Արդարացի՞ ենք գնահատում ստեղծագործողներին քննարկելիս մեր տեսակետի կարևորությունը

[Շինարար]

Թեմայի պատճառ հանդիսացավ ակումբցի Սևակի ստեղծագործությունների քննարկումը: Իմ կողմից շատ հարգված ակումբցիներից մեկի մոտ շատ թեթև արտահայտվել եմ այս մասին, բայց ցանկացա թեմա բացել: Գուցե քննարկում ծավալվի:

Նախապես նշեմ, որ Սևակի գործերը չեմ հավանում, չեմ էլ արտահայտվում իր թեմաներում: Այսինքն իր դեպքը թեմայի առիթ դարձավ ուղղակի, որովհետև վերջին դեպքն էր:

Գուցե սխալ եմ, բայց ահա թե ինչ ա ացնում վերջերս իմ մտքով:

Մենք անընդհատ ստեղծագործողներին ասում ենք սովորիր քննադատություն լսել, հետևություններ արա, եթե նույնիսկ համաձայն չես, ասա շնորհակալություն, անցի առաջ և այլն: Բայց որքանո՞վ ենք մենք ճիշտ գնահատում մեր տեսակետի կարևորությունը: Ո՞վ է ասել, որ մենք ամեն ինչի ճիշտը գիտենք, մենք կարանք սովորացնենք, ստեղծագործողն էլ պիտի ասի, մերսի, որ ձեր թանկագին ժամանակը տրամադրեցիք ինձ այդքան կարևոր և ուսուցողական խորհուրդներ տալու համար: Ո՞վ է ասել, որ ստեղծագործողը նյարդեր չունի: Նույնիսկ այն ստեղծագործողները, ովքեր իրոք հենց էդպես էլ ասում են, համոզված եմ՝ մտքի մեջ լավ էլ ջղայնանում են, իսկ եթե մի քիչ երկարում ա էդ քննադատությունը, նաև ոնց որ պետքն ա, հակադարձում են: Ովքեր ստեղծագործող են, լավ էլ գիտեն, որ տենց ա, լավ էլ գիտեն, որ մտքի մեջ իրենց հեչ էլ դուր չի գալիս ոչ դուրեկան կարծիքը:

Խնդիրն էդ ա, որ նույնիսկ լուսաճաճանչ գրողները էդքան էլ մեր ընկալմամբ ադեկվատ չեն պատասխանել իրենց քննադատողներին: Երբ որ կարդում ես իրենց արձագանքները, տեսնում ես, որ քննադատները սովորաբար էնպիսի անձնական վիրավորանքների են արժանացել, որ էլ դու սուս: Դա հեչ լավ չի, բան չեմ ասում: Բայց էսպիսի մի բան, ստեղծագործողին ասիր քո կարծիքը, պատասխանեց, որ համաձայն չի, էլ ինչո՞ւ ես պնդում: Մի հատ ասիր, հասկացաքն, էն մարդն էլ ասաց՝ համաձայն չեմ, երկորդ գրառումը, հետագա պնդումն ասածի արդեն նյարդայնացնող ա, նույնիսկ ինձ ա նյարդայնացնում, երբ ես չեմ հեղինակը, ոչ էլ տվյալ ստեղծագործողի մոլեռանդ երկրպագուն: Բայց չէ, ո՞նց կլինի, մենք բարեհաճել ենք կարծիք հայտնել, ուրեմն այս նորելուկ ստեղծագործողները պարտավոր են շնորհակալ լինել, ընդւոնել, սովորել, երախտապարտ լինել և այլն:

Սա ճի՞շտ մոտեցում ա: Կա՞ ակումբում մեկը, ով իրոք իրեն կարող է իրավունք վերապահել գրել սովորեցնել: Մենք ընդամենը կարծիք ենք հայտնում, չէ՞: Կարծիքդ լսվեց, չընդունվեց, պնդելը ո՞րն ա: Գրողն ինքը չի՞:

Չեմ ուզում կոնկրետ վերջին թեմայի վրա կենտրոնանաք, ասենք, հա՝ բայց ինքը սենց պիտի չասեր և այլն: Ընդհանրապես եմ ասում: Դուք ի՞նչ կարծիք ունեք այս հարցի վերաբերյալ: Ներողություն եթե մտքերս լավ չարտահայտեցի, ներողություն, եթե սխալ եմ մտածում:

[Chuk]

Շին ջան, իսկ ով ա ասում, որ քննադատողը սովորեցնում ու իրա ասածը հալած յուղի տեղ պետք ա ընդունվի:

Այո՛, քննադատողի (քննարկողի) կարծիքը հաճախ կարող ա վիրավորական կամ ցավեցնող լինի: Բայց ցանկացած ընթերցող իրավունք ունի ստեղծագործության մասին կարծիք ունենալ ու այն արտահայտել:

Այ էսքան պարզ բան, որ բարդացվում ա: Չեմ ուզում կոնկրետանալ որևէ կոնկրետ հեղինակի վրա: Շատերն են քննարկումների պատճառով ցավ ապրել, բայց գտել են էդ հաղթահարելու ձևը: Իսկ թեմաները շիկացել են էն դեպքում, երբ ստեղծագործողը ադեկվատ չի եղել քննարկման նկատմամբ: Այ էսքան պարզ մի բան:

[Նարե91]

Այ որ ստեղծագործողը մեծամտություն կոչվող ախտը մի կողմ շպրտի, քննադատություններին նորմալ կնայի ու կվերցնի էդ ամենից էն, ինչ իրան պետք ա:
Չեմ կարծում, որ էստեղի քննադատները համարում են, որ իրենց ասածը բացարձակ ճշմարտություն ա, իրենք ընդամենն ասում են էն, ինչ զգացել են ստեղծագործությունն ընթերցելիս, մարդիկ կարծիք են ասում: Կուզես ընդունի, կուզես` չէ: Կուզես բանավիճի, կուզես` չէ: Համենայնդեպս ոչ մեկի կողմից ճնշումներ չեմ նկատել ակումբի ստեղծագործողների նկատմամբ:

[StrangeLittleGirl]

Որպես ստեղծագործող արտահայտվեմ էլի: Կոնկրետ ակումբում ու ընդհանրապես ինձ համար մատների վրա նշված մարդիկ կան, որոնց կարծիքը կարևոր ա՝ անկախ նրանից դրական ա, թե չէ: Իսկ մյուսների ասածները կարևոր չեն: Դե հիմա ես էլ տենց եմ (ու կարծում եմ՝ ցանկացած ստեղծագործող տենց պիտի լինի, թե չէ նյարդի կծիկ կդառնա): Բայց իրոք ներվայնացնող ա, երբ մեկը, որի կարծիքը կարևոր չի, ինչ-որ բան ա ասում, դու էլ ասում ես՝ հա ախպեր ջան, ապրես, որ ժամանակ ծախսեցիր արտահայտվեցիր, բայ ց համաձայն չեմ, ինքը շարունակում ա իրա կարծիքը պնդել:

Իմ լավ ուսուցիչներից մեկը մի անգամ ասել ա, որ լավագույն քննադատությունն էն մեկն ա, որը համապատասխանում ա մեր մտավախություններին: Ու ես համաձայն եմ իրա հետ: Կներեք, բայց պիտի անուններով օրինակ բերեմ: Մի մրցույթում, օրինակ, Մեֆը էջերով ջուր ա ծեծում, ես իրան հա ասում եմ՝ համաձայն չեմ, ինքը շարունակում ա: Բայց Ամպը մտավ, մի տող բան գրեց, քիչ էր մնում՝ ճակատը պաչեի, որովհետև չոտկի էն էր ասել, ինչն իմ մտքով էլ էր անցել մրցույթին ուղարկած գործս նորից կարդալուց հետո:

Չգիտեմ, ինձ թվում ա՝ ակումբում մարդ ա իրա կարծիքը շատ ա կարևորում (ես էլ հետները), ու եթե ստեղծագործողը չի ընդունում, ասում ա, որ համաձայն չի, սկսում ենք ստիպել, որ համաձայնի: Լավ չի:

[ivy]

Բյուր, մի քիչ էլ որպես քննադատ արտահայտվի։ Թե ոնց ես ուրիշների գրածներին հանգիստ «զիբիլ» ասում։
Բայց քո գրածներին վերաբերվող որևէ քննադատություն, անգամ ամենամեղմը, ի վիճակի չես տանել։

Մեկ էլ խնդրում եմ, մի ասեք էլի, էս մարդու կարծիքը ինձ համար կարևոր է, էս մեկինը՝ չէ։ Շատ անդուր բան է դա, էն էլ՝ ֆորումում, որտեղ մարդ ինքնակամ դնում է գործը լիքը ծանոթ ու անծանոթ ընթերցողների առաջ։

[Chuk]

Որպես ստեղծագործող արտահայտվեմ էլի: Կոնկրետ ակումբում ու ընդհանրապես ինձ համար մատների վրա նշված մարդիկ կան, որոնց կարծիքը կարևոր ա՝ անկախ նրանից դրական ա, թե չէ: Իսկ մյուսների ասածները կարևոր չեն: Դե հիմա ես էլ տենց եմ (ու կարծում եմ՝ ցանկացած ստեղծագործող տենց պիտի լինի, թե չէ նյարդի կծիկ կդառնա): Բայց իրոք ներվայնացնող ա, երբ մեկը, որի կարծիքը կարևոր չի, ինչ-որ բան ա ասում, դու էլ ասում ես՝ հա ախպեր ջան, ապրես, որ ժամանակ ծախսեցիր արտահայտվեցիր, բայ ց համաձայն չեմ, ինքը շարունակում ա իրա կարծիքը պնդել:

Իմ լավ ուսուցիչներից մեկը մի անգամ ասել ա, որ լավագույն քննադատությունն էն մեկն ա, որը համապատասխանում ա մեր մտավախություններին: Ու ես համաձայն եմ իրա հետ: Կներեք, բայց պիտի անուններով օրինակ բերեմ: Մի մրցույթում, օրինակ, Մեֆը էջերով ջուր ա ծեծում, ես իրան հա ասում եմ՝ համաձայն չեմ, ինքը շարունակում ա: Բայց Ամպը մտավ, մի տող բան գրեց, քիչ էր մնում՝ ճակատը պաչեի, որովհետև չոտկի էն էր ասել, ինչն իմ մտքով էլ էր անցել մրցույթին ուղարկած գործս նորից կարդալուց հետո:

Չգիտեմ, ինձ թվում ա՝ ակումբում մարդ ա իրա կարծիքը շատ ա կարևորում (ես էլ հետները), ու եթե ստեղծագործողը չի ընդունում, ասում ա, որ համաձայն չի, սկսում ենք ստիպել, որ համաձայնի: Լավ չի:

Էդ դեպքում ես էլ որպես ստեղծագործող արտահայտվեմ:
Ես էլ ունեմ մարդիկ, ում կարծիքն առավել եմ կարևորում, սպասում էդ մարդկանց կարծիքին:

Բայց հետադարձ նայելուց, տեսնում եմ, որ իմ համար կարևոր են բոլոր կարծիքները: Թեկուզ էդ կարծիքը կարդալուց կարող ա ցավ ապրած լինեմ, կարող ա հեչ համաձայնած չլինեմ, մտածած լինեմ «էս մեծամիտն ով ա, կարաիր, դու գրեիր» և այլն: Մեկ էլ հաջորդ գործը գրելուց զգում եմ, որ ես փորձում եմ էդ կարծիքն էլ հաշվի առնել ու չանել էն, ինչն ինքը քննադատել ա, իհարկե՛, ոչ միշտ:

Երբեմն մտածում եմ, որ ամենասխալն էն ա, որ քննարկումներին հեղինակն ինքը մասնակցում ա: Հեղինակը ընդհանրապես, գուցե, չպետք ա խառնվի: Ինքը առավելագույն դեպքում կողքից հետևող պետքա լինի, իսկ ընթերցողները քննարկեն, մեկը քննադատի, մեկը պաշտպանի: Որտև երբեմն դժվար է սեփական ստեղծագործության մասին վատ բան լսելուց քեզ զսպելը:

[Շինարար]

Երբեմն մտածում եմ, որ ամենասխալն էն ա, որ քննարկումներին հեղինակն ինքը մասնակցում ա: Հեղինակը ընդհանրապես, գուցե, չպետք ա խառնվի: Ինքը առավելագույն դեպքում կողքից հետևող պետքա լինի, իսկ ընթերցողները քննարկեն, մեկը քննադատի, մեկը պաշտպանի: Որտև երբեմն դժվար է սեփական ստեղծագործության մասին վատ բան լսելուց քեզ զսպելը:

Հա, ինչ խոսք, քննարկմանը չմասնակցելը թերևս ամենալավ տարբերակն է, հանձնեցի՞ր հանրությանը, էլ քոնը չի, թող իրանք քննարկեն, որոշեն, հասկանան կամ չհասկանան, որովհետև եթե դեռ գործդ բացատրելու կարիք ունի, ուրեմն ինչ-որ բան էնպես չի: Հլա սա փոքր ակումբ է, բա որ ավելի մեծ մասշտաբի քննարկումներ սկսվե՞ն, ի՞նչ պիտի անես,բոլոր հետ կռվե՞ս: Մարդու հոգեկան կխանգարվի: Ուղղակի բոլորը չէ, որ էդքան ամուր նյարդեր ունեն ու կդիմանան, ստեղծագործողները ամուր նյարդեր կունենա՞ն:

Ուզում եմ ասել, որ եթե ստեղծագործողի նյարդերը մեկ-մեկ տեղի են տալիս, հա՛, էդ պահին մենք էլ ջղայնանանք, բայց հետագայում տեղ թողնենք դեռ արտահայտվելու, ոչ թե մի անգամ ու ընդմիշտ մեր բարեհաճությունից զրկենք, ինչ է թե քննադատություն լսել չգիտի: