Թավշյա հեղափոխություն. փողոցային պայքարից հետո

[Lion]

Ովքեր ներկա են եղել երեկվա հանրահավաքին, մի քիչ կկիսվե՞ք տպավորություններով։ Ինչ մթնոլորտ էր, ինչին էր կոչված հանրահավաքը, ինչ ընդհանուր տպավորություն ստացաք։

Արտակի ասածի միանում եմ, բայց ավելացնեմ երկու կարևոր նյուանս:

Անցումնային արդարադատության մասին դրույթը, մեկ էլ Սահմանադրական փոփոխությունների մասին թեզը: Սրանք հիմնարար, հեռուն գնացող բաներ են:

Կարևորեցի՝ դուխը, ՌԴ հետ հարաբերությունների նորմալ լինելու մասին հավաստիացումը, մեկ էլ էն, որ հետադարձ հնին էլ չի լինի:

Հզոր էր:

[Mephistopheles]

Իհարկե քննադատելու բաներ կան, շատ, բայց հազար ոտով ու ձեռով կողմ եմ...

հհկ-ի ու նախկինների օդերը պետք ա փակվեն ամեն գնով....

պարզվում ա մանվել-շմայս-լֆիկները սրանց ամենավատը չէին, այլ ժարմազանով-աշոտյան-հարությունյաններն են, սրանցով հատուկ պետք ա զբաղվել... սրանք խորհրդարանի տեղը պտի մոռանան...

[Lion]

Անցումնային արդարադատության որոշ ասպեկտների մասին իմ կողմից մասնագիտորեն և մարդկայնորեն հարգվածք մարդու կարծիք -

https://www.aravot.am/2018/08/19/976036/

[Ծլնգ]

Անցումնային արդարադատության որոշ ասպեկտների մասին իմ կողմից մասնագիտորեն և մարդկայնորեն հարգվածք մարդու կարծիք -

https://www.aravot.am/2018/08/19/976036/

բայց սա անցումային արդարադատության մասին չէր, այլ անցումային փուլի արդարադատության․․․ ու հազիվ մի հատ հավասարակշռված ու խոհեմ կարծիք

[Տրիբուն]

բայց սա անցումային արդարադատության մասին չէր, այլ անցումային փուլի արդարադատության․․․

Ինչ տարբերություն ?

[Ծլնգ]

Ինչ տարբերություն ?

«Անցումային արդարադատությունը» ենթադրում է արտահամակարգային կառույցների կողմից արդարադատություն՝ այն պատճառաբանությամբ, որ գոյություն ունեցող համակարգը անկարող է հասարակային տրավմային համապատասխան արդարադատության իրականացում ապահովել։ Իսկ հոդվածում շոշափվում է գործող համակարգի շուրջ վստահության բաձրացման ձևեր՝ արտաքին փորձագիտական խորհրդատվության միջոցով։ Հոդվածի վերջին երկու պարբերությունն էլ են այս երկու մոտեցումների տարբերության մասին ակնարկում։

[Chuk]

«Անցումային արդարադատությունը» ենթադրում է արտահամակարգային կառույցների կողմից արդարադատություն՝ այն պատճառաբանությամբ, որ գոյություն ունեցող համակարգը անկարող է հասարակային տրավմային համապատասխան արդարադատության իրականացում ապահովել։

Էս քո ասածը ենթադրում ա այսպես կոչված արտակարգ դատարանների ստեղծում, որը մեր Սահմանադրությամբ արգելված ա: Սենց բանի մասին ոչ մեկը չի խոսել:

Իսկ հոդվածում շոշափվում է գործող համակարգի շուրջ վստահության բաձրացման ձևեր՝ արտաքին փորձագիտական խորհրդատվության միջոցով։ Հոդվածի վերջին երկու պարբերությունն էլ են այս երկու մոտեցումների տարբերության մասին ակնարկում։

Անցումային արդարադատության տակ սա լրիվ հասկացվում ա:

[Chuk]

Աթեիստը հարևան թեմայում դրել ա Վահե Գրիգորյանի մեկնաբանությունը: Ես էլ դնեմ Արման Զրվանդյանինը: Արմանը աշխատում ա ՄԻԵԴ-ում, ու նաև հենց անցումային արդարադատության թեմայով ակադեմիական դասախոսություններ ա կարդաում.
-----------------------
«Transitional justice/Անցումային “արդարադատություն”

Հայաստանի Հանրապետությունում արդարադատությունն իրականացնում են միայն դատարանները` Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան (Հոդված 162, Սահմանադրություն):

Անցումային “արդարադատություն” եզրույթում “արդարադատություն” բառը վերցվել է չակերտների մեջ` շփոթություն չառաջացնելու համար, քանի որ այդ բառը չի օգտագործվում նույն իմաստով, ինչ Սահմանադրության 162 հոդվածում նշված արդարադատություն բառը: Նախ, “անցումայինը” շեշտադրում է ոչ ժողովրդավարական, բռնատիրական կառավարումից ժողովրդավարական համակարգին անցնելու հանգամանքը: Իսկ “արդարադատություն” բառն այստեղ ավելի լայն նշանակություն ունի, քան Սահմանադրության` նշված հոդվածում ամրագրված բառը, քանի որ նեղ իմաստով արդարադատություն իրականացնում են բացառապես դատարանները, իսկ դատարանների կողմից իրականացվող արդարադատությունը չի կարող լինել “անցումային”: Այստեղ “արդարադատությունն” ավելի ճիշտ է հասկանալ որպես ոչ ժողովրդավարական կառավարումից ժողովրդավարական համակարգին անցնելու ընթացքում արդարության վերականգնմանն ուղղված գործունեություն` ինչպես դատարանների կողմից դասական արդարադատության իրականացման, այնպես էլ օրենքով սահմանված այլ գործիքների օգտագործման միջոցով (մեկը մյուսին չի բացառում, մեծ մասամբ զուգորդվում են): Իսկ այդ գործընթացն արդարացվում է նրանով, որ

- ժողովրդավարական իշխանությունը պետք է գնահատական տա նախկիններին, որպեսզի նաև երաշխավորի, որ ինքը և հետո մյուսները չեն կրկնելու նրանց կառավարման ձևը.

- Տեղի է ունենում հասարակական առողջացում, հաստատվում է համերաշխություն և առաջ գնալու հույս առաջանում.

- Վերականգնվում է վստահությունը պետական ինստիտուտների նկատմամբ.


Ստորև կթվարկեմ այդ գործիքներից մի քանիսը` առկա խնդիրների և փաստական համառոտ նկարագրությամբ.

1. Ճշմարտության/համերաշխության/փաստահավաք հանձնաժողովներ


Իրականացվել է Հարավային Աֆրիկյան Հանրապետությունում` ապարտեիդի ռեժիմի տապալումից հետ, Սիեռա Լեոնեում` տասնամյակների` ոչ միջազգային բնույթի զինված ընդհարման ավարտից հետո: Փաստահավաք հանձնաժողովներ են գործել Արգենտինայում, կապված 1976-83թթ. ընթացքում իրականացված բռնությունների հետ:
Հիմնական նպատակը ճշմարտության բացահայտումն է և դրա միջոցով հասարակական հաշտեցումը: Մարդիկ գալիս և պատմում են իրենց հետ տեղի ունեցած բռնությունների մասին: Բռնարարը կարող է կանչվել “ցուցմունք” տալու, սակայն հաճախ դրա համար նախապայման է անձեռնմխելիության տրամադրումը` իր արարքների և/կամ պետական գաղտնիք բացահայտելու համար: Այս հանձնաժողովները քրեական մեղադրանք չեն որոշում, դա արդեն դատարանների կողմից նեղ իմաստով արդարադատության իրականացման հարց է: Նրանք միայն արձանագրում են այն, ինչ եղել է: Սովորաբար հրապարակում են զեկույց, որտեղ զետեղված են իրական մարդկային պատմություններ` նրանց իրավունքների խախտումների և դրանք խախտողների մասին: Այս գործիքի քննադատություններից մեկն այն է, որ գիտական ապացույց չկա, որ տվյալ գործիքն արդյունավետ է, այսինքն, որ այն հասնում է հասարակական համերաշխության և հաշտեցման հաստատմանը։ Մեկ այլ քննադատության համաձայն էլ՝ այս գործիքը մեղավորների համար պատասխանատվությունից խուսափելու ձև է։ Այսինքն, ինչու պետք է այլոց իրավունքները խախտած անձը խուսափի պատասխանատվությունից միայն նրա համար, որ ներկայացնում է ճշմարտությունը հանձնաժողովում։ Սակայն մյուս կողմից այդ ճշմարտությւոնը կարող էր բացահայտվել շատ ուշ կամ երբեք էլ չբացահայտվի։ Մինչդեռ հասարակությունը պետք է անցում կատարի և հաշտվի ինքն իր հետ։ Կարելի է ասել ամենավիճահարույց և բարդ գործիքներինց է, որից պետք է զգուշորեն օգտվել։

2. Դատական գործերի վերաբացում և ռեպրեսիվ իրավական ակտերի վերանայում/վերացում


Լայն տարածում է ստացել այս գործիքը: Կիրառվել է, օրինակ, Չեխիայում: Անկախությունից հետո ընդունված՝ իրավունքների դատական վերակնգնման օրենքի հիման վրա, անհատներն իրավունք ունեին խնդրելու վերաբացել իրենց կամ իրենց հարազատներին վերաբերող դատական գործերը և վերացնել ժողովրդավարության սկզբունքներին և մարդու իրավունքներին հակասող իրավական ակտեր։ Օրինակ քաղաքական պատճառներով բուհից կամ աշխատանքից հեռացված քաղաքացու խնդրանքով դատարանը վերաբացում է գործը, վերացնում է ընդունված ռեպրեսիվ իրավական ակտերը (օրինակ հեռացման հրամանը) և ձևականորեն կամ իրականում վերականգնում է տվյալ քաղաքացուն կամ նույնիսկ նրա մահացած ծնողին իր բուհում կամ նախկին աշխատանքում։ Բացի տվյալ անհատի իրավունքները վերականգնելը այս գործիքը նաև հանրային շահ է հետապնդում։ Ենթադրվում է, որ ժողովրդավարկան և իրավական պետությունում ռեպրեսիվ իրավական ակտերը չպետք է պահպանեն իրենց իրավական ուժը։ Այսինքն դրանք պետք է վերացվեն, որպեսզի տեղի ունենա անցում՝ ոչ ժողովրդավարականից դեպի ժողովրդավարական կառավարում։

3. Ռեպարացիոն ծրագրերի իրականացում (վնասի հատուցում, ռեստիտուցիա)


Այս գործիքը ներառված է եղել բազմաթիվ ԱԱ ծրագրերում։ Դժվար է պատկերացնել ԱԱ առանց ռեպարացիաների։ Օգտագործվել է Արգենտինայում, Չեխիայում։ Օրինակ Չեխիայում յուրաքանչյուր քաղբանտարկյալ ստացել է ֆինանսական հատուցում՝ կորցված աշխատանքի, առողջության վնասի, իրավական ծախսերի համար և այլն։ Եթե ռեպարացիաները չեն զուգորդվում քրեական արդարադատությամբ և երկարատև ռեֆորմներով, ապա հաճախ առաջ է քաշվում քննադատություն,որ ռեպարացիաների միջոցով նոր իշխանությունները փորձում են «գնել» ժողովրդին, որպեսզի նվազեցնեն դժգոհությունները, միևնույն ժամանակ խուսափել առավել երկարաժամկետ լուծումներից։


4. Գաղտնի-ռեպրեսիվ փաստաթղթերի գաղտնազերծում

5. Պետա-իրավական խորքային ռեֆորմ


Ռեֆորմի արդյունքում վերացվում են ռեպրեսիվ պետական մարմինները և օրենքները։

6. Հիշողության/խորհրդանիշերի ստեղծում

Հիմնվում են ռեպրեսիաների զոհերի հիշատակին նվիրված հուշարձաններ, անվանակոչվում են փողոցներ, այգիներ, հայտարարվում են հիշատակի օրեր։

7. Պաշտոնական ներողության հայտնում

Սրանք անհատական պաշտոնական ակտեր են,որով իշխանությունները որոշակի խմբի կամ անհատի պաշտոնական ներողություն է հայտնում նախորդ իշխանությունների կողմից նրանց իրավունքները խախտելու և պատճառված տառապանքի համար։ Սա համարվում է սիմվոլիկ ռեպարացիա, սակայն հաճախ զուգորդվում է ԱԱ այլ գործիքներով։

8. և այլն…


Գործիքները սպառիչ չեն: Դրանց ստեղծումը, ընտրությունը կամ համատեղումը կախված է կոնկրետ իրավիճակից: Այդ ընտրությունը կատարում են և դրա համար պատասխանատվություն կրում ժողովրդավարական իշխանությունները: Որպես կանոն, համատեղվում են մի քանի գործիքներ, սակայն երբեմն այդ գործիքները կարող են հակասել և խանգարել իրար՝ օրինակ հաշտեցման հանձնաժողովների և դատարանների գործունեությունը հաճախ խոչընդոտում են իրար։ Պետք է նշել, որ նույնիսկ լավագույն արդյունքների դեպքում ոչ բոլորն են գոհ մնում, միշտ լինելու է քննադատություն, դժգոհություն: Ինձ հայտնի չէ կոշտ քննադատության չարժանացած ԱԱ պրակտիկա: Պատճառն այն է, որ ԱԱ գործիքները մեծ մասամբ կոմպրոմիսային են: Դրա համար լավագույն պրակտիկան գործիքների համատեղումն է: Սրան պետք է պատրաստ լինել:

Ճիշտ չէ այն պնդումը, թե ԱԱ իրականացվում է միայն ցեղասպանության, մարդկության դեմ ուղղված կամ ռազմական հանցագործությունների առկայության դեպքում: Նման լուրջ, համատարած միջազգային հանցագործությունների դեպքերում ավելի շուտ օրենքով և/կամ միջազգային պայմանագով (տես, ՄԱԿ-ի հովանու ներքո ստեղծված` Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia, Special Court for Sierra Leone, War Crimes Chambers in Bosnia and Hezegovina և այլն) ստեղծվում են դատարաններ, որոնք իրավասու են քննել նման հանցագործությունների մեղադրանքներ: Սակայն շատ դեպքերում մարդկության դեմ ուղղված հանցագործությունների հատկանիշներն ակներև են լինում (ապարտեիդը, հալածանքը (persecution), ազատության կամայական սահմանափակումները, եթե իհարկե սրանց հետ առկա են նաև այն հատկանիշները, որոնք նշվածները դարձնում են մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություններ, տես Միջազգային քրեական դատարանի կանոնադրության 7-րդ հոդվածը): Բայց նման հանցակազմերի առկայությունը պարտադիր չէ: Ինչպես արդեն նշել եմ, ԱԱ անհրաժեշտությունը որոշում և իրականացնում է ընտրված իշխանությունը:

Եթե շատ կարճ, ապա այսքանը:»

Աղբյուր՝ https://www.facebook.com/zet.arman/p...208?__tn__=K-R

[Chuk]

Էս էլ երկրորդ մասը, որ դեռ ես էլ չեմ կարդացել.
--------------------------
Անցումային “արդարադատություն” 2.0

Նրանք ովքեր պնդում են, թե դատական համակարգի առկայության պարագայում անհրաժեշտ չէ ԱԱ ոչ մի գործիք, պետք է նաև պնդեն, որ, դատական համակարգի առկայության պարագայում անհրաժեշտ չեն նաև Մարդու իրավունքների պաշտպանի, հաշտարարության, վարչական վարույթի և այլ արտադատական ինստիտուտները, չէ որ մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ, վեճերի լուծմամբ և արդարության վերականգնմամբ զբաղվում են բացառապես դատարանները:

Ասել թե ԱԱ գործիքները վտանգում են իրավական պետության հիմքերը նույնն է, եթե ասենք, որ իրավական պետությունը վտանգված է ՄԻՊ, հաշտարարության, վարչական վարույթի և արտադատական այլ գործիքների գործունեությամբ:

Նորից. ԱԱ գործիքները չպետք է և չեն կարող փոխարինել դատական համակարգը, ինչպես ՄԻՊ, հաշտարարության և վարչական վարույթի ինստիտուտները չեն փոխարինում, բայց լրացնում, աջակցում, բեռնաթափում են դատական համակարգը, ավելի հասանելի ու մատչելի են քաղաքացու համար, ավելի արագ ու էժան են հասնում լուծման, դրա համար էլ գոյություն ունեն:

ԱԱ գործիքներից շատերը որևէ աղերս չունեն դատական իշխանության իրականացման հետ: Հետեվաբար, ամենաանբիծ դատական համակարգի առկայության պայմաններում էլ ԱԱ գործիքներից շատերը չեն կարող իրացվել այդ համակարգի կողմից: Նախորդ գրառման մեջ թվարկված ԱԱ գործիքներից միայն մեկն աղերս ունի դատական համակարգի հետ` դատական գործերի վերաբացումը` ռեպրեսիվ իրավական ակտերի վերանայման/վերացման նպատակով: Թեև սա իրականացվում է դատական համակարգում, գործերի վերաբացման հիմքերը ստեղծվում են օրենքներում, իսկ նման օրենքների ընդունումն ինքնին ԱԱ գործիք է:

“ԱԱ պետք չէ, քանի որ ունենք դատական համակարգ” պնդումն անհասկանալի է, հատկապես, քանի որ հիմնավորումները կամ չկան կամ մակերեսային են: Այսպես, օրինակ ինչպես պետք է դատարանն իրականացնի ռեպարացիոն ծրագիր, որը սովորաբար իրականացնում են գործադիրն ու օրենսդիրը, ներողություն հայցող նամակ ուղարկի իրավախախտման զոհին կամ անվանափոխի որևէ փողոց/այգի կամ սահմանի հիշատակի օր կամ “ճշմարտության/հաշտեցման” զեկույց հրապարակի??? Հարգելիներս, սրանք դատական գործառույթներ չեն: Իսկ ինչու են դրանք օգտագործվել այլ երկրներում, որտեղ եղել են բնականոն գործող դատական համակարգեր?

Դատարանները մրցակցային կարգով քննում են քաղաքացիական, վարչական, քրեական, սահմանադրական կոնկրետ գործեր` անհատի կամ պետության հայցի/նախաձեռնությամբ, հիմնվում են այդ գործով կողմերի ներկայացրած և/կամ իր ձեռք բերած ապացույցների վրա և ներքին համոզմամբ հրապարակում դատական ակտեր: Այսպես, ուրեմն անցումային երկրների պրակտիկան ցույց է տալիս, որ իրավախախտումների ոչ բոլոր զոհերն են դիմում դատարաններ` տարբեր պատճառներով, օրինակ` վստահության պակասը, որակյալ իրավաբանական օգնություն ստանալու ֆինանսական անհնարինությունը, դատական գործի քննության բարդությունն ու հաճախ երկար ժամկետները, վաղեմության ժամկետների արգելքը և այլն: Այդպիսով, իրավախախտումների մի մաս մնում է չճանաճված, չբացահայտված և հասարակության մի մասը մյուս մասի հետ ապրում է անհաշտ պայմաններում: Մինչդեռ, օրինակ, ճշմարտության/հաշտեցման հանձնաժողովներն “անվճար” և պարզ հնարավորություն են ընձեռում գալ և պատմել իր տառապանքի մասին, գալ և պատմել իր կողմից իրավախախտում կատարելու մասին, հասնել հաշտեցման` սիմվոլիկ ռեպարացիաներ ստանալու շնորհիվ: Այո, շատերը պարզապես կցանկանային, որ իրենց “դարդը” լսվեր և արձանագրվեր, և ինչ որ մեկն իրենից ներողություն հայցեր, ու ինքն էլ, հնարավոր է, ներեր իրեն բռնացողին ու հաշտվեր հետը:

Այսպիսով, ԱԱ չի փոխարինում դատական համակարգը: ԱԱ-ն տալիս է հնարավորոթյուններ, որոնք չի տալիս դատական համակարգը: Այդ հնարավորությունները, գործիքները սպառնալիք չեն իրավական պետությանը, այլ, հակառակը, նպատակ ունեն վերականգնել այդ սկզբունքը` ոչ միայն դատական իշխանության միջոցով, այլ ի լրումն նրա:

Վերջում` համոզված եմ, որ Հայաստանում իրավաբանական կրթությունը պետք է լուրջ ռեֆորմի ենթարկվի: Հայաստան վերադառնալուն պես ձեռնամուխ եմ լինելու հենց այդ գործի իրականացմանը:

Աղբյուր՝ https://www.facebook.com/zet.arman/p...208?__tn__=K-R

[Ծլնգ]

Էս քո ասածը ենթադրում ա այսպես կոչված արտակարգ դատարանների ստեղծում, որը մեր Սահմանադրությամբ արգելված ա: Սենց բանի մասին ոչ մեկը չի խոսել:

Անցումային արդարադատության տակ սա լրիվ հասկացվում ա:

[Chuk]

Վայ, Ծլնգ ջան, մոռացել էի, որ քեզ առարկել չի կարելի։ Ախր դու ամեն-ամեն բան ճշգրիտ գիտես

[Տրիբուն]

Էս ՀՀԿական նախիրը բիրիքով մտել Ռուսաստանի ԱԳՆ աշխատանքի։

https://www.newsinfo.am/arm/article/view/Ekw5r6PmIB

[Տրիբուն]

Աշոտյան-Շարմազանովներին սկսել եմ մարդկայնորեն խղճալ… Նայում ես կենսագրությունները, սովորել են, ռեսկի մտել են ուսխորհուրդ - ՀՀԿ - ԱԺ

Բլին, ոչ մի միլիմետր օգտակար աշխատանք, մեր համար ջհանդամ, իրանք իրանց համար չեն արել: Ոչ մի հասարակության ու աշխատանքի շուկայի համար օգտակար ունակություն չունեն: Սրանք մենակ ճիշտ պահին պադխալիմություն են արել ու կյանքների միակ գործը եղել ա պատասխանատու լրատվամիջոցների առաջ սկզբից Ռոբիկին հետո Սերժիկին գովելը: Դրա համար էլ սենց մեռնելով ուզում են մնան ԱԺ-ում: Սրանք որ ԱԺ-ում չլինեն, սովից սատկելու են, քանի որ դաժե պահակ կամ մառշուտնու շոֆեռ չեն կարա աշխատեն:

[Շինարար]

Աշոտյան-Շարմազանովներին սկսել եմ մարդկայնորեն խղճալ… Նայում ես կենսագրությունները, սովորել են, ռեսկի մտել են ուսխորհուրդ - ՀՀԿ - ԱԺ

Բլին, ոչ մի միլիմետր օգտակար աշխատանք, մեր համար ջհանդամ, իրանք իրանց համար չեն արել: Ոչ մի հասարակության ու աշխատանքի շուկայի համար օգտակար ունակություն չունեն: Սրանք մենակ ճիշտ պահին պադխալիմություն են արել ու կյանքների միակ գործը եղել ա պատասխանատու լրատվամիջոցների առաջ սկզբից Ռոբիկին հետո Սերժիկին գովելը: Դրա համար էլ սենց մեռնելով ուզում են մնան ԱԺ-ում: Սրանք որ ԱԺ-ում չլինեն, սովից սատկելու են, քանի որ դաժե պահակ կամ մառշուտնու շոֆեռ չեն կարա աշխատեն:

Մի խղճա։

[Ծլնգ]

Վայ, Ծլնգ ջան, մոռացել էի, որ քեզ առարկել չի կարելի։ Ախր դու ամեն-ամեն բան ճշգրիտ գիտես

Ընդհակառա՜կը, Չուկ ջան։ Հա՜ էլ առարկի՛ր, մոտդ շա՜տ լավ է ստացվում։