Nude: Երգեր անմեղության ու փորձի

[Բարեկամ]

Բացատրեմ, թե ինչու է պետք որովհետև հենց այդ գործին էի ուզում հղվել ու ուզում էի, որ ընթերցողը դրա հետ զուգահեռներ տանի:

Մյուս կողմից, «Երգեր անմեղության ու մեղքի»-ն սարսափելի տափակ բառախաղ է՝ նույն արմատի հակադարձությամբ, ու անմեղությունն այստեղ օգտագործված իմաստով մեղքի հետ ոչ մի կապ չունի, ու մեղքն իմ գրածի հետ կապ չունի, ու ես ընդհանրապես մեղքի գաղափարը չեմ ընկալում:

Որ Ստեյնբեկը մեր ֆորումցի լիներ, երևի իրեն էլ խորհուրդ տրվեր «Of Mice and Men»-ը վերնագրել «Of Mice and Not Mice»

Դե տես, ինքդ քեզ հակասում ես․ եթե մեղքի գաղափարը չես ընկալում, ուրեմն անմեղության գաղափարն էլ մեջտեղից դուրս պիտի գա։

Մեկնաբանությունս, թե ինձ ավելի դուր է գալիս "Երգեր անմեղության և մեղքի", ոչ թե հենց հակադարձության առումով է, որն էդ տեսակետից տափակ ես տեսնում, այլ հակառակը՝ մեկը մյուսի շարունակության՝ ժամանակային առումով։ Ու էդ առումով ինձ հետաքրքիր ու ճիշտ թվաց՝ "ինքնակենսագրականի" փոխարեն։ Այլ կերպ ասած՝ մարդու կյանքի ճանապարհն է, կամ պարզապես կյանքը՝ ժամանակային հատվածի բաժանումով․ մանկություն և հետո։ Համենայնդեպս, էդպես եմ ընկալում ստեղծագործությունդ, որտեղ, ինչպես նշել էի վարկանիշումս, գրականություն եմ տեսնում։

Ես խորհուրդ չեմ տվել, ի դեպ։ Անհեթեթություն է հեղինակին խորհուրդ տալը՝ անկախ գլուխգործոց է գրել, թե անորակություն։ Ես ընդամենը քննարկման նյութ եմ որպես դիտարկել՝ առանց որևէ հավակնության, թե փոխես։ Ուղղակի գրեցի էն, ինչ զգացի կամ կարծում եմ, ինչի համար էլ և էստեղ դրվում են ստեղծագործությունները ու ակնկալում կարծիք։
Իսկ համեմատությունը Մկների և մարդկանց մասին-ը վերնագրելու Մկների և ոչ մկների մասին, իմ մեկնաբանության հետ կապ չուներ․ եթե էդպես ես տեսել, ուրեմն տեսակետս ճիշտ տեղ չի հասել։

Մի բան էլ․ Անմեղության և փորձի - էլի հակադարձում է, պարզապես մեղքը շրջանցվում է՝ համարելով այն փորձառություն կամ գուցե՝ փորձություն, որն արդեն ավելի մոտիկ է կանգնում մեղքին։

[Rhayader]

ԵՐԿԱՐ ՃԱՆԱՊԱՐՀԸ
1995-2005

Տարիքի հետ ժամանակը սկսում է այլ կերպ ընթանալ: Տասնիննը տարեկանից քսանիննը տարեկանը տարիքը ես ընկալում եմ որպես իրադարձություններով հագեցած մի ամբողջական պատմություն: Այդ ամբողջ ընթացքում ես, որքան էլ փոխվել եմ, մնացել եմ նույն մարդը:

Իննից տասնիննը տարեկանը ընդհատվող ու երբեմն միահյուսվող պատմությունների խառը կծիկ է հիշեցնում:

Փայտից թրերով ու ստվարաթղթե զրահներով պատերազմները բակում, իմ «ամրոցը», որը հին վերամբարձ կռունկի իրար վրա դրած ծանրաքարերից էր կառուցած: Բոլորը դերեր ունեին՝ կողքի բակի երեխաները թշնամի բարբարոս ցեղեր էին, Արմենը մեր բակի թագավորն էր, ես՝ Արմենի զորահրամանատարը, քույրս՝ իմ աջ ձեռքն ու հավատարիմ ընկերը:

Հիմա, երբ մտածում եմ, քույրս միակն էր, որ իրոք հասկանում էր խաղն ու իրոք իր ներդրումն ուներ խաղի մեջ: Դրա համար էլ լավագույն զենքերը, լավագույն զրահները ես պատրաստում էի իր համար:

Քույրս այն էր, ինչ ես երբեք չէի կարողանա լինել: Հորս սիրելին, կազմակերպված, ում մոտ ամեն ինչ ստացվում էր: Ես ընդամենը հիասթափություն էի, ու «քո տեղը մի հատ էլ աղջիկ ունենայինք՝ ավելի լավ կլիներ» արտահայտությունը դա լրիվ ցույց էր տալիս:

Քույրս հավատարիմ ընկեր էր ու երևի հիանում էր ինձանով, իմ հորինած խաղերով ու պատմություններով, իմ լսած երաժշտությամբ, իմ սարքած խաղալիքներով ու նկարներով: Նա միակն էր ամբողջ բակում, ով կարող էր մրցել ինձ հետ ու նույնիսկ հաղթել ինձ, բայց իր համար բավարար էր իմ ստվերում գտնվելը, իմ երկրորդ կեսը դառնալը:

Դրա համար էլ, երբ նա մեծացավ ու դուրս եկավ իմ ստվերից, բոլոր խաղերը կորցրեցին իրենց արժեքը:

Մյուս թելն իմ պայքարն էր սեփական կյանքը կառավարելու համար: Հայրս ցանկանում էր, որ ես իմ սեփական որոշումները կայացնեմ, բայց կայացնեմ միայն այն որոշումները, որոնք ինքը ճիշտ կհամարեր:

Հորս համար ամեն ինչ պարզ էր ու հասկանալի, երևի: Ամեն ինչ գծած էր սևով ու սպիտակով՝ սա ճիշտ է, սա սխալ է: Պատերազմի ժամանակ, երբ բոլորը թալանում էին, նա մինչև վերջ մաքուր մնաց: Մեր ընտանիքը, որպեսզի ուտելու բան ունենա, Երրորդ գյուղի կողմերից խոտաբույսեր էր հավաքում, այգի մշակում: Ուրիշները հարստանում էին՝ խառը ժամանակներ էին, երբ ճիշտ մարդկանց աչքը մտնելով ու ճիշտ թալանելով կարելի էր առաջ գնալ աշխարհում: Մենք գոյատևում էինք, բայց գոյատևման այս ընթացքն այնքան դժբախտ ու ողբերգական չի, ինչքան ներկայացնում են սոցիալիստ գրողները: Խնջլոզ, փիփերթ, թելուկ, սինձ ու սունկ հավաքելու գնալը արկած էր: Երբ հոսանք չկար, միասին նստում էինք վառարանի մոտ ու իրար պատմություններ պատմում: «Տրանսֆորմերների» հաջորդ սերիան բա՞ց էինք թողել: Այն կարելի էր հորինել:

Մի անգամ ձեռքս Լեգոյի խաղալիքների 1996 թվի կատալոգ ընկավ՝ գունավոր, ամսագրային թղթի վրա: Ես ու քույրս տարիներով թերթում էինք այն ու պատմում, թե ինչ խաղեր կխաղանք, երբ ունենանք այդ բոլոր խաղալիքները: Ամեն մեկս ընտրել էր, թե իր հերոսը որ խաղալիքը կլինի, որ ընկերությունում կաշխատի, ինչ արկածներ կունենան: Հետո մենք գտանք 1997 թվի կատալոգը, ու խաղը կրկնակի հետաքրքիր դարձավ:

Հայրս ինչ-որ ասկետիկ մոտեցում ուներ կյանքին: Իր կարծիքով, ամեն ինչ, որ չէր տրվում կամքի լարմամբ ու ցավի միջոցով, ինչը հաճելի էր, վատ էր: Իր տեսանկյունից կյանքը պիտի լիներ լարում, պայքար, ինքնահարկադրանք: Նրա սիրելի գրական գործերից մեկը բորիս Պոլևոյի «Պատմություն իսկական մարդու մասին» գիրքն էր, որը պատմում էր սովետական օդաչու Մարեսևի ոտքերի կորստի, ճահճով սողալով սովետական զորքերի մոտ վերադառնալու ու պրոթեզներով նորից պարել ու թռչել սովորելու մասին:

Հայրս մի մեծ առավելություն ուներ. նա ապրել էր սովետական երկրում, որտեղ իրեն սովորեցրել էին՝ անհատի ինքնազոհությունը ծառայում է ընդհանուրի բարեկեցությանը:

Ես չունեի հորս ամեն ինչ հանուն ընդհանուրի զոհաբերելու ունակությունը: Բայց, իր ճնշման տակ, չձևավորեցի նաև հանուն ինքս ինձ ինչ-որ բան անել: Կյանքն ինձ համար էքզիստենցիալ պայքար էր՝ առանց որևէ նպատակի ու նշանակության: Արտաքին ուժերը՝ ծնողները, սովը, պետությունը, ուսուցիչները, ստիպում էին անել բաներ, որոնք դու չէիր ուզում, ու դու անում էիր, քանի որ բավականաչափ ուժեղ չէիր, որ իրենց մարտահրավեր նետես ու կառավարես սեփական կյանքդ: Առանց ապագայի նկատմամբ հավատի, առանց սեփական գործողությունների ճիշտ, ազնիվ, վեհ լինելու նկատմամբ հավատի:

Երևակայական աշխարհներն ու խաղերը փախուստ էին այդ իրականությունից: Անգլերեն տերմին կա՝ power fantasy, ու խաղերում ես հրամայում էի իմ մարդկանց, հաղթում թշնամիներին, իշխում բարի ու արդար: Բայց խաղից հետո պետք էր վերադառնալ իրականություն: Իրականության մեջ անց կացրած ժամերը մեռած ժամանակ էին մինչև հաջորդ փախուստ:

Ես փորձում էի հավատալ, որ մի օր ամեն ինչ լավ կլինի: Մի օր ես ու Լիլիթը միասին կլինենք, մի օր ես ու քույրս կունենանք կատալոգների միջի բոլոր Լեգոները: Մի օր ամեն ինչ անպայման լավ էր լինելու:

Մեր բակում շատ թափառական շներ կային: Շների հետ ես միշտ էլ ավելի հեշտ եմ լեզու գտել, քան մարդկանց հետ: Իրենք միշտ ազատ են, միշտ պատրաստ են պատասխանել քո դրական վերաբերմունքին, միշտ սոված են ու միշտ ուզում են խաղալ:

Ռեքսը հսկայական ծեր գելխեղդ էր, գերմանական հովվաշան խառնուրդ, որը բակի երեխաներին ճանապարհում էր մինչև դպրոց ու թույլ չէր տալիս, որ ուրիշ երեխաներ իրենց նեղացնեն: Ջինան, չնայած անվանը, նույնպես ծեր որձ էր, մի քիչ Ռեքսից փոքր, բայց շատ ավելի խաղաղ բնավորությամբ:

Մի անգամ, երբ ընտանիքով բարձրանում էինք դեպի Երրորդ գյուղ, մեզ երեք Լաբրադոր մոտեցան: Հայրս անհանգստացավ, բայց երբ իրենցից մեկը թաթերը դրեց ուսերիս ու սկսեց դեմքս լպստել, հասկացավ՝ իմ ընկերներն են:

Գոնչը, Սևոն, իսկ երրորդը մարդկանցից խուսափում էր ու անուն չուներ:

Երկրորդ Ջինան՝ բաց դարչնագույն փոքրիկ էգը: Բելկան՝ նույնպես փոքր, բայց ակնհայտ կոլլիի արյուն ուներ մեջը:

Ռեքսին ու Ջինային սպանեցին շնորսները: Գոնչն ու իր քույրերը ձագեր ունեցան: Մի օր ես գտա այդ ձագերին՝ բոլորը մահացած էին: Երևի հիվանդությունից, բռնության հետքեր չկային: Մայրերն էլ շուտով անհետացան:

Փոքր Ջինային ես գտա աղբարկղում: Վախեցա մոտենալ, փոքրիկ քար նետեցի, որը խուլ ձայնով հարվածեց նրա կողերին: Ջինան չշարժվեց:

Երբ Բելկան ձագեր ունեցավ, տեղը գաղտնի էինք պահում: Բայց հետո կողքի բակի երեխաները գտան իրենց, ու ես ստիպված եղա ձագերին տեղափոխել:

Բելկան՝ միշտ հանգիստ, նվիրված, վստահող, քայլում էր կողքովս, երբ ես ու քույրս, գրկած նրա դեռ աչքերը չբացված ձագերին, քայլում էինք դեպի մեր բակը:
Բակի դիմաց մեծ շինարարական փոս կա, որտեղ կիսակառույց ռայկոմ էր՝ հիմա այն ավարտել են ու դարձրել առաջին ատյանի դատարան: Ռայկոմում թափառաշրջիկ էր ապրում, ում մենք «մանյակ» էինք անվանում ու սարսափելի արարքներ վերագրում: Նա մի սենյակ ուներ, որտեղ իր անկողինն էր, մի քանի իրեր ու պատերից կախված սրբապատկերներ: «Մանյակի» սենյակ երբեք չէինք համարձակվում մտնել: Իսկ ռայկոմի նկուղն ամենամութ ու վախենալի տեղն էր, որտեղ մտնում էին միայն նրանք, ովքեր ուզում էին ապացուցել, որ ամենաքաջն են:

Հիշում եմ, թե ինչպես մի անգամ բակի մեծ տղաները ռայկոմի նկուղի ամենամութ սենյակում սովետական տաքացուցիչի բաք դրեցին, վրան՝ ներկի տուփ, որ դռնից նայելիս մարդու ուրվապատկեր էր երևում: Հետո մեզ տանում էին այնտեղ ու համոզում, որ մտնենք: Հիշում եմ, ինչպես, վախս հաղթահարելով, վազեցի ներս ու հարվածեցի ներկի տուփին՝ փչացնելով պատրանքը:

Բելկայի ձագերին տարանք ռայկոմի մոտ, հարմար բուն սարքեցինք իմ հին վերարկուից: Հետո նկատեցի, որ մոտակայքում անծանոթ սպիտակ շուն է պառկած: Վախեցա՝ միգուցե հիվանդությունից սատկած լինի, ու վարակի Բելկային ու իր ձագերին: Երբ մոտեցա, հասկացա, որ քնած է, ու ինքն էլ ձագեր ունի, որոնց կերակրում է այդ պահին:

Շունն ինձ նկատեց ու ցատկեց վրաս: Ես ընկա փոսի մեջ, բայց շունը կոկորդս չբռնեց: Երբ ինձ օգնեցին վեր կենալ, հասկացա, որ դեմքիս վրա արյուն է:

Ամենամեծ վախս այդ պահին այն էր, որ ծնողներս իմանան: Որոշեցինք թաքուն բարձրանալ ուրիշ շենքի մոտ ու դեմքիս արյունը լվանալ: Միգուցե հաջողվեր թաքցնել տեղի ունեցածը:

Ես դեռ չէի տեսել դեպքս: Ցայտաղբյուրի մոտ լվացվում էի, երբ մեծահասակներից մեկը նկատեց ինձ պատշգամբից ու բարձրացրեց իրենց տուն ու երբ մշակում էր վերքերս, ես նայեցի հայելու մեջ. թվում էր՝ դեմքիս կեսը չկա: Ունքս պատառոտված կախվել ու ծածկել աջ աչքս, քթիս վրա երրորդ անցք էր բացվել:

Կապվեցին ծնողներիս հետ: Ինչքան էլ զարմանալի էր, նրանք չբարկացան ինձ վրա՝ միանգամից տարան հիվանդանոց: Իսկ հետո եկավ ցավը:

Կարծեմ՝ շտապ օգնության բժշկի անունն էլ էր Գագիկ, Լիլիթի հոր նման: Երիտասարդ այրվածքաբան էր: Մի քիչ զարմացել էր, որ ես ոչ վախեցած եմ, ոչ էլ լաց եմ լինում: Ամբողջ վիրահատության ընթացքում խոսում էր հետս:

Տասներեք կար ունքիս վրա: Վեց՝ քթիս:

Երբ վերադարձա տուն, ինձ պատմեցին, որ հարևաններն իմ բացակայության ընթացքում փնտրել են ինձ կծած շանը, ու որ իններորդ հարկի հարևանը՝ Հրանտը, փայտով սատկացրել է Բելկայի դեռ աչքերը չբացված ձագերին:

Բելկան էլ դրանից հետո անհետացավ:

Շունը ճիշտ էր, ու ես գիտակցում էի դա: Ես անծանոթ էի, ով մոտեցել էր իր ձագերին: Երբ կարողացա տնից դուրս գալ, ես ու հայրս հեշտությամբ գտանք նրա թաքստոցն ու ուտելիք տարանք: Հայրս ասում էր, որ պետք է տասնհինգ օր հետևել շանը տեսնելու համար, արդյոք կատաղություն ունի, թե ոչ, բայց իր վարքից երևում էր, որ ինքն էլ չարություն չի զգում շան նկատմամբ:

Մի քանի տարի հետո Հրանտի տղան՝ Արմանը, խեղդվեց Հրազդանի կիրճում: Երբ իմացա դրա մասին, նոր էինք վերադարձել Սևանից: Արմանի հետ կապված երկու հիշողություն ունեմ, չնայած նույն դասարանից էինք 22 դպրոցում: Մեկը՝ ինչպես էինք պոլիոմիելիտի պատվաստում ստանալուց հետո խաշած կարտոֆիլ ուտում, չնայած մեզ ասել էին, որ դեռ երեք ժամ ոչինչ չուտենք: Մյուսը՝ թե ինչպես մեզ տարավ ռայկոմի մոտ սունկ հավաքելու: Ես զգուշացրեցի, որ սնկերը կարող են թունավոր լինել, բայց նա չլսեց ու ցուցադրաբար մի քանի հատ կերավ: Թունավորվեց, բայց կարողացան փրկել:

Արմանի թաղումը չեմ հիշում: Աշխարհն էլ երևի իր կոշտ արդարության զգացողությունն ունի, ու եթե ամեն արարք իր հետևանքներն է ունենում, վախենում եմ պատկերացնել, թե ինձ ինչ է սպասում:

Այս տարիքում էր, որ առաջին անգամ մտածեցի ինքս ինձ սպանելու մասին: Ինչքան էլ որ կողքից ասեին, որ ինքնասպանությունը վախկոտություն է, որ ուժեղ մարդիկ միշտ պայքարում են ու միայն թույլերն են հանձնվում, գիտակցությունը, որ ես ինչ-որ վերջնական իշխանություն ունեմ սեփական կյանքի նկատմամբ, որ ձեռքումս եմ պահում բռնակը, որով կարող եմ անջատել աշխարհը, ինձ ուժ էր տալիս: Ի վերջո, կյանքիս մեջ կար գոնե մի բան, որը կարող էի ինքս կառավարել՝ իմ լինել կամ չլինելը:
Ու որքան փոքրանում էր հավատը, որ մի օր ամեն ինչ լավ է լինելու, այնքան մատներս ավելի ամուր էին սեղմում այդ բռնակը:

Հիշում եմ, թե ինչպես չորրորդ դասարանն ավարտելուց հետո ամառային արձակուրդներին սովորեցի հինգերորդ դասարանի ամբողջ դասընթացն, ու ինձ միանգամից տեղափոխեցին վեցերորդ դասարան: Համադասարանցիներս այնպես արձագանքեցին, ասես ես իրենց դավաճանել էի:
Հիշում եմ, թե ինչպես ընկերացա Աղասիի հետ, ինչպես սկսեցինք միասին փախնել դասերից ու իջնել քաղաք: Աղասին էլ իր կորած սերն ուներ՝ Անին, որ տեղափոխվել էր իրենց բակից, ու մենք փնտրում էինք Անիի դպրոցը: Նույնպես անհաջող:

Հիշում եմ, թե ինչպես քաղաքի կենտրոնում կարմիր Mercedes SLK 230 մեքենա տեսանք ու սիրահարվեցինք իրեն:

Դպրոցից համալսարան անցումը, թվում էր, պիտի ինձ ինչ-որ նոր ազատություն տար, ու սկզբում հենց այդպես էլ եղավ: Իսկ հետո՝ նույն կառավարումը, ներկա-բացակաները, ծնողական ժողովները:

Համալսարանը նույնն էր, ինչ դպրոցը:

2005 թ. գարնանը իմ համբերության բաժակը լցվեց: Տատս նոր էր մահացել, ու ես առաջին անգամ քննությունից անբավարար ստացա ու անվճար բաժնից տեղափոխվեցի վճարովի:

Երբ մի քանի անգամ ուշ վերադարձա տուն, ծնողներս վերջնագիր դրեցին. դասերն ավարտվելուց հետո քառասուն րոպե հետո ես պարտավոր եմ լինել տանը:
Մինչ այդ իմ առօրյան էր՝ առավոտյան արթնանալ, նախաճաշել, գնալ դասի, դասից գալ տուն, ճաշել, կարդալ լեկցիաները, անել տնային աշխատանքները, գիրք կարդալ, ընթրել, քնել: Հաջորդ օրը՝ նույնը: Երբ գնահատականներս լավ էին, հայրս մի քիչ թուլացնում էր վզկապս:

Երբ քննության պատասխանները կարդալու էինք գնացել, հայրս ինձ ապտակեց ինստիտուտում:

Երբ ինձ վերջնագիր դրեցին, ես հաջորդ օրը գնացի դասի, ինչպես ամեն օր: Իսկ հետո տուն չվերադարձա:

Փողոցում անց կացրած վեց ամիսը ժամանակահատված էր, որի ընթացքում ես պետք է հասկանայի, թե ինչ եմ ես:

Վերջապես ես ավելի շատ իշխանություն ունեի սեփական կյանքի նկատմամբ, քան մինչ այդ երբևէ ունեցել էի: Ես ազատ էի:

Մինչև փախուստն ինձ համար կար կանխորոշված ճանապարհ, որի վրա ազդել էին միայն ծնողներիս նվազող սպասելիքներն ինձանից: Կային կանոններ, որոնց հետևելու դեպքում ես կունենայի ինչ-որ ապագա: Փախուստս ջնջեց այդ ապագան: Ու ես չէի զգում ոչ վախ, ոչ կորուստի զգացողություն: Միայն թեթևություն:

[Rhayader]

Դե տես, ինքդ քեզ հակասում ես․ եթե մեղքի գաղափարը չես ընկալում, ուրեմն անմեղության գաղափարն էլ մեջտեղից դուրս պիտի գա։

Անմեղություն (innocence) բառը, չնայած իր արմատին, լիքը երանգներ ու նշանակություններ ունի, ու ոչ բոլորն են կապված մեղքի գաղափարի հետ: Բլեյքի անմեղությունը կապված է աշխարհի մանկական ընկալման հետ, երբ ամեն ինչ պարզ է, հասկանալի, պատճառներ ու հետևանքներ ունի: Դրա համար էլ անմեղությունը հակադրվում է փորձին, ոչ թե մեղքին: Նույնիսկ քրիստոնեական աստվածաշնչի առաջին մեղքը գիտության պտուղն ուտելն էր՝ աշխարհը տեսնելն, ինչպիսին այն կա:

Անմեղության կորուստը մեծանալու պահն է: Քո նկարագրած աշխարհընկալումը միգուցե Կոելիոյի ֆանատներին անսահման խորը թվա, բայց ինձ համար չափազանց պրիմիտիվ ու ինֆանտիլ է:

Մեկնաբանությունս, թե ինձ ավելի դուր է գալիս "Երգեր անմեղության և մեղքի", ոչ թե հենց հակադարձության առումով է, որն էդ տեսակետից տափակ ես տեսնում, այլ հակառակը՝ մեկը մյուսի շարունակության՝ ժամանակային առումով։ Ու էդ առումով ինձ հետաքրքիր ու ճիշտ թվաց՝ "ինքնակենսագրականի" փոխարեն։ Այլ կերպ ասած՝ մարդու կյանքի ճանապարհն է, կամ պարզապես կյանքը՝ ժամանակային հատվածի բաժանումով․ մանկություն և հետո։ Համենայնդեպս, էդպես եմ ընկալում ստեղծագործությունդ, որտեղ, ինչպես նշել էի վարկանիշումս, գրականություն եմ տեսնում։

Ուրեմն իմ գրածը լրիվ սխալ ես հասկացել: Հարցը ոչ թե այն է, թե ես փոքր ժամանակ անմեղ էի, ու հետո սկսել եմ մեղքեր գործել, այլ այն, որ ժամանակին աշխարհը պարզ, հասկանալի տեղ էր, որտեղ ամենազոր ու հեղինակավոր ուժերն իմ փոխարեն որոշում էին, ինչն է ճիշտ, ինչն է սխալ, ու ինչ է պետք անել: Իսկ հետո ես ստիպված էի ինքս դատել ամեն ինչի մասին, ու տեսնել իմ ու ուրիշների արարքների հետևանքները: Երբ աշխարհը դադարում է սև ու սպիտակ լինել:

Ես խորհուրդ չեմ տվել, ի դեպ։ Անհեթեթություն է հեղինակին խորհուրդ տալը՝ անկախ գլուխգործոց է գրել, թե անորակություն։ Ես ընդամենը քննարկման նյութ եմ որպես դիտարկել՝ առանց որևէ հավակնության, թե փոխես։ Ուղղակի գրեցի էն, ինչ զգացի կամ կարծում եմ, ինչի համար էլ և էստեղ դրվում են ստեղծագործությունները ու ակնկալում կարծիք։

Հեղինակին խորհուրդ տալն անհրաժեշտություն է, նամանավանդ այս փուլում, քանի դեռ ստեղծագործությունը վաղ շրջանում է գտնվում ու կարող է ազատ փոփոխվել:

Իսկ համեմատությունը Մկների և մարդկանց մասին-ը վերնագրելու Մկների և ոչ մկների մասին, իմ մեկնաբանության հետ կապ չուներ․ եթե էդպես ես տեսել, ուրեմն տեսակետս ճիշտ տեղ չի հասել։

Ես ընդամենը ցույց էի տալիս մտքի աբսուրդությունը: Նույն կերպ, ինչպես «Երգեր անմեղության ու մեղքի»-ն է կորցնում Բլեյքի արտահայտած ամբողջ իմաստը, որին ես հղվել եմ, նույն չափով էլ «Of mice and men»-ը (ճիշտ թարգմանությունը կլինի՝ «Մկների ու մարդկանց», ոչ թե «Մկների ու մարդկանց մասին», Ռոբերտ Բըրնսի «To a Mouse» բանաստեղծությունից՝ «The best laid schemes o’ Mice an’ Men/Gang aft agley») «Of mice and not mice» փոխելիս, կամ թեկուզ քո սեփական «Մկների ու մարդկանց մասին» թարգմանությամբ, որը դու արեցիր՝ առանց հետաքրքրվելու, թե ինչին ու ինչու է հղվել հեղինակը: Արդյունքում վերնագիրը կորցրեց ամբողջ իմաստն ու նշանակությունը:

Մի բան էլ․ Անմեղության և փորձի - էլի հակադարձում է, պարզապես մեղքը շրջանցվում է՝ համարելով այն փորձառություն կամ գուցե՝ փորձություն, որն արդեն ավելի մոտիկ է կանգնում մեղքին։

Մեղքը, դասական իմաստով, կրոնական կամ ոչ կրոնական պատվիրանների ուղղակի կամ անուղղակի խախտումն է:
Փորձը ապրածից ձեռք բերած գիտելիքները, հմտություններն ու որպես անհատ ապրած փոփոխություններն են, այն հետքը, որ մարդու ապրածը թողել է իր վրա:

Դրա համար էլ «Երգեր անմեղության ու մեղքի» ենթավերնագիրը ոչ միայն խզում է կապը Բլեյքի հետ, այլ նաև հակադրում է իրար երկու կրոնական ծագման ու ոչ անձնական գաղափարներ, որոնք շատ հեշտ կարելի է սահմանել:
Փորձառությունը, չնայած ավելի պաթոսային հնչելուն, փորձ ձեռք բերելու ընթացքն է, ոչ թե արդյունքը:

Ինչից էլ բխում է դրածս ենթավերնագիրը:

[Rhayader]

ԿԱՊՈՒՅՏ ԹՌՉՈՒՆԸ
2005, գարուն

Ады сознаний и подсознаний моих,
Ады, где мертвые мысли хоронят живых.
Bluebird, “Ад”

Հիշու՞մ ես, արդեն հինգ օր էր, ինչ քնում էի Թամանյանի արձանի տակ: Բավականաչափ սոված ու սիրահարված էի, որ ընդունեի քո հրավերը:

Դու տասնվեց տարեկան աղջիկ ես, ապրում ես տատիդ հետ: Քեզ հյուր եկած բոյֆրենդների թիվը վաղուց գերազանցել է քո տարիքը: Ես նաիվ ու «տխուր կերպարի ասպետ» մեկն էի՝ բնական էր, որ տատդ ինձ միանգամից սիրեց:

Մենք որոշել էինք ֆորումով գնալ լուսաբաց դիտելու: Ես խոստացա տատիդ, որ քեզ կտանեմ ու կենդանի հետ կհասցնեմ: Նա համաձայնեց:

Пустоту в душе нечем заполнить,
Всё с неё отлетает, как эхо.
Только то, что не хочется помнить,
В ней звенит истерическим смехом.

Բայց պարզության պահերին ձայնդ հոգուս խորքը քերում էր:

Գիտե՞ս, որ դու ես ինձ իրականում ծխել սովորեցրել: Իսկապես ծխել: Հիշու՞մ ես բալի համով Captain Black-ները, որ հատը 100 դրամով գնում էինք Օպերայի մոտից:

Դժվար թե:

Մենք ծխեցինք, զրուցեցինք: Չեմ հիշում՝ ինչի մասին: Հետո վերադարձանք սենյակ: Հետո՝ էլի ծխելու:

Կարծում ես՝ ես իրո՞ք ոչինչ չէի հասկանում: Իրականում ինձ պետք էր, որ դու հաջորդ օրն ընկերուհուդ ասես.

- Знаешь, я попробовала. Он лох.

Ես չգիտեի, ինչ անել, իսկ ինչ դու էիր ինձանից սպասում, իմը չէր:

Ժամը երեքին ես գլուխս դրեցի ծնկներիդ ու խնդրեցի ինձ համար Սնորրի Ստուրլուսոնի «Կրտսեր Էդայի» մշակումը կարդալ:

Ու քնեցի:

Երազում ինքս ինձ տեսնում էի վերջին կարդացածս գրքի հերոսի դերում. Կորվինն «Ամբերի Ժամանակագրությունից»:

Երբ դու ինձ սկսեցիր արթնացնել (հետո պատմեցիր, որ ստիպված ես եղել բռունցքով ու ոտքով ինձ հարվածել, որ արթնանամ), ես վեր կացա, բայց գլուխս դեռ երազիս մեջ էր: Մենք միջանցքով իջանք ներքև, հանկարծ ինչ-որ մեքենա եկավ ու կանգնեց: Դու ինձ հրեցիր պատի հետևն ու թաքնվեցիր: Հետո, երբ Սարյանի այգով էինք անցնում, ինչ-որ ձայն լսեցիր ու վախեցած ասացիր.

- Все, сейчас тебя убьют, а меня изнасилуют.

Իսկ ես, դեռ երազիցս, պատասխանեցի.

- Жаль, что я не держал в руках ни колящего, ни режущего оружия с тех пор, как потерял память.

- Не надо вот этого, ладно? Не надо.

Մենք, չնայած քո վախերին, հանգիստ հասանք Կասկադ: Ոչ ոք դեռ չէր եկել: Դու պնդեցիր, որ նստենք լուսավոր տեղ:

Հետո եկան ֆորումի երեխեքը, Զեպն իր հետ դարչինով, մեխակով ու բերգամոտով թեյ էր բերել: Մենք միասին թեյ խմեցինք ու սկսեցինք սկսեցինք Կասկադով բարձրանալ: Արդեն սկսել էր լուսանալ:

[Բարեկամ]

Անմեղություն (innocence) բառը, չնայած իր արմատին, լիքը երանգներ ու նշանակություններ ունի, ու ոչ բոլորն են կապված մեղքի գաղափարի հետ: Բլեյքի անմեղությունը կապված է աշխարհի մանկական ընկալման հետ, երբ ամեն ինչ պարզ է, հասկանալի, պատճառներ ու հետևանքներ ունի: Դրա համար էլ անմեղությունը հակադրվում է փորձին, ոչ թե մեղքին: Նույնիսկ քրիստոնեական աստվածաշնչի առաջին մեղքը գիտության պտուղն ուտելն էր՝ աշխարհը տեսնելն, ինչպիսին այն կա:

Անմեղության կորուստը մեծանալու պահն է: Քո նկարագրած աշխարհընկալումը միգուցե Կոելիոյի ֆանատներին անսահման խորը թվա, բայց ինձ համար չափազանց պրիմիտիվ ու ինֆանտիլ է:



Ուրեմն իմ գրածը լրիվ սխալ ես հասկացել: Հարցը ոչ թե այն է, թե ես փոքր ժամանակ անմեղ էի, ու հետո սկսել եմ մեղքեր գործել, այլ այն, որ ժամանակին աշխարհը պարզ, հասկանալի տեղ էր, որտեղ ամենազոր ու հեղինակավոր ուժերն իմ փոխարեն որոշում էին, ինչն է ճիշտ, ինչն է սխալ, ու ինչ է պետք անել: Իսկ հետո ես ստիպված էի ինքս դատել ամեն ինչի մասին, ու տեսնել իմ ու ուրիշների արարքների հետևանքները: Երբ աշխարհը դադարում է սև ու սպիտակ լինել:


Հեղինակին խորհուրդ տալն անհրաժեշտություն է, նամանավանդ այս փուլում, քանի դեռ ստեղծագործությունը վաղ շրջանում է գտնվում ու կարող է ազատ փոփոխվել:


Ես ընդամենը ցույց էի տալիս մտքի աբսուրդությունը: Նույն կերպ, ինչպես «Երգեր անմեղության ու մեղքի»-ն է կորցնում Բլեյքի արտահայտած ամբողջ իմաստը, որին ես հղվել եմ, նույն չափով էլ «Of mice and men»-ը (ճիշտ թարգմանությունը կլինի՝ «Մկների ու մարդկանց», ոչ թե «Մկների ու մարդկանց մասին», Ռոբերտ Բըրնսի «To a Mouse» բանաստեղծությունից՝ «The best laid schemes o’ Mice an’ Men/Gang aft agley») «Of mice and not mice» փոխելիս, կամ թեկուզ քո սեփական «Մկների ու մարդկանց մասին» թարգմանությամբ, որը դու արեցիր՝ առանց հետաքրքրվելու, թե ինչին ու ինչու է հղվել հեղինակը: Արդյունքում վերնագիրը կորցրեց ամբողջ իմաստն ու նշանակությունը:


Մեղքը, դասական իմաստով, կրոնական կամ ոչ կրոնական պատվիրանների ուղղակի կամ անուղղակի խախտումն է:
Փորձը ապրածից ձեռք բերած գիտելիքները, հմտություններն ու որպես անհատ ապրած փոփոխություններն են, այն հետքը, որ մարդու ապրածը թողել է իր վրա:

Դրա համար էլ «Երգեր անմեղության ու մեղքի» ենթավերնագիրը ոչ միայն խզում է կապը Բլեյքի հետ, այլ նաև հակադրում է իրար երկու կրոնական ծագման ու ոչ անձնական գաղափարներ, որոնք շատ հեշտ կարելի է սահմանել:
Փորձառությունը, չնայած ավելի պաթոսային հնչելուն, փորձ ձեռք բերելու ընթացքն է, ոչ թե արդյունքը:

Ինչից էլ բխում է դրածս ենթավերնագիրը:

Rհayader, ես ընդհանրապես որևէ աշխարհաընկալում չեմ նկարագրել, և Կոելիոյի ֆանատների կարգին ինձ "նրբորեն" դասելդ էլ անհիմն է։
Մնացածի հետ կապված, ընդհանրապես այսպիսի բան կա․ ընթերցողը ստեղծագործությունը ընկալում է իր ձևով, ու այդ ձևը կարող է լրիվ տարբեր լինել նրանից, թե ինչ է հեղինակը նկատի ունեցել։ Այդ առումով, ընդունված է համարել, որ ստեղծագործության ընկալման սխալ կամ ճիշտ դասակարգում չկա, կա ընդամենը ընկալում, որը մտածելու տեղիք է տալիս կամ հաճույք է պատճառում կամ ուրիշ զգացմունքներ։ Եվ այդ առումով էլ, հեղինակները, սովորաբար, չեն ցուցումներ տալիս կամ խրատում, թե ընթերցողն ինչպես հասկանա։ Նմանապես հեղինակին խորհուրդ/խրատ տալը ճիշտ չեմ համարում․ դա կոտրում է ստեղծագործական ազատությունը, ըստ իս։ Այն որ ընդունում ես խորհուրդներ, լրիվ քո իրավունքն է, բայց ես խորհուրդ չէի տվել, ընդամենը կարծիք, որը քեզ, կարծես, հետաքրքրում էր միայն իմ աշխարհընկալման որակման տեսակետից՝ սարսափելի տափակ, աբսուրդ, կոելիոյական՝ մի խոսքով․․․
Ի դեպ, մեղքն էլ, ինչպես անմեղությունը, միայն մեկ իմաստ չունի՝ կրոնական պատվիրանների խախտման։ Բայց դա այս դիսկուսիայում այլևս էական չի։

[Rhayader]

Rհayader, ես ընդհանրապես որևէ աշխարհաընկալում չեմ նկարագրել, և Կոելիոյի ֆանատների կարգին ինձ "նրբորեն" դասելդ էլ անհիմն է։
Մնացածի հետ կապված, ընդհանրապես այսպիսի բան կա․ ընթերցողը ստեղծագործությունը ընկալում է իր ձևով, ու այդ ձևը կարող է լրիվ տարբեր լինել նրանից, թե ինչ է հեղինակը նկատի ունեցել։ Այդ առումով, ընդունված է համարել, որ ստեղծագործության ընկալման սխալ կամ ճիշտ դասակարգում չկա, կա ընդամենը ընկալում, որը մտածելու տեղիք է տալիս կամ հաճույք է պատճառում կամ ուրիշ զգացմունքներ։

Ախ այդ ռելատիվիզմը: Կներես, բայց երբ հեղինակը գրել է «փիղ», նկատի ունենալով հենց փիղ, ու ընթերցողը դրա մեջ տեսել է վարունգ, ապա ընթերցողը ստեղծագործությունը սխալ է ընկալել:
Ես չեմ գրում ինչ-որ մեկին հաճույք կամ ուրիշ բան պատճառելու համար: Եթե ցանկանայի հաճույք պատճառել, կարող էի իմ ընթերցողներին հատիկ-հատիկ մաստուրբացիա անել, ու դրանով սահմանափակվել:
Ես պատմություն եմ պատմում, կամ մի քանի պատմություններ, որոնք ընդհանուր մի պատկեր են կազմում:

Եվ այդ առումով էլ, հեղինակները, սովորաբար, չեն ցուցումներ տալիս կամ խրատում, թե ընթերցողն ինչպես հասկանա։ Նմանապես հեղինակին խորհուրդ/խրատ տալը ճիշտ չեմ համարում․ դա կոտրում է ստեղծագործական ազատությունը, ըստ իս։ Այն որ ընդունում ես խորհուրդներ, լրիվ քո իրավունքն է, բայց ես խորհուրդ չէի տվել, ընդամենը կարծիք, որը քեզ, կարծես, հետաքրքրում էր միայն իմ աշխարհընկալման որակման տեսակետից՝ սարսափելի տափակ, աբսուրդ, կոելիոյական՝ մի խոսքով․․․
Ի դեպ, մեղքն էլ, ինչպես անմեղությունը, միայն մեկ իմաստ չունի՝ կրոնական պատվիրանների խախտման։ Բայց դա այս դիսկուսիայում այլևս էական չի։

Դիսկուսիան աբսուրդ ու ոչ էական էր ի սկզբանե՝ ես պետք է շնորհակալություն հայտնեի կարծիքի համար ու մոռանայի: Ես, ցավոք, որոշեցի հնարավորություն տալ քեզ հիմնավորել քո կարծիքը: Ինչը դու չարեցիր՝ մտնելով ստեղծագործության ընկալման ռելատիվիզմի պղտոր ջրերն ու պաշտպանելով տեսանկյուն, որն ի սկզբանե անպաշտպանելի էր (ես ցիտել էի ստեղծագործություն, որը որոշակի անուն ու իմաստ ունի իմ գրածի կոնտեքստում): Ու կատարելով պնդումներ՝ առանց բերելու հիմնավորումներ:
Կենդանի գրողներն անընդհատ քննարկում են իրենց ստեղծագործությունների վիճահարույց կետերը, պերսոնաժների մոտիվացիաները: Բայց երևի ոչ մարդկանց հետ, ում համար սեփական սխալն ընդունելը կամ ստեղծագործության ընկալման նոր կողմ բացահայտելն այդքան դժվար է: Ովքեր փորձում են ստեղծագործությանն իրենց էգոն փաթաթել: Ովքեր քննադատությունը սկսում են հեղինակի նկատմամբ սուբյեկտիվիզմի մեղադրանքներից:

Սա իմ պատմությունն է, ոչ թե քոնը: Կարող ես կարդալ, կարող ես չկարդալ: Ես իմ քննադատության մեջ միշտ անդրադարձել եմ գրելու ձևին՝ գրածի պարունակությունը թողնելով հեղինակին: Վատագույն դեպքում, եթե սյուժեում կամ պատմության ընդհանուր տրամաբանության մեջ «ծակեր» կան, կարող եմ դրանց անդրադառնալ: Բայց, գրողը տանի, երբեք չեմ փորձել փոփոխել ցիտված տեքստը, հետո, անտեսելով բոլոր հակափաստարկները, շարունակել պնդել, որ ես մեկ է՝ ճիշտ եմ:

Միանգամից պարզ է դառնում քո մոտիվացիան այս կոնտեքստում. դու արդեն ոչ թե ցանկանում ես կարծիք հայտնել ստեղծագործության մասին, այլ ուզում ես մինչև վերջ սխալ դուրս չգալ:

Իսկ դա վիրավորական է:

Ես սիրում եմ, երբ ինձ ապացուցում են, որ ես սխալ եմ, բայց տանել չեմ կարողանում, երբ բերում են չհիմնավորված պնդումներ ու փորձում զուտ համառության հաշվին իրենց անց կացնել:

[Բարեկամ]

Ախ այդ ռելատիվիզմը: Կներես, բայց երբ հեղինակը գրել է «փիղ», նկատի ունենալով հենց փիղ, ու ընթերցողը դրա մեջ տեսել է վարունգ, ապա ընթերցողը ստեղծագործությունը սխալ է ընկալել:
Ես չեմ գրում ինչ-որ մեկին հաճույք կամ ուրիշ բան պատճառելու համար: Եթե ցանկանայի հաճույք պատճառել, կարող էի իմ ընթերցողներին հատիկ-հատիկ մաստուրբացիա անել, ու դրանով սահմանափակվել:
Ես պատմություն եմ պատմում, կամ մի քանի պատմություններ, որոնք ընդհանուր մի պատկեր են կազմում:


Դիսկուսիան աբսուրդ ու ոչ էական էր ի սկզբանե՝ ես պետք է շնորհակալություն հայտնեի կարծիքի համար ու մոռանայի: Ես, ցավոք, որոշեցի հնարավորություն տալ քեզ հիմնավորել քո կարծիքը: Ինչը դու չարեցիր՝ մտնելով ստեղծագործության ընկալման ռելատիվիզմի պղտոր ջրերն ու պաշտպանելով տեսանկյուն, որն ի սկզբանե անպաշտպանելի էր (ես ցիտել էի ստեղծագործություն, որը որոշակի անուն ու իմաստ ունի իմ գրածի կոնտեքստում): Ու կատարելով պնդումներ՝ առանց բերելու հիմնավորումներ:
Կենդանի գրողներն անընդհատ քննարկում են իրենց ստեղծագործությունների վիճահարույց կետերը, պերսոնաժների մոտիվացիաները: Բայց երևի ոչ մարդկանց հետ, ում համար սեփական սխալն ընդունելը կամ ստեղծագործության ընկալման նոր կողմ բացահայտելն այդքան դժվար է: Ովքեր փորձում են ստեղծագործությանն իրենց էգոն փաթաթել: Ովքեր քննադատությունը սկսում են հեղինակի նկատմամբ սուբյեկտիվիզմի մեղադրանքներից:

Սա իմ պատմությունն է, ոչ թե քոնը: Կարող ես կարդալ, կարող ես չկարդալ: Ես իմ քննադատության մեջ միշտ անդրադարձել եմ գրելու ձևին՝ գրածի պարունակությունը թողնելով հեղինակին: Վատագույն դեպքում, եթե սյուժեում կամ պատմության ընդհանուր տրամաբանության մեջ «ծակեր» կան, կարող եմ դրանց անդրադառնալ: Բայց, գրողը տանի, երբեք չեմ փորձել փոփոխել ցիտված տեքստը, հետո, անտեսելով բոլոր հակափաստարկները, շարունակել պնդել, որ ես մեկ է՝ ճիշտ եմ:

Միանգամից պարզ է դառնում քո մոտիվացիան այս կոնտեքստում. դու արդեն ոչ թե ցանկանում ես կարծիք հայտնել ստեղծագործության մասին, այլ ուզում ես մինչև վերջ սխալ դուրս չգալ:

Իսկ դա վիրավորական է:

Ես սիրում եմ, երբ ինձ ապացուցում են, որ ես սխալ եմ, բայց տանել չեմ կարողանում, երբ բերում են չհիմնավորված պնդումներ ու փորձում զուտ համառության հաշվին իրենց անց կացնել:

Քո եզրակացությունները քո ընկալումն են իմ մեկնաբանությունների, որոնցում ոչ թե ճիշտ ու սխալ եմ ուզել ապացուցել, այլ հակառակը՝ որ չկա ճիշտ ու սխալ, ու ընթերցողին հետաքրքիր չէ, թե դու ինչ նպատակով ես գրել՝ ընթերցողին ինչ պատճառելու կամ չպատճառելու համար․ ընթերցողը կարդում է ինքն իրեն ինչ-որ բան պատճառելու նպատակով՝ հաճույք, մտածելու տեղիք կամ ուրիշ զգացմունքներ։ Իսկ հեղինակն էլ կիսվում է իր գրածով, որովհետև ուզում է ինչ-որ բան պատճառել ընթերցողին, հակառակ դեպքում կպահեր դարակում։
Վիրավորվելդ էլ չեմ հասկանում, ինչպես նաև այս ամբողջ դիսկուսիայի իմաստը, որը սկսվեց ընդամենը իմ կարծիքի արտահայտմամբ, որից դու ակնալում ես իմ կողմից ինչ-որ սխալների ընդունում այն դեպքում, երբ ես սխալ-ճիշտ չեմ տեսնում, այլ ընդամենը տեսակետ։