Մեռելապաշտություն

[Տրիբուն]

Ժող, իսկ տեղյակ մարդ կա՞: Ամերիկայում և եվրոպական երկրներում ո՞նց ա դա կարգավորվում: Ծանոթներիցս մեկի մայրը մահացել էր Լոս Անջելեսում, թաղումը երևի մի շաբաթից կամ ավելի հետո եղավ, ինչ-որ ասին՝ հատուկ օր ա սահմանվում, դիակը բնականաբար էդքան օր իրանց տանը չի մնում, այլ հատուկ հաստատությունում, ինչ-որ խառը պատմություն:

Շատ ճշգրիտ չեմ կարա ասեմ, բայց որքանով գիտեմ, եվրոպական երկրներից շատերում, եթե ոչ բոլորում, ու նաև ԱՄՆ-ում, օրենքով արգելվում ա դիկաը տունը պահելը: Այսինքն, մարդը մահացավ, սկոռին եկավ մահն արձանագրեց, հավաքում ու դիակը տանում են տնից: Հետո արդեն մնացած հարցերը ով-ոնց-որտեղ լուծվում են: Ամեն դեպքում, հաստատ կարամ ասեմ, որ մի տաս տարի առաջ մի հատ եվրոպացի կոլեգա ունեի, որը Հայաստանում էր աշխատում, ու պաշտոնավորներից մեկի հայրն էր մահացել, ու էս մարդը պիտի թաղմանը մասնակցեր (իրան ասվել էր, որ պարտադիր ա), ու ինքը փիս շոկի մեջ էր, երբ պարզեց, որ դիակը արդեն երկրորդ օրն ա տունն ա, ու դիակի գլխին ու հայաթում էտքան մարդ ա հավաքված: Ու էտ ժամանակ ինձ ասեց, որ իրանց մոտ օրենքով արգելված ա:

[Տրիբուն]

Նոր մի քիչ ինտերնետը փորփրեցի, ու ոնց որ հասկացա, ԱՄՆ գրեթե բոլոր նահանգներում արգելված ա տնից թաղում կազմակերպելը: Բայց, եթե շատ ես ուզում, լիքը փաստաթղթային նորմատիվային խնդիրներ կամ որ պիտի լուծես, մինչև թույլ տան, որ տնից թաղում կազմակերպես: Ոնց հասկացա, հիմնական պատճառը ԱՄՆ-ում տնից թաղում կազմակերպելու էժանությունն ա: Էժան ա, բայց զահլայա: Մի քանի պատճառաբանութուններ էլ էր բերված, ծիպա ընտանիքը հավաքվում ա իրար գլխի, իրար օգնում են սիտ են տալիս, և այլն: Շատ նման նրան, ինչ մենք էինք ստեղ քննարկում:

[Շինարար]

Նոր մի քիչ ինտերնետը փորփրեցի, ու ոնց որ հասկացա, ԱՄՆ գրեթե բոլոր նահանգներում արգելված ա տնից թաղում կազմակերպելը: Բայց, եթե շատ ես ուզում, լիքը փաստաթղթային նորմատիվային խնդիրներ կամ որ պիտի լուծես, մինչև թույլ տան, որ տնից թաղում կազմակերպես: Ոնց հասկացա, հիմնական պատճառը ԱՄՆ-ում տնից թաղում կազմակերպելու էժանությունն ա: Էժան ա, բայց զահլայա: Մի քանի պատճառաբանութուններ էլ էր բերված, ծիպա ընտանիքը հավաքվում ա իրար գլխի, իրար օգնում են սիտ են տալիս, և այլն: Շատ նման նրան, ինչ մենք էինք ստեղ քննարկում:

Ուղղակի էդ էի ուզում պատկերացնեմ, թե մահից հետո ինչու ա էդքան ուշ թաղումը կազմակերպվում, հերթերն են, թե գուցե պետք ա հատուկ ասենք հանգստյան օր լինի: Էդ ուշացնելն էլ մի բան չի, փաստորեն մինչև թաղում էդ ապրումների մեջ ես:

[StrangeLittleGirl]

Նենց հետաքրքիր ա՝ հայկական գերեզմանները նախկինու՞մ էլ են սենց ճոխ-ճոխ էղել:

Էսօր մի հատ վրացական գիրք էի կարդում, էնտեղ հեղինակն ասում էր, որ Վրաստանում նախկինում գերեզմանները շատ համեստ են եղել, բայց Սովետի ժամանակ սկսել են ճոխանալ: Դա բացատրում էր նրանով, որ Սովետական Վրաստանի քաղաքացին ոչ մի սեփականություն չուներ, չէր զգում, որ ինչ-որ բան իրանն ա, բացի մահվանից ու գերեզմանից: Դրա համար գերեզմանները ով ինչքան ուզում զարդարում էր, ու իշխանությունները աչք էին փակում:

[Chuk]

Նենց հետաքրքիր ա՝ հայկական գերեզմանները նախկինու՞մ էլ են սենց ճոխ-ճոխ էղել:

Նեա:

Իհարկե եղել են գերեզմաններ, որոնք խաչքարերով են եղել, որը գուցե տվյալ ժամանակաշրջանի համար ճոխություն ա եղել, բայց իմ կարծիքով դրանց ճոխ ասել չի կարելի:

[Վիշապ]

Նեա:

Իհարկե եղել են գերեզմաններ, որոնք խաչքարերով են եղել, որը գուցե տվյալ ժամանակաշրջանի համար ճոխություն ա եղել, բայց իմ կարծիքով դրանց ճոխ ասել չի կարելի:

Ոնց կարելի է մեր փարավոն նախնիների եգիպտական գերեզմանները մոռանալ...

[Chuk]

Ասեցի մի քիչ հին գերեզմանների նկարներ դնեմ, գուցե հետաքրքրի:


Արդվի
Արդվին Լոռու մարզի գյուղերից ա: Ալավերդի քաղաքից մոտ 9 կմ հարավ-արևմուտք:
Նկարում պատկերված գերեզմանոցը XII-XV դարերի է:

[Chuk]

Գառնի
Գառնիում որքան գիտեմ մի քանի հին գերեզմանոց կա, բայց վստահ չեմ: Այս գերեզմանոցը X-XIV դարերի է: Քիչ այն կողմ նոր գերեզմանոց է:

[Chuk]

Նորատուս
Գյուղ է Գեղարքունիքի մարզում: Գերեզմանոցը IX-XV(XVII) դարերի է:

[Chuk]

Եղվարդ
Քաղաք է Կոտայքի մարզում: Գերեզմանոցը XII-XIII դարերի է.

[Chuk]

Կուրթան
Գյուղ է Լոռու մարզում: Գերեզմանոցը XI-XIV դարերի.

[Chuk]

Առինջ
Գյուղ Կոտայքի մարզում, կպած Երևանին: Գերեզմանոցը XI-XIV դարերի է.

[Ռուֆուս]

Շատ վանքերի ու եկեղեցիների մոտ հին գերեզմաններ եմ տեսել, որտեղ ընդամենը փոքր չափսով համեստ տապանաքարներ են եղել, բոլորը միանման, վրան մենակ անուն, թիվ, երբեմն էլ նախշեր, վերևի նկարների տապանաքարերի նման: Խաչքարեր շատ քիչ են հանդիպել, կամ էլ հնարավոր է, որ խաչքարերը հետո տեղափոխել են ուրիշ տեղ:

Խաչքարերը երևի հարուստ մարդիկ են դրել, իսկ սովորական ժողովուրդը տապանաքարերով է յոլա գնացել:

[Chuk]

Շատ վանքերի ու եկեղեցիների մոտ հին գերեզմաններ եմ տեսել, որտեղ ընդամենը փոքր չափսով համեստ տապանաքարներ են եղել, բոլորը միանման, վրան մենակ անուն, թիվ, երբեմն էլ նախշեր, վերևի նկարների տապանաքարերի նման: Խաչքարեր շատ քիչ են հանդիպել, կամ էլ հնարավոր է, որ խաչքարերը հետո տեղափոխել են ուրիշ տեղ:

Խաչքարերը երևի հարուստ մարդիկ են դրել, իսկ սովորական ժողովուրդը տապանաքարերով է յոլա գնացել:

Իմ կարծիքով տապանաքարերով գերեզմանոցները շատ ավելի շատ են եղել: Ու հնարավոր ա, որ խաչքարերն ավելի հարուստներինն ա եղել, բայց երկու կարևոր ֆակտոր.
1. Գերեզմանոցները հիմնականում մի քանի դարի են ու էդ ժամանակաշրջանի համար կարելի է ասել, որ գրեթե բոլոր գերեզմանոցներում էլ խաչքարերը քիչ են, այսինքն եթե սրանք նույնիսկ ճոխ են, ճոխ գերեզմանները բավական քիչ են: Որպես համեմատություն մտնենք հիմիկվա ցանկացած գերեզման ու տեսնենք, թե քանի արձան ու հրեշտակ են (օրինակ) դնում ընդամենը 5 տարվա ընթացքում:
2. Խաչքարերը չես համեմատի հիմիկվա ապուշությունների հետ, դրանց մեջ բառիս բուն իմաստով հոգի ա դրած, անուն որքան նկատել եմ վրաները չի դրվում, այսինքն իրենք հենց սկզբից մի տեսակ մշակութային ժառանգություն են դառնում: Էս մեր հիմիկվա գերեզմանների մեջ չեմ կարծում, որ լինի էնպիսին, որ մի դար հետո վրան նայել լինի:

[Alphaone]

Իմ կարծիքով տապանաքարերով գերեզմանոցները շատ ավելի շատ են եղել: Ու հնարավոր ա, որ խաչքարերն ավելի հարուստներինն ա եղել, բայց երկու կարևոր ֆակտոր.
1. Գերեզմանոցները հիմնականում մի քանի դարի են ու էդ ժամանակաշրջանի համար կարելի է ասել, որ գրեթե բոլոր գերեզմանոցներում էլ խաչքարերը քիչ են, այսինքն եթե սրանք նույնիսկ ճոխ են, ճոխ գերեզմանները բավական քիչ են: Որպես համեմատություն մտնենք հիմիկվա ցանկացած գերեզման ու տեսնենք, թե քանի արձան ու հրեշտակ են (օրինակ) դնում ընդամենը 5 տարվա ընթացքում:
2. Խաչքարերը չես համեմատի հիմիկվա ապուշությունների հետ, դրանց մեջ բառիս բուն իմաստով հոգի ա դրած, անուն որքան նկատել եմ վրաները չի դրվում, այսինքն իրենք հենց սկզբից մի տեսակ մշակութային ժառանգություն են դառնում: Էս մեր հիմիկվա գերեզմանների մեջ չեմ կարծում, որ լինի էնպիսին, որ մի դար հետո վրան նայել լինի:

Հորական տատիկիս չեմ տեսել, բայց բազմաթիվ անգամներ իր գերեզմանաքարի մոտ կանգնած մենախոսել եմ, արևից տաքացած քարը գրկել: Խաչքարը հորեղբայրս երկար տարիներ սեփական ձեռքերով է տաշել: Ամբողջ սերը, հոգատարությունը, կորստի ցավը, բոլոր էն զգացմուքները, որ իրար հեղեղելով հաջորդել են, քարի մեջ ամփոփվել է իրական արվեստով: Ու հիմա կողքին հարազատ ու օտար մարդկանց գերեզմաններ կան, որ երբեմն աննորմալ ճոխությամբ են հարդարված, բայց էդ խաչքարի կողքին կծկվում, ոչինչ են դառնում...