Արտերկրում մեծացող երեխաների հայերենի պահպանման հարցը

[anhush]

Մի հարց տամ բոլոր նրանց ովքեր ուզում են իրենց երեխաներին արտերկրում հայերեն խոսել/գրել/կարդալ սովորեցնել՝ ինչո՞ւ եք ուզում որ ձեր երեխան(երը) հայերենին տիրապետեն։ Հարցս պրովոկատիվ չէ, չնայած որ կարող է այդպիսին թվալ․ պարզապես հետաքրքիր է պատճառները լսել, և միգուցե համեմատել՝ զանազանության դեպքում։

Հասկանում եմ հարցի ենթատեքստը ու եթե ազնիվ լինեմ, ապա իմ տրամաբանությունն էլ նույնն հարցն է տալիս "ինչու՞"- համարելով ապացուցված փաստ, որ մեկ է, անգլիախոս, կամ կաթոլիկ երկրներում 90 տոկոս և ավելի դեպքում երրորդ սերունդից հետո ձուլված են:
Չկա երևացող մոտիվացիա պահպանել քո ուժը: իսկ ձուլման, կամ մինիմում ապազգային դարձնող տեխնալոգիաները աշխատում են հիանալի:
Ծնողների արածը նման է այն ձկան թփրտոցին, երբ արդեն իրենց բռնել են ցանցի մեջ:

Իսկ ենթագիտակցկան-զգայական մակարդակով լրիվ ուրիշ է:

[StrangeLittleGirl]

Հասկանում եմ հարցի ենթատեքստը ու եթե ազնիվ լինեմ, ապա իմ տրամաբանությունն էլ նույնն հարցն է տալիս "ինչու՞"- համարելով ապացուցված փաստ, որ մեկ է, անգլիախոս, կամ կաթոլիկ երկրներում 90 տոկոս և ավելի դեպքում երրորդ սերունդից հետո ձուլված են:
Չկա երևացող մոտիվացիա պահպանել քո ուժը: իսկ ձուլման, կամ մինիմում ապազգային դարձնող տեխնալոգիաները աշխատում են հիանալի:
Ծնողների արածը նման է այն ձկան թփրտոցին, երբ արդեն իրենց բռնել են ցանցի մեջ:

Իսկ ենթագիտակցկան-զգայական մակարդակով լրիվ ուրիշ է:

Էստեղ ես մի քիչ համաձայն չեմ: Էկեք վերանանք հայերենից, վերցնենք ընդհանրապես ծնողների ոչ մայրենի լեզվով միջավայրում մեծացող երեխաներին: Անկախ նրանից, թե որն է ծնողի մայրենի լեզուն, շատ ողջունելի է, երբ էդ լեզուն փոխանցում է երեխային, որովհետև երեխան ձրի, անջանք գիտելիք է ստանում, ձրի նոր հմտություն է ձեռք բերում, ինչը երբեք չես կարող ասել, թե կյանքում ինչին պետք կգա: Ինձ թվում ա՝ պետք չի մայրենի լեզուն փոխանցելը նմանացնել ձկան թպրտոցի: Պետք չի մտածել, թե ինչ-որ վեհ բան ենք անում հանուն մեր ազգի մեր երեխաներին հայ մեծացնելով: Դա պետք ա լինի բնական, պետք ա հարցը հակառակը լինի. իսկ ինչու՞ չսովորեցնեմ որ: Ի վերջո, դրանից երեխան մենակ շահում ա: Հետագայում թե ինքն ինչ կանի, հետ կգնա Հայաստան, թե կորոշի ինքն էլ Զիմբաբվեում կյանքը շարունակել, կամուսնանա հայի, թե ճապոնացու հետ, արդեն իրա գործն ա ու մեր իրավասությունների սահմաններում չի:

[anhush]

Էստեղ ես մի քիչ համաձայն չեմ: Էկեք վերանանք հայերենից, վերցնենք ընդհանրապես ծնողների ոչ մայրենի լեզվով միջավայրում մեծացող երեխաներին: Անկախ նրանից, թե որն է ծնողի մայրենի լեզուն, շատ ողջունելի է, երբ էդ լեզուն փոխանցում է երեխային, որովհետև երեխան ձրի, անջանք գիտելիք է ստանում, ձրի նոր հմտություն է ձեռք բերում, ինչը երբեք չես կարող ասել, թե կյանքում ինչին պետք կգա: Ինձ թվում ա՝ պետք չի մայրենի լեզուն փոխանցելը նմանացնել ձկան թպրտոցի: Պետք չի մտածել, թե ինչ-որ վեհ բան ենք անում հանուն մեր ազգի մեր երեխաներին հայ մեծացնելով: Դա պետք ա լինի բնական, պետք ա հարցը հակառակը լինի. իսկ ինչու՞ չսովորեցնեմ որ: Ի վերջո, դրանից երեխան մենակ շահում ա: Հետագայում թե ինքն ինչ կանի, հետ կգնա Հայաստան, թե կորոշի ինքն էլ Զիմբաբվեում կյանքը շարունակել, կամուսնանա հայի, թե ճապոնացու հետ, արդեն իրա գործն ա ու մեր իրավասությունների սահմաններում չի:

չեն կարող Չհամաձայնել: Սա հաստատ շատ ավելի առողջ տրամաբանություն-բանականություն է:

մենակ Թւումանյանի հեքիաթները խորությամբ հասկանալու համար 100 տոկոս արժի որ հայի մայրենին լինի հայերենը :

[StrangeLittleGirl]

Ռիփ, շատ լավ ա, իհարկե, որ Սոնյայի դեպքում ամեն ինչ տենց իդեալական ա ստացվել (սա հեգնելով չեմ ասում, էդ իրոք իդեալական ա, հատկապես նման բազմալեզվության պայմաններում), բայց դե իրա դեպքն, իմ կարծիքով, բացառություն ա, ոչ թե օրինաչափություն։ Եթե մենակ հետը հայերեն խոսելով էդ խնդիրը տենց հեշտ լուծվեր, ոնց որ դու ես ներկայացնում, իմ շրջապատում էդքան լիքը մարդիկ չէին լինի, ովքեր չնայած իրենց երեխաների հետ տանը միշտ միայն հայերեն են խոսել (համենայնդեպս, իրենց ասելով), բայց, մեկ ա, երեխաները քիչ–քիչ անցել են անգլերենի, ու հայերենը դարձել ա լավագույն դեպքում ինչ–որ լեզու, որին մի քիչ տիրապետում են, հա, լսելիս հասկանում են, բայց նորմալ չեն խոսում։ Տես, Սոնյայի դեպքում նույնիսկ Բյուրի ասած՝ տարբեր լեզուների՝ նորմա համարվող սկզբնական խառնելը չի եղել, ինչը ևս հուշում ա, որ դեպքը սովորական ու օրինաչափ չի։ Նենց որ պետք չի ներկայացնել, որ, իբր, խնդիրն իրականում գոյություն չունի, ես եմ հորինել։ Համենայնդեպս, բազմաթիվ մարդկանց փորձը ցույց ա տվել, որ երեխայի հետ միայն հայերեն խոսելը դեռ բավական չի. դա անհրաժեշտ, բայց ոչ բավարար պայման ա։ Ու լավ կլիներ, որ մնացած անհրաժեշտ կամ ցանկալի պայմաններն ու մեթոդներն էլ քննարկեինք էս թեմայում։

Ան, բայց հավատացնում եմ, իրոք էդ բոլոր մարդիկ մի քիչ սխալ են ներկայացնում իրավիճակը: Տենց դեպքերում հետաքրքիր ա էդ ընտանիքների էրեխեքի հետ խոսելը, իրենք ավելի ճիշտ են ասում: Օրինակ մի քանի տարի առաջ մի ութ տարեկանում Գերմանիա տեղափոխված հայի հետ հայերեն էի պարապում: Պատկերացրու, ութ տարեկան, արդեն եքա երեխա, Հայաստանում էլ երկու տարի դպրոց գնացած, հետևաբար հայերենը պահպանելն ընդհանրապես պիտի խնդիր չլիներ, բայց խայտառակ վատ էր խոսում: Որ հարցնում էի՝ ախր ոնց է, ասում էր, որ հենց սկսեց գերմաներեն խոսել, մամային արդեն գերմաներեն էր պատասխանում, մաման էլ տեղի էր տալիս, ինքն էլ էր անցնում գերմաներենի: Բայց պապան երբեք հետը գերմաներեն չէր խոսում: Ուղղակի էստեղ խնդիրն էն էր, որ մաման ու պապան բաժանվեցին, հոր հետ շփումը քչացավ, հետևաբար քչացավ նաև հայերեն խոսելը: Չգիտեմ՝ էդ տղայի մամային եթե հարցնես, ինչ կպատմի:

Ընդհանրապես, էս հարցերով Հրաչ Մարտիրոսյանին էլ կարող ես դիմել, ինքը շատ հաջող օրինակի պապա ա ու ինքն էլ ա նույնն ասում, որ ծնողները չափազանցնում են: Մի օրինակ էլ պատմեմ, հայերենի հետ չի կապված, բայց էլի նույն խնդիրն ա: Էս ֆրանսիացի կոլեգաս որ տեղափոխվեց Դանիա (ամուսինը դանիացի ա), տղան ընդհանրապես դանիերեն չգիտեր, մենակ ֆրանսերեն: Շատ արագ սովորեց դանիերեն ու մի քանի ամիս հետո հրաժարվեց մոր հետ ֆրանսերեն խոսել: Կոլեգաս հա գալիս, ասում էր՝ տղաս հետս ֆրանսերեն չի խոսում, ստիպված անցել եմ դանիերենի: Էդ դեպքից մի տարի ա անցել արդեն: Պարզվում ա՝ տղան շատ էլ լավ ֆրանսերեն խոսում ա տատիկ-պապիկի հետ, բայց մոր հետ չէ, որովհետև մայրը հետը դանիերեն ա խոսում:

[StrangeLittleGirl]

Ի դեպ, մի շատ կարևոր բան էլ ասեմ: Չնայած գիտեմ, որ Ուլուանան հաստատ էդպիսի բան չի անի, բայց ընդհանրապես լուրջ սխալ ա, որ շատ արտերկրում ապրող ծնողներ անում են: Երբեք չի կարելի էրեխեքի սխալները ծաղրել: Ուղղել՝ հա, բայց ծիծաղել, թե հայերենդ սենց չի, նենց ա, սենց չէ, նենց ես արտասանում և այլն, չի կարելի: Էս որևէ գիտական բան չեմ ասում, բայց շատ եմ նկատել իմ ազգականների մոտ, որ ձեռ են առնում իրենց էրեխեքին, արդյունքում՝ էրեխեքը թշնամաբար են տրամադրվում լեզվի նկատմամբ: Ու դրա ամենավառ օրինակներից մեկն իմ քեռու էրեխեքն են, որ Մոսկվայից տեղափոխվել են Երևան, եքա թինեյջերներ են, բայց հայերեն չեն խոսում էդ ձեռառնոցիների արդյունքում: Որ մորն ասեցի՝ աղջիկդ ինչու՞ հայերեն չի խոսում, ասեց՝ ախր որ խոսում ա, շատ խնդալու ա խոսում: Ու դա ասեց աղջկա ներկայությամբ:

[anhush]

Ի դեպ, մի շատ կարևոր բան էլ ասեմ: Չնայած գիտեմ, որ Ուլուանան հաստատ էդպիսի բան չի անի, բայց ընդհանրապես լուրջ սխալ ա, որ շատ արտերկրում ապրող ծնողներ անում են: Երբեք չի կարելի էրեխեքի սխալները ծաղրել: Ուղղել՝ հա, բայց ծիծաղել, թե հայերենդ սենց չի, նենց ա, սենց չէ, նենց ես արտասանում և այլն, չի կարելի: Էս որևէ գիտական բան չեմ ասում, բայց շատ եմ նկատել իմ ազգականների մոտ, որ ձեռ են առնում իրենց էրեխեքին, արդյունքում՝ էրեխեքը թշնամաբար են տրամադրվում լեզվի նկատմամբ: Ու դրա ամենավառ օրինակներից մեկն իմ քեռու էրեխեքն են, որ Մոսկվայից տեղափոխվել են Երևան, եքա թինեյջերներ են, բայց հայերեն չեն խոսում էդ ձեռառնոցիների արդյունքում: Որ մորն ասեցի՝ աղջիկդ ինչու՞ հայերեն չի խոսում, ասեց՝ ախր որ խոսում ա, շատ խնդալու ա խոսում: Ու դա ասեց աղջկա ներկայությամբ:

հա, սա հաստատ: կինս ամաչում էր խոսալ հայերեն մի ժամանակ: Ես եմ իր "լեզուն բացել" ու հիմա հաստատ ինձանից ավելի մաքուր է խոսում ու գրում

[ivy]

Ան, հնարավոր է, որ լիքը մարդ կա, ով էդ խնդիրը ունի, բայց ես առավել քան համոզված եմ, որ կոնկրետ դու հաստատ Արեգի հայերենի համար անհանգստանալու բան չունես:
Նայիր, ինքը անգլերեն ավելի ուշ է սկսել սովորել, կարելի է ասել՝ վերջերս, լրիվ նորմալ է, որ նոր լեզուն իր միտքը զբաղեցնում է, ու երբեմն էդ լեզվով բառեր են խառնվում հայերենին: Նույնիսկ մենք՝ մեծերս ենք երբեմն հայերեն հարմար բառ գտնելու փոխարեն առաջինը ուրիշ լեզվով հիշում էդ բառը, ասենք՝ ռուսերեն, անգլերեն, բայց դա հո չի նշանակում, թե հայերեն վատ գիտենք, կամ դրանից տուժում է մեր հայերենի իմացությունը:
Նրանք պիտի անհանգստանան, ովքեր իրենց մայրենին լիովին չեն «տալիս» իրենց երեխաներին: Իսկ դու, համոզված եմ, էդ դեպքը չես:
Մի ընկերուհի ունեմ ռուս, ամեն անգամ հիացմուքնով ու բարի նախանձով ասում է՝ ախր էդ ոնց ես անում, որ Սոնյան էդքան լավ հայերեն գիտի: Ու իր ասելով՝ ինքն էլ նույնն է անում, բայց արդյունք չկա: Իրականում էդպես չի: Ինչքան իրենց տեսել եմ, երեխու հետ միշտ գերմաներեն է խոսել կամ կիսագերմաներեն-կիսառուսերեն. բա էդ երեխեն որտեղից պիտի ռուսերեն սովորեր: Ասում է՝ շաբաթ օրերը ռուսական դպրոց եմ տանում, էլի օգուտ չկա: Հա, բա դպրոցը ինչ պիտի անի, եթե մամայից լեզուն չի գալիս կամ գալիս է՝ եսիմ ինչ խառնած վիճակում:
Մի անհանգստացիր իզուր տեղը. դու էնքան ես Արեգի հետ զբաղվում, որ հնարավոր չի, հայերենը թույլ լինի մոտը: Նորից եմ ասում, էդ խնդիրը էն մարդիկ ունեն, ովքեր իերնց ասելով «ամեն ինչ անում են», բայց իրականում հեչ էլ չեն անում:

[Ուլուանա]

հա, սա հաստատ: կինս ամաչում էր խոսալ հայերեն մի ժամանակ: Ես եմ իր "լեզուն բացել" ու հիմա հաստատ ինձանից ավելի մաքուր է խոսում ու գրում

Էդ «գրում» բառը մի տեսակ կասկածելի ձևով շեշտեցիր։ Կարո՞ղ ա՝ կինդ էլ ա ակումբցի ։

[Ուլուանա]

Ան, բայց հավատացնում եմ, իրոք էդ բոլոր մարդիկ մի քիչ սխալ են ներկայացնում իրավիճակը: Տենց դեպքերում հետաքրքիր ա էդ ընտանիքների էրեխեքի հետ խոսելը, իրենք ավելի ճիշտ են ասում: Օրինակ մի քանի տարի առաջ մի ութ տարեկանում Գերմանիա տեղափոխված հայի հետ հայերեն էի պարապում: Պատկերացրու, ութ տարեկան, արդեն եքա երեխա, Հայաստանում էլ երկու տարի դպրոց գնացած, հետևաբար հայերենը պահպանելն ընդհանրապես պիտի խնդիր չլիներ, բայց խայտառակ վատ էր խոսում: Որ հարցնում էի՝ ախր ոնց է, ասում էր, որ հենց սկսեց գերմաներեն խոսել, մամային արդեն գերմաներեն էր պատասխանում, մաման էլ տեղի էր տալիս, ինքն էլ էր անցնում գերմաներենի: Բայց պապան երբեք հետը գերմաներեն չէր խոսում: Ուղղակի էստեղ խնդիրն էն էր, որ մաման ու պապան բաժանվեցին, հոր հետ շփումը քչացավ, հետևաբար քչացավ նաև հայերեն խոսելը: Չգիտեմ՝ էդ տղայի մամային եթե հարցնես, ինչ կպատմի:

Ընդհանրապես, էս հարցերով Հրաչ Մարտիրոսյանին էլ կարող ես դիմել, ինքը շատ հաջող օրինակի պապա ա ու ինքն էլ ա նույնն ասում, որ ծնողները չափազանցնում են: Մի օրինակ էլ պատմեմ, հայերենի հետ չի կապված, բայց էլի նույն խնդիրն ա: Էս ֆրանսիացի կոլեգաս որ տեղափոխվեց Դանիա (ամուսինը դանիացի ա), տղան ընդհանրապես դանիերեն չգիտեր, մենակ ֆրանսերեն: Շատ արագ սովորեց դանիերեն ու մի քանի ամիս հետո հրաժարվեց մոր հետ ֆրանսերեն խոսել: Կոլեգաս հա գալիս, ասում էր՝ տղաս հետս ֆրանսերեն չի խոսում, ստիպված անցել եմ դանիերենի: Էդ դեպքից մի տարի ա անցել արդեն: Պարզվում ա՝ տղան շատ էլ լավ ֆրանսերեն խոսում ա տատիկ-պապիկի հետ, բայց մոր հետ չէ, որովհետև մայրը հետը դանիերեն ա խոսում:

Բյուր, եկել եմ ասեմ, որ էս ասածիցդ հետո ամբողջ ընթացքում հատուկ ուշադրություն եմ դարձրել էս հարցի վրա, ու պիտի խոստովանեմ, որ դու ճիշտ էիր. իմ շրջապատում ինչքան հայ ծնողներ գիտեմ, ոչ մեկն էլ իր երեխայի հետ անընդհատ ու հետևողականորեն հայերեն չի խոսում, նույնիսկ նրանք, ովքեր անընդհատ պնդում են, թե տանը մենակ հայերեն են խոսում, որ երեխաների վրա ջղայանում են, երբ անգլերեն են խոսում, բայց, մեկ ա, ինչքան էլ ասեն, օգուտ չկա: Բազմիցս ականջովս եմ լսել բոլոր էդ ասողներից, թե ոնց են պարբերաբար անգլերեն բառեր ու արտահայտություններ մեջ գցում երեխայի հետ խոսելիս, կամ նույնիսկ ինչ-որ բաներ հենց անգլերենով են ասում, երբեմն հենց իրենք են անգլերենով սկսում խոսակցությունը, ոչ թե երեխայի անգլերենին են անգլերենով պատասխանում: Բայց եթե իրանց լսես, իրոք կստացվի, որ խեղճերն ամեն ինչ անում են, բայց երեխաները, մեկ ա, անգլերենի են անցնում: Չգիտեմ, երևի իրանք էլ չեն զգում, բայց փաստն էն ա, որ իրանց ներկայացրածն իսկապես էնքան էլ չի համապատասխանում իրականությանը:

Ի դեպ, էստեղի շաբաթօրյա հայկական դպրոցի մասին էլ կպատմեմ շուտով, դե, Արեգն արդեն մի տարի ա` հաճախում ա:

[StrangeLittleGirl]

Բյուր, եկել եմ ասեմ, որ էս ասածիցդ հետո ամբողջ ընթացքում հատուկ ուշադրություն եմ դարձրել էս հարցի վրա, ու պիտի խոստովանեմ, որ դու ճիշտ էիր. իմ շրջապատում ինչքան հայ ծնողներ գիտեմ, ոչ մեկն էլ իր երեխայի հետ անընդհատ ու հետևողականորեն հայերեն չի խոսում, նույնիսկ նրանք, ովքեր անընդհատ պնդում են, թե տանը մենակ հայերեն են խոսում, որ երեխաների վրա ջղայանում են, երբ անգլերեն են խոսում, բայց, մեկ ա, ինչքան էլ ասեն, օգուտ չկա: Բազմիցս ականջովս եմ լսել բոլոր էդ ասողներից, թե ոնց են պարբերաբար անգլերեն բառեր ու արտահայտություններ մեջ գցում երեխայի հետ խոսելիս, կամ նույնիսկ ինչ-որ բաներ հենց անգլերենով են ասում, երբեմն հենց իրենք են անգլերենով սկսում խոսակցությունը, ոչ թե երեխայի անգլերենին են անգլերենով պատասխանում: Բայց եթե իրանց լսես, իրոք կստացվի, որ խեղճերն ամեն ինչ անում են, բայց երեխաները, մեկ ա, անգլերենի են անցնում: Չգիտեմ, երևի իրանք էլ չեն զգում, բայց փաստն էն ա, որ իրանց ներկայացրածն իսկապես էնքան էլ չի համապատասխանում իրականությանը:

Ի դեպ, էստեղի շաբաթօրյա հայկական դպրոցի մասին էլ կպատմեմ շուտով, դե, Արեգն արդեն մի տարի ա` հաճախում ա:

Ան, ստեղ մի խնդիր էլ կա, որի մասին վերջերս եմ սկսել մտածել ու գրականություն կարդալ: Ըստ էության, ծնողներն իրենք էլ են լեզուն կորցնում արերկրում ապրելով, ու իրանց համար էլ ա գնալով դժվարանում հայերեն խոսելը: Հետևաբար, երեխային օտար լեզվով պատասխանելը պայմանավորված ա նաև իրանց համար դրա՝ ավելի հեշտ լինելով:

[ivy]

Հետաքրքիր է, որ մենք ոչ շաբաթօրյա դպրոց ենք գնում, ոչ հատուկ վարժանքներ ենք անում, բայց Սոնյան մաքուր հայերեն է խոսում, գրում ու կարդում՝ դեռ հետն էլ հաշվի առնելով, որ օրվա մեծ մասը գերմանալեզու միջավայրում է անցկացնում։
Երևի էն էլ ազդեցություն ունի, որ Հայաստան ենք հաճախ գնում կամ տատիկ-պապիկն են երբեմն գալիս։
Ու հա, ծնողի կողմից երեխայի հետ լեզուն մաքուր ու հետևողականորեն օգտագործելը ամենակարևոր բաներից մեկն է, որովհետև իմ կողմից փաստորեն մեծամասամբ մենակ էդ ներդրումն է եղել։

[Ուլուանա]

Ան, ստեղ մի խնդիր էլ կա, որի մասին վերջերս եմ սկսել մտածել ու գրականություն կարդալ: Ըստ էության, ծնողներն իրենք էլ են լեզուն կորցնում արերկրում ապրելով, ու իրանց համար էլ ա գնալով դժվարանում հայերեն խոսելը: Հետևաբար, երեխային օտար լեզվով պատասխանելը պայմանավորված ա նաև իրանց համար դրա՝ ավելի հեշտ լինելով:

Գիտեմ, Բյուր, ես չեմ մեղադրում էդ ծնողներին խոսքի մեջ անգլերեն օգտագործելու համար, պարզ ա, որ միջավայրն ահագին ազդում ա, ու մարդ ակամա սկսում ա արդեն տվյալ միջավայրի լեզվով մտածել շատ դեպքերում: Ես ընդամենը փաստն էի արձանագրում, որ իրականում իրանք սխալ են ներկայացնում իրավիճակը:

[StrangeLittleGirl]

Շատ հետաքրքիր, գիտական հիմքերով հոդված աչքովս ընկավ, որոշեցի կիսվել: Իհարկե, մոդելներն ԱՄՆ-ի համար են սարքված, բայց մյուս պետություններում էլ կիրառելի կլինի: Էստեղ պարզ ասվում ա, որ երկ- կամ բազմալեզու երեխա մեծացնելը ֆանտաստիկայի ժանրից չի, ուղղակի հետևողական աշխատանք ա պետք: