Մատանիների տիրակալը-Երկու ամրոց (քննարկում)

[-Armstral-]

Ժողովուրդ շնորհակալություն կարծիքների համար, ես փոքր տարիքում ռուսերենից թարգմանված Հենդալֆով տարբերակն եմ կարդացել, բայց դա ինձ չի խանգարել սիրել այս գիրքը: Քերականությունը թանրգմանության հետ կապել պետք չէ Հայկ: Մի խոսքով, ինչ կարծիքի եք ինչպես կարելի է հայերեն թարգմանել ծառերի պահակի անունը, անգլերեն Treebeard է, ռուսերեն թարգմանության երկու տարբերակ կա Древен ու древобород, ծառամորո՞ւս երևի

[Chuk]

Մի երկու տարի առաջ ընկերներիցս մեկն էլ էր փորձում Մատանիների Տիրակալը թարգմանել, բայց շատ շուտ ձեռ քաշեց էդ գործից, որովհետև կարծում եմ պատրաստված չէր։ Իսկ Թոլքիեն ձյային թարգմանելու համար բացի էնտուզիազմից նաև ահագին մեծ պատրաստվածություն է պետք։ Մեկը ինձ համար (որպես Թոլքիենի ու հատկապես Թոլքիենի լեզվի բզիկ ֆանատ) շատ շատ շատ կարևոր է բնօրինակից թարգմանությունը:

Ժամանակին հենց Թոլքիենն ինքն էլ դժգոհ է եղել որոշ թարգմանություններից ու թարգմանիչներին մի քիչ օգնելու համար The Guide to the Names in The Lord of the Rings-ն է գրել (ավելի հայտնի որպես Nomenclature)։ Երևի արժե ծանոթանալ էս գործին։ Պլյուս Cormarë Series-ը խորհուրդ կտամ ուսումնասիրել, Թոլքիենի ու իր ստեղծած աշխարհի՝ Արդայի մասին էսսեյների ու լուրջ գիտական աշխատությունների հավաքածու է:
Ու միանում եմ Հայկօի խորհրդին՝ լիքը ավելի փոքր ծավալի գործեր թարգմանել ու հղկվել:

Մեկ էլ ասում են հեսա Հոբիթի հայերեն թարգմանությունն է լույս տեսնելու: O Elbereth Gilthoniel! ^_^

Հա, գիտեմ, որ «Հոբիթ»-ը նորից են թարգմանում:

Ինչու՞ նորից: Որտև թե՛ «Հոբիթը», թե «Մատանիների տիրակալ»-ի առաջին հատորը՝ «Պահապանները» հայերեն վաղուց կան թարգմանած ու հրատարակած: Միջնորդ լեզվից:

Իհարկե էս թարգմանությունները ունեն թերություններ, դրանց մասին կարելի ա երկար խոսել: Բայց չի էլ կարելի ասել, որ վատն են: Համենայն դեպս էնքան են, որ ես դրանցով եմ սիրահարվել Թոլքինին ու հետո նոր ճարել ռուսերենները: Էդ երևի մի 15-20 տարի առաջ:

[LisBeth]

երբ որ թարգմանվում ա, մի բան էլ է հաշվի առնվում: Եթե ասենք լայն ընթերցարանի համար ա թարգմանվում, կոնկրետ ռուսների օրինակի վրա ասեմ, էդ ընթերցարանի զգալի մասը ծնված ա լինում, դիցուկ, Նովոսիբիրսկում ու ռուսերենից բացի ուրիշ լեզու չգիտի, մնացածի մեծ մասն էլ ասենք գիտի այլ լեզու, բայց էդքան խստապահանջ չեն, և ընդամենը 1 տոկոսն են, որ բնօրինակը կարդացել են ու ուզում են նույնը մայրենի լեզվով կարդան, բծախնդիր են գտնվում: Ասածս վերաբերվում ա նորմալ թարգմանությունների, իհարկե: Փոխադրելը էս դեպքում տեղ տեղ ճիշտ ա: Ասենք մի հատ թևավոր խոսք ա, որը բառացի թարգմանելուց աղավաղվում ա, բայց կա դրա անալոգը տվյալ լեզվում, կամ խոսակցական որոշ նրբություններ, հումոր և այլն: Նովոսիբիրսկում ծնվածների համար կորուստը հաստատ ավելի զգալի կլինի, քան բծախնդիր ընթերցողի համար, որն արդեն իսկ իդեալական տարբերակին ծանոթ ա: Եսիմ, ես էս հարցում պրոֆեսիոնալների հետ վիճել չեմ կարա, ուղղակի ենթադրում եմ, որ նման թարգմանությունները կյանքի իրավունք ունեն: Մեկ էլ ասենք, հա բնօրինակից թարգմանելը լավ ա, բայց չի խանգարի ձեռի տակ որակյալ թարգմանություն ունենալը:

[Alphaone]

Մի քիչ Լիզի հետ եմ համաձայն, մի քիչ Հայկի... Վերջերս սկսել էի Ազիմովի Գալաթեան թարգմանել, պահեր կային, որ չգիտեի ոնց դարձնել հայերեն «փոխադրություն», քանի որ բառացի թարգմանությունն «անձրևում է կատուներ ու շներ»-ի կարգի մի բան կստացվեր: Ռուսենեն տարբերակը բացեցի. մի տառ էնտեղից չեմ թարգմանել, բայց ընդհանուր տրամաբանությունը որսալու ու առաջ գնալու համար ահագին օգնեց: Ես թարգմանությունը որպես գրական վարժություն եմ անում, դեռ ոչ էդքան հմտություն ունեմ, ոչ ռիսկ հանրությանը հասանելի դարձնելու համար, բայց երևի մեկ երկու տարուց արդեն ահագին վստահ կարող եմ իմ թարգմանությունները դնել քննարկման

[մարդագայլուկ]

Հա, գիտեմ, որ «Հոբիթ»-ը նորից են թարգմանում:

Ինչու՞ նորից: Որտև թե՛ «Հոբիթը», թե «Մատանիների տիրակալ»-ի առաջին հատորը՝ «Պահապանները» հայերեն վաղուց կան թարգմանած ու հրատարակած: Միջնորդ լեզվից:

Իհարկե էս թարգմանությունները ունեն թերություններ, դրանց մասին կարելի ա երկար խոսել: Բայց չի էլ կարելի ասել, որ վատն են: Համենայն դեպս էնքան են, որ ես դրանցով եմ սիրահարվել Թոլքինին ու հետո նոր ճարել ռուսերենները: Էդ երևի մի 15-20 տարի առաջ:

Չուկ ջան, ես էլ եմ էդ թարգմանությունները սիրում

[Շինարար]

Սամվել Մկրտչյանից ինչ կարդացել եմ, բոլորը ինձ համար համարյա էտալոնային կարգավիճակ ունեն. էդ մարդը անմնացորդ գիտեր ու հասկանում էր, թե որն ա լավ թարգմանությունը: «Ուլիսեսից» մի հիսուն էջ եմ կարդացել, լրիվ չէ, բայց շատ լավն էր: Ինքը, իհարկե, ավելի շատ պոեզիա էր թարգմանում, որի մասին ես բան չեմ ասի. իմ գործը չի, ու ես ինձ էդ հարցում էնքան կոմպետենտ չեմ համարում, որ գնահատական տամ:

Էս վերջերս նոր «Վարդի անունը» առա, էլի մի քիչ թերթեցի (որպես նվեր էի առել). էլի շատ լավ թարգմանություն էր: Մի քիչ տարօրինակ լեզվով ա գրած, բայց, ինչքան հասկանում եմ, բնագիրն էլ ա տենց, այսինքն՝ թարգմանիչը գիտակցաբար կոնկրետ ոճի պահելու խնդիր ա լուծել տենց:

Մի թարգմանություն էլ կա, որից ես հույժ անհամեստաբար գոհ եմ, բայց կիսատ ա, դեռ չի հրատարակվել :

Հայկ, մոտեցումդ հասկանալի ա: Ես ինքնս իհարկե թարգմանության տեսություն չգիտեմ ու ոչինչ չեմ հասկանում: Ինձ համար պետք ա, որ էն ինչ կարդւոմ եմ հայերեն լինի, իմ իմացած հայերեն, իմ մտածած հայերեն՝ իհարկե բնագիրը չխեղաթյուրելով: Չգիտեմ, Սամվել Մկրտչյանի հայերենը իմ հայերենից ահագին տարբեր ա: Ինձ մոտ էր, հարազատ էր «Ծաղիկների» քո թարգմանությունը օրինակ, ինչի մասին անթույլատրելի ու տհաճության հասնող աստիճանի շատ եմ ասել էդ թեմայում: Դու ռուսերեն թարգմանություններից էիր խոսում, ես կարամ խոսամ մի քիչ անգլերեն թարգմանությունների մասին՝ արաբական գրականության: Ամբողջ շեշտադրումը դրված ա անգլիալեզու ընթերցողին հասկանալի լինելու վրա, ամբողջական պարբերություններ կարող են բաց թողնել, որովհետև հրատարակչին հետաքրքիր չի թարգմանության տեսությունը, հետաքրքիր ա, որ գիրքը կարդան, առնեն: Ընթերցողին էլ երևի հետաքրքիր կլինի, որ գիրքը կարդացվի. իմ անունից եմ խոսում:


Կներեք, որ թեմայից շեղվեցի, ուղղակի շատ սիրուն ու համակողմանի գրառում էիր արել, ու ինձ ուղղակի հետաքրքիր էր, թե էդ չափանիշներին համապատասխան թարգմանությունը որն ա:

Ես գտնում եմ, որ մարդու մեջ կամ կա էդ ջիղը՝ լեզուն զգալու կամ չկա (գուցե և ձեռք ա բերվում տվյալ լեզվով շատ կարդալու արդյունքում), ու որ մեկ-մեկ էդ ջիղն ունեցող մարդիկ սկսում են շատ խորացնել իրենց տեխնիկական գիտելիքները ու ամեն ինչ անել գիտության շրջանակում, շունչը կորչում ա, մնում ա տեխնիկան, խոսքը և գրելուն, ստեղծագործելուն ա վերաբերվում, և թարգմանելուն:


Եվս մեկ անգամ ներողություն անգրագետ-անգրագետ խոսալուս համար:


Ասում ես՝ «Վարդի անունը» առայժմ չկարդա՞մ, սպասե՞մ դեռ

[Հայկօ]

Ժողովուրդ, փոխադրություն ասելով ռեալիաների ու դարձվածերի «հայերենացումը» չեմ հասկանում: «Անձրևում է շներ ու կատուները» հենց «հորդառատ անձրևն ա» կամ «ջրհեղեղի նման անձրևը», ստեղ հենց բառացին ա սխալը: Էս դեպքերում թարգմանել հենց նշանակում ա գրել էն, ինչը քո լեզվով առավելագույնս մոտ ա բնօրինակի լեզվով գրված արտահայտությանը՝ իմաստային, նրբերանգային, համատեքստային ու մնացած բոլոր առումներով, ու էս տեսանկյունից երբեմն պետք ա լինում ահագին շատ բան փոխել՝ ընդհուպ մինչև գործի վերնագիրը: Բայց սա, էլի եմ ասում, հենց թարգմանություն ա: Պարզ ա, որ թարգմանությունը բառերի՝ բառարանով մեկին մեկ փոխարինում չի, էլի: Կարող ես ու հաճախ պարտավոր ես բարդ նախադասությունը պարզ դարձնել, հականիշային թարգմանություն անել, նախադասությունները միացնել կամ, ընդհակառակը, կիսել և այլն: Թարգմանածդ պիտի, ի վերջո, սահուն հայերեն լինի, էլի: Բայց փոխադրությունը տեքստի ամբողջական հատվածները վերապատմելն ա ուրիշ բառերով, նախադասություններով ու կառույցներով, վերաշարադրելն ա էն, ինչ գրել ա հեղինակը, ընդհանրապես չթարգմանելն ու տեքստիդ դուրս գցելն ա որոշ հատվածներ, որոշ բաներ, ընդհակառակը, ավելացնելն ա և այլն: Ռուսները հաճախ վերապատմում են էն, ինչ գրել ա հեղինակը, ոչ թե թարգմանում, ու ստեղ, բնականաբար, հեղինակը կորում ա, ու դու ոչ թե թարգմանչի թարգմանածն ես կարդում, այլ գրածը: Իսկ ես էն կարծիքին եմ (վերևում արդեն գրել եմ), որ թարգմանչի համար էն տեքստը, որի հետ ինքն էդ պահին աշխատում ա, սակրալ, կատարյալ, էտալոնային տեքստ ա, որտեղ ինչ էլ գրված ա, հենց նենց ա գրված, ոնց պիտի գրված լիներ, ու եթե նույնիսկ ինչ-որ բան քո կարծիքով վատ կամ անհարմար ա գրված, էդ էլ ա տեքստը դարձնում հենց էն տեքստը, որը դու թարգմանում ես, ու հեղինակին՝ հենց էն հեղինակը, ում դու թարգմանում ես: Համաձայն եմ, որ սահմանը շատ աղոտ ա ու երբեմն անհնար ա մի նախադասության սահմանում հասկանալ՝ որն ա թարգմանություն, որը՝ փոխադրություն, բայց երբ գործ ես ունենում ամբողջական պարբերությունների հետ, արդեն ակնհայտ ա դառնում: Նույն «Վարդի անունը» ռուսերեն նենց տեղը տեղին փոխադրած ա ահագին տեղերում, իսկ հայերեն՝ թարգմանած:

[Գալաթեա]

Չգիտեի, որ Սամվելը մահացել ա...
Հետաքրքիր մարդ էր, աշխատել եմ հետը/մոտը...

Հայկ, կարող ա՞ պատահաբար տեղյակ ես՝ ինչից ա մահացել:

[Հայկօ]

Հայկ, մոտեցումդ հասկանալի ա: Ես ինքնս իհարկե թարգմանության տեսություն չգիտեմ ու ոչինչ չեմ հասկանում: Ինձ համար պետք ա, որ էն ինչ կարդւոմ եմ հայերեն լինի, իմ իմացած հայերեն, իմ մտածած հայերեն՝ իհարկե բնագիրը չխեղաթյուրելով: Չգիտեմ, Սամվել Մկրտչյանի հայերենը իմ հայերենից ահագին տարբեր ա: Ինձ մոտ էր, հարազատ էր «Ծաղիկների» քո թարգմանությունը օրինակ, ինչի մասին անթույլատրելի ու տհաճության հասնող աստիճանի շատ եմ ասել էդ թեմայում: Դու ռուսերեն թարգմանություններից էիր խոսում, ես կարամ խոսամ մի քիչ անգլերեն թարգմանությունների մասին՝ արաբական գրականության: Ամբողջ շեշտադրումը դրված ա անգլիալեզու ընթերցողին հասկանալի լինելու վրա, ամբողջական պարբերություններ կարող են բաց թողնել, որովհետև հրատարակչին հետաքրքիր չի թարգմանության տեսությունը, հետաքրքիր ա, որ գիրքը կարդան, առնեն: Ընթերցողին էլ երևի հետաքրքիր կլինի, որ գիրքը կարդացվի. իմ անունից եմ խոսում:

Դե փոխադրություն են արել, էլի :

Ես գտնում եմ, որ մարդու մեջ կամ կա էդ ջիղը՝ լեզուն զգալու կամ չկա (գուցե և ձեռք ա բերվում տվյալ լեզվով շատ կարդալու արդյունքում), ու որ մեկ-մեկ էդ ջիղն ունեցող մարդիկ սկսում են շատ խորացնել իրենց տեխնիկական գիտելիքները ու ամեն ինչ անել գիտության շրջանակում, շունչը կորչում ա, մնում ա տեխնիկան, խոսքը և գրելուն, ստեղծագործելուն ա վերաբերվում, և թարգմանելուն:

Չկա տենց բան : Կամ ինտուիտիվ ես անում էն, ինչ անում ես, կամ հասկանալով: Ամեն դեպքում՝ նույն բանն ես անում: Բայց ինտուիտիվը միշտ ավելի վատ ա, որովհետև ոչ բոլոր դեպքերի համար ա աշխատում, երբ չկա, չես հասկանում, որ չկա կամ ինչու չկա, դրանից ոչինչ չես սովորում, դա չես կարող օրինաչափություն դարձնել և այլն: Նույն «Էլջերնոնի» համար ահագին սխեմաներ եմ գծել, թե ինչը ոնց պիտի թարգմանվի, հազար հատ «եթե-ապա» պայման եմ կիրառել (եթե քսան էջ առաջ «սենց» եմ գրել, ուրեմն ստեղ իրավունք չունեմ «նենց» գրելու, կամ «սենց» գրի, կամ երկուսն էլ փոխի), ոչ մի բան պատահականությանը չեմ թողել ու կարևոր հարցերում բացարձակապես հույսս չեմ դրել էդ «լեզուն զգալու» աբստրակտ գաղափարի վրա: Արդյունքում դու գրել ես, որ ես շատ լավ զգում եմ լեզուն :

Ասում ես՝ «Վարդի անունը» առայժմ չկարդա՞մ, սպասե՞մ դեռ

Կարդա, կարդա: Էդ գործը էնքան լավն ա, որ ցանկացած դեպքում պետք ա կարդացվի:

[Հայկօ]

Չգիտեի, որ Սամվելը մահացել ա...
Հետաքրքիր մարդ էր, աշխատել եմ հետը/մոտը...

Հայկ, կարող ա՞ պատահաբար տեղյակ ես՝ ինչից ա մահացել:

Հիվանդ էր, Գալ: Քաղցկեղ, կարծեմ: Անցած տարվա վերջում էլի գնաց արտասահման՝ բուժվելու: Չօգնեց: Ես մի երկու օր ուշքի չէի գալիս :

[Գալաթեա]

Հիվանդ էր, Գալ: Քաղցկեղ, կարծեմ: Անցած տարվա վերջում էլի գնաց արտասահման՝ բուժվելու: Չօգնեց: Ես մի երկու օր ուշքի չէի գալիս :

Ափսոս... մի խարիզմատիկ դեմք էլ պակասեց:

[Հայկօ]

Ափսոս... մի խարիզմատիկ դեմք էլ պակասեց:

Գործ անող մարդ պակասեց, Գալ: Դրանից մի երկու ամիս առաջ զրուցում էինք իրար հետ, մարդը պաղպաղակ էր ուտում, ծխում էր ու սենց ի միջի այլոց ասում էր, որ քառասուն հատոր գիրք ունի թարգմանած ու հրատարակած, ու թե դեռ ինչ ա ուզում անել: Շշմելու թիվ ա: Իր տեղը հիմա դատարկ ա, ու վախենամ՝ դեռ երկար դատարկ ա մնալու:

[Գալաթեա]

Գործ անող մարդ պակասեց, Գալ: Դրանից մի երկու ամիս առաջ զրուցում էինք իրար հետ, մարդը պաղպաղակ էր ուտում, ծխում էր ու սենց ի միջի այլոց ասում էր, որ քառասուն հատոր գիրք ունի թարգմանած ու հրատարակած, ու թե դեռ ինչ ա ուզում անել: Շշմելու թիվ ա: Իր տեղը հիմա դատարկ ա, ու վախենամ՝ դեռ երկար դատարկ ա մնալու:

Դե ինքը էն քիչ մարդկանցից մեկն էր, որ համ վառ կերպար էր, համ էլ աշխատասեր աննորմալ:
Իրեն շատ շնորհակալ եմ. իմ մեջ թարգմանիչ տեսավ, հավատաց, թև տվեց, որ կարամ անեմ էդ գործը: Ու իրա շնորհիվ իմ ամենալուրջ թարգմանությունն արեցի:

Առանց էլ՝ էս ինչքան ժամանակ ա տեղս չեմ գտնում, ավելի տխրեցի...ինչի են լավերը գնում...

[StrangeLittleGirl]

Հայկ, մոտեցումդ հասկանալի ա: Ես ինքնս իհարկե թարգմանության տեսություն չգիտեմ ու ոչինչ չեմ հասկանում: Ինձ համար պետք ա, որ էն ինչ կարդւոմ եմ հայերեն լինի, իմ իմացած հայերեն, իմ մտածած հայերեն՝ իհարկե բնագիրը չխեղաթյուրելով: Չգիտեմ, Սամվել Մկրտչյանի հայերենը իմ հայերենից ահագին տարբեր ա: Ինձ մոտ էր, հարազատ էր «Ծաղիկների» քո թարգմանությունը օրինակ, ինչի մասին անթույլատրելի ու տհաճության հասնող աստիճանի շատ եմ ասել էդ թեմայում: Դու ռուսերեն թարգմանություններից էիր խոսում, ես կարամ խոսամ մի քիչ անգլերեն թարգմանությունների մասին՝ արաբական գրականության: Ամբողջ շեշտադրումը դրված ա անգլիալեզու ընթերցողին հասկանալի լինելու վրա, ամբողջական պարբերություններ կարող են բաց թողնել, որովհետև հրատարակչին հետաքրքիր չի թարգմանության տեսությունը, հետաքրքիր ա, որ գիրքը կարդան, առնեն: Ընթերցողին էլ երևի հետաքրքիր կլինի, որ գիրքը կարդացվի. իմ անունից եմ խոսում:

Շին, Ջոյսի անգլերենն էլ քսաներորդ դարասկզբին ապրող միջին վիճակագրական իռլանդացու անգլերենից տարբեր ա: Ավելին ասեմ՝ «Ուլիսեսի» ամեն մի գլուխը տարբեր անգլերենով ա գրված, ու էդ բոլորը թարգմանելը բավական բարդ գործ ա: Ես չէ ասի, թե «Ուլիսեսի» թարգմանությունն իդեալական ա (մասնավորապես, էդ նե-երը ծնգլահան են անում, հայերենում տենց բան չկա, վերջակետ), բայց Սամվել Մկրտչյանը հաստատ շատ մանրակրկիտ գործ ա արել ու ահագին լավ ա թարգմանել: Չգիտեմ՝ եթե ուրիշ մեկը դա աներ, ոնց կստացվեր:

[Շինարար]

Շին, Ջոյսի անգլերենն էլ քսաներորդ դարասկզբին ապրող միջին վիճակագրական իռլանդացու անգլերենից տարբեր ա: Ավելին ասեմ՝ «Ուլիսեսի» ամեն մի գլուխը տարբեր անգլերենով ա գրված, ու էդ բոլորը թարգմանելը բավական բարդ գործ ա: Ես չէ ասի, թե «Ուլիսեսի» թարգմանությունն իդեալական ա (մասնավորապես, էդ նե-երը ծնգլահան են անում, հայերենում տենց բան չկա, վերջակետ), բայց Սամվել Մկրտչյանը հաստատ շատ մանրակրկիտ գործ ա արել ու ահագին լավ ա թարգմանել: Չգիտեմ՝ եթե ուրիշ մեկը դա աներ, ոնց կստացվեր:

Հասկանում եմ, Բյուր, կարծեմ իրար հետ քննարկել ենք ու նե-երից երկուսս էլ դժգոհ էինք: Երևի պետք ա իր թարգմանած ուրիշ գործեր էլ կարդամ, որ լիարժեք պատկերացում կարողանամ կազմել: Բայց ամեն դեպքում ես էլի մնում եմ կողմ էսօրվա ընթերցողին ընկալելի մնալուն, ոչ թե հայերենում մոտ լինելուն էն անգլերենին, որը Ջոյսինն ա, որովհետև ի վերջո դա անհնարին ա: Ու դա փոխադրություն չի լինի (էս Հայկին եմ պատասխանում արդեն), թե չէ Շեքսպիր պետք է ուրեմն թարգմանենք գրաբարով միայն կամ միջին հայերենով, որովհետև Շեքսպիրի անգլերենը տարբեր ա էսօրվա անգլերենից: Մանրակրկիտ գործի դեմ բան չեմ կարող ասել, ամեն նախադասությունից զգացվում ա, որ մեծ ջանք ու աշխատանք ա ներդրած ու հենց դա էլ խանգարում ա ընթերցելուն. դա պետք ա չզգացվի՞, թե՞ ոնց, չեմ կարող ասել: Լեզուն անընդհատ փոխվում ա ու պատահական չի, չէ՞, որ նույնիսկ լեզվակիրների համար հին լեզվից նոր լեզվի են թարգմանում գործերը, ասենք՝ գրաբարից աշխարհաբար: Իհարկե, էլ էն չի լինում, բայց դե ցանկացած դեպքւոմ թարգմանելիս միևնույն ա էլ էն չի:




Ու իմ ասածը ամենևին էլ փոխադրություն չի, փոխադրությունն էն ա, որ Օթելլոն արաբերեն ես թարգմանում, դառնում ա Աթալլահ