SARS-nCoV-2 կորոնավիրուս, COVID-19 համաճարակ
Քանի որ հասանելի ինֆորմացիայի բացակայությունը բերում է ինֆորմացիոն վակումի, իսկ ինֆորմացիոն վակումը հաճախ լցվում է անհուսալի աղբյուրներով ու դեզինֆորմացիայով, ես փորձում էի Ֆեյսբուքում ինֆորմացիոն պակասը լրացնել, գոնե իմ շրջապատում։ Բայց, իհարկե, Ֆեյսբուքն ամբողջ աշխարհը չի։
Այս թեմայում ես նպատակ չունեմ ինչ֊որ մեկի հետ բանավիճել, ճիշտ ու սխալ պարզել։ Գիտական փաստերի, ոչ թե տեսությունների շուրջ բանավիճելն իմ գործը չի, ես իրենց կարող եմ միայն ներկայացնել։
Նախ՝ տարբերակենք SARS-nCoV-2 կորոնավիրուսը COVID-19 հիվանդությունից։ SARS-nCoV-2 կորոնավիրուսը վիրուս է՝ գենետիկ մատերիալ, փաթաթված թաղանթով, որի վրա, եթե նկարներում նայեք, սպիտակուցային «պոզիկներ» են։ Այդ «պոզիկները» վիրուսի «թագն» են, «կորոնան», ինչի համար իրեն անվանում են կորոնավիրուս։
Սպիտակուցային «պոզիկները» կոնկրետ ֆունկցիա ունեն. իրենք թույլ են տալիս վիրուսին թափանցել առանձին բջիջների մեջ, որտեղ վիրուսի ներսի գենետիկ մատերիալը մտնում է բջջի կենտրոնն ու ստիպում, որ բջիջը ձեր գենետիկ մատերիալի փոխարեն իր գենետիկ մատերիալն արտադրի։ Արդյունքում բջիջը լցվում է վիրուսի գենետիկ մատերիալով ու մահանում։ Նոր վիրուսները նոր բջիջներ են վարակում, իսկ մահացած բջիջների օրգանական նյութերը գրավում են տարբեր օպորտյունիստիկ միկրոօրգանիզմներ՝ բակտերիաներ ու սնկեր, որոնք առաջացնում են այլ առողջական խնդիրներ։
Կոնկրետ SARS-nCoV-2 կորոնավիրուսի «պոզիկները» թույլ են տալիս իրեն վարակել բջիջներ, որոնք առավել շատ են մարդու թողերում ու աղիներում։
Կարևոր է հասկանալ, որ կորոնավիրուսը նոր բան չի։ Կորոնավիրուսները, ռինովիրուսները, գրիպի վիրուսները բավականին տարածված են, ու երբ դուք «գրիպ եք տանում», բավականին հավանական է, որ իրականում ձեզ մոտ կորոնավիրուսային կամ ռինովիրուսային ինֆեկցիա է. քանի որ վիրուսներն իրար նման են գործում, արդյունքում սիմպտոմներն էլ իրար նման են։
Վիրուսը վարակում է ձեր վերին շնչուղիները առաջացնում վերին շնչուղիների սուր վարակիչ հիվանդություն, փորձում տարածվել։ Ձեր իմմունիտետը սկսում է պայքարել վիրուսի դեմ, սկզբում ձեր T-լիմֆոցիտները փորձում են հասկանալ ձեզ վրա հարձակված վիրուսի բնույթը, հետո ձեր օրգանիզմը սկսում է հակամարմիններ արտադրել, որոնք չեզոքացնում են կամ վիրուսը, կամ իր բջիջներ վարակելու ունակությունը։ Բայց սկզբում իմմունիտետը կարողանում է միայն դանդաղեցնել վիրուսի ընթացքը։ Ու եթե վիրուսը բավականաչափ ագրեսիվ է, այն կարող է վերին շնչուղիներից իջնել բրոնխներ ու առաջացնել բրոնխիտ։ Ու եթե ձեր իմմունիտետն իրեն չկանգնեցնի այդ փուլում, ապա այն կարող է իջնել թոքեր ու առաջացնել թոքաբորբ՝ պնևմոնիա։ Կարևոր է հասկանալ, որ այս ընթացքում ձեր իմմունիտետը պայքարում է ոչ միայն բուն վիրուսի, այլ նաև իրեն զուգակցող մնացած օպպորտյունիստական ինֆեկցիաների դեմ։
Այդ ընթացքում, երբ դուք հազում, շնչում, փռշտում, թքում եք, վիրուսը կարող է դուրս գալ ձեր օրգանիզմից ու միկրոկաթիլների մեջ մտնել ուրիշ մարդու օրգանիզմ, վարակել իրեն։
Երբ վիրուսը հասնում է թոքեր, թոքերի արյունատար անոթները լայնանում են, որպեսզի ձեր օրգանիզմի պաշտպանական համակարգին ավելի հասանելի լինի, բայց արդյունքում ձեր թոքերը լցվում են հեղուկով ու սկսում կորցնել իրենց առաջնային ֆունկցիան՝ օրգանիզմին թթվածին մատակարարելը։
Խնդիրն այն է, որ կորոնավիրուսային ինֆեկցիաները սովորաբար այդքան ագրեսիվ չեն։
SARS-ը, կամ ատիպիկ պնևմոնիան, SARS-nCoV կորոնավիրուսով պայմանավորված համաճարակ էր 2002֊2004 թվականներին, որը սկսել էր Չինաստանի հարավում ու տարածվել սկզբում Հոնգ֊Կոնգ, հետո այլ երկրներ։ Այն մեր SARS-nCoV-2-ով պայմանավորված COVID-19-ից ավելի բարձր մահացությամբ հիվանդություն էր, բայց պակաս վարակիչ, ու իրեն հաջողվեց սահմանափակել ու հաղթել՝ առանց հիվանդության պանդեմիայի մակարդակի հասնելու։
Հետո եղավ MERS համաճարակը, որն էլ ավելի մահացու էր, քան SARS-ը, բայց պակաս վարակիչ։
Հարց կարող է առաջանալ՝ ինչու՞։ Ու այդ հարցին այնքան դժվար չի պատասխանել, ինչքան թվում է։
Վիրուսներին ձեռնտու չի սպանել իրենց կրողներին։ Մեռած կրողի բջիջները ոչ պիտանի են դառնում վիրուսի բազմացման համար, մեռած կրողը լավ չի տարածում վիրուսը։ Խիստ մահացու վիրուսային համաճարակները սովորաբար արագ իրենց սպառում են։
Բայց խնդիրն այն է, որ վիրուսները սովորաբար կենդանիների մեջ են ապրում, վարակում են կենդանիների բջիջները, ու իրենց կրող կենդանիները սովորաբար իրենց բավականին թեթև են տանում։ Բայց երբեմն վիրուսը մուտացիայի շնորհիվ սովորում է վարակել կենդանու կոնկրետ բջիջներ, որոնք բավականաչափ շատ ընդհանուր բան ունեն մարդու բջիջների հետ, որ վիրուսն անցնի մարդուն։ Ու, քանի որ վիրուսի ամբողջ էվոլյուցիան մարդու օրգանիզմի համար չի նախատեսված, երբեմն այն կարող է բերել աղետալի հետևանքների։
Նույնիսկ եթե վիրուսը կարող է կենդանուց վարակել մարդուն, դա դեռ երաշխիք չի, որ այն կկարողանա մարդուց մարդու անցնել։
Երբեմն վիրուսը կարող է մի կենդանուց անցնել մյուսին, ու այդպես շղթայով անցնել մարդուն՝ պրոցեսը զոոնոզիս են անվանում։ Օրինակ՝ վայրի կենդանիներից անցնել տնական կենդանիների, տնականներից՝ մարդու։
Ինչ է սա ասում կորոնավիրուսային համաճարակների այս բռնկումների մասին։ Որ մարդիկ հիվանդության ծագման էպիկենտրոնում սկսել են շփվել կենդանիների հետ, որոնք արդեն կրում էին հիվանդությունը։ Սա լինում է երկու դեպքում՝ երբ մարդկանց միգրացիա է սկսում կենդանիների բնական միջավայր (օրինակ՝ սկսում բնակվել ու աշխատել այնտեղ, որտեղ չղջիկներ կամ այլ վարակակիր կենդանիներ են ապրում. նիպա վիրուսի համաճարակի պատճառն այն էր, որ մարդիկ արմավենու հյութ էին հավաքում, չղջիկները խմում էին արմավենիների վրա հյութ հավաքող կժերից ու մեջը միզում երբեմն), կամ երբ կենդանիների միգրացիան է իրենց բերում մարդկանց միջավայր (օրինակ՝ Իրաքում դատարկված ու կիսավեր շենքերի չղջիկների բնակավայր դառնալը)։ Ու հիշեք՝ չղջիկները վարակ կրող միակ կենդանիները չեն, ու վիրուսների մեծ մասն անցնում է մարդկանց տնական կենդանիներից։ ՁԻԱՀ վարակի աղբյուրը կապիկներն էին, ու առաջին վարակվողները կապիկների միս ուտելով են վարակվել։
Արդյոք SARS-nCoV-2 կորոնավիրուսն արհեստական ծագում ունի՝ ոչ, վիրուսի գենոմը լրիվ վերծանված է, բաց տեղադրված, ու իր համակողմանի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս բնական ծագում։ Ու, ընդհանուր առմամբ, երբ կա մարբուրգյան վիրուս, սիբիրախտ, սև ժանտախտ, ոչ մեկին պետք չի կորոնավիրուսի նման հեշտ մուտացվող, անկանխատեսելի, ուժեղ վարակիչ ու դժվար կառավարելի հիվանդությունը որպես բիոլոգիական զենք։
Այն, ինչ կարևոր է հիշել՝ SARS-nCoV-2 վիրուսը օդակաթիլային խիստ վարակիչ հիվանդություն է, ունի բնական ծագում, առաջացրել է COVID-19 համաճարակը, որը համեստ հաշվարկներով կարող է վարակել մարդկության 70 տոկոսին, նախքան հոտային իմմունիտետը մնացածին կպաշտպանի, ու սպանել վարակվածների 2֊5 տոկոսին, մոտ 106 միլիոն 316 հազարից մինչև 265 միլիոն 790 հազար մարդ։
Հիվանդության մահացությունը կախված է ինչպես հիվանդացողի տարիքից ու առողջական վիճակից (թուլացած իմմունիտետով մարդիկ ավելի ծանր են տանում այն), այնպես էլ առողջապահական ծառայությունների հասանելիությունից ու որակից։ Ինչքան շատ մարդիկ են միաժամանակ վարակվում, այնքան ավելի է ծանրաբեռնվում առողջապահական համակարգը, իջեցնելով ծառայությունների հասանելիությունն ու որակը։ Ավելին, մեծանում է հենց առողջապահական ծառայողների վարակվելու ու անաշխատունակ դառնալու հավանականությունը, չխոսենք գերհոգնածության մասին, ու էլի բերում նույն արդյունքին։
Հիվանդության ծանրությունը նաև կախված է viral load-ից՝ միանգամից ինչքան շատ վիրուս է թափանցել ձեր օրգանիզմ։ Առաջին մեզ հայտնի մահն իմ տարիքի լրիվ առողջ չինացի բժիշկ էր, որը պարզապես շատ մեծ viral load էր ստացել։
Կարանտինի ու մնացած սահմանափակող միջոցների օգնությամբ մենք վարակումները դանդաղեցնում ենք, միաժամանակ վարակված մարդկանց քանակը համապատասխանեցնելով մեր առողջապահական համակարգի ունակություններին։ Հենց սա է «կորը հարթեցնելը»։
Եկեք խոսենք SARS-nCoV-2 կորոնավիրուսի վակցինայի մասին:
Ասել, թե մենք լրիվ անպատրաստ էինք իրեն՝ սխալ կլինի: 2002-2004 SARS համաճարակի ժամանակ մենք տեսանք, թե ինչի են ունակ կորոնավիրուսի ենթատեսակները ու արդեն սկսեց վիրուսի ուսումնասիրությունը:
Բայց վակցինաների մշակումը որոշ նրբություններ ունի: Քանի որ իրենցով զբաղվում են հիմնականում մասնավոր ընկերություններ, եթե համաճարակը մարի կամ թուլանա, կփոքրանա նաև վակցինայի ֆինանսավորումը: Զիկայի վակցինայի մշակումը կանգ առավ, որովհետև համաճարակն ավարտվեց: Բայց հետազոտական նյութերը, որոնք պատրաստվել էին, մնացին, ու նոր համաճարակի դեպքում մենք զրոյից չենք սկսելու:
Ներկայումս 21 անկախ ընկերություններ աշխատում են SARS-nCoV-2 կորոնավիրուսի վակցինայի վրա՝ օգտագործելով ինչպես SARS-nCoV-1-ի մասին հետազոտական տվյալները, այնպես էլ SARS-nCoV-2-ի գենոմի մասին ինֆորմացիան, որոնք համաճարակի սկզբում հաշվարկել ու հրապարակել են չինացի բժիշկները:
Վակցինաներից առնվազն մեկն արդեն մտել է փորձարկումների առաջին փուլ:
Քանի որ մենք գործ ունենք պանդեմիայի հետ, վակցինան պետք է լինի էֆեկտիվ, անվտանգ տարբեր տարիքային խմբերի ու առողջական վիճակների մարդկանց համար, էժան, որ բոլոր երկրները կարողանան այն ստանալ, ու հեշտ մասսայական արտադրվող, որ բոլորին հասանելի լինեն:
Դժվար չէր լինի սարքել վակցինա, որով օրեկան տաս մարդ կարողանային պատվաստել, բայց այն անօգուտ կլիներ, եթե հիվանդությունն ամեն օր ավելի շատ մարդ սպաներ, քան մենք ի վիճակի լինեինք պատվաստել:
Վակցինայի պատրաստումը ոչ միայն զուտ վիրուսի հետազոտման խնդիր է, այլ նաև լոգիստիկայի ու մատակարարման շղթաների կառուցման:
Ուրեմն՝ ե՞րբ մենք կունենանք վակցինա: Օպտիմիստական աղբյուրները պնդում են, որ հավանաբար սեպտեմբերին, բայց ես իրատեսական եմ համարում 12-18 ամիս ժամկետը:
Վակցինայի տարբերակներից մեկը թիրախավորում է վիրուսի թաղանթի «թագի» («կորոնայի») այն սպիտակուցը, որն իրեն հնարավորություն է տալիս ներթափանցել մարդու բջիջների մեջ, հետևաբար՝ այն շատ հեշտ կլինի ադապտացնել նույնիսկ եթե վիրուսն ընթացքում մուտացվի:
Իհարկե՝ մենք խնդիր կունենանք հակավակցինատորների դիմադրության հետ, որովհետև վակցինայի էֆեկտիվությունը կախված է իր համատարած կիրառումից: Բայց մենք չգիտենք՝ իրավիճակն ինչպես կփոխվի մինչև վակցինայի պատրաստ ու հասանելի լինելը:
Մինչ այդ՝ մենք պետք է դիմանանք: Ու ամեն գնով դանդաղեցնենք համաճարակի տարածումը: Ու խոսքը գնում է թե՛ կորոնավիրուսային, թե՛ խավարամտության համաճարակների մասին:
Շարունակելի։
Մեջբերել
Էջանիշներ