Արտերկրում մեծացող երեխաների հայերենի պահպանման հարցը

[Gayl]

Հայաստանը սիրում ա, որովհետև ծնողը հա՞յ ա։ Էդ ո՞նց։
Եթե իմ ծնողը ուզբեկ լիներ, բայց ես ծնված լինեի իտալիայում, ու ուզբեկստանի մասին առանձնապես բան չիմանայի, սիրելու էի ուզբեկստանն ու ուզեի գնալ ուզբեկստանում ապրե՞լ։

Ինչ որ տարօրինակ միտք արտահայտեցի?, եթե հենց հիմա իմանամ, որ ծնողներիցս մեկը արմատներով ուզբեկա ապա մյուս հերթական արձակուրդիս անպայման կգնամ Ուզբեկստան: Ես էդպես կվարվեի, դու դա չէիր անի, Մոնթե անունով մեկն էլ ապրելով ԱՄՆ ում ու Հայաստանի մասին առանձնապես բան չիմանալով ավելի չափահաս տարիքում կհետաքրքրվեր, կիմանար, կսիրեր ու կզոհվեր էն երկրում ու երկրի համար, որտեղ չէր ծնվել ու չէր ապրել:

[Արէա]

Ինչ որ տարօրինակ միտք արտահայտեցի?, եթե հենց հիմա իմանամ, որ ծնողներիցս մեկը արմատներով ուզբեկա ապա մյուս հերթական արձակուրդիս անպայման կգնամ Ուզբեկստան: Ես էդպես կվարվեի, դու դա չէիր անի, Մոնթե անունով մեկն էլ ապրելով ԱՄՆ ում ու Հայաստանի մասին առանձնապես բան չիմանալով ավելի չափահաս տարիքում կհետաքրքրվեր, կիմանար, կսիրեր ու կզոհվեր էն երկրում ու երկրի համար, որտեղ չէր ծնվել ու չէր ապրել:

Ես գնամ հայաստանից, բայց երեխայիս նախապատրաստեմ, որ պետք եղած դեպքում գա հայաստանի համար զոհվելո՞ւ։ Է հենա չէի գնա։
Խոսակցությունը դրա մասին չէր, Գայլ, իզուր ես թեման շեղում։ Իզուր ես ինձ ու քեզ Մոնթեի ընկերակցությամբ հակադրում։
Թարգենք երևի։ Ես ուրիշ բան էի գրում, ուրիշ տոնայնությամբ, բայց հիմա պիտի սկսենք կռիվ անել, թեման հարամենք։
Մարդիկ փորձով են կիսվում, հետաքրքիր ա իրենց էս թեման, ոչ մի խնդիր չկա։
Ուղղակի կարծիք ասեցի, որ պետք չի երեխաներին ծանրաբեռնել գիտելիքներով, որոնք ոչ թե իրենց են պետք, այլ ձեզ։ Ու էդ կարծիքն էլ ընդամենը իմ սուբյեկտիվ կարծիքն ա, որի հետ շատերը կարող են համաձայն չլինել։

[StrangeLittleGirl]

Ուլունայի գրառմանը մանրամասն կպատասխանեմ, երբ կոմպ լինի ձեռիս տակ: Հիմա մենակ ասեմ, որ ընտիր գործ եք անում:

Իսկ Արէայի հարցին պատասխանեմ: Մի պահ վերանանք հայերենից, այլ խոսենք առաջին սերնդի իմիգրանտ ծնողների երեխաների մասին:

Ցանկացած ծնող իրա երեխային կարա մենակ էն լեզուն լիարժեք փոխանցի, որի լեզվակիր ա: Այսինքն, եթե ծնողի մայրենի լեզուն հայերենն ա, ինքը իրա երեխային, էն էլ փոքր տարիքից, լեզվակրի ֆրանսերեն չի կարա սովորացնի:

Հետո, ոնց որ արդեն նշվեց, ծնողի լեզուն չի խանգարում երեխայի ինտեգրացիային: Հայերենի հարցին կարելի ա նայել նաև ոչ ռազմահայրենասիրական տեսանկյունից. ընդհանրապես երկլեզու լինելը լավ բան ա, ու չգիտես հայերենի կարիքն ինչ կոնտեքստում կլինի: Հայերեն իմանալն էլ երեխային չի խանգարի Նորվեգիայի վարչապետ դառնալ:
Իսկ տատիկ-պապիկի հետ հաղորդակցվել կարողանալը քիչ չի, պետք չի էդ գործոնն արհամարհել: Մենք սաղս մեր մանկությունից տատիկ-պապիկների հետ կապված լիքը հիշողություններ ունենք: Ինչո՞ւ մեր երեխաներին զրկենք դրանից:

[StrangeLittleGirl]

Ես գնամ հայաստանից, բայց երեխայիս նախապատրաստեմ, որ պետք եղած դեպքում գա հայաստանի համար զոհվելո՞ւ։ Է հենա չէի գնա։
Խոսակցությունը դրա մասին չէր, Գայլ, իզուր ես թեման շեղում։ Իզուր ես ինձ ու քեզ Մոնթեի ընկերակցությամբ հակադրում։
Թարգենք երևի։ Ես ուրիշ բան էի գրում, ուրիշ տոնայնությամբ, բայց հիմա պիտի սկսենք կռիվ անել, թեման հարամենք։
Մարդիկ փորձով են կիսվում, հետաքրքիր ա իրենց էս թեման, ոչ մի խնդիր չկա։
Ուղղակի կարծիք ասեցի, որ պետք չի երեխաներին ծանրաբեռնել գիտելիքներով, որոնք ոչ թե իրենց են պետք, այլ ձեզ։ Ու էդ կարծիքն էլ ընդամենը իմ սուբյեկտիվ կարծիքն ա, որի հետ շատերը կարող են համաձայն չլինել։

Արէա ջան, էդ գիտելիքներն իրանց էլ են պետք: Հեչ որ չէ երկլեզու երեխայի ուղեղն ավելի ճկուն ա, ու երկլեզվությունն օգնելու ա հետագայում դպրոցական ու համալսարանական նյութն ավելի հեշ յուրացնելուն:

[Gayl]

Ես գնամ հայաստանից, բայց երեխայիս նախապատրաստեմ, որ պետք եղած դեպքում գա հայաստանի համար զոհվելո՞ւ։ Է հենա չէի գնա։
Խոսակցությունը դրա մասին չէր, Գայլ, իզուր ես թեման շեղում։ Իզուր ես ինձ ու քեզ Մոնթեի ընկերակցությամբ հակադրում։
Թարգենք երևի։ Ես ուրիշ բան էի գրում, ուրիշ տոնայնությամբ, բայց հիմա պիտի սկսենք կռիվ անել, թեման հարամենք։
Մարդիկ փորձով են կիսվում, հետաքրքիր ա իրենց էս թեման, ոչ մի խնդիր չկա։
Ուղղակի կարծիք ասեցի, որ պետք չի երեխաներին ծանրաբեռնել գիտելիքներով, որոնք ոչ թե իրենց են պետք, այլ ձեզ։ Ու էդ կարծիքն էլ ընդամենը իմ սուբյեկտիվ կարծիքն ա, որի հետ շատերը կարող են համաձայն չլինել։

Արէա ջան մտքերս մի փոխի, ընդամենն ասացի, որ հա կարա լինի ու էդ սերն էնքան մեծ կարա լինի, որ չտեսած երկրի համար գա կռվի կամ բարեգործություն անի կամ չգիտեմ ինչ: Շառլ, Քրքորյան, Մոնթե ոչ մեկ չի ծնվել Հայաստանում, բայց երեքն էլ ազգային հերոսներ են: Նենց, որ ասածիս մեջ տարօրինակ բան չկար:

[Արէա]

Արէա ջան, էդ գիտելիքներն իրանց էլ են պետք: Հեչ որ չէ երկլեզու երեխայի ուղեղն ավելի ճկուն ա, ու երկլեզվությունն օգնելու ա հետագայում դպրոցական ու համալսարանական նյութն ավելի հեշ յուրացնելուն:

Բայց ավելի ռացիոնալ չի՞, երեխայի համար ավելի օգտակար չի՞, ասենք անգլիալեզու միջավայրում ֆրանսերեն ու գերմաներեն սովորեցնել, քան էդքան ժամանակ ծախսել, ու ծանրաբեռնել երեխայի ուղեղը հայերեն սովորեցնելով։
Երեխային, ապագայում առավել հաջողակ լինելու համար, ո՞րն ավելի օգտակար կլինի։

Ես համաձայն եմ, որ եթե ամեն ինչ բնական ա ստացվում, ու երեխան ծնողի հետ հեշտությամբ շփվում ա հայերեն, դա հրաշալի ա, հենց քո ասած եկլեզվության տեսանկյունից։ Բայց ես ինչքան հասկանում եմ էս թեմայից, դա էդքան էլ բնական ու հեշտ չի ստացվում, ու հատուկ պարապմունքներ, հատուկ վարժություններ են պետք դրա համար, հատուկ ժամեր են հատկացվում դրան։ Կարծում եմ էդ ժամերը ավելի արդյունավետ կարելի ա ծախսել, հենց երեխային օգտակար լինելու տեսանկյունից։

[ivy]

Բայց ավելի ռացիոնալ չի՞, երեխայի համար ավելի օգտակար չի՞, ասենք անգլիալեզու միջավայրում ֆրանսերեն ու գերմաներեն սովորեցնել, քան էդքան ժամանակ ծախսել, ու ծանրաբեռնել երեխայի ուղեղը հայերեն սովորեցնելով։
Երեխային, ապագայում առավել հաջողակ լինելու համար, ո՞րն ավելի օգտակար կլինի։

Ես համաձայն եմ, որ եթե ամեն ինչ բնական ա ստացվում, ու երեխան ծնողի հետ հեշտությամբ շփվում ա հայերեն, դա հրաշալի ա, հենց քո ասած եկլեզվության տեսանկյունից։ Բայց ես ինչքան հասկանում եմ էս թեմայից, դա էդքան էլ բնական ու հեշտ չի ստացվում, ու հատուկ պարապմունքներ, հատուկ վարժություններ են պետք դրա համար, հատուկ ժամեր են հատկացվում դրան։ Կարծում եմ էդ ժամերը ավելի արդյունավետ կարելի ա ծախսել, հենց երեխային օգտակար լինելու տեսանկյունից։

Չգիտեմ ուրիշների մոտ ոնց, բայց ես հատուկ ջանքեր չեն գործադրում։ Մեզ մոտ բնական է ստացվում։ Գրելն էլ ինքնուրույն է սովորել, տետրը վերցրած ամբողջ օրը գրում-մրում է, վերջերս էլ մի պատմվածք է սկսել գրել շնիկի մասին ։) Ոչ էլ ասում եմ` հայերեն գրի կամ հայերեն խոսիր։ Ուղղակի միշտ հետը հայերեն եմ խոսել ու գրքեր կարդացել։
Նույնն էլ պապայի լեզուն։ Բնականից եռալեզու է մեծացել` հայերեն, հինդի, գերմաներեն։
Հիմա էլ սկսել է անգլերեն խոսել` էլի մենակ կողքից լսելով ու անգլիալեզու երեխաների հետ ակտիվ շփվելով։
Մեզ մոտ լեզվի հարցը երբևէ խնդիր չի եղել։

[StrangeLittleGirl]

Բայց ավելի ռացիոնալ չի՞, երեխայի համար ավելի օգտակար չի՞, ասենք անգլիալեզու միջավայրում ֆրանսերեն ու գերմաներեն սովորեցնել, քան էդքան ժամանակ ծախսել, ու ծանրաբեռնել երեխայի ուղեղը հայերեն սովորեցնելով։
Երեխային, ապագայում առավել հաջողակ լինելու համար, ո՞րն ավելի օգտակար կլինի։

Ես համաձայն եմ, որ եթե ամեն ինչ բնական ա ստացվում, ու երեխան ծնողի հետ հեշտությամբ շփվում ա հայերեն, դա հրաշալի ա, հենց քո ասած եկլեզվության տեսանկյունից։ Բայց ես ինչքան հասկանում եմ էս թեմայից, դա էդքան էլ բնական ու հեշտ չի ստացվում, ու հատուկ պարապմունքներ, հատուկ վարժություններ են պետք դրա համար, հատուկ ժամեր են հատկացվում դրան։ Կարծում եմ էդ ժամերը ավելի արդյունավետ կարելի ա ծախսել, հենց երեխային օգտակար լինելու տեսանկյունից։

Երբ ժամանակը գա, երեխան էդ լեզուները սենց թե նենց կսովորի, եթե դպրոցը դասեր տրամադրում ա կամ եթե ուզում ա: Ու երբեք դրանք մայրենիի մակարդակի չի իմանա:
Երեխային երկրորդ մայրենի լեզու փոխանցելը բացառիկ բան ա, ու անհեռատես ա էն ծնողը, որն էդ հնարավորությունը բաց ա թողնում: Իսկ տանը նման վարժությունները թույլ են տալիս, որ լեզուն ոչ միայն ամրապնդվի, այլև չկորի: Մայրենի լեզուն շատ հեշտ կորում ա օտար միջավայրում:

Հետո, իմացած լեզուների քանակը չի որոշում երեխայի հաջողակ լինել-չլինելը: Բայց վաղ երկլեզու (երկու մայրենի լեզու) ունենալն առնվազն պայմանավորում ա հետագայում թե՛ ուսման մեջ, թե՛ աշխատանքում ավելի ճկուն լինելը:

Ի վերջո, երեխայի հաջողակ լինելը կարևորագույն նպատակը չի: Էսօրվա աշխարհում կամաց-կամաց սկսում են շեշտադրել երջանիկ լինելը, որովհետև հաջողակ լինելու ճնշումները նաև լիքը հոգեկան խնդիրների ա բերում:

Ու նաև. էսօրվա աշխարհում որևէ լեզվի լեզվակիր լինելը հմտություն ա համարվում: Գործատուն հայտարարություն ա գրում, թե էսինչ լեզվի լեզվակիր ա պետք: Ու էդ հմտությունը, ցավոք, մարզել հնարավոր չի որոշակի տարիքից հետո:

[Արէա]

Ես ընդամենը ուզում էի դա պարզել։
Երբ երեխաներին հայերեն եք սովորեցնում, մտածում եք, որ դա իրենց համար օգտակար ա, որ ապագայում պետք կգա առավել հաջողակ, ու որպես հետևանք առավել երջանիկ լինելու համար, թե ուղղակի ձեր էմոցիոնալ կապվածությունը հայաստանին ու հայերենին պրոյեկտում եք ձեր երեխաների վրա, կարծելով թե էն ինչ ձեր համար թանկ ա, ավտոմատ ձեր երեխաների համար էլ պիտի թանկ լինի։

[StrangeLittleGirl]

Ես ընդամենը ուզում էի դա պարզել։
Երբ երեխաներին հայերեն եք սովորեցնում, մտածում եք, որ դա իրենց համար օգտակար ա, որ ապագայում պետք կգա առավել հաջողակ, ու որպես հետևանք առավել երջանիկ լինելու համար, թե ուղղակի ձեր էմոցիոնալ կապվածությունը հայաստանին ու հայերենին պրոյեկտում եք ձեր երեխաների վրա, կարծելով թե էն ինչ ձեր համար թանկ ա, ավտոմատ ձեր երեխաների համար էլ պիտի թանկ լինի։

Չի բացառվում, որ էմոցիոնալ կապը դեր ունի կամ որոշ ծնողների համար հենց դա ա երեխային հայերեն սովորեցնելու առաջնային շարժիչ ուժը: Անկախ ամեն ինչից երեխան մենակ շահում ա դրանից:

[Գաղթական]

ՈՒլուանա հարգանքներս:
Նախանձեցի ջանասիրությանդ )))

[Ծլնգ]

բուն թեմայով ասելու բան չունեմ, բայց էն ծանրաբեռնելու պահը հետաքրքրեց․․․ փաստորեն որ երեխային արտադասարանային ինչ-որ բան ես սովորեցնում, այն էլ խաղերով և իրեն հետաքրքիր այլ միջոցներով, դա ծանրաբեռնում է համարվո՞ւմ

[Ուլուանա]

Էհ, իսկ ես դեռ հույսով սպասում եմ, որ թեմայի քննարկումները «ի՞նչ իմաստ ունի» ու «ինչքանո՞վ է հնարավոր» արդեն ծեծված հարցադրումներից կվերածվեն ավելի գործնական ու կոնկրետ մեթոդների ու մոտեցումների քննարկման: Հիշեցնեմ, որ թեման բացել եմ հենց էդ նպատակով, ոչ թե հայերենի պահպանման իմաստն ու հնարավոր-անհնարին լինելը պարզելու: Ասածս, իհարկե, չի նշանակում, թե նման կարծիքներ արտահայտելը թեմայում չի թույլատրվում, բայց չի էլ ողջունվում, քանի որ նման գրառումները թեմային, ըստ էության, չեն ծառայում ու չեն օգնում լուծել թեմայում բարձրացված հիմնական խնդիրը, այլ միայն շեղում են դրանից:

[Ուլուանա]

Ան, բայց հավատացնում եմ, իրոք էդ բոլոր մարդիկ մի քիչ սխալ են ներկայացնում իրավիճակը: Տենց դեպքերում հետաքրքիր ա էդ ընտանիքների էրեխեքի հետ խոսելը, իրենք ավելի ճիշտ են ասում: Օրինակ մի քանի տարի առաջ մի ութ տարեկանում Գերմանիա տեղափոխված հայի հետ հայերեն էի պարապում: Պատկերացրու, ութ տարեկան, արդեն եքա երեխա, Հայաստանում էլ երկու տարի դպրոց գնացած, հետևաբար հայերենը պահպանելն ընդհանրապես պիտի խնդիր չլիներ, բայց խայտառակ վատ էր խոսում: Որ հարցնում էի՝ ախր ոնց է, ասում էր, որ հենց սկսեց գերմաներեն խոսել, մամային արդեն գերմաներեն էր պատասխանում, մաման էլ տեղի էր տալիս, ինքն էլ էր անցնում գերմաներենի: Բայց պապան երբեք հետը գերմաներեն չէր խոսում: Ուղղակի էստեղ խնդիրն էն էր, որ մաման ու պապան բաժանվեցին, հոր հետ շփումը քչացավ, հետևաբար քչացավ նաև հայերեն խոսելը: Չգիտեմ՝ էդ տղայի մամային եթե հարցնես, ինչ կպատմի:

Ընդհանրապես, էս հարցերով Հրաչ Մարտիրոսյանին էլ կարող ես դիմել, ինքը շատ հաջող օրինակի պապա ա ու ինքն էլ ա նույնն ասում, որ ծնողները չափազանցնում են: Մի օրինակ էլ պատմեմ, հայերենի հետ չի կապված, բայց էլի նույն խնդիրն ա: Էս ֆրանսիացի կոլեգաս որ տեղափոխվեց Դանիա (ամուսինը դանիացի ա), տղան ընդհանրապես դանիերեն չգիտեր, մենակ ֆրանսերեն: Շատ արագ սովորեց դանիերեն ու մի քանի ամիս հետո հրաժարվեց մոր հետ ֆրանսերեն խոսել: Կոլեգաս հա գալիս, ասում էր՝ տղաս հետս ֆրանսերեն չի խոսում, ստիպված անցել եմ դանիերենի: Էդ դեպքից մի տարի ա անցել արդեն: Պարզվում ա՝ տղան շատ էլ լավ ֆրանսերեն խոսում ա տատիկ-պապիկի հետ, բայց մոր հետ չէ, որովհետև մայրը հետը դանիերեն ա խոսում:

Բյուր, եկել եմ ասեմ, որ էս ասածիցդ հետո ամբողջ ընթացքում հատուկ ուշադրություն եմ դարձրել էս հարցի վրա, ու պիտի խոստովանեմ, որ դու ճիշտ էիր. իմ շրջապատում ինչքան հայ ծնողներ գիտեմ, ոչ մեկն էլ իր երեխայի հետ անընդհատ ու հետևողականորեն հայերեն չի խոսում, նույնիսկ նրանք, ովքեր անընդհատ պնդում են, թե տանը մենակ հայերեն են խոսում, որ երեխաների վրա ջղայանում են, երբ անգլերեն են խոսում, բայց, մեկ ա, ինչքան էլ ասեն, օգուտ չկա: Բազմիցս ականջովս եմ լսել բոլոր էդ ասողներից, թե ոնց են պարբերաբար անգլերեն բառեր ու արտահայտություններ մեջ գցում երեխայի հետ խոսելիս, կամ նույնիսկ ինչ-որ բաներ հենց անգլերենով են ասում, երբեմն հենց իրենք են անգլերենով սկսում խոսակցությունը, ոչ թե երեխայի անգլերենին են անգլերենով պատասխանում: Բայց եթե իրանց լսես, իրոք կստացվի, որ խեղճերն ամեն ինչ անում են, բայց երեխաները, մեկ ա, անգլերենի են անցնում: Չգիտեմ, երևի իրանք էլ չեն զգում, բայց փաստն էն ա, որ իրանց ներկայացրածն իսկապես էնքան էլ չի համապատասխանում իրականությանը:

Ի դեպ, էստեղի շաբաթօրյա հայկական դպրոցի մասին էլ կպատմեմ շուտով, դե, Արեգն արդեն մի տարի ա` հաճախում ա:

[Բարեկամ]

Իսկ արտերկրում ապրող երեխաներին հայերեն սովորեցնելու իմաստն ու նպատակը ո՞րն ա։
Կարծում եք, նրանք ավելի հաջողակ ու երջանիկ կլինեն հայերեն իմանալով, քան առանց դրա՞։
Թե՞ պատրաստում եք Հայաստան վերադառնալու։
Թե՞ ուղղակի ուզում եք, որ ձեր երեխան ծանոթ լինի նրան, ինչ ձեզ հարազատ ա։

Արէա ջան, գրածդ կամ դառը հեգնանք է արտահայտում կամ մեղադրանքի պես մի բան, կամ երկուսը միասին։ Եվ էս տեսակետը առաջին անգամ չեմ լսում, ու դրա մեջ ճշմարտության մաս կա։
Բայց մի բան ասեմ։ Ասածիդ մեջ երկու առանցքային բառ ես օգտագործել․ հաջողակն ու երջանիկը, իսկ դրանք նույն բանը չեն, հաճախ՝ լրիվ տարբեր․
հաջողակությունը պարտադիր չի ենթադրում երջանիկ լինել, ու երջանիկները ոչ միշտ են հաջողակ լինում կյանքում։
Այո, գուցեև դու ճիշտ ես, տվյալ հասարակարգում հաջողակ լինելու շանսերը ավելի մեծ են, երբ ավելի լիարժեք ու անմնացորդ ես ինտեգրված, իսկ ընտանիքիդ պարտադրած լեզուն ու մշակույթը կարող են խանգարել էդ անմնացորդությանը։ Ու եթե մարդն իր երեխաների համար զուտ հաջողակությունն է հետապնդում, ապա լեզու-մեզու պահպանել-փոխանցելը իմաստ չունի։
Իսկ ի՞նչ ա երջանկությունը․ ներդաշնակություն ինքդ քո հետ, առաջին հերթին։ Իսկ դրա նախադրյալներից մեկը, ըստ իս, արմատներ ունենալն է։ Իսկ արմատներիդ հետ կապվում ես առաջին հերթին լեզվի միջոցով։ Եթե լեզուն չգիտես, մնացած բոլոր կապերը սուտ են, անիրական, երևակայական։
Եթե ուզում ես երեխադ երջանիկ լինի, գոնե ստեղծիր նրա համար սեփական արմատը զգալու հնարավորությունը, եթե կտրել ես նրան հայրենիքից։