգիպտոսը ևս անձնատուր եղավ։ Ֆրանսիական բանակը ռազմավարական կարևոր նվաճումներ կատարեց Հարավարևելյան Ասիայում՝ Հնդկաչին թերակղզում։ Տայպինյան ապստամբությանից հետո Ֆրանսիան մասամբ վերահսկողություն էր սահմանել Չինաստանում, սակայն միևնույն ժամանակ ստիպված էր եղել Մեծ Բրիտանիային հանձնել Հնդկաստանի ֆրանսիական տարածքները։ Բավականին թեժ պայքարից հետո 1867 թվականին ֆրանսիական գաղութ դարձավ Վիետնամը՝ Հանոյ կենտրոնով։ Ֆրանսիացիները գրավեցին նաև Սիամը, Լաոսը, Աննամը և ապա՝ ամբողջ Հնդկաչինը։ Այս տարածքները միավորվեցին Կամբոջայի պրոտեկտորատի մեջ։ Հնդկաչին թերակղզու ֆրանսիական գաղութներից առանձնանում էր Սիամը, ժամանակակից՝ Թաիլանդը։ Այն դարձել է ֆրանսիական գաղութ համեմատաբար ավելի ուշ՝ ֆրանս-սիամական պատերազմի ավարտից հետո՝ 1893 թվականին, այն բանից հետո, երբ Չուլալոնգկորնը դադարեց կառավերել երկիրը։ 1887 թվականի հոկտեմբերի 17-ին կազմավորվեց Հնդկաչինական միությունը, որը միավորեց տարածաշրջանի երկրենրը։ Պրոտեկտորատի վարչական կենտրոնը դարձավ Բանգկոկը։

[Arjo]

Մինչև 20-րդ դարի առաջին տասնամյակի կեսը՝ ֆրանսիական վարչակարգը արդեն տարածվել էր Սև մայրցամաքի գրեթե կեսում։ Աֆրիկայի զավթված հողերը խմբավորվեցին ըստ իրենց աշխարհագրական տեղագրության և միավորվեցին երեք պրոտեկտորատների մեջ՝ Ֆրանսիական Հյուսիսային Աֆրիկա (ներառում էր Ալժիրը, Մարոկկոն և Թունիսը), Ֆրանսիական Արևմտյան Աֆրիկան և Ֆրանսիական Հասարակածային Աֆրիկան։ Ֆրանսիական Արևմտյան Աֆրիկան մետրոպոլիայի ամենաշահութաբեր գաղութային տարածաշրջաններից էր։ Ֆրանսիական Արևմտյան Աֆրիկայի կազմի մեջ մտնում էին Փղոսկրի ափը կամ Կոտ դ'Իվուարը, Վերին Վոլտան, ներկայումս՝ Բուրկինա Ֆասո, Գվինեան, Դագոմեան, իսկ 1904 թվականից նաև Մավրիտանիան, Նիգերը, Սենեգալը, Ֆրանսիական Սուդանը (Մալի)։ Պրոտեկտորատի մայրաքաղաքը եղել է Դակարը, որը ներկայումս Սենեգալի մայրաքաղաքն է։ Կենտրոնաֆրիկյան գաղութը ներառում էր Ֆրանսիական Կոնգոն, Գաբոնը, Ուբենգի Շարին, Չադը և Կամերունը։ Մայրաքաղաը՝ Բրազավիլ։ Ֆրանսիայի ամենահեռավոր աֆրիկյան գաղութներն էին Մադագասկարը և Սեյշելյան կղզիները։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո սկսվեց աֆրիկյան գաղութների անկախացման գործընթացը։ 1906 թվականին ֆրանսիացիները զավթեցին Նոր Հաբրիդյան կղզիները՝ ժամանակակից Վանուատուն, վերահսկողություն սահմանելով աշխարհի բոլոր մայրցամաքներում և աշխարհամասերում։

[Arjo]

Ֆրանսիայի հասարակական և մշակութային կյանքը 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին
Սահմանադրության ընդունումից հետո կազմակերպված ընտրություններում միապետականները պարտություն կրեցին։ Երկրի սենատոր ընտրվեց մեծ ժողովրդականություն վայելող գրող Վիկտոր Հյուգոն։ Շուտով Ֆրանսիայի հասարակական շերտերում անցկացվեցին բարեփոխումներ։ Բաստիլի ամրոցի գարվման օրը հռչակվեց ազգային տոն, իսկ «Մարսելյեզը»՝ ազգային օրհներգ։ Նոր ընդունված օրենքները սահմանեցին մամուլի ազատություն և անարգել աշխարհիկ կրթության սահմանում։ 1905 թվականին եկեղեցին անջատվեց պետությունից, որով սահմանափակվեց կաթոլիկ եկեղեցու ազդեցությունը ֆրանսիացիների վրա։ 1905 թվականին ձևավորվեց Ֆրանսիայի սոցիալիստական կուսակցությունը, որի նպատակն էր բարելավել պրոլետարական խավի վիճակը։ Այս շրջանում ֆրանսիացիները հաջողությունների հասան առավելապես գիտատեխնիկական ոլորտում։ 1872 թվականին հիմնվեց գիտության նվաճումներին աջակցող ֆրանսիական ընկերությունը։ 1881 թվականին Փարիզի միջազգային գիտաժողովում առաջին անգամ հայտարարվեց էլեկտրական հոսանքի տեղափոխման հնարավորության մասին։ Ժամանակակից աշխարհը Ֆրանսիային է պարտական նաև վառարանի գյուտի համար։ 1864 թվականին Պիեռ Մարտենը առաջարկեց պողպատի ձուլման նոր եղանակ՝ իր ստեղծած վառարանում, որտեղ բարձր ջերմաստիճան էր ստացվում օդի և գազի այրման միջոցով։ 1895 թվականին Փարիզում թողարկվեց առաջին շարժական ֆիլմը։

Ֆրանսիայում քաղաքների և տեխնիկայի զարգացմանը համահունչ առաջընթաց էր ապրում նաև ճարտարապետական արվեստը։ Երկաթբետոնե շինանյութի ստեղծումը բեկում առաջացրեց ճարտարապետության մեջ։ Հենց այս ժամանակաշրջանում Փարիզում կառուցվեց հանրահայտ Էյֆելյան աշտարակը, որը ներկայումս Ֆրանսիայի գլխավոր խորհրդանիշն է։ Դրա հեղինակը շինարար և ճարտարագետ Ալեքսանդր Գուստավն էր, ով մինչև փարիզյան աշտարակի նախագծում Նիսում կառուցել էր աստղադիտարանի հարյուր տոննա քաշ ունեցող շարժական գմբեթ։ Ալեքսանդր Գուստավը Էյֆելյան աշտարակը կառուցեց Փարիզի համաշխարհային ցուցահանդեսի համար՝ երեք տարում։ Աշտարակի բարձրությունը 306 մետր էր։ Շինարարական հիմանական աշխատանքներն ավարտվեցին 1889 թվականի մարտի վերջերին և մարտի 31-ին ճարտարապետը նախապատրաստվեց աշտարակի բացման արարողությանը՝ հրավիրելով կառավարական մի շարք պաշտոնյաների։ Էյֆելյան աշտարակի բացման օրը տեղի ունեցավ 25 հրանոթներով հրավառաություն և Գուստավ Էյֆելը աշտարակի գագաթին բարձրացրեց Ֆրանսիայի դրոշը։

[Arjo]

Անգլիայի պատմություն
Անգլիայի պատմություն

Հին դարեր
Նախնադարյան Բրիտանիա
Հռոմեական Բրիտանիա
Միջին դարեր
Միջնադարյան Անգլիա
Անգլոսաքսոնյան շրջան
Բարձրմիջնադարյան շրջան
Անգլիայի նվաճումը նորմանների կողմից
Ուշմիջնադարյան շրջան
Սև մահը Անգլիայում
Թյուդորյան շրջան
Թյուդորներ
Եղիսաբեթյան շրջան
Անգլիական վերածնունդ
Նոր դարեր
Ստյուարտյան շրջան
Ստյուարտներ
Անգլիական բուրժուական հեղափոխություն
Անգլիական հանրապետություն
Պրոտեկտորատ
Վերականգնում
Պանծալի հեղափոխություն
Գեորգյան շրջան
Ռեգենտյան շրջան
Վիկտորյական շրջան
Էդվարդյան շրջան
Առաջին համաշխարհային պատերազմ
Նորագույն դարեր
Միջպատերազմյան շրջան
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ
Սոցիալական պատմություն (1945–ներկա)
Քաղաքական պատմություն (1945–ներկա)

[Arjo]

Անգլո-սաքսոնական շրջանը

VIII դարի վերջից վիկինգները սկսում են հարձակվել Անգլիայի վրա և գրավում նրա հյուսիսային և արևելյան որոշ շրջանները: 11-րդ դարի առաջին կեսի, Ալֆրեդի պարտությունից հետո Անգլիան ղեկավարել են դանիացիները[23]։ Դանիացի ամենահայտնի թագավորներն են Կանութ Դանիացին (1013-1014 թվականներ) և Կնուդ I Մեծը (1016-1035 թվականներ)[24]:


1042 թվականին գահը վերադարձավ Սաքսոն Էդվարդ Խոստովանողին[25][26], բայց նրա մահից հետո նորմանացիները Ուիլյամ նվաճողի առաջնորդությամբ ներխուժում են Անգլիա՝ 1066 թվականի հոկտեմբերի 14-ին Հաստինգսների ճակատամարտում հաղթելով սաքսոնացիներին[27][28][29]:

[Arjo]

Անգլիայում Նորման տանն անդամակցելով՝ սկսվում է ներքին փոփոխությունների դարաշրջան: Վիլհելմ I Նվաճողը (1066-1087 թվականներ) հավանություն է տալիս Էդուարդի օրոք հավաքված անգլո-սաքսոնականների ընդհանուր օրենքին, սակայն իր քաղաքական իշխանությունն ամրապնդելու համար, ստեղծում է ֆեոդալական համակարգը՝ երկիրը բաժանելով իր և ասպետների միջև[30][31]: Անգլո-սաքսոնական սովորույթները պալատում արհամարվում են, իսկ ֆրանսիական սովորույթներն ու լեզուն ներկայացվում պաշտոնական գործողությունների մեջ[32]: Այս ամենը հանգեցնում է և բրիտանացիների և նորմանդների ապստամբությանը, որոնք ճնշում են դաժանությամբ՝ ավերելով քաղաքներ և համայնքներ[33]:

Անգլիայի և Նորմանդիայի միաորվելը չէր համարվում նրա քաղաքական հզորության աճ, քանի որ դա բախում էր արքայական ընտանիքի և Ֆրանսիայի հետ, որը շարունակվում էր դարեր շարունակ[34]: Վիլհելմի ավագ որդին՝ Ռոբերտը, գտնվում էր Նորմանդիում, իսկ անգլիական թագը ժարանգում է երրորդ որդին՝ Վիլյամ II-ը (1087-1100 թվականներ)[35][36]:

[Arjo]

Թագավորի նվաճելու ձգտումները, հատկապես Նորմանդին կրկին տիրապետելու ցանկությունը, պետությունը մղում է լուրջ պատերազմների: Բավականին վեճեր են առաջացանում արքայի, Հռոմի Պապ՝ Ուրբան Երկրորդի և Անսելի արքեպիսկոպոսի միջև՝ կատարված ծախսերի վերաբերյալ[37]: Վեճն ավարտվքւմ է թագավորի հաղթանակով, և Անսելլմը փախուստի է դիմում: Իսկ Վիլհելմին մի օր գտնում են անտառում՝ կրծքավանդակին նետահարված[38][39]: Գահը գրավում է նրա կրտսեր եղբայր՝ Հենրի I-ը, որին կոչում էին գիտնական (1100-1135), խլելով իր ավագ եղբայր՝ Ռոբերտից, որն այդ ժամանակ Պաղեստինից վերադարնալու ճանապարհին էր, առաջին խաչակրաց արշավանքից: Ժողովրդի մեջ աջակցություն գտնելու համար նա հայտարարում է կանոնադրություն, որում խոստանում է վերականգնել Էդվարդի և Վիլհեմ նվաճողի օրենքները և հեշտացնել բազմաթիվ պարտականություններ[40]:

[Arjo]

Ռոբերտը փորձում է զենքով վերականգնել անգլիական գահին վերաբերող իր իրավունքները, բայց հայրենիք վերադարձած արքեպիսկոպոս Անսելլի միջնորդությամբ եղբայրները իրենց միջև պայմանագիր կնքեցին, համաձայն որի՝ Ռոբերտը կառավարում էր Նորմանդին: Սսակայն Հենրին խախտում է պայմանագիրը՝ պատերազմ սկսելով Ռոբերտի դեմ, նրան գերի է վերցնում և բանտարկում, որտեղ էլ մահանում է[35]: Նորմանդին մնում է Անգլիային, չնայած Ֆրանսիայի թագավոր Լուի VI- ի դիմադրությանը: Հռոմի Պապի հետ վեճը նույնպես ավարտվում է և Հենրին ճանաչում է Հռոմի Պապ Պասխալ Երկրորդին Անգլիայի եկեղեցում ներդրումներ կատարելու իրավունքը:

Գահի ժառանգ է հռչակվում Հենրիի դուստր Մատիլդան, որն այդ ժամանակ երկրորդ անգման էր ամուսնացել՝ Անժուի կոմս Ժոֆրուա Պլանտագենետի հետ[41]: Սակայն Հենրիից հետո գահը ստանձնում է Ստեֆենը (1135-1154), Հենրիի քրոջ որդին: Սա հանգեցնում է քաղաքացիական բախումների, որոնք ուղեկցվում էին թագավորի և հոգևորականների միջև վեճերով և սահմանամերձ տարածքներում շոտլանդացիների և ուելսցիների կողմից արշավանքներով: 1153 թվականին Մատիլդայի որդին (ապագա Հենրի II-ը) հիմնվում է Անգլիայում, և քանի որ այս ժամանակ Ստեֆանը կորցնում է իր ավագ որդուն, իսկ կրտսերը չէր պատրաստվում ժառանգել իր հորը, հակառակորդները կնքում են իրենց միջև խաղաղության պայմանագիր, համաձայն որի Հենրի II-ը հռչակվում է գահի ժառանգ[42]:

[Arjo]

Պլանտագենետների թագավորումը (Անժուի տուն) (1154—1485)

Հենրի II-ը և Ռիչարդ I Առյուծասիրտ-ը
Հենրիխ II-ի (1154-ից մինչև 1189 թվականը, «Պլանագենետների պալատի» առաջին թագավորը կամ Անժուն), թագավորության օրոգ երկիրը գտնվում էր բարոնների տիրապետության տակ: Իր տան զորության շնորհիվ, որը Ֆրանսիայի մեկ երրորդը ստացել էր հորից և որդուց՝ ամուսնանալով Բրիտանիայի ժառանգի հետ, նա ընդունում է Արևմտյան մասը, իսկ կնոջ՝ Էլեորորից ստանում է Հարավային Ֆրանսիան, նա կարողանում է վերականգնել թագավորական զորության կարևորությունը[43]:

Արդարադատությունն ենթարկվում է արմատական ​​փոփոխության: Երկիրը բաժանվում է 6 դատական ​​շրջանների, և ստեղծվում է թագավորական դատարան (Bancum regis, Court of Kings Bench), որը ծառայում էր որպես բարձրագույն իշխանություն ծանր դեպքերի համար[44]: Քաղաքներն ու կորպորացիաները ստանում են օգուտ, որը նպաստում է նրանց բարեկեցությանը: Այս բոլոր բարեփոխումներում Հենրիի օգնական և խորհրդատուն Թոմաս Բեքեթն էր, որին նախ դարձնում է իր կանցլերը, իսկ հետո՝ Քենթերբերիի արքեպիսկոպոսը։ Սակայն հետագայում Քլարենդոնի սահմանադրության պատճառով տարաձայնություններ են ունենում[45]: 1171 թվականին Հենրին նվաճում է Իռլանդիան և հիմնում անգլիական հաստատություններ։ Այդ ժամանակվանից Անգլիայի թագավորները ընդունում են Իռլանդիայի տիրակալների կոչումը:

[Arjo]

Կյանքի հետագա տարիներին Հենրին մեծ վիշտ է ապրել իր ընտանիքում: Դժգոհելով ճակատագրերից և կնոջ դրդմամբ, ավագ որդիները ապստամբում են նրա դեմ և գտնում աջակցություն բազմաթիվ բարոնների, ինչպես նաև Ֆրանսիայի թագավոր Լուի VII-ի և շոտլանդացի Ուիլյամի կողմից: Վերջինս 1173 թվականին ծանր պարտություն է կրում, գրավվում և ստանում է թագը միայն ժապավենի տեսքով[46]:

Երբ Ֆրանսիայի նոր արքան՝ Ֆիլիպ II Օգոստոսը, հայցադիմում է ներկայացնում Ֆրանսիայում անգլիական հողերի վերաբերյալ, Հենրիի երկրորդ որդին՝ Ռիչարդը, անցնում է նրա կողմը և, իր դաշնակցի հետ միասին, ստիպում հորը՝ Ազայում (1189) ամոթալի խաղաղություն կնքել և իրեն ճանաչել որպես Ֆրանսիայի վասալ: Կարճ ժամանակ անց Հենրին մահանում է[46]:

Իր որդու՝ Ռիչարդ I-ի օրոք, հայտնի որպես Առյուծասիրտ, 1189-1199 թվականներին, երկիրը կրկին սկսում է անկում ապրել: Խաչակրաց արշավանքի համար գքջմարի կարիք ունենալով՝ նա դա պահանջեց իր հպատակներից,սակայն վերադառնալով արշավից[47], ավստրալյաի դուքս Լեոպոլդ V-րդը բանտարկում է նրան: Ազատման համար պահանջվել է 100,000 ֆունտ, որոնք հավաքագրվել են երկրի բնակիչների եկամուտների հավաքագրմամբ[48]:

[Arjo]

Ռիչարդ I-ի եղբոր՝ Ջոն Լակլանդի թագավորությունը 1199 թվականից մինչև 1216 թվականը դարձավ Անգլիայի պատմության մեջ նշանակալիցներից մեկը: Քաղաքական ազատության համար ամուր հիմքեր դրվեցին:

1199 թվականին Ջոնը բարձրացավ Անգլիայի և Նորմանդիայի գահ, իսկ Ֆրանսիայի մյուս նահանգները հավատարմության երդում տվեցին Արթուրին, ավագ եղբոր՝ Ջեֆրիի որդուն: Ջոնը գերի վերցրեց Արթուրին և սպանեց։ Սկսվում է Ֆրանսիայի հետ պատերազմ, որի արդյունքում Նորմանդիան, Անժուն, Մենը, Տուրենը և այլ տարացքներ անցնում են Ֆրանսիայի թագավոր Ֆիլիպ II Օգոստոսի տիրապետության տակ[49]: Այսպիսով, մեկ հարվածով խզվում է Ֆրանսիայի և անգլիական թագավորական տան միջև դարավոր կապը:

1205 թվականին Հովհաննեսը տարաձայնություն է ունենում Հռոմի պապ Իննոկենտիոս III-ի հետ[50]: Վերջինս նրան հեռացնում է գահից փոխանցելով Ֆիլիպին և հանձնարարում նրան խաչակրաց արշավանք կազմակերպել անգլիական թագավորի դեմ: Ջոնը մեծ բանակ է հավաքում, բայց, վախենալ իր հպատակներից կախվածություն ունենալ, 1213 թվականին հնազանդվում է Հռոմի Պապին և ստանում Անգլիան և Իռլանդիան նորից պապական ֆիդի ձևով՝ տարեկան տուրքի վճարմամբ:

[Arjo]

1214 թվականին նա դուրս է գալիս Ֆրանսիայի դեմ, անցնում Լուար (գետ)ը և վերցնում Անժեը։ Միևնույն ժամանակ, նրա դաշնակիցները՝ կայսր Օտտո IV-ը, ֆլամանդական իշխանների հետ, հյուսիսից ներխուժում են Ֆրանսիա: Սակայն Բուվինի ճակատամարտում դաշնակիցները ծանր պարտություն են կրում 1214 թվականի հուլիսի 27-ին, և Ջոնը ստիպված է լինում հրաժարվել իր բոլոր իրավունքներից Լուարիից դեպի հյուսիս ընկած տարածքները[51]:

Նման խայտառակ քաղաքականությունից վրդոհված՝ բարոնները և քաղաքաբնակները զենք են վերցնում և ստիպում թագավորին ստորագրել Ազատությունների մեծ խարտիան[52]: Մեկ ամիս անց Ջոնը խնդրում է Հռոմի Պապին պայմանագիրը խախտելու թույլտվություն և սկսում է ներքին պատերազմ, որի ժամանակ հանրաճանաչ կուսակցությունը թագը առաջարկում է Ֆրանսիայի թագաժառանգ Ֆիլիպ II Օգոստոս-ի որդի Լուի VIII-ին[53]: Վերջինս հարձակվում է մեծաթիվ բանակով, գրավում երկրի մեծ մասը և թագադրվում Լոնդոնում։ Սակայն Ջոնի մահից հետո 1216 թվականինին կորցնում է իր բոլոր հետևորդներին: Բարոնները վախենում եմ Ֆրանսիայի հետ դաշինքից և աջակցում են Ուիլյամ Մարշալին, որը ստանձնում է պաշտպանի դերըը և գահ բարձրացնում Ջոնի 9-ամյա որդուն՝ Հենրի III (Ֆրանսիա)-ին[54]:

[Arjo]

Հենրի III-ի (1216-1272) թագավորության առաջին տարիներին պետությունը ղեկավարում էին նրա խնամակալները՝ Ուիլյամ Մարշալը և Հյուբերտ դը Բուրգը, Հռոմի Պապի կողմից նշանակված։ Խնամակալները զբաղվում էին գանձարանը թալանելով և խոշոր ֆեոդալական պետություններին հողեր բաժանելով: 1227 թվականին Հենրին դառնում է չափահաս և իշխանությունը վերցնում է իր ձեռքը[55]: Գարոննից հյուսիս գտնվող հողերի կորուստի, կանոնադրության խախտումի և դատարանի վատնման պատճառով առաջանում են ընդհանուր դժգոհություններ[56]: Երբ 1258 թվականին այս դժգոհությունների ավելանում է նաև սովը, տեղի է ունենում Սիմոն դը Մոնֆոր, Լեսթերի 6-րդ կոմսի գլխավորած ապստամբությունը, որը թագավորին ստիպում է ընդունել Օքսֆորդի որոշումները, որոնք կանոնադրության հետագա զարգացումն էին: Սակայն, 1262 թվականին, էագավորը Հռոմի պապից ստանում է Բուլա՝ նրան ազատելով Օքսֆորդի հրամանագրերը պահպանելուց, և Լուի IX-ը, որին էր փոխանցվել այս դատավարությունը, նաև խոսում է թագավորի օգտին[57][58]:

Սակայն բարոնները չեն հանձնվում: Բռնկվում է Երկրորդ բարոնական պատերազմ։ Լյուիսի ճակատամարտում, որը տեղի է ունենում 1264 թվականինին, թագավորական հետևորդները ամբողջությամբ պարտություն են կրում և ցրվում, Հենրի III-ը և նրա որդի՝ արքայազն Էդուարդ I-ը գերեվարվում են[58]: Սիմոնը, որն այժմ պետության փաստացի ղեկավարն էր, Լոնդոնում խորհրդարան է գումարում, որի ժամանակ թագավորը հերթական անգամ երդում է տալիս Մագնա Կարտային և լիակատար համաներում խոստանում իր բոլոր հակառակորդներին[59]:

Այս խորհրդարանում, բացի բարոններից և եկեղեցու բարձրագույն հարգարժան անձանցից, նաև ասպետներ կոմսությունից և քաղաքային տեղակալներ, այսինքն՝ այն տարրերը, որոնցից հետագայում զարգացել է ստորին պալատը, մասնակցում են այս խորհրդարանին: Բարոնները սկսում են կասկածել Մոնֆորին ժողովրդավարական պլանների մեջ և անցնում են թագավորի կողմը: Միևնույն ժամանակ, փախուստ էր կազմակերպվել արքայազն Էդուարդ I-ի համար: Իշխանը իր հետևորդներին հավաքել էր իր շուրջը և 1265 թվականին հաղթում է Սիմոնին բանակին Իվեշամի ճակատամարտում, ով զոհվում է մարտի ժամանակ[60]: