Մեռելապաշտություն

[Rhayader]

Ժողովուրդ, էդ թաղումից հետո ուտել/խմելը զարգացած երկրներում էլ է ընդունված նորմալ սովորույթ, մենակ թե ի տարբերություն Հայաստանի, որտեղ որ գրեթե հարսանիքի սեղան են գցում, Եվրոպա/Ամերիկայում թեթև շվեդական սեղան են դնում՝ սենդվիչ/բուտերբրոդներով ու թեթև ոտի վրա ուտելու կերակուրներով: Որովհետև նորմալ երևույթ ա ամբողջ օրը ոտի վրա մնացած ու շոգին/արևին կամ ցրտին/անձրևին գերեզմանոց գնացած, հետ եկած մարդկանց մի թեթև հյուրասիրելը: Բայց ոչ մի երկրում էդ անտեր սգո սեղանը տենց խայտառակորեն չի դեգրադացվել, ոնց որ Հայաստանում: Մարդիկ կան թաղում, յոթ, քառսունք են գնում հենց ուտել խմելու համար

Չուվակ, դու չես կարա տեսած չլինես, թե ստեղ ոնց են գերեզմանի թաց հողի վրա լավաշ ու կալբաս դնում ու արաղով ուտում:

[Ռուֆուս]

Մեկ ասում էի չգրեմ, որովհետև իմ համար սա իրոք շատ ծանր թեմա է, բայց դե... Եթե գրածներիս մեջ վիրավորական բաներ տեսնեք, նախօրոք ներողություն

Գյումրին շատ փոքր քաղաք է ու էնտեղ բոլորն իրար գիտեն: Լիքը պառավ ու բիձա կան, ովքեր պիտի վաղուց էն աշխարհում լինեն, բայց սատանեն էդքան բարեգութ չի եղել, որ դրանց հետը տանի ու դրանք ամենօր թախտին նստած սպասում են, թե ով պիտի մեռնի, որ գնան մեռելտուն՝ իրենց խորհուրդները տալու:

Երբ որ պապաս մահացավ, դեռ չէինք հասցրել տուն բերել (պապաս էլ Գյումրիում բավականին ճանաչված մարդ էր), մեկ էլ տեսնենք, դրանք մի մեծ խմբով եկան լցվեցին մեր տուն, մեկ էլ մի պառավ ջադու ինձ կողքի ա կանչում, թե քո հետ առանձին խոսելու բան ունեմ: Ես էլ ընդամենը մի քանի ժամ առաջ հարազատ մարդ եմ կորցրել, դեռ չեմ կարողացել ուշքի գալ, ասում ա, հեսա տունը լիքը մարդ ա գալու, էս ի՞նչ ես հագել, նորմալ շոր չունե՞ս հագնես, ամոթ է: Դե արի ու մի ասա, այ չորքոտանի անասուն, դու ո՞վ ես, որ իմ տանը ինձ նման բան ասես: (Շորերս էլ Երևանում էին, ու Երևանից եկող բարեկամները հետները բերելու էին): Բայց հարցն էդ չէր, էդ պահին ամենավերջին բանը, որ ես մտածում էի հագուկապս էր, ի՞նչ իրավունք ունի ինչ-որ մեկը շորերս քննադատի:

Հետո էդ ծանոթ բարեկամները, էնպիսի մարդիկ էին գալիս, որ մեզանից երկու դուռ էնկողմ էին ապրում ու կյանքում չէին եկել մեր տուն, մեկ էլ ընտանիքներով գալիս էին: Լավ, գալիս եք, լավ եք անում, գոնե ձեզ մարդավարի պահեք, կողքներով անցնելուց ականջովս նենց խոսակցություններ ու բամբասանքներ էին ընկնում, որ կատաղությունից արյունը գլխիս էր խփում: Ո՞նց կարելի է մեռելտուն գնալ ու նման խոսակցություններ տանել, թե ով ինչ ձևի ու ինտենսիվության է լացում, ով ինչ ծաղկեպսակ ու ծաղիկ է բերում, ով ինչ ձևի է հագնված և այլն: Էդ խոսակցությունները գիտե՞ք ինչ վիրավորական են հարազատների համար, ովքեր որ հենց նոր թանկ մարդ են կորցրել, գոնե մի քիչ ամոթ ու աբուռ ունեցեք:

Ու էդ օրերի ընթացքում ամեն երկրորդն իր պարտքն էր համարում գլուխը բարձրացնել ու «խելացի» խորհուրդներ տալ, թե ինչը ոնց պիտի արվի: Այ ոչխարներ, դուք ձեր տեղը վեր ընկեք, ոնց ճիշտ ենք գտնում, տենց էլ անում ենք, դուք խոսելու իրավունք ընդհանրապես չունեք:

Ես շատ զգացված էի իմ բոլոր հարազատներից, բարեկամներից ու ընկերներից, ովքեր որ իմ ընտանիքի կողքին են եղել թե լավ թե վատ օրերին ու էդ դժվար օրերին իմ կողքին էին, իրոք դա ինձ շատ մեծ ուժ ու սփոփանք էր տալիս, բայց էն հավայի պրոֆեսիոնալ «մեռելտուն գնացողներին» ես գլխներից հատ հատ կգնդակահարեի: Գոնե մեռելտուն եք գնում, ձեզ նորմալ պահեք, այ վիժվածքներ: Էլ չասեմ, որ սգո սեղանին որոշ մարդկանց թվում էր, թե ռեստորան են եկել քեֆ անելու, իմ ուտելը սկի չէր գալիս, ես ոչ մի բանի չեմ կարողացել ձեռք տալ:

Հիշում եմ, տատերիս ու պապերիս թաղումների ժամանակ էլ էր նույն բանը, բայց ես էն ժամանակ շատ փոքր էի ու էդքան բան չէի հասկանում, դրա համար ծանր չէի տանում:

Ավել պակասի համար կներեք:

[Գալաթեա]

Իմ զգացածի մեծ մասն ես գրել, Ռուֆ:
Իրականում երևի լավ ա, որ կան մարդիկ, որ Ռուֆի նկարագրածը նորմալ ու ավանդապես բարի ու կարևոր են համարում:
Տենց ավելի հեշտ ա ապրելը:

[Ռուֆուս]

Իմ զգացածի մեծ մասն ես գրել, Ռուֆ:
Իրականում երևի լավ ա, որ կան մարդիկ, որ Ռուֆի նկարագրածը նորմալ ու ավանդապես բարի ու կարևոր են համարում:
Տենց ավելի հեշտ ա ապրելը:

Լիլ, էնքան շատ բան կա գրելու, էդ օրերին էնքան վիրավորական ու գարշելի բաներ եմ տեսել ու լսել, որ էսքանը մի կերպ կարողա գրել: Ու գիտեմ, երկուսս էլ նույն ցավն ենք ունեցել ու էս ամենի միջով անցել ենք, լիքը բան արդեն հասցրել եմ մոռանալ ու չեմ էլ ուզում վերհիշել...

Ծխցրեց...

[Chuk]

Իմ զգացածի մեծ մասն ես գրել, Ռուֆ:
Իրականում երևի լավ ա, որ կան մարդիկ, որ Ռուֆի նկարագրածը նորմալ ու ավանդապես բարի ու կարևոր են համարում:
Տենց ավելի հեշտ ա ապրելը:

Չէ, Լիլ, չեմ կարծում, որ Ռուֆի նկարագրածը նորմալ են համարում: Երևի բոլորն էլ էդ կարգի երևույթներից նեղվում են: Բայց դա կապել ավանդույթի հետ, մեկը ես սխալ եմ համարում: Օրինակ եթե ավանդույթ կա հոգեհացի ու հոգեհացի եկածների մի մասն իրանց անասնավարի են պահում, էդ ավանդույթից չի, այլ անասնական մարդկանցից: Բայց չէ որ էդ նույն հոգեհացի ժամանակ դրական բաներ էլ են լինում, օրինակ՝ վերևում գրածս:

Հա, երբեմն դժվար ա ֆիլտրելը: Անձամբ ես փորձել եմ նման դեպքերում ֆիլտրել, «դրականը» պահել, «բացասականը» մոռանալ:

[Շինարար]

Իմ զգացածի մեծ մասն ես գրել, Ռուֆ:
Իրականում երևի լավ ա, որ կան մարդիկ, որ Ռուֆի նկարագրածը նորմալ ու ավանդապես բարի ու կարևոր են համարում:
Տենց ավելի հեշտ ա ապրելը:

Լիլ, էնքան շատ բան կա գրելու, էդ օրերին էնքան վիրավորական ու գարշելի բաներ եմ տեսել ու լսել, որ էսքանը մի կերպ կարողա գրել: Ու գիտեմ, երկուսս էլ նույն ցավն ենք ունեցել ու էս ամենի միջով անցել ենք, լիքը բան արդեն հասցրել եմ մոռանալ ու չեմ էլ ուզում վերհիշել...

Ծխցրեց...

Էրեխեք, մտածում եմ՝ ո՞նց վերացնենք չուզողությունը, բամբասկոտությունը, քծնողականությունը, չարությունը, նախանձը, քիթխոթողությունը, չարախնդությունը: Էդ ամենին, որ ասում եք, մենակ թաղումների ժամանակ չենք առնչվում, այլ ավելի հաճախ, ուղղակի էդ վիճակում առավել ցավացնող ա: Բայց դա թաղման հետ կապ չունի, ադաթների հետ կապ չունի: Էդ մարդիկ կան, տենց են, ու միշտ են իրանք տենց անում: Ո՞նց արմատախիլ անենք էդ երևույթները: Չգիտեմ: Ո՞նց անես, որ ասես՝ ս....-երդ քաշեք, ինձանից հեռու ֆռռացեք: Մեկը ես չեմ կարող: Բայց դա ադաթ չի՝ ոչ գեղեցիկ, որ տգեղ, դա մարդկայնության հետ ոչ մի առնչություն չունի:

[Դավիթ]

Միայն թաղման ծախսերի համար ա հրկիզելը իրեն արդարացնում: Միջին տրադիցիոնալ թաղումը Լոսում մոտ 13-15 հազար ա, գերեզմանի տեղն էլ հաշված: Հրկիզումը մի 4-5 անգամ ավելի էժան ա:

[Նաիրուհի]

Իմ զգացածի մեծ մասն ես գրել, Ռուֆ:
Իրականում երևի լավ ա, որ կան մարդիկ, որ Ռուֆի նկարագրածը նորմալ ու ավանդապես բարի ու կարևոր են համարում:
Տենց ավելի հեշտ ա ապրելը:

Լիլ, դու իրո՞ք մտածում ես, որ ադաթներից չզզվողները դա նորմալ են համարում։ Ուղղակի Շինը արդեն տեղը տեղին ասել է, չկրկնվեմ։ Բայց դուք թացն ու չորը խառնում եք։

Նենց չի, որ բոլոր տհաճ ու վատ բաները պիտի ադաթների հետ կապեք։ Ադաթը կարող է ասում է՝ պետք է մուգ հագնվել, բայց չի ասում՝ անկյուններում բամբասեք ու քննարկեք, թե դագաղն առնելուց ինչի են քձիբություն արել կամ հոգեհացն ինչի ճոխ չէր։
Քո կարծիքով դա տեղավորվո՞ւմ է «մեռելապաշտություն» բառի սահմաններում։

Ինձ վերնագրից թվում էր, որ պետք է խոսվի մահացածներին կենդանի մարդկանցից ավելի գնահատելու ու ուշադրություն դարձնելու, գուցե անհարկի և չափազանցված (կամ էդպես թվացող) ավանդույթների մասին, բայց հիմա փաստորեն նաև սովորական մարդկային վատ որակներն էլ են վերագրվում հայկական մեռելապաշտությանն, ու ստացվում է, որ եթե բացի ամենամոտ հարազատներից՝ ուրիշ մարդ չգնա թաղմանը, յոթ ու քառասունք չանեն, քար չգցեն, սև չհագնեն ու հոգեհաց չտան, դրանով բամբասանքն ու չարությունը վերանալո՞ւ են։

Բոլորիդ անձնական ցավը հասկանում եմ, ու նենց չի, որ ես թանկ մարդկանց չեմ կորցրել ու պատի տակ քչփչացողներից չեմ ներվայնացել։ Բայց ադաթներն էդտեղ ոչ մի մեղք չունեն։
Սովորույթներն էլ, ինչպես ամեն ինչ, փոփոխվում են, ու կամա-կամա էն բաները, որոնք էլ չեն դիմանում ժամանակի փորձությանը, վերանալու են, բայց բամբասանքը դրանց թվին չի պատկանում։

Քառասուն տարի առաջ փոքր երեխային կորցրած մայրը մեր գյուղում երեխայի գերեզմանի տեղն էլ չէր իմանում, որովհետև թաղմանը չէին թողնում, քար չէին դնում, կարճ ժամանակ հետո գերեզմանը հավասարվում էր գետնին ու մոռացվում։ Տատիկս մի քանի ամսականում մահացած իր առաջին տղայի գերեզմանի տեղը չգիտի, մյուս տատս չգիտի՝ որտեղ են թաղվել էլի շատ փոքր հասակում մահացած իր երեք աղջիկները, բայց հիմա ո՞ր մորը կարգելես դա կամ ո՞ր երեխայի գերեզմանի տեղը մի տարի հետո կմոռացվի։

Տենց էլ հերթով բոլոր հնացած բաներն են դուրս գալու։

Հինգ տարի առաջ, երբ մորաքրոջս ամուսինը մահացավ, ով իմ ամենամոտ ընկերն էր, լրիվ ինձ կորցրել էի։ Առաջին օրը երեկոյան, երբ բոլորը սենյակից դուրս էին եկել, մենակ մտա ներս, որ մի քիչ խոսեմ հետը, մեկ էլ եկան ու զոռով դուրս հանեցին, թե եկեղեցին ժամը եսիմքանիսից հետո կանանց արգելում է հանգուցյալի հետ նույն սենյակում գտնվել, որովհետև կանանց մեջ չար ոգի կա, որը մահացածին հանգիստ չի թողնում։ Ի դեպ, էլի Գյումրիում էր։ Նենց էի կատաղել, որ էդ ժամին զանգեցի իմ ծանոթ մի քահանայի ու հարցրի՝ նման բան կա՞, ու եթե հա՝ ի՞նչ հիմնավորումով։ Ասաց, որ ոչ մի նման բան չկա, գուցե մի ժամանակ ուղղակի կանանց ուշ ժամի մենակ չեն թողել հանգուցյալի հետ, որ լրացուցիչ ծանր ապրումներից զերծ պահեն, բայց ոչ մի արգելքի մասին խոսք լինել չի կարող։ Ու ես դա իրենց աչքը մտցրեցի ու նորից մենակ մտա սենյակ։ Թքած, թե դա հետո դերասանություն չորակվեց։

[Աթեիստ]

Էրեխեք, մտածում եմ՝ ո՞նց վերացնենք չուզողությունը, բամբասկոտությունը, քծնողականությունը, չարությունը, նախանձը, քիթխոթողությունը, չարախնդությունը: Էդ ամենին, որ ասում եք, մենակ թաղումների ժամանակ չենք առնչվում, այլ ավելի հաճախ, ուղղակի էդ վիճակում առավել ցավացնող ա: Բայց դա թաղման հետ կապ չունի, ադաթների հետ կապ չունի: Էդ մարդիկ կան, տենց են, ու միշտ են իրանք տենց անում: Ո՞նց արմատախիլ անենք էդ երևույթները: Չգիտեմ: Ո՞նց անես, որ ասես՝ ս....-երդ քաշեք, ինձանից հեռու ֆռռացեք: Մեկը ես չեմ կարող: Բայց դա ադաթ չի՝ ոչ գեղեցիկ, որ տգեղ, դա մարդկայնության հետ ոչ մի առնչություն չունի:

Շին, տենց բաներին խուսափելու լավագույն տարբերակը եղել ու մնում ա քեզ լավ մարդկանցով շրջապատելը։ Իսկ նման ադաթները ենթադրում են լիքը մարդկանց ներկայություն, առանց ֆիլտրելու։
Այ դրա համար եմ ես հավանում արտասահմանյան շփման ձևերը, որ տհաճ մարդուն էդ քո ասած ս. անում ես առանց խղճի խայթ զգալու։ Կամ մարդը իրավունք չունի քեզ հյուր գա, մինչև նախօրոք չզանգի, ու ասի որ էսինչ օրը գալու ա։

[Rhayader]

Մեծ խնդիրն ադաթները չեն, այլ իրենց մի տեսակ «աբիզալովկա» ստատուսը:

[Վիշապ]

Շին, տենց բաներին խուսափելու լավագույն տարբերակը եղել ու մնում ա քեզ լավ մարդկանցով շրջապատելը։ Իսկ նման ադաթները ենթադրում են լիքը մարդկանց ներկայություն, առանց ֆիլտրելու։
Այ դրա համար եմ ես հավանում արտասահմանյան շփման ձևերը, որ տհաճ մարդուն էդ քո ասած ս. անում ես առանց խղճի խայթ զգալու։ Կամ մարդը իրավունք չունի քեզ հյուր գա, մինչև նախօրոք չզանգի, ու ասի որ էսինչ օրը գալու ա։

Նման է, որ շատ ադաթներից հրաժարվելն էլ կբերի նրան, որ քեզ նեղ պահին մխիթարելու կգան միայն այն մարդիկ, ովքեր անկեղծորեն կուզենան քեզ մխիթարել, ու չես տեսնի ադաթներից պարտադրված մռայլ ու դժգոհ տիպերի, կամ էլ «հաց և տեսարաններ» վայելելու համար եկած բավականությունը դեմքներին տիպերի ։Ճ
Ինչ–որ տեղ ադաթները գուցե փչացնում են մարդկանց, հարաբերությունները սարքում արհեստական, պարտադրված, ադաթային... ոնց որ մեզ մոտ ազգականների միջև եղած հարաբերություններն են շատ դեպքերում։
Ասենք էդ մարդու հետ ոչ մի հոգևոր կապ չկա, բայց ստիպված ես հետը առնչվել, որովհետև կրում է նույն ազգանունը, կամ քո «7–պորտանի» գանգստերական ընտանիքի անդամներից է։ Ու այդ մարդուն տեսնում ես հարսանիքից հարսանիք, թաղումից թաղում, կամ էլ Նոր Տարուն...

[Nihil]

Հետո էդ ծանոթ բարեկամները, էնպիսի մարդիկ էին գալիս, որ մեզանից երկու դուռ էնկողմ էին ապրում ու կյանքում չէին եկել մեր տուն, մեկ էլ ընտանիքներով գալիս էին: Լավ, գալիս եք, լավ եք անում, գոնե ձեզ մարդավարի պահեք, կողքներով անցնելուց ականջովս նենց խոսակցություններ ու բամբասանքներ էին ընկնում, որ կատաղությունից արյունը գլխիս էր խփում: Ո՞նց կարելի է մեռելտուն գնալ ու նման խոսակցություններ տանել, թե ով ինչ ձևի ու ինտենսիվության է լացում, ով ինչ ծաղկեպսակ ու ծաղիկ է բերում, ով ինչ ձևի է հագնված և այլն: Էդ խոսակցությունները գիտե՞ք ինչ վիրավորական են հարազատների համար, ովքեր որ հենց նոր թանկ մարդ են կորցրել, գոնե մի քիչ ամոթ ու աբուռ ունեցեք:

Ռուֆուս ջան, մի պահ ես էլ էի ուզում այս երևույթի մասին գրել,որովհետև կոկորդիս կանգնած ա, բայց մտածեցի, որ միգուցե դա շատ անձնական է ու չգրեցի, մի խոսքով:
Վերջերս ես էլ եմ հարազատ մարդու կորցրել ու առաջին անգամ կյանքում առնչվել եմ այս երևույթի հետ: Մարդիկ էնքան պարապ են, էնքան են սիրում ուրիշների կյանքով ապրել, որ նման դեպքերում նրանց ուղեղը մենակ մի բանի շուրջ է աշխատում` հարազատների գործողությունները դատելու, մահացածին քննարկելու և նմանատիպ զզվելի բաների շուրջ:
Ամենատհաճ պահերից մեկն այն է, որ մահացածի հարազատները պետք է սգան կանոններով: Հա ինչ անենք, թե թանկ մարդ է մահացել? Բա կանոնները? Ոնց կլինի առանց կանոնների?
Ինչ լավ կլիներ, որ ավելի քիչ կեղտ ու չարություն լիներ...եսիմ

[ivy]

Հիմա շատերը մահացածին եկեղեցուց են թաղում, հայերի համար նոր բան է, բայց ոնց որ թե ահագին մարդ սկսել է էդ ճանապարհն ընտրել՝ հենց էդ ադաթների մեծ մասից գլուխն ազատելու համար։

[Դավիթ]

Մեր մոտ ավելի արագացրել ու ավտոմատացրել են էս պրոցեսները: Տեսակցությունը ու թաղումը նույն օրն են անում, և շատ անգամ, յոթն ու քառասունքը նույն օրը: Ի դեպ, եթե չեն ուզում որ անկապ մարդիկ գան լցվեն տուն յոթ-քառասունքի ժամանակ, թաղումից հետո միանգամից գնում են ռեստորան' հոգեհանգստի ճաշի: Ի դեպ, գերեզմանոցում տեղը միայն 100 տարով ա, դա էլ են մտածել:

[keyboard]

Հիմա շատերը մահացածին եկեղեցուց են թաղում, հայերի համար նոր բան է, բայց ոնց որ թե ահագին մարդ սկսել է էդ ճանապարհն ընտրել՝ հենց էդ ադաթների մեծ մասից գլուխն ազատելու համար։

Այվի ջան, հիմա դրանց էլ ասում են, էնքան իրանց մեռելին չեն հարգում, որ սկի տուն չտարան

Նենց որ մեր ժողովուրդը երբեք բալանսի չի գա, ուզում ես ոսկի եղի,մեկա ասելու են վրեն կեղտ կա