10. Նիկոլի թիվ
***
150 դրամ
Մի քանի տարի առաջ՝ մի օր, որոշվեց, որ քաղաքային տրանսպորտը դառնալու է 150 դրամ, ու իմ պատանեկան հիշողության մեջ բացվեց հաղթանակի մի նոր էջ՝ տրանսպորտը չդարձավ 150 դրամ։ Ինչ խոսք, ես չէի ուզում ավել վճարել, դա իմ բուֆետի, երեխեքով հավաքվելու, պաղպաղակի փողն էր, բայց ես ավելի շատ ուրախ էի, երբ դեռ պարզ չէր, թե ի վերջո կփոխվի տրանսպորտի գինը, թե ՝ ոչ։ Այնքան հաճելի էր, որ պայքարում էի, էներգիաս (ավելորդը չէ) օգտագործում էի ու ինձ ազատ էի զգում, դեմ էի գնում վատ բանի ու միայնակ չէի, ամենահավեսն այն էր, որ ես ինձ լավն էի համարում, որովհետև ինձ պայքարող, ուժեղ էին համարում բոլորը, բացի սիրելի հայրիկիցս, ով, իմ ամեն տանից դուրս գալիս, պարտաճանաչ կերպով ասում էր, որ ցույցը աղջկա տեղը չի, ու որ բան չի փոխվելու։ Երևի հենց էս ամենի համար էլ հենց իմացա, որ չի թանկանալու տրասպորտի գինը, ինձնից գոհ զանգեցի հայրիկին․
- Պա՜պ, իմացա՞ր, 150 դրամ չի դառնալու տրանսպորտը։
- Արի՜ տուն, մամադ լավ չի, էդ 150 դրամը մեզ չի փրկելու։
Ես քայլում էի քաղաքապետարանի շենքից դեպի Մաշտոցի պողոտա, ու տրանսպորտը, որ մնացել էր նույն գնին, այդպես էլ չէր գալիս, ես ինձ հիմար էի զգում, կատարյալ ապուշ, որը փողոցներով էր վազվզում՝ սեփական կարևորությունը փաստելու համար՝ փոխարենը լուրջ բաներով զբաղվելու, իսկ լուրջ բաները վաղուց էին սահմանված՝ իմ ընտանեկան և հասարակական նորմերից ելնելով․ ես պետք է «լուրջ» աշխատանք գտնեի (հայրիկի համար ցանկալի էր պետական հիմնարկում), «լուրջ» վերաբերեի դասերիս, առհասարակ լրջանայի ու ամենակարևորը խնամեի մայրիկին, ում համար դժվար թե կարևոր էր տրանսպորտը կթանկանար, թե չէ․ միևնույն է տանից դուրս չէր գալիս։ Ես այնքան էի ուզում, որ հայրիկն ինձնով հպարտանա, որ ես թեթևացնեմ նրա «պետական աշխատող» կոչման հետ առաջացած խնդիրները, ցածր աշխատավարձի հետ կապված վախերը, ես ուզում էի «լուրջ» պիտակին համապաստասխան լինել։ Բայց այնքան հեռու էի ես այդ ամենից ու նեղվում էի իմ անկապությունից, երազանքներիս տխմարությունից, արածներիս տեսական մեծությունից ու զգալի ոչնչությունից։
Ես ցույցերին գնում էի, որովհետև վախենում էի առօրյա կյանքից ու պատասխանատվությունից, ձանձրույթից։ Ես հավատում էի մեծ բաների իրականացմանը, կարևորությանը, ու իմ համար մի քանի տարի առաջվա այդ օրերի խելահեղությունը հույս էր մեծ մի բանի, որին իմ մասնակցության շնորհիվ՝ ես էլ ձեռք էի բերում այն ցանկալի զգացումը՝ սեփական կարևորության գիտակցումը։ Դա կարևոր էր իմ նման շատերի համար, բայց ոչ այն աշխատավոր մարդու, ով պարտադիր արթնանում էր ժամը 8-ին, գնում էր աշխատանքի ամենակարճ ճանապարհով, մշակում էր մրգատու ծառերով մեր այգին, որ կոմպոտ փակեինք (ձմռանը կյանքը հեշտ չէ), ով իր աննշան աշխատավարձով հիվանդ կնոջն էր պահում, երազկոտ աղջնակին, ով բացի երազկոտ լինելուց՝ նաև ուսանող էր, այդ ամենը կարևոր չէր այն մարդու համար, ում աչքերի մեջ վաղուց հանգել էր Նիկոլի ասած հույսի արեգակը, և ով բնականորեն հիասթափված էր ամենքից, իսկ ամենից շատ՝ քաղաքականությամբ զբաղվողներից, ում մեծ ախորժակով պոռնիկ էր կոչում, ուներ ատելի դեմքեր, ովքեր, ըստ իրեն, մեղավոր էին, որ ինքն աշխատում է օրական 12 ժամ և հազիվ ծերը ծերին է հասցնում, ու կային մի քանիսը, ում հայհոյելիս սկսում էր հազալ ու դողացող ձեռքերով վառել «Գառնի» սիգարետի հերթական հատիկը ու կար մեկը, ում սրտանց սիրում էր ու կնեղանար, եթե մի թթու խոսք ասեիր, քեն կքաշեր օրերով – ասում էր․ «Նիկո՜լը, թե մի բան փոխի էդ տղեն կփոխի, մեջներից պլոճիկով տղեն Նիկոլն ա»։
Մի անգամ սխալվեցի ու խոսքի մեջ նեղացրի հայրիկին։
- Դու էլ մի գլուխ սրան-նրան ես մեղադրում, ոնց որ ամբողջ օրը պայքարում ես, ու քո տեղը էս անտեր երկրի վրա չես կարողանում գտնել։ Նիկոլովդ էլ սպանեցիր արդեն։ Ինքն էլ էնքան դուխ չի ունեցել, որ առաջ գնա՝ թեկուզ մեկ-մեկ էլ սրան-նրան գցելով։ Ի՞նչ ես հասկացել կյանքիցդ, արդեն 65 տարեկան ես, ամսվա սկզբից մինչև վերջ սպասում ես էդ աշխատավարձիդ, ոչ մի երկիր չես տեսել (երկիր տեսնելն իմ համար հաջողության հետ էր ասոցացվում), ամբողջ օրը կարտոֆիլ ես ուտում, երեխուդ էլ 500 դրամով ես համալսարան ուղարկում։ Նիկոլը գոռում ա էդ ամբիոններից, կարդում ա, բարի ա ու իրան հարգում են, նույնը՝ դու, բայց չգիտեմ ինչից ա, որ երբ տեղ ենք գնում միշտ հոպարն ա նստում մեքենայի ղեկին, իսկ դու մեքենա էլ չունես, իսկ էդ նույն ազգային ժողովում նայի Նիկոլին ոնց են վերաբերում ու էդ «չար ձյաձյաներին»՝ ոնց ։
Ասեցի ու մի բաժակ էլ թեյ լցրեցի։ Աչքերս վառվում էին, շուրթերս փքվել էին ու սպասում էի հայրական վաստակած ապտակի ու ատում էի ինձ ավելի, քան բոլոր այն մարդկանց ու իրավիճակները, որոնց պատճառով հայրիկս խեղճացել ու կուչ էր եկել, որովհետև էդ պահին հենց ես էի ամենավատը, ամենախղճուկը։ Սպասումներս չարդարացան, արժանապատվությու՞նն էր, թե՞ իմ հանդեպ սերը, թե՞ զավակի տխմարության գիտակցումը, չգիտեմ, բայց մի բան չթողեց, որ 65 տարեկան Արամը՝ հայրիկս, այդ պահին հարվածեր իր տխմարիկին՝ ինձ։ Ես ընդունում էի այդ պահին, որ չափն անցել էի, բայց դժվար էր ներողություն խնդրել, որովհետև հայրիկիս էլ, Նիկոլին էլ ես սիրում էի, բայց ձախողակ էի համարում։ Նրանց բարությունն ինձ համար անզորություն էր, իսկ արդարամտությունը՝ տխմարություն։ Հայրիկը շարունակում էր իբր լրացնել իր թերթը, իսկ մայրիկը ինձ նայում էր, ինչպես ժողովրդական խոսքն է ասում «ինչպես թուրքը՝ խոզի մսին»։ Դա առաջին անգամն էր, որ ես ինձ լիարժեք դժբախտ էի զգում, անօգնական ու կարիք ունեի գոռալու՝ այն հույսով, որ դա կանցկացնի հիվանդ մայրիկի հայացքից ու հայրիկի խեղճության տեսքից առաջացած անտանելի սրտխառնոցը։
***
Ժամանակի զգացումից միշտ լավ չեմ եղել։ Հիշում եմ, որ դեռ ուսանող էի, քննական շրջան էր, ես արդեն աշխատում էի սուպերմարկետում, վաստակում էի գումար և բավականին կանոնակարգված կյանքով էի ապրում՝ չնայած, որ ձանձրույթն ինձ տանջում էր, ու հույսս կտրել էի, թե մի օր կիրականացնեմ հայրիկի երազանքն ու «մեծ» մարդ կդառնամ։ Ես բավականին փոխվել էի, մեծացել էի, այսինքն՝ երազանքներս անգույն էին դարձել կամ դրանց էլ բանի տեղ չէի դնում, ավելին՝ ծաղրում էի պատրանքներով ապրող մարդկանց, հասկանում էի, որ կյանքն ամենևին էլ հրաշք չի, իսկ այս զգացումները, ըստ իս, ամենաառաջին նախանշաններն են մեծանալու ու անկրակ դառնալու։ Ես գրեթե չէի հիշում ցույցերը, ընկերներին, ովքեր իմ հետ պայքարում էին, ում ես հավատում էի, չէի հիշում անգամ կռիվները ցույցերի ժամանակ, գրեթե ամեն ինչ ջնջել էի՝ դրանք անհասկանալի, անբացատրելի անցյալ համարելով, բայց մի դեպք լավ հիշում էի․ նստել էի ավտոբուս ընկերուհուս հետ, ով, ի դեպ, լրագրող պետք է դառնար։ Ես բավականին ագրեսիվ էի այդ ցույցերի շրջանում, ու այս դեպքում դա դրսևորվեց իր ողջ զորությամբ։ Մի տատիկ, ավտոբուսից իջնելիս, 100 դրամ վճարեց, իսկ վարորդը հենց նրա վրա փակեց դուռը՝ բղավելով, որ գինը 150 է։
- Չեմ հասկանում, դուք հիմա՞ր եք։ Չե՞ք տեսնում, որ տատիկն իջնում է,- գոռացի ես ավտոբուսի մի ծայրից մյուսը։
Վարորդը, ով երևում էր պակաս ագրեսիվ չէր ու բավականին զարգացած «քֆուրախառը» բառապաշար ուներ, ինձ կանչեց ավտոբուսի դիմացի մաս։ Մինչ այդ տատիկն իջավ և ի զարմանս ինձ՝ ոտքից գլուխ չափեց ինձ, որն անկեղծ ասած ինձ բարկացրեց ու ևս մեկ անգամ համոզեց, որ ուժեղները, չարերը, գռփողները երբեք չեն քննադատվում․ ու որ բարի մարդիկ տխմարներ են, ուրիշ ոչինչ։
- Դու գոնե հասկանում ես, որ էս անտեր ավտոբուսն իմ երեխեքի կաթի փողն ա ինձ տալիս, աղջի՜կ,- հեգնական, բայց դեռ անքֆուր հայտարարեց ավտոբուսի վարոդը, ու նրա խոսքը համընդհանուր հուզական ֆոնի վրա հավանության առաջացավ։
Ընկերուհիս՝ Թամարան, վախենում էր ու համոզում էր, որ ոչինչ չխոսեմ ու իջնենք ավտոբուսից, մի պահ ես էլ դա լավ միտք համարեցի, բայց որոշեցի, որ դուխը գործի կեսն է, ու որոշեցի պատասխանել վարորդին, ով երեխայի կաթի հիասքանչ փաստարկով արդեն 1։0 էր արել ինձ։
- Իսկ ինչի՞ չեք մտածում, որ եթե մեզ հետ պայքարեք ոչ միայն ձեր երեխաների կաթի մասին այդքան չեք անհանգստանա, այլև այն տատիկի, ում նոր դռան հարվածին արժանացրիք, ավելի հանգիստ կաշխատեք, առավոտից իրիկուն դժգոհ մարդկանց դեմքեր չեք տեսնի,- իմ խոսքը չարժանացավ այն հաջողությանը, ինչ որ քիչ առաջ վարորդի հնչեցրածը՝ թեև իմ դեպքում կային և՜ կաթի, և՜ տատիկի, և՜ երջանիկ մարդկանց մասին փաստարկներ։
Իրականում, ես արդեն հիասթափված էի, ամբողջ սրտով հավատում էի, որ հայերս արժանի ենք էն ամենին, ինչ ունենք, ու դեռ քիչ էր իմ համար այդ պահին տատիկին ավտոբուսի դռան տակ թողնելը, ու սրտանց փափագում էի, որ տրանսպորտի գինը դառնար 250 դրամ, որ բոլոր այդտեղ լուռ ու հնազանդ նստած մարդիկ վճարեին ավել ու ավել ու հասկանային, որ այն աղջիկը, ում իրենք արհամարհեցին, իրենց համար էր խոսում։
Այժմ, երբ աշխատում էի ու մեծացել էի, այսինքն մեջիս կիրքը բավականին կորել էր, երբ անտարբեր էի դարձել գրեթե ամեն ինչի հանդեպ, նույնիսկ եթե ինձ գցեին ավտոբուսի դռան տակ 50 դրամի համար, երևի թե ձայն չէի էլ հանի, կբարձրանայի, ներողություն կխնդրեի ու մտքումս կկրկնեի իմ սիրելի խոսքը, որի հեղինակն ի դեպ ես էի․ «հայ ծնվելն ի ծնե անեծք է», ես ատում էի հայերին, իմ նյարդեերի վրա ազդում էր վախկոտությունը, որ մեզ բոլորիս միավորում էր ու դարձնում ոչխարի հոտ, ինչպես մեզ բավականին դիպուկ կերպով անվանելու էին որոշ պետական այրեր։
շարունակելի
Մեջբերել
հիմա էլ է ժպիտ... շնորհակալություն հեղինակին, որ չի փորձել ճոխացնել, պաթոսի տակ թաքցնել իր վերջնական կողմնորոշման բացակայությունը։ Ավարտը, ըստ իս, ուրիշ գործում կլիներ թույլ, բայց այստեղ այդ ավարտի թուլությունն էլ է գործն ու դրա ուղերձն ուժեղացնում։ Այո, նորմա՛լ է, որ դեռ վերջնական կողմնորոշում մարդ չունի, նորմա՛լ է, երբ մարդիկ տարբեր ընկալումներ ունեն թավշյա հեղափոխության մասին, նորմա՛լ է, երբ տարբեր բաներ ուզելով նույն նպատակին ենք հասել։ Շատ լավն էր գործը. ես հաստատ այդ ամենը ավելի լավ չէի կարող ասել։
Տրիբուն-ի խոսքերից
Էջանիշներ